Lagun batek esan dit lagun batek esan diola

Honezkero ez da kontu berria. Ezin originala izan, beraz, hainbeste aipatutako blogei buruz. Norbaitek pentsatuko du teknologia berriei buruzko ataletan agertu beharko litzatekeela kontu hau, eta ez literatura gai duten orriotan. Baina ez: baliabide informatikoa izateaz gain, bloga etorkizuneko baliabide literariorik interesgarrienetakoa ere izango dela uste dut.

Ez zen blog bat, baina, bere garaian, horren antz handia hartu nion Koldo Izagirrek Susaren webgunean hasi zuen nobelari. Atalak idazten zihoan heinean, sarean jartzen zuen, eta jendeak komentarioak egiten zizkion, sortzaile eta irakurlearen arteko komunikazio bizian. Ordura arte Euskal Herrian ikusi gabeko formatua zen, eta atelierra izena jarri zioten bi aldeen arteko komunikazio-txokoari. Hori 2001ean izan zen, martxoan, eta jarri zioten izena da gutxienekoa, ideia blogarena baitzen gutxi gorabehera. Oraindik ere webgune horretan dago:, edonork bisitatzeko moduan. Merezi du: batetik, Izagirreren testuek beti merezi dutelako, eta bestetik, interesgarria delako esperimentu hark sortu zuen jakin-mina gogoratzea (Markos Zapiainen mezuak, adibidez, EuskaraZ posta-zerrendatik hartuta daude, gaia atelierretik kanpora ere ibili zen seinale). Euskal Herrian blogen fenomenoa indarra hartzen hasi zenean, 2004. urtearen erdialdean, Izagirreren atelierrarekin, bitakora aitzindari harekin, gogoratu nintzen.

Orain fenomenoa azkar eta sendo ari da zabaltzen, eta literaturari eskaintzen dizkion bideak imajinaezinak dira. Mass-media Tartaloaren begirada bakarrak ia irentsi gintuenean, gizarteak herri komunikabideetara jo zuen, handiarekin ase eta bertakoaren gosez. Orain bertakotik bertokora goaz, eta komunikazioaren begirada jendearen mailara heldu da, lurtxoaren parera, komunikabide erraldoiek sekula lortu ezin izango duten mailara txikira, arnasa eta arnasestua entzuten den mailara, izerdira. Azken batean, literaturara.

Barikuan izan zen Santa Ageda bezpera, eta irten ziren taldeak abestera, eta dena beti bezala izan zen beste behin ere. Santa Ageda bezperako gaua hori da niretzako: etxeko patxadatik, etxepera abestera datozen taldeen kantuak eta eskeak entzutea. Nire herrian ere zenbait talde irteten da, hiru edo lau. Agertzen diren azkenak, eta niretzako onenak, beti dira Amnistiaren Aldeko Batzordeetakoak eta Andra Mari dantza taldekoak (aurten, egia esan, azkenak zapatuan irten ziren, konfundituta). Gainontzeko guztia, eszenatokia, kantuak, giroa... beti da berdina, eta, era berean, espeziala. Urteak baditu horrelako mugarri batzuk, espezialak, bereziak. Niretzat, denetan espezialena San Juan gaua da, baina badaude beste gutxi batzuk ere bai, eta Santa Ageda bezpera da horietako bat.

Eta otsailaren 4an beti izaten dut sentsazio txar bera ohera joatean. Egun osoan ez naiz gogoratzen, ez goizean, ez arrastian. Baina gauean, Amnistiaren Aldeko Batzordeetakoak kantuan agertzen direnean, orduantxe gogoratzen naiz egoera errepikatu egingo dela, eta txarto sentituko naizela. Beti da berdin, urtero. Gogoratzen Marmotaren Egunari buruzko pelikula hura? Gogoratzen zelan dena errepikatu egiten zen modu obsesiboan? Bada, niri ere antzera. Eta orduan gogoratzen naiz: "iaz ere gauza bera pentsatu nuen", eta denboraren zurrunbiloa sentitzen dut, iaz ere berdin pentsatu nuelako eta aurrekoan ere berdin eta aurrekoan. Eta denbora aurrera doalako eta Marmotaren Eguna beti errepikatzen delako Santa Ageda bezperan.

Izan ere, talde hori kantuan hasten da, bi edo hiru ahots egiten dituzte modu ederrean, eta gustura egoten naiz entzuten. Baina, orduan, pasarte hori heltzen da:

Lortuko dogu, nahi dogu
anaiak geuganatzea.
Dauden lekua ez da eurena,
badute euren etxea.

Eta bertso bera kantatzen dute aurten eta iaz eta aurrekoan eta aurrekoan, eta horrela beti. Eta Marmotaren Eguna. Eta sentsazio txarra etortzen zait, pentsatzen dudanean hurrengo urtean ere gauza bera kantatuko dutela, ez dutelako "anaia geuganatu", gauzek berdin segitzen dutelako. Eta "lortuko dogu, nahi dogu" hori urtero entzuten dut, beti "nahi dogu", beti "lortuko dogu", baina ez da ezer aldatzen.

Gero ahaztu egingo zait hau dena, eta hurrengo urtean berriro etorriko da Santa Ageda bezpera. Eta orduan konturatuko naiz Marmotaren beste Urte bat bizi izan dugula.

Iazko irailean Irlandan egon nintzen, Urruzuno literatura lehiaketako irabazleekin. Suerte hori izan nuen.

Ezagutzen ez duzuenontzat, Urruzuno da Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak urtero antolatzen duen lehiaketa literarioa, EAEn Bigarren Hezkuntza egiten ari diren ikasle guztiei zuzendutakoa. Iazkoarekin, 19 urte dira lehiaketa hori antolatzen ari direla, eta emaitzak hortxe daude, lehiaketa horretako irabazleen izenei erreparatzen badiegu:

Nagore Amondarain, Mikel Ayllon, Jon Benito, Gari Berasaluze, Harkaitz Cano, Igor Estankona, Arkaitz Estiballes, Jose Luis Padrón, Fredi eta Xabi Paia, edo Urtzi Urrutikoetxea, besteak beste. Irabazle guztien zerrenda, hemen duzue, excel orri batean.

Bada, irabazleek diru apur bat jasotzen dute sari gisa, eta, batez ere, benetako saria, hamar eguneko bidaia bat da, Europako txokoren batetik. Urtero leku batetik. Hori da benetako saria, ez leku berriak ezagutuko dituztelako, ez beste hizkuntzetara ohituko direlako... ez. Benetako saria bidaia izatearen arrazoia da irabazleetako bakoitzari aukera ematen diola hamar egunez bere moduko pertsonekin elkartzeko, eta konturatzeko bera ez dela literaturarekin maiteminduta dagoen "bitxo arraro" bakarra. Kontuan izan, gainera, ikasle hauetako bakoitza irla bat dela bere ikasgelan: beste denek burua nesketan (edo mutiletan) eta Athleticen (edo Errealean) dutenean, hauek nesketan (edo mutiletan) eta literaturan (edo literaturan) dute. Ez dira besteak bezalakoak, eta zail dute euren parekorik aurkitzen, zaila delako pertsona bi elkartu eta literaturaz edo enparauez berba egitea. Baina bidaia horrekin, hamar eguneko elkarbizitza horrekin, antzeko jendea aurkitzen dute, eta hamar eguneko eztanda izaten da: esate baterako, batak besteari esaten dio ze idazle gustatzen zaion, eta, berehala, autore hori ahotik belarrira dabil, eta deskubrimendu eta konpartitze prozesu itzela da. Gauza handia da, benetan. Kanpotik ikusteko ere ederra.

Hala bizi izan genuen guk, iazko 20 ikasleekin joandako hiru arduradunek: Fernando Morillo, Patxi Gaztelumendi eta hirurok. Inbidiaz eta pozez ibili ginen eurekin. Inbidiaz, guk halakorik ez genuelako ezagutu, eta irla izaten jarraitu genuelako askoz ere denbora luzeagoan. Eta pozez, ikusten genuelako zelan erlazionatzen ziren, zelan deskubritzen zituzten idazleak (Eduardo Galeano izan zen izarra), zelan interesatzen ziren eurek egindako lanekin, zelan zeukaten neurriz kanpoko sentsibilitatea.

Bidaia, guretzat ere, iniziatikoa izan zen alde horretatik. Ez soilik eurentzat.

Hauek izan ziren irabazleak, atalez atal (euretako batzuen azalpen eta guzti):

A maila (Batxilergoa)
Prosa:

1- Jon Fernandez (Ondarroa): "Spaghetti bihurriak tomatetan"
2- Juan Atxutegi (Zornotza): "Herdoildutako izkinek ez dute sentipenik"
Metroan otu zitzaidan 2004ean Urruzunora bidali nuen lana. Herri batetan bizi naiz, eta hirira noan bakoitzean, hango anonimatoak liluratu egiten nau. Jendea behatu eta bakoitzaren istorioa eraikitzen saiatu ahal izatea... Bestalde, New York dago. Ez da izango hiririk ederrena, ezta literarioena (agian bai, batek daki) baina han lehenengoz izan nintzanetik bere milaka alde ezberdinetako batzuk isladatzen saiatu naiz, eta, Moyuako Metro estazioan derrepentean aurkitutako begiradari jarraituz, hiria deskribatzera ekin nion, alde onak eta txarrak erakutsiz: kosmopolita alde batetik, inpertsonala eta basatia bestetik. NYC, besterik gabe.
3- Manex Berzosa (Ordizia): "Puritanical Euphoric Misanthropia"
4- Olatz Urkia (Donostia): "Saminaren gatibu"
5- Izarne Oiarzabal (Ondarroa): "Antipodetako bikia"
Nik bakarrik esan dezaket buruan milesima batez bi kablek kontaktu egingo balute bezala dela, korrontea pasatzean. Sekula eman dizu zerbaitek kalanbrea? ba horixe gertatzen denean bezala da, hasieran sustoaren antzera, derrepentekoa, eta gero milesima hori pasatu eta denbora baterako sentsazioarekin geratzen zarela, eta hortik jarraitzen du beste guztiak.
6- Leire Telletxea (Bera): "Ulertu ezinean"

Poesia:

1- Josu Martinez (Bilbo): "Bihotz urdinak kale grisetan"
Auzokide ex-urruzunotarrei entzuteaz aspertuta eta Urtzi Urrutik animatuta bidali nituen testu biok. Berak iritzi-aholku zenbait eman zizkidan gainera. "Bihotz Urdinak kale grisetan" oso oso arin idatzia da, egun bitan edo; eta Etiopiak eragin zidan zirrara pixka bat, (baina pixkatxo bat bakarrik e!) igartzen dela uste dut.
2- Jon Fernandez (Ondarroa): "Heriotzari ongietorria"
3- Josu Martinez (Bilbo): "Barrutik itxitako ateak"
"Barrutik itxitako ateak" lan landuagoa eta dispersoagoa, gai aldetik eta denbora aldetik. Txarragoa ere bai (niretzako). Halan da be danetik entzun dut. (batez ere, ez kezkatzeko; bestea hau bezain txarra dela).
4- Xabier Perez de Mendiola (Igorre): "Bakarrizketa"
5- Amaia Gezala (Hondarribia): "Zorionaren patua"
Andre batek zoriontsu egiten zuen guztia galdu du. Ez du bizitzeko arrazoirik. Izan denaz oroitzen hasten da. Eta azkenean, dituen sentimendu guztiak hiltzen zaizkio.
6- Olatz Ibarluzea (Mungia): "Hutsa"
7- Julene Sagarna (Bilbo): "Huts, min, urrun..."

B maila (DBH 3 eta 4)
Prosa:

1- Jon Iraola (Hernani): "Isiltasunaren bakardadean"
Esperimentatu egin nahi nun ta ondo atera zitzaidan. Nire nobelak maitasun txotxolo bat erabiltzen du aitzakia bezala bakarrizketak eta abar tartekatzeko.
2- Esti Vivanco (Bilbo): "Miranderen itzalpean"
3- Alots Arregi (Azkoitia): "Gaur, berandu sartu zait beltza hartzeko gogoa"
4- Oihane Zelaia (Ondarroa): "Zurekin eta zu gabe"
5- Olatz Mitxelena (Oiartzun): "Negar malkotan bihotza"
6- Garazi Ugalde (Lezo): "Malko gaziak"
7- Raquel Moreiro (Urretxu): "Soriako botijoa"

Poesia:
1- Olatz Mitxelena (Oiartzun): "Munduaren koadroa"
2- Alots Arregi (Azkoitia): "Gasolindegirik baldin bada"
3- Ainhoa Mendibil (Elgoibar): "Itsas eraso gaiztoa"
4- Garazi Etxeberria (Ataun): "Zurekin, baina zu gabe"

Bidaia

Irailaren 12ko gauean irten ginen Loiuko aireportutik, eta 22an bueltatu ginen. Tartean, Irlanda:

1. eguna (13): Dublin
   2. eguna (14): Galway
   3. eguna (15): Connemara
   4. eguna (16): Donegal
   5. eguna (17): Donegaleko iparraldea
   6. eguna (18): Inishowen penintsula eta Derry
   7. eguna (19): Derry
   8. eguna (20): Ipar Irlandako kostaldea eta Belfast
   9. eguna (21): Belfast
   10. eguna (22): Buelta
   

Tartean, James Joyceren estatua, Galwayko kostaldea gauez, Connemarako bizikletak, Donegaleko taberna dantzan jarri genuenekoa, Derryko Bogside auzoa, Bloody Sunday pelikula, Erraldoiaren Galtzada, Belfasteko Falls auzoa, Là egunkaria... eta poesia errezitaldiak, eta autobuseko solasaldiak, eta Là egunkariko portadan agertu ginenekoa, eta guk baino gogoratuko ez ditugun beste mila une.

Taldeak izena ere hartu zuen: aldez aurretik Berriarekin hitzartuta geneukan egunero-egunero zutabetxo bat idaztea, Fernando Morillok eta nik, txandaka; bada, lehenengo egunean, Dublinen geundela, Joyceren estatuaren aurrean, Juan Luis Zabalak deitu zigun, galdetzeko ea ze izen jarriko genion zutabe horri. Eta zutabea guk idatzi arren, gazte hauei buruzkoa izango zenez, hasi ginen galdezka euren artean, ea euren "bandarako" ze izen nahi zuten. "Pog mo thoin", esan zuen norbaitek (apustu egingo nuke Olatz Ibarluzea eta Ainhoa Mendibil izan zirela), izan ere, justu apur bat lehenago postal batean ikusi zuten esaldi hori idatzita eta, dendariari galdetu ziotenean zer esan nahi zuen (gaelikoz baitago esaldia), dendariak erantzun zien "Kiss my ass". Horrela sortu zen "Pog mo thoin banda", nahiz eta, gero, izen hori Mungiako rok talde batek hartu zuen, eta, jakina: rokeroak ezagunagoak egin direnez (Euskadi Gaztea maketa lehiaketa irabazi dute), izen bereko idazle gazte hauen ipurdia orain ez du inork musukatzen, koitaduok. Baina gaur blog honetako protagonista dira, ondo merezita gainera!

Bide batez, eta blog kontuak aipatzen hasita, esan dezagun eurek ere badutela asmoa horrelako zerbaitetan hasteko, baina kosta egiten zaie, kosta! Hala ere, euretako batek, Jon Fernandez ondarrutarrak, badauka bere blog pertsonala, eta seguru nago etekin ederra aterako diola, irakurle izango gaituen guztion atseginerako. Ea banda ere animatzen den eurena sortzera.

Izan ere, gazte hauek behar dutena da akuilu on bat atzetik. Gauza bera gertatu zitzaigun Irlandan ere: egunero esaten zuten manifestu bat idatziko zutela, baina egunak bata bestearen atzetik joaten ziren, eta ezertxo ere ez. Azkenean, justu azken egunean, Belfasteko Culturlann zentroan bilduta, idatzi zuten manifestu dontsua, eta argitaratu ere bai, hurrengo eguneko Berrian. Gazte hauetako bakoitzak "tanta bat" idatzi zuen, eta Fernandok eta biok beste bana: guztira 22 tanta, nahaste borrastean, tanta bakoitza norena den jakiteko ere zail. Hona hemen:

Manifestua

Belfasten, euri berdea. Badator eta badoa; tanta batzuk, berriz, betiko geratzen dira oroimenaren estoldetan galduak.

1. tanta. Iluntasuna ikusteko, argia piztu nuen, eta armairu barruan ezkutatu zitzaidan, berriro.

2. tanta. Gizon ezezagun batek, «aitaren» egiteko esan zidan, Belfasteko eliza katoliko parean.

3. tanta. Liburuak Pub-etan idazten direlako, bizitzaren pasarteetan, ez urrezko kartzeletan, aparientziaren mundu nazkantean.

4. tanta. Idazle denak ez du soilik itsasoaz idatziko, ur tanta bakoitzaz idatziko du.

5. tanta. Parrandak kendu bagenizkio / banda bat izango zen / ta ez zen desegingo. / Baina horrela / ez zen gehiago Póg Mo Thóin izango / eta nik Pog Mo Thoin nuen maite.

6. tanta.

7. tanta. Hasten den guztia amaitzen da, hau, hasi bakarrik egin da...

8. tanta. Irlanda gure poesia ederrenen / hitza besterik ez da.

9. tanta. Passport sir, galdetu zidaten. No, erantzun nien. Hala ere, algara berdeetako lurra berdeetako lurra zapaltzera iritsi nintzen, maite ditudan hogeitalau irribarreekin batera.

10. tanta. Antzokian antzezleak antzezlanak antzezten: antzokia mundua / antzeztea izatea / antzezleak izakiak / antzezlanak bizitzak / IRLANDA GURE BIHOTZETAN / maite dut egunsentia / eta irlandar ilunabarra /maite dut guinnessa ta / maite dut kafe irlandarra / maite dut gure giroa / gure arteko indarra / maite ditut hotelak ta / baitabe juerga beharra / maite ditut irlandesak / eta euren irrifarra / maite dut paisaia hemen / itsaso zeru zein larra / maite dut hemengo historia / berria izan zein zaharra / Poesia ez da irlandara / lotzen gaituen bakarra.

11. tanta. Doinu irlandarren erritmo sarkorrak, bere paisaien edertasunak, bertako biztanleen irribarre samurrak, irlandaren bihotzeraino eramanarazi gaitu.

12. tanta. Hitzaren fereka sentitzean, artisten senak biziraunen du.

13. tanta. Errekak itsasoan hiltzen diren bezala / bidaia hau ere heldu da bere bukaerara. / Hala ere, bertan sortutako laguntasunek ez dute inoiz / itsasoaren amaierarik ezagutuko.

14. tanta. Oroimen zaharkitu eta higatuenak ere ahantzi ezin ditzakeen oroitzapenak melankolia jasangaitzenaren iturri.

15. tanta. Eta esnatu zenean, dena guzurra zen.

16. tanta. Zuhaitz hotzen karrikek berotu digute bihotza.

17. tanta. Bertigoa dute Paristik datozen haurrek.

18. tanta. Gaur Leireri ez diote ile-adatsek batere izorratuko, zinta gehi koleta jarri baititu. Hala, toma!! Bitartean, gainontzekoak isiltasunaren oinaze itsuetan galdurik daude La egunkari gaelikoa helburu dutela, ahazturik gure trip-aren amaiera iristear dagoela.

19. tanta. Che Guevararen kamiseta zeraman gazte iraultzaileari non erosi zuen galdetu nion. El Corte Ingles-en, erantzun zidan.

20. tanta. Atzo, giltza galdu genuen. Gaur, zerraila aurkitu dugu. Jada ez ditugu behar. Txoriak gara. Berriro.

21. tanta. Bidaia amaitzear dago / baina beti gogoratuko dugu.

22. tanta. Badoaz beleak, badoaz. / Badatoz kaioak, kaioak.

Azkenik, gauzarik inportanteenetakoa: gogoraratu idazle gazte hauen emaitza argitaratuta dagoela, eta pdf formatuan ere eskura dezakezuela, hemen klik eginda. Merezi du: jaitsi, irakurri eta gozatu etorkizuneko idazleekin.

Duela gutxi entzun nuen ekimen berri bat sortu dela interneten: munduko zazpi mirari berriak aukeratzea. Jendea bozkatzen hasi, eta zerrenda luzea irten da, baina, jakina: zazpirentzat baino ez dago lekurik, eta batzuek kontu pertsonal bezala hartu dute hau. Esate baterako, Espainiako telebistetako informatiboetan jo eta ke ari dira azkenaldion, Alhambraren alde bozkatzeko eta bozkatzeko esaten. Izan ere, Alhambra 13. postuan dago, eta zail dauka zazpi aukeratuen artean sartzen.

Zerrenda osoa hemen dago, baina aipatu dezagun zeintzuk diren lehenengo zazpiak une honetan:

1- Txinako harresia (Txina)
2- Potala Jauregia (Tibet)
3- Taj Mahal (India)
4- Koliseoa (Italia)
5- Chichen Itzako piramideak (Mexiko)
6- Bazko Uharteko estatuak (Txile)
7- Pisako dorrea (Italia)

Eta zerrenda berritu nahi dute, beti-betiko zazpi mirarietatik bat baino ez delako geratzen, Egiptoko piramideak. Zeintzuk ziren beste seiak? Gogora ditzagun, labur-labur: Halikarnasoren Mausoleoa, Rodako Erraldoia, Babiloniako Lorategi Zintzilikatuak, Alexandriako Faroa, Zeusen estatua, Artemisaren tenploa eta aipatutako piramideak.

Bada, kontu hauek entzunda, eta ikusita Euskal Herriko mirari bakarra, Guggenheim Museoa, 46. postuan dagoela, pentsatzen ibili naiz zeintzuk izango liratekeen Euskal Herriko zazpi mirariak, holakorik balego. Mila leku eta bazter bururatu zaizkit, baina kontuan hartu behar da gizakiak egina izan behar duela: ondare naturalek ez dute balio, eta herri osoak miraritzat hartzea ere (esate baterako, Hondarribi, Biasteri...) erraz samarra iruditzen zait.

Beraz, elementu isolatuak izan beharko lukete: eraikin jakin bat, nola edo halako osotasuna duen konjuntoa (asko jota, kale edo auzoren bat) eta abar.

Hasi naiz pentsatzen eta... aizue! edo laburregi geratu eta ez naiz zazpira heltzen, edo zazpitik gora noa eta ezin zerrenda mugatu. Baina tira: azkenean ausartu naiz zerrendatxo bat egiten, eta, badaezpadan, beste batzuk ere utzi ditut kanpoan.

Hauek dira nire aukeratuak, ordena alfabetikoan.

Euskal Herriko 7 mirariak

1) Añana-Gesaltzako gatz-plataformak
2) Arantzazuko santutegia
3) Gaztelugatxe
4) Loiolako basilika
5) Oliteko gaztelua
6) Orbaitzetako ola
7) Zumarragako Antiguako ermita

Denak ez ziren kabitzen, eta hauek kanpoan geratu zaizkit...

Abadia gaztelua
Igartubeiti baserria
Gorbeiako gurutzea
Lekeitioko Andra Mari eliza
Portugaleteko zubia
Urkuluko dorrea
eta beste mordotxoa...

Zazpitik, beraz, elizarekin erlazionatutako lau daude (Gaztelugatxekoa ere ermita da). Eta kontuan hartzeko moduko datu bat: Añana-Gesaltzako gatz-plataformaren kasuan eta, batez ere, Orbaitzetako olarenean, Gobernuetako Kultura Sailek ez dute oso jarrera eredugarria erakutsi. Erabateko utzikeria dago Euskal Herriko hainbat monumenturen inguruan, esate baterako Orbaitzetako ola eder horretan.

Askotan pentsatu izan dut honetan, eta gaur berriro: adibidez, monumentu hauek Frantzian egongo balira, zer? Zenbat folletotan ikusiko genuke eurei buruzko propaganda? Ez ote lituzkete bertara heltzeko errepideak asfaltatuko? Ez ote lukete euren ondarea guk baino mila bider hobeto salduko? Noiz espabilatuko gara?

Ondare artistiko interesgarria dugu Euskal Herrian, baina ez dugu saltzen. Ez dakigu edo ez dugu nahi. Baina ez naiz ari kanpokoei saltzea, turista madrildarrez betetzeko Olite edo Igartubeiti, ez: ari naiz esaten ez dakigula saltzen geure artean ere, eta ez dakigula hortxe bertan ditugula Mirandaola, Agorregi eta gizakiaren eskutik sortutako beste ehun monumentu eder. Zer esanik ez naturak sortutako monumentuei buruz. Ez dakigu ezertxo ere. Ez dakigu saltzen edo ez dugu nahi. Utzikeria galanta dago gure kulturaren inguruan.

Enrique Morente (Granada, 1942) flamenko kantari handiak elkarrizketa eman dio gaur Berriari, eta gauza interesgarriak esan ditu:

Errealitatea eta artea

Ez dut ulertzen errealitatetik urruntzen den musika. Lan artistikoki polita baino, nahiago dut panfleto bat egin, maitasuna, adiskidetasuna eta gizatasuna artearen aurretik daudelako.

Mendeurrenak eta omenaldiak

Beldur hori bera dut orain Cervantesekin; hau da, ez ote garen nazkatuko mendeurrenarekin. Orain dela hiru urte inor ez zen oroitzen hartaz, eta orain egunero izango dugu platerean. Duela hamalau urte, El Quijote-ren egokitzapen bat egin nuen, baina diru faltagatik ezin izan nuen aurrera eraman; ez nuen laguntzarik izan. Aurten, aldiz, Grec-ek eta Teatro Españolek berriro egiteko eskatu didate. Ziur aski egingo dut. Baina ikusiko dugu ez ote dugun Cervantes denon artean akabatuko.

Eta holako batean pentsatzen duzu errealitatea kalean bizi dela, Euskaldunako langilea tabernatik irten denean eta musika-aparatuan Serrat abesteko puntuan dagoenean. Edo agian tabernan bertan bizi da, telebistan arratsaldeetako talk-show bat daukatelako jarrita, eta ugazabandreak ez dizulako aurpegira begiratzen kafea ateratzean.

Baina kalera irten naiz. Eta abiatu, eta hiru bider paseatu naiz Someratik atzera eta aurrera, ez baita erraza lehenengo begiratuan dena harrapatzea Zazpi Kaleetako kalerik luzeenean. Eta errealitatea zenbatu dut, eta apuntatuta geratu da nire koadernoan: hamasei taberna, mota eta estilo guztietakoak. Arropa, zapatak eta osagarriak saltzen dituzten hogeita bost denda: arropa klasikoa, informala, hip-hoperoa, baserri girokoa, gotikoa, modernoa, hippya edo mendikoa. Eta tatuajeak egiteko denda bi, eta bazar txinatarra, disko-dendak, fruta-denda bat kalearen erdi-erdian, burdindegi bi elkarren parean eta, zelan ez, Harino Panadera ogitegi bat, Egunkaria, Korrika eta presoen Euskal Herriratzea aldarrikatzen duten kartelekin. Errealitatea, bai, kalean bizi da. Esate baterako, ia parez pare dauden beste bi dendatan ikusten den moduan: alde batean, Semillas Antuñano, ortuaren mundua, bere hazi eta landareekin. Bestean, Kalamundua, kalamuaren mundua, bere hazi eta landareekin. Antzeko munduak baina errealitate desberdinak. Eta gero altzari dendak, eta antzinako garaietara garamatzan Meltxora, hango kaiku eta pololoekin, txapel eta mahoizko prakekin.

Somera inork guztiz konkistatu gabeko kalea da. Adin eta giroen arteko nahasketa inon sumatzen bada, hementxe da batez ere, eta fruta-dendako bezeroen artean inor ez da harritzen alboko tatoo-dendatik piercing batekin irten berri den neskarekin, edo K2 tabernako bezeroek Bikandin hartzen dute gero trago bat, giro modernotik zerrautsez estalitako zorura pasatuz.

Harantzago, kale gehiago, errealitate gehiago. Harantzago erreka, harantzago Bilbo Zaharra, harantzago askoz ere errealitate gehiago. Askoz ere beltzagoa eta ijitoagoa, hango errealitatea. Baina errealitate.

Egunkariek ematen dituzten liburu salduenen zerrendekin ez naizenez larregi fidatzen, neure zerrendatxoa egitea erabaki dut. Ez salduenena, baina bai metroan eta trenean jendeak irakurtzen dituenena. Modu horretan, bide batez, metroan eta trenean noanean ez naiz aspertzen, sekulako ekilibrioak egin behar izaten baititut liburuen izenburuak irakurtzeko. Dagoeneko ikasi dut letrak alderantziz irakurtzen, eta trebezia handia lortu dut leihoetan islatutako portadak identifikatzen.

Horrela, bada, urtarrilaren 1ean hasi eta atzo arte, begiak ondo zabalik joan naiz, ikusteko zer den jendeak irakurtzen duena. Konturatuko zaretenez, zerrenda laburra da. Izan ere, jende mordoa ikusten da liburuak irakurtzen, baina, ulertuko duzuenez, batzuetan lotsabako samar geratuko nintzateke liburu baten izenburua zein den deskubritzeko ahaleginean, esate baterako burua irakurlearen belaunetan jarri eta gora begira geratuko banintz, portada pare-parean izateko. Ez. Oraindik ez naiz heldu holako mailara. Egunen batean.

Zerrenda honek ez du ezertarako balio, baina ez dakizue ze ondo pasatu dudan nik. Beraz, kontortsionismo literarioarekin jarraituko dut, hurrengo hilean ere zerrenda ateratzeko.

Urtarrileko liderra Dan Brown izan da, baina Bernardo Atxaga izan da liburu birekin agertu den bakarra.

Hauek izan dira urtarrileko liburuak: (bestelakorik aipatzen ez den bitartean, liburu bakoitzak irakurle bakarra izan du)

_Euskaraz_:
"Obabakoak", Bernardo Atxaga
"Kolosala izango da", Joseba Sarrionandia

Gaztelaniaz
"El código Da Vinci", Dan Brown (3 irakurle)
"El hijo del acordeonista", Bernardo Atxaga
"Los hijos de Ogaiz", Toti Martinez de Lezea
"Levando anclas", Roge Blasco
"La tempestad", Juan Manuel de Prada
"El amor y la nada", José Luis Ferris
"Desgracia", J.M. Coetzee
"2666", Roberto Bolaño
"Assassini", Thomas Gifford
"Tuareg", Alberto Vazquez Figueroa
"La reina del sur", Arturo Perez Reverte
"El crimen del Padre Amaro", Jose María Eça de Queiroz

Duela larunbat bi Zinegoak jaialdira joan nintzen, 16:00etako saiora, aldez aurretik egitaraua gainbegiratu eta ikusi ostean ordu horretan ematen zutela "Wild side" pelikula frantziarra, iazko Berlinalen ere sariren bat jasotakoa. Pelikula horren bila joan nintzen, beraz, eta bai aurkitu ere! Ez zen ordurik egokiena pelikula bat ikusteko (hobea siestarako), lekua ere (Bilborock-Mesedetako Eliza) ez da lar erosoa zinema patxadaz ikusteko, baina, ze arraio, Zinegoak jaialdian ematen dituzten pelikulak ere ez dira erosoak, eta, azken batean, eroso egoteko sofan geratuko nintzateke.

Bada, joan, pelikula bakarra ikusi, eta asmatu: berak irabazi zuen Zinegoak-en sari nagusia. Ez da zinemaren historiara pasatuko, baina interesgarria eta sentsibilitate handikoa da, edozelan ere. Zatika oso ona ere bai. Zinegoak jaialdian hiru dira gai nagusiak: homosexualitatea, lesbianismoa eta transexualitatea. "Wild side" filmaren gaia azken hori da, hain zuzen ere.

Protagonistak hiru dira: Stephanie, Jamel eta Mikhail.

Stephanie Frantziako herri txiki batean jaio zen, eta Pierre izena jarri zioten. Flash-backak erabiliz, jakingo dugu Pierre zelan doan apurka-apurka Stephanie bihurtzen, eta zer den atzean utzi duena eta zer bidean galdu duena. Eta zer bidean irabazitakoa, oso gutxi bada ere.

Gero Jamel eta Mikhail daude. Jamel gazte magrebtarra da, Parisko geltokietako komunetan prostituitzen dena. Mikhail, berriz, Ukrainarra, Odessakoa, Parisera heldu berria. Hirurak etxe berean bizi dira, maitasuna eta sexua hiruren artean konpartituz. Lehen esan bezala, sentsibilitate handiko eta isiltasun luzeko filma da, gogorra batzuetan eta samurra besteetan.

Hirukote horren kontrapuntua Stephanieren amak jarriko du, eta hori izan zen niri gehien interesatu zitzaidan gaia: ama hiltzear dago, eta Stephanie zaintzera joan zaio. Amak ez zekien bere Pierre neska bihurtuta dagoela, eta haurtzaroko oroitzapen ugari etorriko zaizkio kolpean. Amaren ikuspuntu hori benetan izan zen ederra, pelikulako gauzarik onena.

Bada, eszena labur batean, amak oso gauza esanguratsua egiten du. Detailetxo bat baino ez da, eta pelikulan ez dauka inongo jarraipenik ez aparteko garrantzirik. Benetako garrantzia duten gauzen moduan, beraz. Ni eszena horrekin geratu nintzen.

Ama hiltzear dago. Denak egiten dio min. Hotzak dago. Ez du apenas jaten. Eta holako batean, besaulkian jarrita sutondoaren aurrean dagoela, patxada handiz, isilik eta inor konturatu barik, kojina hartu eta sutara botatzen du. Gero, jertsea kendu eta sutara botatzen du. Eta hortxe amaitzen da eszena, besterik ez.

Bakoitzak bere moduan ulertuko du, baina nik beti miretsi izan dut amek isilik sufritzeko duten gaitasuna eta joera. Amak kapaz dira erosotasunari eta epeltasunari (kojinari eta jertseari) isilik eta oharkabean uko egiteko, badakitelako euren benetako arazoa ez dela ezerosotasuna eta hotza, baizik eta kojinez eta jertsez epeldu ezin daitekeen beste min bat. Eta oharkabean jasango dute euren mina, inori ezer esan barik, inorekin konpartitu barik, alferrik konpartitu barik, eta, deskuidatzen bazara, irribarrez. Baina horretarako, beharbada, ama izan behar da ezinbestean. Akaso arrazoi dute emakumeek, esaten dutenean gizonezkoak edozergatik kexatzen garela.

Eduardo Txillida hil zenean, arranguraz esan zen haren amets guztiak errealitate bihurtu zirela, bat izan ezik. Eta Tindayako proiektuaren kontra zeudenei egozten zitzaien Txillidak amets hura bete ez izana. Ez da gutxi bizitzako amets guztiak, denak bat salbu, bete ahal izatea. Gutako edozeinek sinatuko luke: gure bizitzako azken ametsa ez betetzea, beste amets guztiak bete ahal izateko. Ez da gutxi pertsona bezala, eta asko da artista bezala. Izan ere, pertsona baten ametsak amets humanoak dira, nolabait esateko: izan daitezke handiak, txoroak edo beharrezkoak, eta lortu ahal izango dira edo ez, diruz ordainduta beteko dira edo utopia hutsa izango dira, baina amets humanoak dira.

Artistaren ametsak, aldiz, bestelakoak dira. Artistari, esan dezagun pintoreari, akaso bururatuko zaio figura bat perspektiba guztietatik ikusi behar dela, eta halaxe islatu behar duela koadroan: perspektiba guztiak erakutsi behar dizkiola ikusleari. Eta egin egiten du, Picassok egin zuen bezala. Esan dezagun idazleari, esan dezagun zinegileari, esan dezagun musikariari, esan dezagun eskultoreari, bururatzen zaizkien ametsak diruz lor daitekeena baino harago joaten dira: errealitateari buruzko ikuspegi berri bat emateko, estetikaren kontzeptuak iraultzeko, etikaren bosgarren hanka bilatzeko, forma plastiko batekin giza izatearen zimenduak dardarka jartzeko.

Zelako inbidia Txillidak bere bizitzako amets guztiak, bat izan ezik, bete bazituen!

Oraintsu jakin dugu Tindaya mendiko proiektuaren bigarren faseari ekingo zaiola, zundaketen faseari, hain zuzen. Lehenengo fasearen helburua mendiaren azala aztertzea izan zen. Orain, mendia osatzen duen haitzaren ezaugarriak ezagutu nahi dira, eta, horretarako, ehun metroko sakonerako eta hamar zentimetroko diametroko 14 zulaketa egingo dituzte, guztira 1.705 metro haitz ateratzeko. Txillidaren asmoa tolerantziaren aldeko monumentua egitea zen, mendia barrutik hustu eta gizakiaren txikitasuna sinbolizatuko zuen 50 metroko kuboa sortuz. Bertatik eguzkiaren eta ilargiaren argiak ikusiko lirateke, eta, ondorioz, Txillidaren hitzez esateko, "uste duguna baino txikiago sentituko ginateke bertan, eta uste duguna baino berdinago elkarren artean. Tolerantziarako gune zoragarri bat".

Gero ekologistak proiektu horren aurka agertu ziren, eta apurka-apurka jakin genuen ekologismo hutsa (ekologismoa zerbait hutsa izan badaiteke) baino arrazoi sendoagoak ere bazituztela aurkakotasun hartarako. Geologoek diotenez, Tindaya Kanaria Uharteetako naturaren mirarietako bat da; botanikoek mendi hartako espezie endemikoak aipatzen dituzte, desagertzear daudenak; zoologoek hango arrano, bele eta bestelako txori bitxiak salbatu nahi dituzte; arkeologoek aspaldiko guantxeek harrian grabatutako podomorfoak goraipatzen dituzte, eta etnologoek gogorarazten dute Tindaya mendiaren inguruan sortu direla bertako tradizioak eta, beraz, mendi sakratua dela. Hori guztia gutxi ez, eta proiektua Kanarietako politikarien ustelkeriak estaltzeko amarrua zela ere jakin zen, eta jokaldi inmobiliario ikaragarria.

Ez dakigu hau guztia zelan amaituko den, baina gu ere ez ginateke auzi honetatik aparte egon behar. Indiferentzia ere jarrera politikoa den aldetik (gaur egungo jarrera politikorik indartsuena), ez nuke indiferentziaz ikusi nahi euskal herritar baten azken ametsa herri baten nahiaren gainetik pasatzen dela. Ez artearen izenean, ez ezeren izenean.

Arteak errealitateari buruzko galderak plantearazi behar dizkigu, errealitatea kuestionatzeko leihoak zabaldu behar dizkigu, errealitatearen gainean pauso berriarekin ibiltzeko bideak ireki behar dizkigu, baina arteak ez du errealitatea suntsitu behar. Tolerantziaren aldeko monumentu eder bat izango litzateke Tindaya dagoen-dagoenean uztea. Gizakiaren txikitasuna ulertzeko ez da zertan naturaren handitasuna apurtu.

Ametsak, askotan, politagoak dira ametsetan.

Azkenean denok berdinak gara. Denborak ez dira hainbeste aldatu ere. Pertsona izan ginen, gara eta izango gara, eta natura izan zen, da eta izango da. Eta tartean agertu dira Spectrumak, Tamagotxiak eta Nintendoak, eta jaioko dira berriak, txikiagoak eta karuagoak. Baina, azkenean, barru-barruan, gauzak ez dira horrenbeste aldatuko.

Gu txikiak ginenean sudurra talo-talo pegatzen genuen ikastolako leihoetara, elurra jausten ikusteko. Eta irakasleek esaten ziguten bueltatzeko mahaietara, ea ez genuen sekula elurrik ikusi. Eta bueltatzen ginen, baina begi-ertzetik zaintzen genuen leihoaz bestaldeko mundu zuria. Jakina mila bider ikusi genuela elurra, baina sentsazio itzela zen, eta dena nahasten zitzaigun buruan:
1) oraindik negua zela pentsatzearen gozamena
2) maluten patxada euri zakarraren aurrean
3) ahoa zabaldu eta elurra irensteko gogoa
4) gora begiratu eta zerua begietara jausten ari zitzaizula sinistearen harridura.

Eta itxaropena, zelan ez: desiratzea arrasti osoan eta gau osoan horrela jarraituko zuela, eta elurrak guztiz estaliko zuela etxetik ikastolara genuen kilometro bateko aldatsa, eta etxean geratuko ginela edo, hobeto esanda, kalean.

Dena nahasten zitzaigun. Sentimendu horietako batzuk oso atzean ditugu jada, esate baterako azkena, pentsaezina zaidalako elurte batek etxetik lanera dudan bidea estaliko duela. Baina beste laurak oraindik gordetzen ditut, batez ere laugarrena: elurra jausten ari dela, kalera irten eta zerura begira jartzea da, oraindik ere, naturak ematen didan oparirik ederrenetakoa. Barkatu kursia izatea, baina horrela da.

Bada, kontua da nik lan egiten dudan lekuan, aurrez aurre, leihoz leiho, eskola bat dugula. Neskato moñoñei begira pasatzen dugu eguna, beraz. Ume txikiagoak ere badaude, eta gaur horiekin fijatu naiz, elurra mara-mara hasi eta sudur-taloak kristalean pegatu dituztenean. Eta euren atzean irakaslea ikusi dut, zerbait esaten. Seguruenik betikoa: inoiz ez duzue ikusi ala?

Irakasleari ere, garai batean, bere irakasleak esaten ziona. Eta irakasleari, haren irakasleak. Eta horrela izan da eta izango da, elurrak goitik jausten segitzen duen bitartean eta umeak harritzeko prest dauden bitartean. Tamagotxi guztien gainetik eta Nintendo guztien azpitik.