Lagun batek esan dit lagun batek esan diola

Ostiralean Blogak eta literatura hitzaldia egin zen Donostian, eta zain nago interneten ere ager daitezen han esandakoak. Ez nintzen joan, ez ordea interes faltagatik. Niri ere deitu zidaten hitzaldi horretan parte hartzeko, baina ezetz esan nien, hori ere ari bainaiz ikasten.

Beraz, ez neukan asmorik gai honi buruz idazteko ere, baina joandako astean zerbait harrigarria gertatu zen euskal blogosferan, eta horrek eraman nau testu hau idaztera. Kontua da pasa den astean sortu zela euskal blog literario bakarra, eta hori zen esan nahi nuena: blog literario bakarra dugula, eta gainontzeko guztiak, nahi dugun izen eta abizenekin, izan daitezkeela literaturari buruzko blogak, idazleek idatzitako blogak edo nahi dugun guztia, baina bakarra ere ez dela blog literarioa: hain izen ponpoxoa duen zerarik ez dago euskal blogosferan. Edo bai, orain bai: ostiralean, Luistxo Fernandezek Estilo ariketak bloga sortu zuen, gogo biziz irakurri nituen lehenengo hiru "post"-ak, eta egiaztatu nuen susmatzen nuena: blog literarioa dela, petoa eta bakarra.

Aurretik eman zen beste saiakera bat, nahiz eta hura ez zen bloga izan, Koldo Izagirre nobela bat idazten saiatu zenean denen bistara, internet bitartez eta jendearen iritziak jasoz. Ez zen bloga, baina antzeko zerbait bai. Baina gero, blogak sortu, eta horrelako zerbait egiteko bidea inoiz baino errazagoa izan denean, inor ez da ausartu. Ulertzen dut, beste alde batetik: nik neuk ez nuke zoratuta ere idatziko nobela bat jendearen aurrean.

Hain zuzen ere, eta blog literarioaren definizio arin eta birritan pentsatu gabeko bat egin beharko banu, horixe dela esango nuke:

1. Sortu ahala, jendearen aurrean publikatzea.
2. Osotasun bat daukan obra bat publikatzea, dela nobela, poesia, itzulpena edo dena delakoa.
3. Testuaren tripak erakustea.
4. Ez derrigorrez, baina interesgarria da autoreak berak testu horri buruzko argibideak ematea; zergatik jarri duen hau edo bestea.

Beste adibide bat Markos Zapiain filosofoaren Etakideen ametsak izeneko sail harrigarri eta flipantea da. Bere horretan hartuta, hori blog literarioen barruan sartuko nuke.

Luistxok oso argi esan du zein izango den bere blog sortu berriaren helburua: "Pixkanaka testu horiek pikatzea erabaki dut, eta blog probisional honetan itsatsiko ditut. Hemen geratuko dira nire itzulpen saio horiek, kontestuan jarrita beste bertsio batzuekin. Amaitzen dudanean transkribatze lana, ez da beste post-ik izango". Nire ustez, planteatu duen helburuarekin soilik, blog literario baten definiziora (nire definiziora, hori ere eztabaidagarria baita) asko hurbildu da Luistxo: testuak dauden bezala transkribatzea, testuak kontestuan jartzea eta blog hori soilik testu horietarako erabiltzea.

Merezi du Luistxok Estilo ariketak blogean argitaratzen dituen testuen irakurketa patxadatsua egitea, ez soilik itzulpengintzan saiatu nahi duen edozeinentzat duten interesagatik, ezpada literaturan saiakerak egin nahi dituenak ere bertan klabe asko topatuko dituelako, testuen sorreraz.

Garai batean hau zer izan ote zen ezin da erraz asmatu. Gaur ikatza baino ez da, ilinti gutxi dago azpian. Alferrik begiratzen diezu San Frantziskotik beherantz, Ibaizabalerantz doazen kaleetako etxeei, hango koloreei. Alferrik, halaber, San Frantzisko kalean, Bilbo Zaharrerantz hurbiltzen zoazela, sozialistek antzina beltzean hartu zuten etxeari, jarri zizkioten apaingarri eta harrizko loreei, atariko beirateko inskripzio zaharrari, jada inork ere begiratzen ez dien horiei. Zelan imajinatu zer ote zen San Frantzisko monasterioa, grabatuen arabera izugarria zena, parean jarri eta begirada-kolpe bakarrarekin osorik ez harrapatzeko modukoa.

Apenas gogoratzen dudan zer izan zen 83ko uriola Bilbon. Nire herrian bai, gogoratzen dut: jaitsi Plazakoetxera eta erreka errepideraino heldu zela akordatzen naiz, lurrazpiko pasagune osoa urak hartuta, eta harantzago txaletetako teilatuak, gainean jendea. Antza, orduantxe etorri ziren ijitoak San Frantzisko ingurura, uholdearekin batera. Herrietako erreka bazterretan jartzen zituzten kanpamenduak urak eramango zituelakoan, hona etortzeko baimena jaso ei zuten. Arturok kontatu dit garai zaila izan zela hura auzoarentzat, ijitoak Gorte kalean instalatu zirenean eta etxe-sail osoak erabiltzen zituztenean droga saldu eta txutatzeko. 80ko hamarkadaren erdialdetik aurrera, zenbait urtez, legerik gabeko kale bihurtu zen hura. Drogak ez zeukan inongo presentziarik kalean, ez zen ikusten, dena etxeetan egiten zen eta.

Gero magrebdarrak etorri ziren, gero beltzak. Eta orduan, Urtzi Urrutikoetxeak "Auzoak" liburuan dioen moduan, "afrikarrak heltzen hasi... eta konturatzerako, akabo arazoa". Bai: orain, drogak presentzia handiagoa dauka kalean, baina saltsak gutxiago dira. Afrikako iparraldekoak arduratzen dira haxixaz, eta Afrika beltzekoak kokainaz eta heroinaz. Ijitoak beherago bizi dira, ez dira asko hala ere. Gazteenek, arraza edozein dela ere, pegamentu-potea daramate sudurrean itsatsita, eta etorkizuna beltza da beti. Inesek, beti bezain zorrotz, izen berria eman dio etorkizun beltzeko auzoari: Negruri.

Lagun batek eskutitz hau idatzi du Euskaltelera bidaltzeko. Ez dut aparteko azalpenik emango, eskutitzak dena azaltzen du eta.

"Bilbon, 2006ko otsailaren 13an

Arduradun hori:

Eskutitz honen bitartez nire kexua adierazi nahi dizut: duela urtebete zuen eskaintza bat jaso nuen, adieraziz bi urte baino gehiago neramatzala zuekin kontratupean eta, horregatik, asteburuetako dei guztiak doan izango nituela.

Zein izan da nire sorpresa, 2006ko urtarrileko faktura jaso eta ikusi dudanean ohi baino askoz ere garestiagoa izan dela. Orduan konturatu naiz asteburuetako deien doakotasun hori eten egin didazuela.

Uste dut zuen betebeharra zela abenduko fakturarekin batera ohar bat bidaltzea, adieraziz urtarriletik aurrera ez nuela izango doako deirik asteburuetan.

Horrexegatik, jakinarazi nahi dizut prest nagoela zor dizuedana ordaintzeko, baina ez ditudala ordainduko asteburuetan egin ditudan deiak, eta gauza bera gertatuko dela otsaileko lehen bi asteburuetan egindako deiekin. Izan ere, nik ez nituzke dei horiek egingo, jakin izan banu ordaindu egin beharko nituzkeela.

Beraz, espero dut beste faktura bat bidaliko didazuela, zuzenketekin. Bien bitartean, bankuan atzera bota dut urtarrileko fakturan adierazitako diru-kopurua. Erabakitzen duzuenaren arabera, neuk ere erabakiko dut zuen zerbitzutik baja hartu ala ez.

Adeitasunez,"

Turkiarrak boliviarrari galdetu dio ea lanean ari den. Boliviarra turkiarraren kebabera joan da bazkaltzera; aspaldiko ezagunak dira, bistan denez. Baietz erantzun dio, baietz, lanean ari dela. Turkiarrak harritu aurpegia jarri du, eta zorionak eman dizkio gero. “¿En qué?” galdetu dio segituan. Birritan pentsatu barik erantzun dio boliviarrak, erantzun bera behin baino gehiagotan ematera ohituta edo: “trabajo buscando trabajo”.

Zabalburuko plaza baino metro batzuk beherago gertatu da hori, Fernández del Campo kalearen amaieran, eta zikin sentitu naiz bat-batean. Inpresioa izan dut pareko begetarianoan egon behar nuela, jendea trajez doan jatetxe horretan, eta ez hemen. Lan erosoa daukat, eskuak ez ditut apenas zikintzen, eta ez da nire errua. Une batean sentitu dut ez nintzatekeela hau guztia entzuten egon behar, hobeto egoten dela egunerokotasun ordainduan, “trabajo buscando trabajo” entzun behar zikinean baino.

Gaur Arkumearen Eguna izan da musulmanen egutegian. San Frantzisko kalean behera, harategiak musulmanez beteta zeuden, Mekara begira hiltzen dituzten arkumeen bila denak. Eta tabernak itxita. Kalean ere jende gutxi arrastiko lehen orduetan: ijito batzuk eta jonki asko. Taberna txiki-txiki bat baino ez dut aurkitu zabalik. Beltz bat hizketan ari zitzaion tabernariari, eta beste denak, palentziar bat, planta eskaseko atso bat eta aljeriar bi, entzuten. Ugazabandreak kontatu du bere semeak entrenamendua zuela, eta beltzak erantzun dio ondo dagoela hori, gauza handia dela lana izatea. Ugazabandreak erantzun dio semea oso gaztea dela, eta futbola jolasa baino ez dela berarentzat. “Ez galdu esperantza”, esan dio beltzak: “ikusi noraino heldu diren Ronaldinho eta EtoŽo”. Andreak barreka erantzun du, baina beltza serio zebilen: “Imajinatu zeure burua Skip-en iragarkia egiten, Ronaldinhoren amaren antzera”. Irribarreak. “Behingoagatik esan ahal izango nuke famatu bat ezagutzen dudala”, ondorioztatu du beltzak, oso serio, amets betean.

Patxi Zubizarretaren hitzak dira hemen behean datozenak:

Gogoan dut idazle elkarteko hainbat kidek, ez oso aspaldi, hango ika-mika konpondugabeen inguruan, esan zutela euskal idazleak beldurra diola profesionalizatzeari, bere lanari diru kopuru bat jarri beharrari, eta idazle profesional gehiago behar ditugula. Ez nago ados. Eta arazoa ez da toki falta. Ez: euskal kultura normalizatzearekin batera etorriko litzateke idazleen profesionalizatzea -normalizatzea- eta, berriro diot, hemen honetan idazle profesionala izatea txantxa bat da, gustu txarrekoa kasik.

Batzuetan iruditzen zait euskaldunok, euskaldun zintzook, lau guraso ditugula, eta itolarria jasanezina da. Izan ere, gure ohiko bi gurasoez aparte, azken bi gurasoak konturatu gabe sartu dira gure bizitzan, ezarian-ezarian eta isil-isilka.

Denon ama paraleloa, zelan ez, la amatxu da, la amatxu de Begoña. Pijada hori entzuten dudan bakoitzean, gogoa sartzen zait txiza parraztadaka botatzeko Begoñako basilikako atean. "La amatxu de Begoña" hitzak ezin ditut jasan, nazkatu egiten nau derrigorrez Begoñako egur-pusketa horren seme sentitu beharrak, egur-pusketa hori hainbeste maite beharrak. Goragalea ematen didate hitz horiek harro-harro esaten dituzten bilbainoek, bilbotar petoak izateko zer gehiago egin dezaketen ez dakiten horiek, bilbotarrek nahi duten lekuan jaiotzen direla esango dizuten horiek.

Denon aita paraleloa, berriz, el aitá da, Euskal Herriko "el aitá" bakarra, denon "el aitá": entzuten dudan bakoitzean Luis Chillida hitz horiek esaten, gogoa ematen dit "el aitá"-ren eskultura bat grafitiz pintatzeko, hori ere artea izango baita, noski (mendi bat barrutik hustea bezain beste).

Gauza jakina den moduan biktimei izen-abizenak jartzean biktima horiek geure egiten ditugula, hurbileko bihurtzen ditugula eta identifikazioa askoz ere handiagoa dela, Euskal Herriko ama eta aita paraleloek ere izenak dituzte jada, eta apurka-apurka gure bizitzan ari dira sartzen, poroetatik edo batek daki nondik, egur-pusketa bat eta eskultore bat, "la amatxu" eta "el aitá". Kontuz ibili, egunen batean benetako gurasoekin nahastuko ditugu bestela.

Zeri barre, Meirelle? Zer aurkitu duzu egunkari horretan, hain barregarria? Ez zara konturatu tabernara sartu naizenik ere, zure atzean jarrita nagoenik ere ez. Mutil guapoei baino ez diezu begiratzen, eta musulmanei, guapoak izan ez arren. Desiratzen nago nigana jiratu eta galde diezadazun nire mahaian jar ote zaitezkeen. Erantzuna baiezkoa izango litzateke. Galdetuko nizuke zeri egiten diozun barre, zer den politikako orrialdeetan hain barregarria, hain zaratatsu algara egiteko, tabernako jende guztia zuri begira dagoen honetan. Desiratzen nago edaten ari zaren tea niri eskaintzeko edo zigarro bat opatzeko, ez dudala erretzen erantzun ahal izateko sikiera. Keinu minimo bat, Meirelle.

Aurreko mahaiko zaharrek partidaren erdian abandonatu dute tutea, zuri begira jartzeko. Tabernariak ere begiratu dizu, musulmanek begiratu dizute. Ni hasieratik nago begira, zure perfilari eta bakeroen azpitik igartzen zaizkizun kulero zuriei. Inork ez dizu esan polita zarela, Kim Dealen antza duzula. Mozkortuta zaude, edo kolokatuta edo burutik jota; edozer dela ere, maitemindu egin nauzu seko, konbinazio gehiegi direlako ni bezalako batentzat: neska polita, kolokatuta edo zoratuta, eta kulero zuriekin. Bat-batean bakarrik berbetan hasi zara, zure sudurra ere asko gustatu zait, eta gailegoa zara, azentuagatik jakin dut.

Zergatik ez didazu begiratzen? Jiratu burua, neska, hemen atzean nago. Bizitza aldatu egingo litzateke begiratuko baninduzu: ez zinateke kabalduko agian, ni zoratuko nintzateke agian. Me callo si me sale de la bola, erantzun diozu musulman bati ozen, eta ni ere ozen hasi naiz barreka zure atentzioa pizteko, baina ez: irribarre egin diozu musulmanari, eta badakit berarekin joango zarela gero. Musulman bat eta zoro bat txortan. Non egingo duzue, Meirelle? Bere etxean ala zurean?

Beharbada kolokatuta zaude, beharbada zoroa zara: ez dakit zer den hobea, baina soineko biak geratzen zaizkizu ondo. Zeri barre, Meirelle?

Andrés Nagel eskultore donostiarrari elkarrizketa egin zioten duela aste batzuk Diario Vascon, eta orduko ideia bat ekarriko dut blogera, kritikariei buruz esan zituen hitzekin. Uste dut ideia horrek nola edo hala osatu egiten duela atzo Gotzon Barandiaranek Berrian idatzitako artikulua.

Ikusleak zure lanaren irakurketa bat egiten duenean, gustatzen zaizu, interesatzen zaizu?

Ez, eta kritikariarena gutxiago. Kritikariaren irakurketa sekulako kakao mentala izaten da, eta gehien-gehienetan sinplekeriarik handienean geratzen dira. Kritikariak ia beti aplikatzen ditu buruan dituen aldez aurreko ideiak, eta berdin aplikatzen dizkio arrozesneari zein paellari. Kanpoko irakurketa horri ez diozu kasurik egin behar, bestela erotu egiten zara eta.

Azken aldian gertatzen zait ezin dudala Eibar gainetik kendu. Nahi ere ez, egia esan, ze, Eibar izena entzuten dudan guztietan, iruditzen zait lotura birtual eta blogistikoa baino zerbait gehiago daukadala herri horrekin. Iruditzen zait izen hori nire atzetik dabilela, inguratuta naukala, eta, Bagdadeko morroiaren antzera, nik ere Ispahanera alde egiten badut ere, Eibar hantxe topatuko dudala ezinbestean. Eta ni pozik. Konturatzen naiz ez zela kasualitatea txikitan, uda guztien amaieran sentitzen nuen zirrara, izeko eta osabarekin Arratera joaten nintzenean egun-pasa. Eta ez zela kasualitatea unibertsitatean, lagunik onenak, Gasteizko Aitorrekin batera, Balentzi, Groerk edo Elortza eibartarrak izatea. Oroitzapen horiek datozkit, eta blogean jartzeko modukoak ez diren beste batzuk. Horrelako lotura arraro bat daukat Eibarrekin, birtualetik baino harago doana.

Eta oraintsu ere gertatu zait gauza bitxi bat, Argiarako lau elkarrizketa egin ditudanean. Hasieran ez nintzen konturatu, baina elkarrizketa bat eta besteak errepasatu ostean, konturatu nintzen elementu bateratzaile bat zegoela lauretan: Eibar, jakina.

Aukeratu nuen lehenengo elkarrizketatua Bittor Kapanaga otxandioarra izan zen. Esan zidan gazterik joan zela Eibarrera ikastera, eta euskararen iraultza piztu zutela, bertan ezagututako Juan San Martin, Imanol Laspiur, Serafin Basauri eta abarrekin batera. Esan zidan, halaber, hantxe ezagutu zuela Joxe Migel Barandiaran, eta ze ondo tratatzen zuen ataundarrak.

Bigarren elkarrizketatua Jose Pablo Arriaga markinarra izan zen. Datua ez nuen elkarrizketan jaso, baina esan zidan, Afrikatik zebilela, Gabonak Eibarko misiolari batekin pasatu zituela (ez dut gogoratzen haren izena), eta herri hartantxe geratu zela denboratxo batez, egurrezko eskola bat eraikitzen, Jose Pablo arotza baita.

Hirugarren elkarrizketatua Erramun Landa eatarra izan zen. Hau ere ez nuen elkarrizketan jarri, baina Erramunek luze eta zabal hitz egin zidan 2005eko hasieran Eibarren egin zuen erakusketa handiaz: "Denbora ez da distantzia" deitzen zen, eta bertan bere imaginariorik sakonena erakutsi zuen. Oso garrantzitsua izan zen erakusketa hori Erramunentzat.

Laugarren eta azken elkarrizketatua Angel Zelaieta mallabitarra izan zen, eta kontatu zidan noiz eta zelan ezagutu zuen Gabriel Aresti: "pertsonalki Eibarren ezagutu nuen, Juanito San Martinen etxean. Juanito bisitatzera joan nintzen, eta zoriak nahi izan zuen han egotea Gabriel ere. Hirurok batera afaldu genuen; eurak biak gorbatadunak ziren, eta, afaltzen geundela, diskutitzen hasi ziren, oso bero: "la ostia", "cojones" eta horrela. Sekula horrelakorik entzun gabe nengoen gorbatadun bati!".

Etengabe agertzen zait, eta ni gustura. Berdin dio larunbateko afarian, lagunak esaten duenean Eibarko drogazale-ohi bat ezagutu zuela Bolivian; edo berdin dio Bilborik ilunenean beltz batek esaten dizunean, Senegaletik irtenda, ezagutu zuen lehenengo herria Eibar izan zela; edo berdin dio Amets Arzallusekin komentatzen duzunean bere aitak 1993an Eibarren egin zuen agerpen miresgarri eta ezustekoa. Berdin dio, Eibar beti agertuko zait, eta ni gustura.

Auzoak haserre daude. Nork babestuko dituen galdetzen dute. Duela aste batzuk, gizon batek bere burua Cantalojas zubitik botatzeko ahalegina egin zuen. Ez zen lar berandu: goizeko ordu biak edo, zapatuz. Barandillara igo eta behera begiratuta, han urrunean, Abandoko geltokira doazen trenbideen korapiloak ikusi zituen, luze-luze jarritako koka-marrak balira bezala. Barandillaren alde arriskutsura pasatu zen gero, amildegira, eta esku biekin oratuta, zain geratu zen, norbaitek salbatuko, norbaitek babestuko ote zuen.

Batzuek mozkortzat hartu zuten, arrazoiz. Gizonak, 43 urte, Iralabarriko zuloetan pasatu zuen gaua, izan daitezkeen barrarik tristeenetan, inguruan zituela Gobernu Militarreko txanda amaitu berri zuten ezgizonak eta DaddyŽs tabernako txanda hasi berri zuten ezandreak.

Eta auzoak haserre daude. 2004ko azaroan eskultura bat inauguratu zuten Cantalojas zubiaren gaineko plaza berrian; izenburua, La exorcista. Kale hauetan deabrua bizi dela esateko modu lausoa. Manolo Valdés eskultore valentziarrak egin zuen, eta Mario Vargas Llosaren poema bat du zizelkatuta: Gracias a mí, en esta ciudad todavía es posible la felicidad dio poemak. Eskultoreak esan zuen obra hori ukitu egin behar dela, brontzezko azala gastatu egin behar zaiola, baina bertakoek, laztandu beharrean, txu egiten diote oraindik posible omen den zoriontasun horri, biriken sakonenetik. Vargas Llosak esan zuen: "hiri guztiek dute santuren baten babesa, eta estatua honek funtzio hori beteko du: babestu eta inspiratu egingo ditu bertakoak". Agintariak pozik geratu ziren hori entzunda: geroztik, are gutxiago babesten dute auzoa, badute-eta lan hori euren ordez egingo duen exorzista bat. Auzo paranormal honek erremedio paranormalak behar dituela esateko modu lausoa.

Hiru ordu laurden eman zituen gizonak zubiaren alde arriskutsuan, nork salbatuko, nork babestuko. Azkenean, etsita, jendeak begiratu ere egiten ez ziola ikusita, etxera erretiratu zen, maldizioka, eskulturari deabruaren txu berdea bota ostean.