Joana Albret

[PDF] Egilea: Joana Albret Bibliotekonomia Mintegia

Eusko Jaurlaritzak abiatutako Kulturaren Euskal Planaren barnean Liburutegien lan-taldean parte hartu eta ekarpenak egiteko aukera izan du Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiak (Euskarak eta Euskal Ondare Bibliografikoak dituzten arazoen diagnostikoa egin eta konponbideak lantzeko helburuz, Euskal Herriko hainbat liburuzain eta dokumentalisten artean 1997an eratutako mintegia). Talde-lanean aritzeko metodologia desegokia eta parte hartzaileen artean hutsune nabarmenak ikusi arren, planarekin sortutako aldaketa eta hobekuntzarako dinamika esperantzarekin ikusi nahi dugu. Planarekin ikuspegi politikoen tentsioak gaindituz Kulturaren eremua lan-eremu ireki eta plurala izatea nahi den bezala, Mintegi honek ere xede berbera du liburutegien esparruari dagokionez; gure ustez, globalizazioaren garai honetan, Euskal Ondare Bibliografikoaren babesa eta hedapena egiteko, ezinbestekoa da ondare horri dagokion errealitate geografikoa eta linguistikoa kontutan hartuko duen Biblioteka Nazionala sortzea. Euskal Biblioteka Nazionala ez da proposamen politiko bat, teknikoki egin daitekeen proposamen egokiena eta eraginkorrena baino. Proposamen honi eman ahal zaizkion kontrako argudioak ez dira teknikoak, bestelakoak baino, eta bigarren mailara pasatzen dituzte kulturaren premiak eta beharrak.

Biblioteka Nazionala behar dugu, Euskal Bibliografia egiteko (nork eman behar dio bestela segida Jon Bilbaoren lan erraldoiari?), euskarazko katalogaziorako oinarriak eta ereduak sortuko dituen Agentzia Katalografikoa eratzeko, Euskal Herriko liburutegien arteko sarea ezarri, planifikatu eta koordinatzeko, ... azken finean hiritarrari, hau da, ondare bibliografikoaren erabiltzaileari nahiz sortzaileari, oinarrizko zerbitzuak eman ahal izateko eta nazioarteko erakunde guztiek eskatzen duten Herriaren Ondare Bibliografikoaren babesa eta zerbitzua eskaintzeko. Oinarrian izango duen legedia eta araugintza egin beharko dira, eta lan guzti honen jarraipena eta etorkizuna bermatzeko euskal bibliotekonomiaren unibertsitate-ikasketak sortu beharko dira.

Ezagutzaren Gizartearen zimenduen parte diren liburutegien antolaketa eta garapena bermatzeko nahitaezkoa da Teknologia Berrien erabilpen eta garapena, baina ez gaitezen teknologian oinarritutako proiektu birtualekin itsutu; teknologia berriak lan-tresna dira, lan-tresna garrantzizko, hori bai, baina ez helburu. Euskal Ondare Bibliografiko digitala edo digitalizatua Ondarearen zati bat besterik ez dira: Euskal Ondare Bibliografikoa edozein euskarritan dagoen dokumentuek osatzen dute, eskuizkribu, inkunable, inprimaki, zinta, disko, bobina, paper, papertxo eta web guneek.

Beste herrialdeekin konparatuz, biblioteka sistemaren eta biblioteka politikaren diseinuan hain atzeratuta egon arren, inoiz ez da berandu, eta gaur egungo teknologiek eskainitako erraztasunez gain, atzerapen honek beste abantaila handi bat emango digu: beste herrialdeetan lehenago egindako akatsengandik ikasi eta kalitatezko proiektu bat eraiki ahal izango dugu. Euskal Ondare Bibliografikoak behar du eta hiritar guztion eskubidea da. Lanean hasteko garaia da.

Mediante este escrito queremos expresar a la sociedad vasca y, sobre todo, a los correspondientes poderes públicos lo siguiente:

a) Que las Bibliotecas son agentes clave en la Sociedad de la Información.

b) Que para organizar con efectividad las bibliotecas de Euskal Herria constituye una necesidad apremiante la creación de la Biblioteca Nacional de Euskal Herria.

c) Que corresponde a todos los poderes públicos de Euskal Herria la creación de la Biblioteca Nacional de Euskal Herria, utilizando para ello el diálogo y la vía del acuerdo.

d) Desde el punto de vista profesional, creemos que esta nueva institución se deberá basar en los siguientes principios:

1) CONSIDERA EUSKAL HERRIA EN TODA SU EXTENSION

Euskal Herria es una realidad histórica, cultural, y social inegable, tanto como lo son las llamadas Hispanidad, Francophonie o British Commonwealth. Todas las bibliotecas de Euskal Herria deben partir de ese principio, sin que ello suponga eludir la realidad política. En este sentido, los Poderes Públicos deben de encontrar las soluciones adecuadas para que los conflictos políticos no operen en perjuicio de la cultura.

2) DEL EUSKARA AL PLURILINGUISMO

La Biblioteca Nacional de Euskal Herria cuidará con especial celo el euskara, puesto que lo que no haga esta biblioteca a favor del eukara, no lo hará ninguna otra. No olvidará las otras dos lenguas de Euskal Herria hoy en día, el castellano y el francés. Y tampoco que, cada vez más, el inglés es la lengua de comunicación con el mundo.

Por lo tanto, la Biblioteca Nacional de Euskal Herria deberá mantener la convivencia fraternal de estas cuatro lenguas, ofreciendo a cada cual su correspondiente lugar.

3) FUNCIONES

Estos serán algunas de las funciones de la Biblioteca Nacional de Euskal Herria:

1. La creación, planificación y coordinación de la red de bibliotecas de Euskal Herria.

2. La planificación y coordinación de la recogida y conservación de la producción documental de Euskal Herria, con el fin de hacerla accesible a los ciudadanos vascos y a toda persona interesada.

3. La creación de instrumentos y servicios necesarios para la descripción de la producción documental de Euskal Herria: la Bibliografía Nacional, la Agencia Catalográfica, etc.

4. La adecuación (a Euskal Herria) de los estándares internacionales.

4) ORGANISMO AUTONOMO

Corresponde a los Poderes Públicos de Euskal Herria la realización de los diálogos y acuerdos necesarios para crear el organismo autónomo que será la Biblioteca Nacional de Euskal Herria. Esta Biblioteca Nacional de Euskal Herria creada mediante acuerdos, coordinará la red de bibliotecas de Euskal Herria mediante competencias y acuerdos fijados por medio de leyes. De la misma manera, será la última responsable de la coordinación y planificación de esa red de bibliotecas, y distribuirá las funciones y ofrecerá servicios a las bibliotecas participantes. La Biblioteca Nacional de Euskal Herria dispondrá de una infraestructura de última tecnología y de las necesarias sedes y recursos para cumplir con las responsabilidades a ella encomendadas.

Consideramos que cada comunidad de Euskal Herria deberá tener su propia Biblioteca Central, para hacer posible la coordinación de la citada red de bibliotecas de Euskal Herria. De la misma manera, siguiendo las normativas y pautas internacionales, cada jurisdicción administrativa deberá aprobar su Ley de Bibliotecas, para poder responder adecuadamente a las necesidades internas y externas.

Bartzelona, 2002ko ekainaren 1a Joana Albret Bibliotekonomia Mintegia

Idazki honekin ondokoa adierazi nahi diogu Euskal Herriko gizarteari eta, orobat, dagokien Herri Aginteei:

a) Bibliotekak Informazioaren Gizartearen eragile garrantzitsuenetakoak direla.

b) Euskal Herriko biblioteken egoera antolatzeko eta eraginkortzeko premia larrizkoa dela Euskal Herriko Biblioteka Nazionala eratzea.

c) Biblioteka nazional berri hori sortzea Euskal Herri osoko Herri Aginteei dagokiela, horretarako elkarrizketa eta akordio-bideak landuz.

d) Ikuspegi profesional batetik abiatuz, ondokoak direla erakunde berri horrek gure ustez izan beharko lituzkeen oinarriak: 1) EUSKAL HERRIA BERE OSOTASUNEAN KONTUAN HARTZEA

Euskal Herriaren errealitate historiko, kultural eta soziala ukaezinezko erreferentzia da, hala nola diren Hispanidad, Francophonie edota British Commonwelth deituak. Euskal Herriko biblioteka guztiek hortik abiatu behar dute, errealitate politikoa saihestu gabe, haatik. Ildo honetan, Herri Aginteek irtenbide egokiak bilatu behar dituzte arazo politikoak ez daitezen gerta kulturaren kaltegarri.

2) EUSKARAREN BIDETIK ELEANIZTASUNERA

Euskal Herriko Biblioteka Nazionalak euskara bereziki zainduko du, euskararen alde erakunde honek egiten ez duena ez baitu ezein bibliotekak egingo. Ez du ahaztuko nola nahi ere beste bi hizkuntza ere badirela gaur egungo Euskal Herrian, gaztelania eta frantsesa. Eta gainera, ingelesa dela gero eta gehiago munduarekin harremanetan jartzeko bidea.

Beraz, Euskal Herriko Biblioteka Nazionalak lau hizkuntza hauen arteko bizikidetza lagunkoia sustatu behar du, bakoitzari dagokion lekua emanez.

3) FUNTZIOAK

Hauek izango dira Euskal Herriko Biblioteka Nazionalaren funtzioetako batzuk:

1. Euskal Herriko liburutegien arteko sarearen eraketa, planifikazioa eta koordinazioa

2. Euskal Herriko ekoizpen dokumentalaren bilketa eta kontserbazioaren planifikazio eta koordinazioa, euskal herritarren eta interesatu guztien eskura egon dadin

3. Euskal Herriko ekoizpen dokumentala deskribatuko duten tresnak eta beharrezko zerbitzuak sortzea: Bibliografia Nazionala, Agentzia Katalografikoa, eta abar

4. Nazioarteko estandarrak Euskal Herrira egokitzea

4) ERAKUNDE AUTONOMOA

Euskal Herriko Herri Aginteei dagokie Erakunde Autonomoa izango den Euskal Herriko Biblioteka Nazionala sortzeko beharrezko elkarrizketak eta akordioak lantzea. Hitzarmenen bidez sortutako Euskal Herriko Biblioteka Nazionalak, legez zehaztutako eskumenen eta hitzarmenen bidez Euskal Herriko biblioteken sarea kudeatuko du. Era berean, sare horren koordinazio eta planifikazioaren arduradun nagusia izango da eta sareko partaide guztien artean funtzioak banatu eta denei zerbitzuak eskainiko dizkie. Euskal Herriko Biblioteka Nazionalak bere eginkizunak bete ahal izateko puntako azpiegitura teknologikoak eta beharrezkoak diren egoitza eta baliabideak izango ditu.

Euskal Herriko erkidego bakoitzak bere Liburutegi Nagusia izatea nahitaezkotzat jotzen dugu, aipatutako Euskal Herriko biblioteken sarearen koordinazioa posible izango bada. Era berean, nazioarteko arau eta gomendioei jarraikiz, administrazio esparru bakoitzak bere Liburutegi Legea onartu beharko luke, barne eta kanpoko xedeei behar bezala erantzuteko.

Bartzelona, 2002eko ekainaren 1a Joana Albret Bibliotekonomia Mintegia

Egilea: I. URUTXURTU

En un análisis de la evolución de la formación universitaria en Biblioteconomía y Documentación en el Estado español, dos profesores de la Universitat de Barcelona afirmaban en 1999: "Sorprende un poco la ausencia de titulación en el País Vasco por el hecho de tratarse de una comunidad muy industrializada y con unas necesidades importantes de organización de la información". Y con un idioma propio, añadiríamos desde Euskal Herria. Hoy en día la situación no ha variado. No es posible conseguir en Euskal Herria el titulo de diplomado en Biblioteconomía y Documentación, tampoco el de licenciado en Documentación. Una disciplina que fundamentalmente consiste en recopilar, clasificar, almacenar y recuperar información por la mediación del lenguaje esta ausente en las universidades vascas. Un síntoma.

Tras más de dos décadas de estado de las autonomías no se ha aprobado una ley de bibliotecas ni en el parlamento de Gasteiz ni en el de Nafarroa. Las competencias de ambos parlamentos para hacerlo son plenas. Otro síntoma.

En Euskal Herria, mientras las administraciones realizan costosas campañas para que los ciudadanos nos conectemos a eso que pomposamente se llama "sociedad de la información", las bibliotecas, instituciones cuya función histórica ha sido y es precisamente garantizar la igualdad de acceso a la información, se caracterizan por la atomización, las debilidades estructurales, su falta de proyección social y la ausencia de trabajo planificado. En Euskal Herria no existe algo que se pueda calificar como política bibliotecaria, ni siquiera a nivel autonómico.

Las bibliotecas universitarias vascas sólo cooperan tangencialmente entre sí a través de su común pertenencia a redes de rango estatal; las bibliotecas públicas (municipales y forales fundamentalmente), con situaciones muy heterogéneas, parecen dejarse llevar por la inercia... Por parte de las diversas instituciones (Eusko Jaurlaritza, Gobierno de Nafarroa, diputaciones...) se espera que mediante el agregado de estos esfuerzos dispersos se cubran todas nuestras necesidades bibliotecarias.

Incluso el Gobierno Vasco intenta convencernos de la existencia de un Sistema Nacional de Bibliotecas de Euskadi. Lamentablemente, tal sistema bibliotecario sólo existe en el papel; y tampoco la suma de los esfuerzos de todas la bibliotecas de Euskal Herria es capaz de cubrir siquiera dos necesidades informativas básicas: el control y conservación del patrimonio bibliográfico y la producción de la Bibliografía Nacional. Un efectivo sistema de bibliotecas para Euskal Herria precisa de una institución que asuma la responsabilidad de garantizar que éstas y otras muchas necesidades de información se cubran, desarrollando sus funciones por lo menos en tres líneas de trabajo: patrimonio documental, desarrollo de infraestructuras bibliotecarias y la garantía de un servicio bibliotecario completo a nivel nacional. Tal institución se denomina Biblioteca Nacional. Como sabemos, en ipar Euskal Herria no hay administración pública que sustente el proyecto; y no cabe esperar ahora que el Parlamento o el Gobierno de Nafarroa se impliquen en un proyecto de calado cultural para toda Euskal Herria. El Gobierno navarro dirigido por UPN prosigue con su particular cruzada, que también afecta al ámbito bibliotecario. Tiene mas interés en no ofrecer servicios que en darlos, en fomentar la marginación y la incomunicación que en el acceso democrático a la información. En relación al proyecto de la futura Biblioteca General de Nafarroa su prioridad ha sido la ubicación física de edificio. Sobre la función sociocultural que parece destinarle, algunos hechos son mas elocuentes que cualquier informe. Uno de los objetivos que el gobierno de UPN persigue es hacer imposible que los euskaldunes reciban servicio bibliotecario alguno: eliminación de perfiles lingüísticos para los bibliotecarios, ausencia de valoración para el euskara en concursos y oposiciones, voluntad de que los carnets de usuario e impresos varios únicamente aparezcan en castellano...

Por otro lado, el Parlamento de Gasteiz ya aprobó el año 1999 una partida en la Ley de Presupuestos para el año 2000 que destinaba 50 millones de pesetas para sentar las bases de la Biblioteca Nacional de Euskal Herria. Nunca se ejecutó esta partida. Tras las elecciones autonómicas de mayo de 2001 son mayoría en el Parlamento de Gasteiz quienes en su programa electoral se comprometían a la creación de la Biblioteca Nacional (PNV-EA, Batasuna...). La ocasión parece propicia, pero las dudas persisten:

¿Cumplirá su compromiso electoral quien ya faltó a su compromiso presupuestario en el periodo 2000-2001? ¿Está suficientemente claro que la institución que debe crearse es la Biblioteca Nacional de Euskal Herria, y no la Biblioteca Central de la Comunidad Autónoma Vasca?

Si el acuerdo sobre la urgente necesidad de impulsar este proyecto es amplio, ¿por qué debe esperar su proceso de creación a recibir el visto bueno de un organismo consultivo como el Consejo Vasco de la Cultura?

¿Por qué en el presupuesto que ha presentado el Gobierno vasco en el Parlamento de Gasteiz para el año 2002 no hay ninguna partida específica para la Biblioteca Nacional? ¿No es el presupuesto la materialización del compromiso de la administración para ofrecer servicios? ¿No es la Biblioteca Nacional una infraestructura cultural básica de la que carecemos?

Recordémoslo: nada impide la aprobación en los parlamentos autonómicos de Gasteiz y Nafarroa de sendas leyes que regulen e impulsen las bibliotecas y desarrollen proyectos relativos al ámbito de la información. La creación de la Biblioteca Nacional de Euskal Herria sólo necesita compromiso político para invertir en cultura, información y educación. No precisa del visto bueno ni del ABC ni del BOE. No es ningún ejercicio de desobediencia institucional, no es una respuesta a leyes aprobadas en otros ámbitos o a decisiones tomadas en París, Madrid o Bruselas. Es, simplemente, la creación de una institución con una larga historia en otras naciones de nuestro entorno, una infraestructura cultural básica cuyo objetivo es cubrir necesidades informativas que inexplicablemente ahora están desatendidas.

[PDF] Egileak: Nere ERKIAGA, Agurtzane JUANENA, Maite LOPETEGI, Gerardo LUZURIAGA, Inaki URUTXURTU

Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiko kideak.

Eusko Jaurlaritzaren 2000.eko oroitidazkian azaltzen den bezala , Euskadiko Liburu eta Liburutegi Zerbitzuak Euskadiko katalogo kolektibo elebiduna eta euskarazko katalogazioa landu ditu. Horren fruituak aurtengo maiatzean aurkeztu den Kultura Ondarearen web gunean (http://www.kulturaondarea.org) ikusi eta kontsulta daitezke. Lan garrantzitsu horren azterketa da txosten honen helburua.

Mamian sartu aurretik esan behar dugu txostengileok ez dugula lan exhaustiborik egiteko asmorik izan. Erabiltzaile adituen ikuspegitik aritu gara web gunea kontsultatzen, atal guztiak errepasatu ditugu kontsulta puntualak eginez eta, metodologia gisa, zorizko laginketa erabiliz. Ikusi ahal izan duguna, hala ere, nahikoa esanguratsua iruditu zaigu ondorio batzuk ateratzeko. Horiexek azaldu nahi ditugu hurrengo orriotan.

Egilea: Gerardo LUZURIAGA

Beste batzuekin batera, gure taldeak, Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiak, azken urte hauetan egindako hausnarketa eta aldarrikapenei esker, Euskal Herriko Liburutegi Nazionalaren beharra agerian geratu da. Herri guztiek duten erakunde hori, Liburutegi Nazionala alegia, Euskal Herriarentzat guztiz premiazko bihurtu da. Estaturik gabeko beste zenbait lurraldetan ere sortu dituzte Liburutegi Nazionalak. Hor daude esaterako, Katalunia, Quebec, Gales eta Eskoziakoak. Eta gezurra badirudi ere, Andorra eta Gibraltar ere ez dira atzean geratu. Euskal Herrian, aldiz, oraingoz behintzat, proiekturik ere ez dugu. Material bibliografikoari dagokionez, kopuru nahikoa eta kalitatezkoa dugu. Autonomia Estatutuak indarrean jarriz geroztik, 1980 urtetik hona, sortu den ekoizpen bibliografikoa ikaragarria da. Beraz, bildu dugu jadanik aski material bibliografiko zaindu eta zabaltzeko (liburu, aldizkari, egunkari, grabatu, kartela, mapa, marrazki, argazki, diapositiba, mikrofitxa, disko, zinta, cd-rom, bideo, agiri elektroniko, inkunable, eskuizkribu eta abar). Era berean, beste herri batzuetan gertatzen den bezala, erakunde zibilek, erlijiosoek edota partikularrek egindako erosketez, trukaketez aparteko bilduma osatzen joango gara. Horrela, Euskal Herrian bertan sortzen den ondare dokumental baliotsua eta, kanpoan ere, gure herriari buruz argitaratzen den guzti-guztia gordez gero, ondorengoko belaunaldietakoei iritsiko zaie gure altxor preziatu ordainezina.

Bestalde, erakunde horrek nazioarteko araudiak egokitu eta unibertsaltasunaren printzipioei eta nazioarteko irizpideei jarraituz egin beharko lituzke katalogatze prozesuak. Halaber, Euskal Herri osoko liburutegietako buru eta koordinatzaileak bideratuko dituen erakundea izango da. Aipatutako koordinazio lana eta eginkizunak gauzatzeko beharrezkoa diren diru, giza baliabide zein baliabide tekniko guztiak ezinbestekotzat jotzen ditut, baita liburutegi hori toki jakin batean izatea ere. Bitarteko, tresna eta gidaritza hauek sortzeak lan handia eskatzen du, eta urteetan zehar egin behar duen teknikari talde baten lana eta politika bibliotekario serio baten plangintzaren burua beharrezkoak dira.

Gauzak horrela, harrigarria da, gaia gizarteratu eta gutxira, proiektuaren diseinuaz mintzatu beharrean han-hemenka, eraikuntzaren beharrik ez dagoela entzutea. Nik neuk Liburutegi Nazionala toki jakin batean egotea ezinbestekotzat jotzen dut, zereginak duintasunez betetzeko behar diren baliabide guztiak ahalbidetuta. Ez dut ulertzen kasu honetan liburutegi birtuala izatea, eta susmoa daukat ez ote den izango proiekturik eza, borondate falta edota azken hogei urteotan bezala jarraitzeko aitzakia.

Irudi birtualaren kontzeptua berritzat, aurrerakoitzat jo arren, kasu zehatz honetan egokia ez delakoan nago. Informazio eta dokumentazio munduan lan egiten dugunok ondo baino hobeto dakigu birtual hitzaren esanahia eta balioa. Gure dokumentazio guneetan, teknologia berri hauek dauzkaten abantailez baliatuz %30 aurre egiten diegu gure eguneroko beharrei. Zinez lagungarri eta erabilgarri bi- hurtuz. Aitzindariak gara, beraz, bitarteko hauek erabiltzen, eta, gainera, ezin da inolaz ere ahaztu informazio eta dokumentazio arloa, gaur egun, erabat lotuta dagoela teknologia berriekin.

Ez dago ezer asmatu beharrik. Liburutegi nazionalak aspaldi sortu ziren. Eta mundu osoan ez dago Liburutegi Nazionala modu birtualean eratu duen herririk, herri guztietan erakunde horrek bete dituen eginkizunak kultura komunitate baten erreferentzia bibliotekario zuzena eta nagusia izan baitira, herri baten memoria izanik, finean.

Horrenbestez, azkenaldi honetan, kultura sustatzeko asmotan, Euskal Herrian bertan beste eraikin batzuk aurrera ateratzen ari diren moduan, Oñatiko lau solairuko Gipuzkoako Protokoloen Artxiboa, Errenteriako Eresbil Musika Artxiboa, edo Gasteizko Arte Museoa, Liburutegi Nazionalaren etxea eraiki beharra dagoela defendatzen dut. Teknologia berrienak, liburu elektronikoak, programa eta sistema aurreratuenak, interneta, sare informatikoak eta beharrezkoak diren giza baliabide guztiak ere jarri beharrean gaude. Baina, berriro diot hori guztia bilduko duen eraikina egin beharra dagoela. Kristalez, titanioz eta plastikoz egindako eraikin adimentsua, agian, baina, esan gabe doa, dauzkagun premiei egoki erantzungo dien liburutegi moderno eta ikusgarria behar dugula, eta ez birtuala.

Gerardo Luzuriaga

Egilea: Gerardo LUZURIAGA

El panorama bibliotecario del Estado español ha cambiado como consecuencia de la nueva estructura territorial y administrativa puesta en marcha hace ya dos décadas. Todas las comunidades autónomas, excepto Navarra y el País Vasco, han tejido una normativa legislativa que establece las líneas básicas de organización de su Sistema Bibliotecario, cuyo núcleo es una biblioteca con diferentes denominaciones (nacional, autonómica, central, regional, general...) pero que siempre desarrolla funciones de biblioteca nacional, constituyéndose en cabecera funcional y técnica del sistema Bibliotecario y en principal centro de información del territorio: Biblioteca de Cataluña, Biblioteca de Andalucía, Biblioteca Valenciana, Biblioteca Regional de Murcia, Biblioteca de Castilla-La Mancha, Biblioteca Central de la Rioja, Biblioteca de Aragón, Biblioteca de Castilla León, Centro Bibliográfico Superior de Galicia...

Quizá alguien ha querido pensar que la ausencia de una ley de bibliotecas y un sistema bibliotecario propio se debía a los problemas derivados del deseo de crear una estructura bibliotecaria común para toda Euskal Herrría. Si así fuese, bien se podría pagar este precio, pues el interés cultural y económico de un proyecto común de los siete territorios, compensaría con creces este retraso. Pero mucho me temo que sobre todo se debe a la desidia de nuestros políticos. Así lo expuse en "Euskadi Información" y posteriormente en "Gara". Esta falta de planificación no sólo repercute en el mundo bibliotecario, sino que afecta directamente al desarrollo cultural del país. No en vano su progreso depende en gran medida de la información que sea capaz de recibir, producir y transmitir; por ello, desde hace varias décadas, la política de información se ha convertido en el pilar básico de toda comundiad, pues es primordial tomar conciencia del papel que juega la producción de documentación propia y su difusión. A pesar de qe, en la mayoría de los casos, basarse en estructuras foráneas resulte menos costoso que desarrollar un sistema propio, todo país debe elaborar una política nacional de información, invirtiendo en proyectos de investigación y desarrollo de herramientas.

La falta de sensibilidad en los intelectuales, y sobre todo, la falta de interés en los políticos, nos ha llevado a la situación actual, es decir, a depender de planteamientos externos, seguir a rajatabla toda su normativa, y usar sus formatos informáticos; dicho de otra manera, somos absolutamente dependientes de modelos ajenos. Y ello ocurre a pesar de que los organismos internacionales, con vistas a facilitar el control e intercambio de la información en el ámbito mundial, han establecido pautas universales normalizadas y aconsejan la creación de organismos y comisiones técnicas que adapten o creen sus propias normas bibliográficas, teniendo en cuenta este concepto de universalidad pero sin perder de vista las peculiaridades de cada país.

En definitiva, es necesario crear una institución, la Biblioteca Nacional de Euskal Herria; no sólo por las razones esgrimidas estos últimos años por los bibliotecarios (órgano central bibliográfico, que reuna, conserve y difunda la producción bibliográfica y el patrimonio bibliográfico, que elabore el catálogo colectivo y la bibliografía nacional, que lleve a cabo la coordinación de todas las bibliotecas y mantenga la cooperación con los servicios bibliotecrios de distintos ámbitos...); sino que también sea el centro superior bibliotecario encargado de adaptar las normas internacionales a las necesidades del país, para recoger, elaborar y difundir la producción nacional de acuerdo con nuestras características. Por tanto, la solución es política. Se debe crear una política bibliotecaria propia, capaz de desarrollar unas estructuras que nos permitan soltar las ataduras con Madrid y París.

Debido a la no existencia en nuestra universidad de estudios donde se puedan formar los bibliotecarios y documentalistas, a la exclusividad o prioridad que se ha dado a las reglas de catalogación españolas y francesas en las oposiciones, y finalmente a la propia filosofía de la comunicación, basada en el intercambio nacional e internacional y en el uso de unas rigurosas y estrictas normas internacionales ha hecho pensar a muchos bibliotecarios que el único modo de cumplirlas es aplicando la normativa actualmente vigente. El grado de aceptación que tiene el uso de estas reglas de catalogación, los formatos informáticos y demás herramientas técnicas foráneas, hace que no se note la falta de un cuerpo normativo propio, ni se llegue siquiera a plantear su necesidad.

La solución es pues definitivamente política.

[PDF]Egilea: Pruden GARTZIA

1. TESTUINGURU HISTORIKOA

Euskal Herrian, bibliotekei dagokienez, funtsean orain dela ehun urteko egitura bera dugu. Aldundi bakoitzak berea, eta udal bakoitzak beste horrenbeste. Ukaezina da azken bi hamarkadetan ahaleginak egin direla biblioteka berriak zabaltzeko eta zeudenak modernizatzeko, baina salbuespenak salbuespen bakoitza bere aldetik dabil, eta beraien arteko loturak oso makalak dira. Egun, elkarlana oso kontu zehatzetara dago mugatua. Zergatik ez dago biblioteka guzti horiek koordinatuko lukeen Biblioteka Nazional bat? Proiektua ez da berria: Eusko Ikaskuntzaren Igo Biltzarrean (Oñati, 1918), Euskal Unibertsitatearen eskaerarekin batera, Euskal Biblioteka bat sortzeko proiektu bat aurkeztu zen (Tomas Etxebarria: Proyecto de creación de una biblioteca exclusivamente vasca). Ez zetorren “nazional” izenondoaz lagundurik eta soilik euskal gaietara mugatuko zitzatekeen biblioteka aldarrikatzen zen (zentzurik zabalenean hartuta, hori bai). Baina erakunde berria izango litzateke, hots, 1918an garbi ikusten zuten erakunde berri bat behar zela euskal kulturaren premiei erantzuteko; ez zela nahikoa egitura zaharrak indartzea eta modernizatzea. Gaur egun, ditugun biblioteka-egituren mugak eta erakunde berri baten beharra inoiz baino nabarmenagoak dira.

Nolako erakundea zehazten hasita, berriz, planteamendu bat baino gehiago egin daitezke. Duda barik, 1918ko proiektua, bere horretan hartuta, neurri batean baino ez da baliagarri gaur egun. Aldaketa franko izan dira ordutik hona. Badago zertaz hitzegin, zertan sakondu, hausnartu. Tabuak eta fetitxeak, biak apurtu behar dira. Ez dut zeruan idatzita ikusi nolako biblioteka behar dugun. Bi gauzatan, ordea, ados egon gaitezke danok: Euskal Herri osoko biblioteken arteko harremana bultzatu behar da, eta harreman horietan euskara da oinarria eta giltzarria. Arazo politikoak (noiz eta non ez daude?) ez dira, ez lukete izan beharko, bi baieztapen horien gaineko adostasuna pitzatzeko gauza.

2. LEGE TESTUINGURUA

Ezen, gaur egungo legeria berez nahikoa eta sobera da Biblioteka Nazionala sortzeko, borondaterik badago. Ikustagun. Nere uste apalean, abiapuntua honako hau izan beharko luke: egungo Euskal Herria, sozialki, herri eleaniztuna da. Eleaniztasun horretan historikoki galtzaile bat egon da: euskara. Hori dela eta, azken hogei bat urtetan euskara Euskal Herriko zati batzuetan hizkuntza ofiziala bihurtu da, eta ahalegin bereziak egin dira eta egiten ari dira pairatu duen bidegabekeria historikoa leuntzeko eta elebitasun orekatua lortzeko. Kontu ezagunak dira horiek, jakina, baina euskarari buruz horrenbeste arduragabekeria entzuten den egunotan ez da alperrikakoa berriz ere gogoratzea [1]. Azpimarratu beharko genuke, hala ere, horrenbeste gogoratzen ez dena, alegia, Eusko Jaurlaritzak hitzarmenak egin dezakeela eta egin behar dituela beste erkidego edo estatuekin euskara eta euskal kultura gorde, zaindu eta sustatu aldera [2].

Badirudi, beraz, euskara ofiziala izatez gain kultur-ondare bereziki garrantzitsua denez gero [3], Eusko Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak legez batere oztoporik ez dutela elebitasuna biblioteketara eramateko, zein bere erkidegoan edota elkarren artean elkar-laguntza hitzarmenak sinatuz. Horretarako tresna egoki bat, egokiena ziur aski, batek bere aldetik edota bien artean Euskal Biblioteka Nazionala sortzea litzateke, erakunde horrek bidera dezan euskarari buruzko erabaki tekniko guztiak [4] Bibliotekonomiaren esparruan. Goraki esan dezagun, bada, legeriaren ondorio logikoa: Euskal Biblioteka Nazionala bezalako proiektu bat egitea, izen horrekin edo beste batekin, egungo legeriaren arabera erabat posiblea da. Areago, Eusko Jaurlaritzaren kasuan legeak berak helburu hori paratzen dio [5]. Komenigarria litzateke Estatutuaren eta Foru Hobekuntzaren aldekoek zein kontrakoek oinarrizko datu hori bistatik ez galtzea.

3. EUSKARAREN EGOERA BIBLIOTEKETAN

Arrazoi asko dago Biblioteka Nazional bat eskatzeko. Baina badago bat, nire aburuz, guztien gainetik gailentzen dena: euskararen normalizazioa. Ezen eszeptikoenak ere aitortuko du Biblioteka Nazional bat ez bada sortzen, euskararen normalizazioak oztopo izugarriak izango dituela bidean.

Zer egin dute orain arte Herri Aginteek legeak agindutakoa betetzeko, alegia, elebitasuna sustatzeko biblioteketan? Erantzun laburra emango dugu: Bibliotekonomiaren esparruan, une honetan dakigunaren arabera, oso gutxi.

Labur erantzuteak badu bere arriskuak. Kasu honetan, begibistakoa da azken urtetan euskarak aurrerakada haundia egin duela administrazioan, eta ondorioz, baita biblioteka askotan ere. Horrela, euskaraz dakien bibliotekari asko dago egun lanean, eta lanpostu askotarako (ez nahikotarako, ordea) euskara jakitea eskatzen da. Era berean, errotulazioan, oharretan, ordenagailuen menuetan, eta abar, euskarak badu presentziarik, gero eta haundiagoa gainera. Baina guzti hori administrazio osoaren euskalduntze orokorrari zor zaio (hizkuntza-eskakizunak, udal ordenantzak, etab.). Esaten ari garena da Bibliotekonomiaren esparru teknikoan, salbuespenak salbuespen, ez dugula arazo honen tamainari erantzuteko gai den ekimenik ezagutzen.

Har dezagun adibiderik nabarmenena. Denok dakigun bezala, katalogoa da edozein bibliotekaren lan-tresna nagusia, berak ematen baitu zerbitzu guztietara iristeko giltza. Zenbat biblioteka-katalogo egin dira euskaraz? Baina agian galdera ez dago ondo paratua, ezen euskara ofiziala den Euskal Herriaren zatian, legean eta gizartean elebitasuna dugu erreferentzia nagusi. Galde dezagun, bada, zenbat katalogo elebidun dago Euskal Herrian? Kasu biotan erantzuna berbera da: oso-oso gutxi, salbuespen bakan batzuk [6]. Erakundez-erakundeko errepasoa eginez, esan dezakegu Bizkaiko eta Gipuzkoako Aldundietako bibliotekek ahalegin batzuk egin dituztela, nahiko motz gelditu badira ere; Eusko Jaurlaritzak hainbat aldiz gai-zerrenda elebidun bat iragarri du, oraingoz bukatu gabea; azken horren menpekoak diren hiru erakundetako bibliotekek (HABE, SHEE-IVEF eta HAEE-IVAP) ahalegin ausartak egin dituzte, baina laguntza premia haundia aitortzen dute; Udalek ez dute ezer egin [7]; Unibertsitateek (publiko zein pribatuek) ez dute ezer egin [8]; eta abar. Azpimarra dezagun beti ere Bibliotekonomiaren esparru teknikoari buruz ari garela.

Bada garrantzi berezia duen beste gai bat: programa informatikoena. Egun, katalogo guztiak formato elektronikoan egiten dira. Eta hemengo hutsunea biziki larria: gaur egun biblioteketan erabiltzen diren programak ez daude gertatuta katalogo elebidunak kudeatzeko. Salbuespenak salbuespen, arazo hori ez da kontuan izan programa informatikoa erosteko orduan [9]. Izango ote da aurrerantzean?

Horrelako egoera batean, ba ote dago inork pentsatzen duenik euskara normalizatuko dela Biblioteka Nazionalik gabe?

4. EUSKALTZAINDIAREN LANA

Gaur egun euskarazko katalogogintzan martxan den proiekturik sendoena Euskaltzaindiaren Azkue Bibliotekaren Katalogoa da. Aurreikuspenen arabera, 2000. urtean bukatuko da eta, beraz, data horretatik aurrera izango dugu Humanitateetan espezializatutako biblioteka baten katalogo oso bat euskaraz, formato informatikoan eta nazioarteko arau bibliotekonomikoen arabera egina.

Euskaltzaindiak borondate garbia adierazi du horren emaitza teknikoak zabaltzeko, eta hori dela eta hainbat bilera egin izan ditu zenbait erakundetako ordezkariekin. Baina, dudarik ez dago, Biblioteka Nazional batek asko erraztuko luke proiektu horren emaitzen hedapena.

5. NOLAKO BIBLIOTEKA NAZIONALA

Egungo egoeran ez dirudi erreza Euskal Herriko hiru erkidegoen artean erakunde amankomun bat sortzea. Baina Eusko Jaurlaritzak ez du aparteko arazorik Euskal Biblioteka “berri”, “nagusi”, “nazional”, edo dena delako bat sortzeko. Horrela jokatu dute, bestalde, Espainiako autonomia erkidego ia guztietan. Erakunde horrek biblioteka nazional baten eginkizunak bereganatuko lituzke EAEri dagokionez, eta Nafarroa eta Iparraldeko bibliotekekin harreman eta elkar-laguntza hitzarmen berriak sortzeko gai izango litzateke. Gutxiegi ote, zenbaitentzat? Euskal Herriko zazpi herrialdeek politikoki bat egingo balute ere (zinez zaila dirudien hipotesia!), hortik sortuko litzatekeen biblioteka-sistema ere oso dezentralizatua litzateke, gure herriaren historiari dagokion bezala.

Gai asko geratu zaigu tratatzeko. Zeintzuk liratekeen Biblioteka Nazionalaren eginkizunak. Non kokatua legokeen. Nor litzatekeen titularra. Zein harreman mota izango lituzkeen Euskal Herriko gainetiko biblioteka guztiekin (motaz-mota zehaztu beharko litzateke). Eta abar.

Gai horiekin eta beste askorekin kezkaturik, zenbait bibliotekarik eta dokumentalistak Joana Albret Bibliotekonomia Mintegia sortu genuen orain dela hiru urte. Artikulu honetako hausnarketa asko eta asko, hantxe sortuak eta landuak dira. Hilean behin biltzen gara Donostiako Koldo Mitxelenan. Hortaz gain, posta-zerrenda bat sortu dugu eta, aurki, webgunea izatea espero dugu.

Pruden Gartzia Azkue Bibliotekako zuzendaria

-------------------------------------

Oinak:

[1] Euskara Euskal Autonomia Erkidego osoan (1979ko Estatutoa, 6.1 atala) eta Nafarroako Foru Erkidegoaren zati batean (1982ko Foru Hobekuntza, 9.2 atala) ofiziala da. Horrek esan nahi du administrazioaren jarduera guztiak elebitasunaren printzipioaren arabera antolatu behar direla. Aldiz, Nafarroako zati haundi batean euskararen estatusa apalagoa da, eta Frantziako Errepublikaren lurralde osoan ez du inolako estatusik.

[2] Ikus 79ko Estatutuaren 6.5 atala: "Euskara beste euskal lurralde eta komunitate batzutako ondarea ere izanik, erakunde akademiko eta kulturazkoek beroriekin izan ditzaketen harreman eta loturez kanpo, Euskal Herriko Komunitate Autonomoak eskatu ahalko dio espainol Gobernuari lurralde eta komunitate horiek kokaturik daudeneko Estatuekin itunak eta komenioak egin ditzala--edo eta halaber behar izanez gero Gorte Jeneralei horretarako eskabidea ager dezan, berauek hura onartzeko--, horretara euskara zaindu eta bultza dadin [enfasia neurea da]". Baita ere Euskal Kultur Ondareari buruzko Legea, 7/1990, 8. atala: "1. Jaurlaritzak, euskal kultur ondarea aldezteko, babesteko eta sustatzeko lagungarritarako, Nafarroako Foru-Elkartearekin lankidetza-ituneak egin eta harremanak izateari bultz egingo dio [enfasia neurea da]. 2. Halaber, Euskal Herriko Autonomi Elkarteak Estatuko Jaurlaritzari, euskal kultur ondarea osatzen duten ondasunak beren lurretan dituzteneko Estatuekin kultura-hitzarmenetan jartzeko bide emango duen hitzarmen nahiz ituneak egin eta, hala behar izanez gero, horiek onartzeko Gorte Nagusietan aurkez ditzala eskatu ahal izango dio."

[3] Ikus Euskarari buruzko Foru Legea, 18/1986: "Nafarroa bezala beren ondarean hizkuntza bat baino gehiago edukitzeaz ondratzen diren Komunitateak, altxor hori begiratu eta babestera behartuak dira, baita hura hondatu eta galtzea eragoztera ere [enfasia neurea da]."

[4] Erabaki teknikoak diogu, ezen erabaki politikoak lurralde bakoitzean dagokion erakundeak hartuko baititu, jakina.

[5] Ikus 2. oin-oharrean Kultur Ondareari buruzko Legean 8.1 atala.

[6] Azkue Bibliotekaren Katalogoa alde batera utzita, euskara hutsezko hiruzpalau katalogo baino ez ditut ezagutzen: Bertsozaleen Elkarteko Xenpelar Dokumentazio Zentruko katalogoa, HABEko bibliotekakoa, SHEE-IVEF erakundekoa, eta besteren bat. Katalogo elebidunen artean, Bizkaiko eta Gipuzkoako Aldundien bibliotekek zenbait neurri hartu dituzte, baina elebitasun orekatutik urrun daude oraindik. Gainetikoetan, ezer ez (pozik hartuko dut baieztapen borobil horri eginiko edozein zuzenketa).

[7] Zenbait udalek, Gipuzkoan batez ere, kezka bizia agertu diote Eusko Jaurlaritzari gai hau dela eta, berehalako neurriak har ditzan eskatuz. Era berean, nabarmen utzi dute beraien ezintasuna horrelako arazo tekniko korapilatsu bati irteeraren bat aurkitzeko.

[8] Berriki onartu den UPV/EHUko Euskararen Erabileraren Normalizazioarako II. Plangintzan lehenengo aldiz aipatzen da arazo hau, zenbait neurri proposatuz, Euskaltzaindiarekin elkarlanean. Ikus 7.3.2. atala, Liburutegiaren Katalogoa.

[9] Berriz ere zehaztuko dugu gauza bat dela programa informatikoaren menuak bi, hiru edo hainbat hizkuntzatan agertzea (erabiltzailearen aukeran), eta guztiz bestelako bat katalogoa bera elebiduna izatea.

Espainiako Ministerio de Cultura-k egindako Estadísticas de bibliotecas públicas, España 1990-1998 lanean Nafarroako eta Euskal Autonomi Erkidegoko liburutegi publikoei buruzko datuen laburpena pdf dokumentuan.

[PDF] Egilea: Xan OTHABURU

Ipar Euskal Herriko liburutegien egoeraren parte baten agertzeko hautatu ditugun ardatz nagusiak euskarari edo irakaskuntzari lotuak egonen dira. Agerkari honetan aurkituko dugu bestalde Frantziako kultura sailak liburutegiei buruz eramaten duen politika, irakurketa publikoa (“lecture publique”) eremuan. Euskararen inguruko eta euskal munduko zenbait datu eta ikuspegi agertuko ditugu, zenbait adibide emanez, horietan Baionako Euskal Erakustokia eta Departamenduko liburu zerbitzugintzak lekuan jarri duena. Honen osagarri Ipar Euskal Herriko mapa batean kokaturik emanen ditugu hemengo herri liburutegiak edo liburu zerbitzugintzan aritzen diren zentru batzu. Euskarari lotuak geldituko garela esan dugu, alde batetik mintzaira bera bezala, euskarazko eskaintza liburutegietan negargarria delako eta horren salatzeko, beste alde batetik, euskaldunak frantses agintari batek zion bezala pesimista aktiboak garelako, egiten denaren erakusteko. Lekuko ikerlarientzat gelditzen da Euskal Erakustokiko dokumentazio zerbitzua, denek dakigun bezala publikoari oraino hetsia gelditzen dena. Zoritxarrez euskal fondo batentzat, ez da aipamenik egiten euskal liburutegi baten beharraz, euskarazko dokumentuak bildu eta publikoaren eskuetan utziko dituena, kudeaketa bai profesional mailan bai euskara mailan baldintza hoberenetan egin lezakeena (Bretainiarren kasua laburzki azalduko dizugu, proposamen honetan aurkitzen baitugu hemengo beharrei erantzuteko bide bat).

Irakaskuntzari lotuak geldituko garela esan dugu, hor baitira beharrak gehien senditzen, horren inguruan badelako jenderik lan egiten duenik, arlo horretan baita lehen aldikotz euskarazko katalogazioa sortu Ipar Euskal Herrian. Bertzalde IKAS euskal pedagogia zerbitzuak, irakaskuntzako lau sareak biltzen dituenak, azken urte hauetan abiatu egitura berriarekin eramaten duen dokumentazio zerbitzuaren berriak helaraziko dizkizugu; Ipar Euskal Herriko leku bakarrenetako bat da euskaraz katalogatzeko orduan. Parada ona ere irakaskuntzari lotua den CNDP sareaz hitz egiteko, eta Frantzian gaindi eta Ipar Euskal Herrian arrastoak dauzkan eskola edo ikastetxe liburutegietaz hitz egiteko, Kanboko Xalbador kolegioa barne.

1. Ipar Euskal Herriko liburutegiak

Ipar Euskal Herriko liburutegiek (eta liburu tokiek orokorki) egoera ezberdinak ezagutzen dituzte gaurregun ere. Aldea oso handia da herri liburutegiak konparatzen balin baditugu, adibidez Hendaiako herri mediateka (20 000 liburu, 3 200 CD audio, 110 harpidetza, sei langile soldatapeko, 12 000 biztanlentzat) eta Donibane-Garaziko liburutegiaren artean (langile bat denbora erdiz, 10 000 biztanle duen arro batentzat). Ber aldea aurkitzen dugu euskararen edo euskararen inguruko eskaintzan: leku bakarretan hiru hizkuntza erabiltzeko eta lekuko (Euskal Herriko) dokumentazioaren balioan jartzeko politika, beste anitz liburutegitan euskararen ez ezagutzerik eta/edo euskarazko eta euskararen inguruko fondo aberaste politika oso eskasa. Honekin batera esan nahi dugu ez dela gure solasa ulertu behar egiten denaren kritika soil bat bezala, bereziki dakigularik liburutegietan lan egiten dutenak beren lana ahal bezain ongi egiten entseiatzen direla. Bakarrik eskaintza eskas gelditzen den eremuetako hutsuneei gure kezken zuzentzean datza.

Ipar Euskal Herriko leku anitzetan aurki daiteke liburu gordailu edo depositurik [1]: herri liburutegi, mediateka, artxibategi, dokumentazio zerbitzu... Lehen biak agerkari honetan bertzalde aipatuak izanki besteetaz bi hitz eginen ditugu.

Euskal mundua hunkitzen duten artxibategi nagusiak Parisen, Paben, Londresen... aurkituko ditugu. Nafartarrok Iruñera joan beharko dugu; halere zenbait hirik beren artxiboak kontserbatzen dituzte; Baionako kasua hor dago, XII. eta XIII. mendeetako hiri aktak gordetzen dituela. Bertze leku aipagarrienetan, Baiona eta Euskal Herriko Merkatal eta Industria Ganbarako artxibategia (ekonomia eta itsaso ingurukoak besteak beste), Baionako apezpikutegia eta Belokeko frailetxea (erlijio eta musika ingurukoak)...

Dokumentazio zerbitzuetan aldiz ugaritasuna agertzen da: Senpereko INRAren zentruak ur-ingurumena, eta arrainen hazkuntzaz arduratzen da; Baionako Erizainen formaziorako erakundearena medikuntzaz baita beste anitz gaietaz (liburu zaharrak...); Biarritzeko Zientzia ikerketen zentruarena itsaso, itsasgizon eta naturalisteei buruzko arloetaz... Geroko utziko ditugu irakaskuntzari lotu bi dokumentazio zerbitzu, CDDPa, CRDP sarean sartzen dena (frantsesez funtzionatzen duena) eta Ikas euskal pedagogia zerbitzua (euskaraz).

Euskal Erakustokia 1924an sortu zen gauzen biltzeko eta erakusteko. Bete nahi duen beste funtzioetan, dokumentuen bateratzea badago. Herri Ohitura eta Arte Erakustokiei dagokienez, eskualdea ordezkatzen duen dokumentazioaren bilatzea, biltzea, kontserbatzea eta sailkatzean oinarritzen da, Baionako Euskal Erakustokiko dokumentazio zentruak euskarri ezberdineko dokumentuak biltzen ditu: liburuak (“Frantzian, euskal mundua hunkitzen duen liburutegi handiena” [2]), eskuizkribuak (aipagarrienak pastoralak), mikrofilmak, agerkariak (XIX. mendekoak ere), artxiboak, argazkiak, filmeak, bideoak, entzunezkoak... Erakustokian aurkituko ditugu adibidez Joanes Leizarragaren liburua, edo Axularren “Gueroco guero”... Gaurregun Dokumentazio zerbitzua publikoari hetsirik gelditzen da, berritze obrak direla eta; garai horretan informatizatze lanari ekin diote. Agian laster baliatuko dugu horrelako gunea. Ohar bat dokumentu katalogatzeari buruz: arlo bereko dokumentazio zentruen ereduei segitzen diete, eta hori zoritxarrez erdara hutsean.

Ipar Euskal Herriko liburu zerbitzugintzari azken deskribapen baten emateko aipa dezagun Pabekoari iratxikia dagoen Ipar Euskal Herriko BDP-a [3]. Hazparnen kokatua da, gehienbat literatura hunkitzen duten 200 000 liburu dauzka eta departamenduaren menpe dago, Zerbitzu honek 10 000 biztanle peko 90 bat herri hunkitzen ditu, herri liburutegiak (18) elkarte liburutegiak edo eskolak liburu gordailuak bihurtuz. Bibliobus sistema batek liburuen banaketa segurtatzen du, hiru hilabeterik behin. Liburu gordailu bakoitzak galde edo behar zehatzak helaraz diezazkioke egoitza nagusiari.

Ipar Euskal Herriko herri liburutegiak

Bakarrik agertuko ditugu herri liburutegiak eta dokumentazio zerbitzu bereziak, elkarte liburutegiak edo publikoari ideki liburu gordailu guziak gehiegi bailitezke. -------

Leienda:

-- HL: herri liburutegia; PL: parropiako liburutegia; M: Mediateka; BDP: Bibliothèque départementale de prêt; DZ: Dokumentazio zerbitzua; EE: Euskal Erakustokia; B: beste liburutegia

2. Euskarari buruzko zenbait kezka eta urratsen proposamena

Gure euskarari buruzko kezka bi arlo nagusitan agertzen da: lehena euskarazko fondoen biltze, aberaste eta denen eskuetan ezartzean, bigarrena dokumentu horien euskaraz tratatzeko garaian.

Herri eta elkarte liburutegi bakoitzak bere fondoaren aberasteko politika eramaiten du, barne ohiturei segituz edo galdeei erantzunez. Azken pundu honetan irakurlegoaren portaera euskararen egoerari lot diezaiokegu: leku gehienek aitortzen dute euskarazko irakurlegoaren kopuru murritza, gehienetan haur eta gazteek ordezkatzen dutelarik. Beste alde batetik salatzekoa da duela zenbait urte Eusko Jaurlaritzak herri liburutegiei egin zien liburu eskaintza anitz lekutan luzaz kutxetan egon dela, hamaika arrazoinengatik. Horietan liburuzainen euskaraz ez jakitea agertzen da.

Gure ustez profesionalen elebidun izateak baimenduko luke irakurlego berri baten lortzea, interes berri batzuen piztea, ideien barreatzea, beste jende batzuei amets egiteko eta jorratu gabeko bideen idekitzea... hots liburuak berez opari ditzakeena publiko zabalago bati eskaintzea.

Liburuzain euskaldunek deitoratzen dugun fondoen eskasa eta hizkuntzari buruzko ezagutzaren eskasarekin batera, egun guzietako lanerako behar diren tresnen falta agertzen da. Katalogatzeko garaian, zenbait tresna beharrezkoak dira eta alde egiten digute. Hala ere, ezin gaindituzko arazorik ez delako, zenbait urrats eginak edo egitekotan dira, bereziki dokumentazioaren kudeatzeko logizielaz eta thesaurusaz aritzen garelarik.

Euskaraz katalogatzen dugunok, Grenoble hiriko enpresa batek sortu SuperDoc logiziela erabiltzen dugu, malgutasun handi bat proposatzen baitigu. Ohidurazko funtzioak eskaintzeaz gain (dokumentu kudeaketa, informazio bilaketa, emaitzen hustirapena, maileguen kudeaketa...), programak baseak nahi den kopuruan eta nahi den formatuan eraikitzeko moldakortasun handia eta thesaurus ezberdinen erabiltzea baimentzen du; horietan euskarazkoa nahiz norberak moldatutakoa erraz sartuko genukenean. Bertzalde esteka batzuen bidez, baseen arteko loturak eraik ditzakegu, baita Internet edo Intranet-erakoak ere.

Beste tresna bat eskasten zaiguna, euskarazko gai zerrenda da, nahiz thesaurusa hobetsiko genukeen. Azken honen osatzeko hitz edo hitz multzo batzu baditugu, deskribatzaileak deitzen direnak. Egituratuak eta antolatuak (hierarkizatuak) dira erlazio batzuen bidez. Sailkapen bat baino indexazio finagoa eskaintzen du: deskribatzaileak nahi den kopuruan hauta daitezke, dokumentuaren aspektu ezberdinak agertaraziz. Hezkuntza Nazionalak Motbis thesaurusa sortu du irakaskuntza mundua erabil dezan: ikastetxe, CRDP eta irakasle formakuntza leku... sare lana baimenduz. Irakaskuntzari lotu beste thesaurus bat ezagutzen dugu ere, hau da Europako Kontseiluak sortu duena, EET (European Education Thesaurus)(4).

Urratsak urrats!... gauzak aurreratzen dira eta pentsatzen dugu Motbis thesaurusaren euskaratzea urte hasiera honetan abiatzen ahalko dela; bertzalde SuperDoc dokumentazio-logizielaren euskaratzeko lehen pausoak emanak dira.

Liburuzain euskaradun profesionaleen ezak eta oraino euskarazko eta euskararen munduko dokumentazio bilgune baten faltak erakartzen digu Bretainian agertu den proiektu baten aipatzera: “Al levraoueg vrezhonek” (la bibliothèque bretonne)[5].

Bretainiarrek ere bretoierazko dokumentuen bateratzeko eta publikoaren eskuetan uzteko liburutegi baten beharra senditu dute. Emglev elkartea sortu dute eta xedetzat hartu kultur egoitza berri baten sortzea, bretoiera ez duena museo batean bezala finkaturik utziko baina balorizatuko duena, egun guzietako lan tresna eginez. Egoera zertan den abiatu dira: bretoierazko liburutegirik ez izanki, orai arte sailkapen bibliografikoa egiteko orduan bretoiera hizkuntz arrotza bezala hartzen da, eta bretoierazko liburuen sailkapena egiten da, hizkuntzaren araurik kontutan hartu gabe. Ondotik ikus genitzake Liburutegi bretainiarraren misioak(6), euskal munduan geure egin ditzakegunak.

3. (Euskarazko) Irakaskuntzaren inguruan aurreratu pausoak

Irakaskuntzaz aritzeko arrazoiak gorago emanik, euskaraz funtzionatzen duten bi gune aurkeztu nahi dizkizugu, bakoitza Estatu mailan egiten denean sartuz.

Gero ta gehiago lehen hezkuntzako ikastetxeei galdegina zaie liburutegi edo dokumentazio zentru baten antolatzea eta horretan dabiltza bigarren mailako eredua baliatuz. Lehenetan irakasleek (edo ikasleek) kudeatzen badute zentrua, kolegio eta lizeotan dokumentalistek edo profesionalek kudeatzen dute CDI(7) edo Informazio eta dokumentazio zentrua. Hauen misio nagusiak dokumentazioa edozein euskarritan (teknologia berriak, Internet barne), informazioa ahal bezain zabala (prentsa, ikastetxe eta honen inguruko gertakariak, hezkuntzari buruzko legedia...) eskaintzean oinarritzen dira. Zentru horiek hezkuntzaren barne eta ardatz izan nahi dute. Irakaskuntzaren planteamendu pedagogikoa berritzen ari da, ikasleek ez dute soilik irakasleen jakintza iturritik edan behar, ikasketen edukia bezain garrantzitsua da gaiaz jabetzeko erabiltzen den moldea. Premiatsuak dira ikasleak jakin dezan informazio edo dokumentu bat bilatzen, aurkitzen, hautatzen eta erabiltzen. eta irakasleekin partzuergoan, dokumentalistaren laguntza eta gidaritza.

Euskal liburuak eta euskarazko dokumentuak Seaskako eta gela elebidunak (B eredua) dauzkaten ikastegietan baizik ez dira aurkitzen; galdea eginez geroz, aberasteko parada ukan dute azken bi urte hauetan Eusko Jaurlaritzak eman eta Ikasek banatu liburuekin. Kanboko Xalbador kolegioak duela urte batzu CDIa muntatu zuen eta geroztik D ereduko haurrei bi hizkuntzetako liburu eta eskuliburu hautu zabal baten eraikitzen segitzen du, katalogazio lana euskaraz eginez. Ikastetxe gehienek euskarazko eskaintzan zeukaten hutsunearen betetzeko sortu da Ikas euskal pedagogia zerbitzua.

1959an sortu elkarte honek, araudiak berritu zituelarik 1996an, xedetzat hartu zuen “euskararen eta euskarazko irakaskuntza hedatzen laguntzea, bai eta euskal ondarea eta kulturaren ezagutza bultzatzea eskoletan, bide hauek erabiliz:

• mota guzietako dokumentalak maileguz eskainiz...
• pedagogia saileko animazioak eta ikerkuntza landuz...
• dokumentu berriak sortuz eta hedatuz...” (8)

Lehen bideari doakionez, euskarri ezberdineko dokumentalak izan daitezke: liburu (eskolako eskuliburu, literatura obra, entziklopedia, ikerlan...), entzunezko, ikusezko, disko konpaktu, CD-Rom... Bertzalde araudiari begiratzen badiogu berriz ere “IKAS euskal pedagogia zerbitzua kontsultatzen ahalko da komunikabide aitzinatuenak erabiliz”. Urrunago “Zerbitzu horiek oroz gainetik eskola publiko eta pribatuetako irakasleei eskaintzen zaizkie, helduen irakaskuntzan ari direnei, kultur arduradunei, bai eta publiko zabalari”.

Bertzalde IKASek elkarlan-hitzarmena dauka CNDP(9) sarean sartzen den Akitaniako CRDParekin(10), Parisen kokatu sareburuak, eskualde maileko 29 zentruek eta departamendu bakoitzeko CDDPek(11) osatzen dute sarea. Departamendu honentzat, Pabeko zentruak adar bat dauka Baionan. CNDParen misioetan aurkitzen dugu dokumentazio funtzioa, horretan informazioaren kudeaketa eta dokumentu pedagogikoen beharren azterketa. Edizio sailean, edizio pribatua osatuko du eta euskarri ezberdinetan eta publiko mugatu bati eskaini dokumentuetan eskua har lezake. Hor arestian aipatu Motbis thesaurusa, ikastetxeak horni ditzakena. CNDPa bezala, CRDP eta CDDPek dokumentu baliabideen bilgunea behar dute izan.

Baionako CDDParen adarraren parekoa nahi du izan IKAS euskal pedagogia zerbitzua, bereziki liburutegi eta dokumentazio zerbitzuan. Ezberdintasun handi batekin: publikoa irakasle euskaldunak izanki, lanean aritzeko orduan baita katalogatzekoan euskara egun guzietako tresna dela erran behar.

Azken hitza

Liburu mundua zabala zela bagenekien, liburu zerbitzugintzak anitz aspektu dituela Ipar Euskal Herrian ikusten dugu, Frantzia mailako ereduak segitzen dituela behin eta berriz erran behar dugu. Herri liburutegien egoerak hobetzen segitzen du eta pozgarria da; honekin batera agertu nahi ukan ditugun gauzetan gure hizkuntzaren eta honen tratamenduaren gaurregungo izaera da. Deus guttitik zerbaitetara heltzea da orai arte egin dena. Euskaraz eta euskararen inguruko gauzetan egiten dena arlo eta eremu guzietara hedatzea izan behar du gaur eta biharko erronkak. Zenbait egitura beharrezkoak direla erranik, lan bat elkarrekin eraman behar dugu eta zenbait urrats eginak dira: Euskal Herri guziko liburuzainak biltzen dituen eta bil ditzakeen Joana Albret mintegia hor dugu, egin dituen lanekin eta bere errebendikazioekin (Biblioteka nazionalarena barne). Profesionalen borontatea hor dugu, beste gauza batzu oraino gauzatzekoak dira euskaraz lan egiteko garaian, bainan tresna horiek ere mende eta zendako ez urte berriak gure eskuetan ezarriko dituela gutiziatzen dugu. Urratsez urrats...

Xan Othaburu Ikas euskal pedagogia zerbitzuko dokumentalista

-------------

[1] Xehetasun gehiagorentzat ikus: Ondarearen gidaliburua: Ipar Euskal Herria. EKE, 1998.

[2] Haritschelhar, Jean: “Le Musée basque: une institution au service de la culture” in Hommage au Musée basque. Euskal Erakustokiko Adixkideen elkartea, 1989

[3] BDP: Bibliothèque départementale de prêt.

[4] EET new edition, 1998. Interneten kontsulta dezakegu Eurydice Europako Kontseiluaren gunean: http://www.eurydice.org

[5] “Rapport sur la nécessité de créer une bibliothèque publique dédiée au breton et fonctionnant en breton: Al levraoueg vrezhonek, la bibliothèque bretonne” in Kannadig, 56. 1998

[6] Liburutegi bretainiarraren misioak.

1. Bildu: bretoieraz eta bretoieraren inguruan eta euskarri ezberdinen bidez kolekzio entziklopedikoa eraiki, publiko zabalari, ikasleei, ikerlariei idekia dagoena.

2. Kontserbatu: - kolekzio entziklopediko hori ongi erabilia izanen dela segurtatu, lanaren ezagutza baita bretoieraren ezagutza duten profesional batzuen bidez.

• kolekzioari babesa segurtatu.
• Liburutegi bretainiarraren geroa segurtatu.

  3. Garatu:

• bretoierazko fondoen jabeei galdegin Liburutegi bretainiarrean bere ondasuanren uztea. (...)
• Liburutegi bretainiarreko legezko gordailua sortu, bretoierazko edo bretoierari doazkion dokumentu guzientzat.

  4. Hedatu

• Liburutegi bretainiarreko fondoa edozeini ikusgai bilakarazi, oraiko komunikaziobide berrien bidez.
• Liburutegi bretainiarra integratu dokumentazio zerbitzu eta Unibertsitateetako liburutegien nazioarteko sarean...

  5. Animatu

• idazleak Liburutegi bretainiarrean erakarriko dituzten kultur animazioak antolatu...
• bretoiera idatzia eta mintzatuaren erabileraren promozioa egin...

[7] CDI: Centre de documentation et d’information/Dokumentazio eta informazio zentrua.

[8] IKASen Administrazio kontseiluaren erabakia, 1995eko iraila.

[9] CNDP: Centre national de documentation pédagogique/Pedagogia dokumentazio zentru nazionala.

[10] CRDP: Centre régional de documentation pédagogique/Eskualdeko pedagogia dokumentazio zentrua.

[11] CDDP: Centre départemental de documentation pédagogique/Departamenduko pedagogia dokumentazio zentrua.