Mispillibar

H

… hartaz geroztik

Haiek ala geu

Hain .... ezen ...

Hain … nola …

Hainbeste …. nola ….

Halako batez

Halako bi egin

Halako hiru

Halako moldez,  non …

Halakoak non …

Halarik ere

Halatan

Halatan non …

Halaz guztiz

Handik eta hil arteraino

Handik harat

Har zezala utzi diot

Harat-honata

Hark denak

Harkaitz soilaren kontra olatuak nola

Harrezkero

Harritu zaio

Haserreak gainez egin

Hau gauza ere ez da

Haurdun egon norbaitekin

Haurretan

Hazbetez hazbete

Hiru aste garreneko gogoratu

Hiru halako

Hiru bidaia eguneko

Hirurok nola hirurok

Hobe dagokit

Hobe esanda

Hodeitara ailegatu

Hogeita hamar ondoko urtetan

Honako moduan

Hori bide da

Hori halako hiru

Horiekintxe

Hormaturik geratu

Horregatik bide dira

Horren ondo

Horren zeuden …

Horretaraz gero

Hortik gehiagoan

Hotz / hotzago zen

Hotzaren hotzez

Horrenbeste, ezen

Hortxe-hortxe

Hoteletik bi kale behera aparkatu

Hotzeri ahotsez

Hurbiltzenago

Hurrenkera jakin batean

Hurrenkeran

I

Ibili zein ez

Idaztez

Ikus-ahala urrun

Ikuspegiak hartu-ahala zabaltzen den lurraldea

Ikustez besterik

Ilundu ondoan

Iluntasun betean

Inoiz edo behin

Inoiz …etan ezik

Inoiz gutxitan bezalako

Iraun duena baino ez

Iritsi eta batera

Irten zuen ?

Iduri luke

Itsu ala hitsu

Itxi ahala

Itxura batera

Itzel ondo

Izan ez dauzkan

Izan-izanean

Izanez ere

Izariz goiti

Izateaz gainera

Izoztutako segundoak bezalako hitzak

Izpi batean

J

Jakaren gainetik hormaren kontra eseri

Jende al haiz

Jantziaz aldatu

Jo dio

Joan behar daukat

Joateagatik doa

Jokatzen nintzen (nuen)

Justiziaren aldi da

K

…k bazter

Kalean aurrera

Koka-ahala

Konbidatzen zidan

Kontrolatu ezin ahala

Kopeta goiti

L

Lanaren buruan

Lanaz harat

Laurogeita hamartaka

Lekua ezagutzeak ez bezalako ….

Lepoan jo zion

Laster baino lehen

Lau orduan behin

Lautik behien

Lehenengo eta bat

Lehenengo eta behin

Lo galduko gaua

Logela hau ez beste leku batetan

Lurjabe legezko gisa

Luze garbitu gabe

Lehioz bestaldera ikusi

Lerro-lerro estututa

M

Makur jo kukuak

Meaulnesek ez beste edozeinek

Metro biren tartea

Matxino parrastada

Milioi urteko bi edo izaten omen dira

Minuturo

Mundu hobe bat

Muturrez aitzin

Muturrez aurrera

N

… nola

… nola …

… nola, hala ….

… nola, halaxe

… nuenez geroztik

Nahi gabe antzean

Nazkaren nazkaz

Nekeak noiz ehoko

Nekez bada nekez

Neskatiko bat

Neskatoak bihurtu (ala neskato bihurtu?)

Neurean ez beste

Neurez neure

Neurri oroz  gainetiko

Ni ez beste norbait

Ni halako ….

Ni noiz hotzak nengoen noiz beroak

Niretzat galdetu nuen

Niri baizik

Niri bizkarrez

Nitaz bestelakoa

Noiz … noiz

Noiz edo batean

Noiz edo behin

Noiz edo noiz

Noiz ere … noiz ere

Noiz eta …ago, orduan eta …ago

Noizdanik

Noizetik noiz

Noizetik noizera

Noizik eta …

Noizik noiz

Noizteinka

Nola ere den

Nola … halaxe

Nola fusilatuei, hala senideei

Nola izena duen

Nolanahi den

Non edo han

Non eta …

Nondibait

Nondik edo handik

Nor norka

Nora ere joaten zela

Nora hara

Noribait

Nuena ez beste

O

Ohartu … ezen

Ohartu nau

Ohi baina nolaxe

Ohituraz bestera

Ohituraz, hitzez, gaiaz, …

Ohiz bestekoa

Oilarrak jo

Oinez oin

On da

Ondo amaren kastakoa da

Ondo egia da

Ondoz ondo

Ondoz ondoko

Ona ala gaitza izan

Ondoz ondoko gela

Onean harrapatu

Onez onean

Onez-onezko tratu baten batez bestekoa

Ongi ezik eta hotz zegoen

Oraindik aspaldi ez dela

Oraindik orain baino

Ordu bata jo hurren

Ordu erdirik ere ez

Ordu birik behin

Ordu onarekin!

Orduen ibilian

Orduko milan

Ordutan egon

Orkatila arterainoko belarra

Oroitzapenei esker baino ezin …

Orotarik askoz ere harago

Orpoz-orpo

Oso ere gauaz itzuli

Oso gose zen

Oso hotz zen han

Oso litekeena da

Ozen bai ozen

P

… partez … baino

Panpinan jantzi

Partez beldur izan

Partez estalita

Partez ibaian sartuta

Partez izango du zerikusia

Pausoa egin norbaitengana

Pedalei abaila eman

Pertzaren hormen aurka joka

Petik

Plaza betean umeak

Prezioaren halako bitan

Partez bizkortu

Pentsatzera jarri

Puskaz gazteagoa

Puskaz hobea

R

…ri atxiki

S

Sablea txilinka

Salbu eta ..

Sarri arte

Segundu erdiro

Segundo baten hirurogeiren bat

Sei urtek ez dute herria zahartu

Seihilabeteko batez edo biz

Setaz bezain artaz

Soldadutan jostatu

Soraioago

Suspentsioak ibilgailuaren hezurdura moldatu

T

…tik harata

… txori eder bat nola.

Tartean behin

Tenislariz jantzita

Tragoz hustu basoa

Trenbideaz haraindi

U

Ukabilko batez

Une baten buruan

Ur baso bat-baso bat ur

Urrezko botoiekiko alkandora

Usaiz gozoz gaindia

Z

…z behiti

…z beste egin: buruaz, hitzez, hitz…

…z bestera

1945az gero

Zahar bezain berri

Zaindu inori min egitetik

Zaldiak erruki zituzten

Zein bere lekuan

Zeinen maite

Zeinen zegoen kala babesturik

Zer emakumeri ez

Zer dela barik

Zer ordu da

Zer urtetan

Zer zahar eta zer

Zerbaitetik…  beste bat izan

Zerbaitekin gustatu

Zeri sor zaion alaitasun hura

Zu ez beste

Zuk ez duzu ezer ikusteko izan

A

… abarren abarraz

…ago beste ezer baino

… arruntean baino …

Aditzenago

Ados baino ezin egon

Afaltzez bukatu

Agerira etorri

Agidanez

Agindu ahala

Agindukara

Ahal bezain lo gutxi

Ahalaz

Ahoak eman ahala berba egin

Ahoak eman ahalakoak

Ahoskera lasaiagoaz ezin

Ahotsak salbu

Aita hori beste aitarekin bat ekarri

Ala … ala …

Albait lehenen

Alde-aldean

Aldapetan gora

Alde biko atea

Alderantziz proportzionala

Aldez ohartuki

Aldian behinka

Aldez oharkabean

Alfer ez bestea

Altueraren bikoitza

Amaitzer

Ardurenean

Are orain ere

Arian-arian

Arrandian

Arterago

Asko baino asko

Askoz milioi gehiago

Aspaldi ere aspaldi

Aspaldiz geroztik

Atariz-atari

Ate zangoz bestalde

Aurkez aurke

Aurrenik eta bat

Aurreraka makurtu

Auzokoez besteko

Axola die bost

Azken buruan

Azken mugaraino baino urrutiago

B

… baizik eta.

… batek halako bost

Badaki, badakienez

Badarik ere

Baduzu zerekin apuntatzeko

Bahetzenago

Bai-edo

Bai eta are

Bakoitza bere aldetik moldatu

Baldin eta

Barna igarri ezineko

Barren aldetik

Barrukoz kanpora jarri

Basago

Basotik hara

Bat-banaka

Bat banazka

Bat-batekoegia

Batekoz beste gertatu

Batzubatzuetan

Bazter geratu

Beharraren beharrez

Behin berriz

Bekatua bezain ederra

Bekoz beko

Beltzik jantzita

Bera barik

Bera eta biak

Bera eta biok

Berago

Beraren aurez aurre

Bere bolumena halako bi

Beroa egiten zuen

Berotan bero

Berotzenago

Berriren berri

Bertatik bertara galdetu

Beste inoiz

Beste zer zegoen

Bestea halako hamar

Besteak beste

Besteak ez bezalakoa

Bestela bezala

Begira hadi emakumeetatik

Begirada bat beste erantzunik …

Behar ahala

Behin baino jo ez

Bekatua bezain basatia

Berandu gabe

Beranduenera jota

Beragandik hasperenka

Berandu baino lehen

Berdinez berdin

Bere buruan bestetan ez zen gertatu

Berek behartu zuten

Beren-beregi

Beren berez

Berotan bero

Beste edozein egunen aldean

Betitik

Bi bat egun geroago

Bi halako

Bi-biak

Bi ordu ere ez lehenago

Biak ala biak

Biek ala biek

Bildostzat

Biratzez bukatu

Birritako aldiz

Bost minututan behin

Buruhas

Burutik buru

Bururen buru

Bururik buru

Buruz buruka

Buruz gainka

Bustiren busti

D

…du ez beste

Dardarizoan hasi

Deitzen ninduen (zidan)

Dena baino ez zen

Desberdina …ren aldean

Dibortziatua egin diot

Dioten bestekora

Dutenaren gain

E

… eta beraz zurrumurruak hegaz

… euriaren ostean nola, halaxe …

Edatez bukatu

Egia baino

Egiten ohi duten

Egongo zirelako aitzakia

Egunaren gainerakoa

Egun bateaz

Egun biz behin

Egunean-egunean

Egunen batez

Eguerdia jotzeko egon

Ehun halako bihurtu

Ehunka milaren milaka

Eibaitzen

Elkarren gainka

Elkarren segidan eraiki

Eman ahalean

Eman izanen ziekeen

Epaileño

Erantzutera makurtu

Erdiraino altxatutako horma

Erdiz erdi betea

Erdiz erdi utzi

Erdiz ganbara, erdiz logela

Erortzera utzi gorputza

Erosteko diru lain

Esaten duena baino asko besterik

Esaten duenaren kontrara

Esku eman diogu

Eskua dardarak jota bere urratsen arrastoan itzuli

Eskuinekoa eta abar, baina jendea

Esperoa izatekoaz bestera

Estela bezala

Etor dakioken itxaroten

Etsi dezala bestek

Etsitik etsira

Etxekoz ez litzateke gaizki

Ez ala bai

Ez bezalakoa

Ez bide da

Ez den hemen batekoz izan

Ez du damutzen

Ez duela zertan ezer ekarri

Ez erdiraino baino irekiago

Ez eta aitak

Ez  konturatua egin

Ez nondik ez hara

Ez zaude hobe

Ez zen aldamenik

Ez zuen huts egin gogo

Ez zuten zer jakinik

Ez duzu ohartu ere egin (?)

Ezago

Ezenez

Ezin dut joan

Ezin lo egin dezaket

Ezin nuen geratu (nintzen)

Ezin zaio irudikatu

Ezinago argal

Ezinago gertukoa

Ezingo dut bueltatu (ni neu): ezingo naiz bueltatu?

Ezker hartu

Ezpada …

Ezustea harrapatu

G

Gaiaz beste egin

Gaitz iritzi

Gaizki jokatu nintzen (nuen)

Gauerditik askoz harago

Gaurik gau

Gero eta aberastenago

Gero eta atzeratzenago

Gerokoak gero

Gerokoz utzi

Gerotik hirura atzeratu

Gertahala gerta

Gertatzen zenaz bestela

Gertakaritik bazter

Gizonez gizon

Gogoak emanda bezala

Gogoaren kontra

Gogoz bestera

Goizean goizik

Goizenik

Gorputzez gorputz

Gorroto egin norbait

Gosaldu ahala

Gozoki halako begiak

Gozotasunez gaindia

Gurea ez beste inorena

Gureen erdiak pasata falta ziren

Gustatzen naun hirekin

Guti goiti beheti

Guztietan guztienekoa

H

Hain goiti

Hain goizik

Haize eman suari

Hala berean

Hala edo bestela

Halako aida bat behar dugu

Harri eta lur

Harri eta zur

Hamaika begi zain

Hartan-horretan

Haserrea zuritu

Hatsak hatsari emanik

Hatsanka egin

Hatzak bete lan

Hauts-apur altxatu eta joan

Hautsi-mautsi

Hazbetez hazbete

Heriotzaren gaiak adinak mami

Herri biko alkatea (oin bakoitzean oinetako ezberdina daramana)

Hezurra oso eta zakurra ase

Hinkik atera gabe

Hizpidera ekarri

Homo Sapiens... Homo Sepeliens

Hondar-mondarretan

Horren hurreko plazerik

Hoska eta puska

Hotz eta motz

Hortzak hortz ordain

Hotsa nola, halaxe entzun

Hotz eta motz begiratu / galdetu / esan

Huts eta hauts

I

Idiarena jo

Infernuko pertza baino beroago

Inoiz baino hezur eta azalago

Inoizkoen batekoa

Inoren oinetakoekin ibili

Irri eta orro

Iturriak ura dakar beti

Itzuli mitzuli

Izorra utzi

J

Ja ere esan gabe

Jainkoaren eskuaren kontra

Jo eta ma gelditu

Jo eta ma utzi

K

Kabuz  kabu irentsi

Kaila jo

Kaka eginda utzi

Katuka jarri/sartu

Keak salatzen du pospoloa piztu duen eskua

Keko-meko egon

Kiku-miku

Kili-kolon eginez jantzi

Kinkun mintzatu

Korrok egin

Koska harrapatu

Kosta ahala kosta

Kriskitinetan jarri

Kukubilko jarri

Kukuruan egon jendea

Kulun-kulun zabukatu

L

Lapa eginda

Lapurreten zorrez

Larru-arraz

Larru eta barru

Larreak bereizten dituen urkia baino bakarrago

Larua edo mairua berdin dio

Lastimaren lastima

Legetxe

Leher edo zalaparta

Lurrinik erantzun ez

M

Markesa baino dotoreago

Mende beteko loa

Merke-zurrean

Mortu eta pisu erori

Murtik ere esan ez

Muturrez aurrera

N

Nagiak atera

Nahiezik

Nahita nahiez

Negarrari negar

Neure iruditan

Nork antolatu, halako joan

Nornaihitaz

O

Odola gatzatu

Odolkiak sustatu

Oilo zaharrak salda gizena

Ondo ere ondo

Ondo pasatzen zutenaren itxurak egin

Orain-hurren

Orain hurrengoan

Orporaino maiteminduta

Otsoa aipa eta buztana ageri

P

Petrolioz hil dezana, petrolioz hil date

Ponpaka atera

Putzak hartuta

S

Saltsa-maltsa

Santa Ageda jo

Sarri askotan

Sasi-ardia baino mendikoagoa

Sasiak begiak ditu

Seguru demonio dakit

Senpersekula guztian

Solas molas

Sor eta lor

Sor eutsi

Su eta fu

T

Tentetu ahala tentetu

Tipiko-topiko

Tira ahala fite

Tok bostekoa

Topa egin …ren alde

Ttottoaren salara bidali

Txakurrek ezin diote kaka jateari utzi; otsoek ezin diote haragia jateari utzi

Txarrean bota

Txarrean hartu

Txatartegian giltza bilatzea bezalakoa

Tximeletak ferratzera bidali

Txitean-pitean

U

Upa bete lan

Ur ertzean pentagrama zuriak idazten ari ziren olatuei

Ur palasta hots

Uzkur eta motz geratu

X

Xehe mehe

Z

Zabalen zabal

Ze matrikulu!

Zelanbait

Ziza-mika

Zurru eta purru… jan

Zakurraren ipurdira …

Zaputza hartu

Zauka-zauka murtxikatu

Zazpi begiz zaindu

Zer gisa?

Zer-nola hau

Zimurrak beratu

Zipotza sartu

Ziri batekin zulo asko estali

Zirkun-zarkun

Zor nahiz lor

Zorte ala morte

Zotz eta motz geratu

Zuhin eta muhin

Zur eta lur

Zuretik ezpala

Zuria zer den gizona!

Zurrutari zurrut

A

Abespeluan

Ahalak eta leherrak

Aho bete haginekin geratu

Aho bete zakil geratu

Ahoa bete hitz

Aho bete hortz

Aiko-maiko

Aitzaki-maitzaki

Aldian-aldian

Alfer lanean ari

Aitaren batean

Aitaren eginka

Alde zakurraren ipurdira!

Alea non karraskaria han

Amiñi batera

Antzara katiuskekin ferratu

Apatz eseri

Ardorik gabeko eguna baino luzeagoa

Ariz eta ariz

Arra bete aho

Arra beteka

Arrunt-marrunta

Artekotzat jo

Artetan

Artez eta zoli

Asalduan jarri

Askoren mina, txoroen atsegina

Asto beltzarenak pasatu

Auhen batean

Aurkez aurke

Azak ondu

Azken buruan

Askok dakitena erraz eskapatzen da sekretutik

B

Bakailao sikua bezala

Bakoitzak bere danbolinari eragin

Bakoitzari zer dena

Banpez erantzun

Bardako-bardako

Barkeske

Batekoz beste gertatu

Baten bat

Batzu-batzuk

Begiz begi

Behi txikerra beti bigantxa

Behin berriz

Behin besterik

Bejondeidala

Bekoz-beko

Belarririk ez erreguari

Beraxek irakurria

Beroarena kendu

Berbarako

Bere kabutan

Berean bere

Berebat

Beren berengiz

Berorrek laxe

Besorik beso

Beti-bateko

Bi-biei

Bi-biok

Bide berri asmo berri

Bideari bide

Bihotz eman

Biok biotara

Behin-behinean, eta gero gerokoak

Belarriak tente eta buztana motz

Berdin zaidak kukuak basoan negar egiten badik ere

Bere bostean pentsatu/esan

Beren beregi

Bero-bero eta ipurdantzari jarri

Bidali itzazue txakurraren ipurdira

Bila beza nork berea

Biritxika jolastu

Bizi naiz, edo bixi

Bizitza bete galdera

Bizkar emanda

Bizkarka eraman poltsa

Boladan egon

Bota ahala bota

Bota ahalean

Botzen: botatzen

Buru egin beldurrari

Buru eta bihotz

Buruntz

Bururen buru

Burutan hartu

Burutik amaitu

D

Denbora bota

Denborak ez du egonik

Diruak dirua tentatu

Dotore antzean

E

Ederra egin (norbaiti)

Egarria berdindu

Egunari egun

Egundo

Egunean egunean

Egunik egun

Egunoko kiribila

Emak guardia!

Emik hortik

Engoitik

Epea jan

Eraginago eta zirinago

Erdi-merdi

Erdi-merdiko

Erositako prezioan saldu kontuak

Erran merran

Erraz antzean

Erreka jo

Erreka jotzera eraman

Erretxina izan

Esanga litzateke

Esku-beteka lapurtu

Esku-joka

Eskua hartu

Esne guritan erabili

Esne-mamitan

Etxean erre etxeko izarak

Etxeko sua etxeko hautsaz itzali behar da

Ez ala bai

Ez busti ogia besteen saltsan

Ez da bereak ez diren galtzetan sartuko

Ez da txori kaka

Ez  dago ezeren zorrik

Ez ezti, ez ezko

Ez hotz eta ez epel

Ez hu eta ez mu

Ez non eta ez han

Ez ur ez ardo

Ez zerurako ez lurrerako gelditu

Ezpada

Ezpain bete gonbidagarriak

Ezin eta ahalka

Ezpainak loratu ordurako hortzak agirian

F

Filipinetara bidali

G

Gaina jo

Galtzak bete lan

Galtzak sutan jarri

Galtzerdi lagunik gabea

Garagardo bat klikatu

Garaitsu honetan

Gauerdiak jo

Gaur hemen eta bihar han

Gauza bat eta bera izan

Gero eta gero ere

Gibelak behar

Gizonik eta onena

Gogo beste egin

Goiz edo berandu

Gordeka begiratu

Gorriak eta beltzak ikusi

Gurpil librean

Gutxi-asko

I

Ibiltzen ahal zara

Igerilekuak sasoia zabaldu

Ikarak airean jarri ninduen

Ikuspegi hobe bat

Ilargia egokitu (hilekoa)

Ile kontra

Indarra eman motorrari

Ingurutxoak eta jira-dantzak sortu ziren korridoreetan

Inoiz eta ez edonoiz

Inoizko argien

Inolako penari arrotz

Inoministante

Inongo puntu batera begira

Inora begira

Ipurdiz bota  norbere burua

Irabaziak lurrindu

Iragana grisen eskalan gogoratu

Iri xorta bat isuri

Irratia isiotu

Irri eman zion

Irribarrea josi

Irriz gelditu gabe

Iruntzira ipini

Itsaso bete poz eta zalantza

Itza ebaki

Izan ezak egonarri pixka bat

Izerdia berdindu

J

Ja ere esan ez

Jarraian lo hartu

Jende meta

Jendea lepo ibili

Joan zaharra

Jori ibili autoa

K

Kafea nahasi

Kafeontzia txistuka

Kaldan jarri gorputza

Kalea ibili

Kalea oldarrean hartu

Kalera lerratu

Kantan ari

Kapar jarri

Kaparrari itxuri

Karaxaka hasi

Karrika ibili

Katu itxurako plazera

Ke-ahokada kendu zigarretari

Ke zitekeen edozer

Kea (zigarroarena) airean sakabanatu

Kea jarioan hasi

Kexatetik isildu

Kirika begiratu

Kirioak atera

Klikol  batean edan

Koilara izozkian iltzatu

Koleran sartu

Konturik gabe gelditu

Kostaduan (itsasontziarenean) jarri

Kukusoa baino narruagoko umemokoa

Kurri ibili

Kurrixka luto bat

L

Laineza-lainezturik

Lakatza sartu

Lanari lana gehitu

Lantzekiko armada

Larrua murriztu

Larru-arraz moztu (ilea)

Lasai ederrean

Latz estutu

Lau saileko etxadia

Leba-leba hasi

Leihoa bildu

Leihoaren aitzineko izkinan

Leize sakon bat tartekatzen

Leporaino bete

Lerratu zuen sartagina

Lerro zuta

Letrekiko zingola

Liburu bete datu

Likorea huts-hutsik klikatu

Lizentzia eguna eskatu

Loa urratu

Lodi azpimarratu

Loriaren amoreagatik

Lotsariak estali

Lotura itsaskorrak ezarri zauri gainean

Lumak nahasita

Lurpe ezjakinetara eta oroitzapenik ezera

Luze aski jo

Luze bota zangoa

M

Makurtzen ausartu

Malkorik gabeko negarrak

Maria behetan

Mendiak piko haren gainean

Mendiaren orpoa

Merke lurrean erosi

Merke-zurrean jardun

Mihia kaiolatu

Mihia lerratu

Milatan ahaztua

Min-minean hunkitu

Mina pilpiraka

Minutu erdia gabe

Minutuak orduetan hustu

Morroiloa eman

Motorrari orro eragin

Moztutako adarraren zauria soildu

Muga jo bihotzak

Mundua bete urregorri

Mundua eta honen itzala plazan bilduta

Murtik atera ez

Murtik esan ez

Musika apaldu

Musika zalapartaka

Musikaren isuria

Musika tiroan atera bozgorailutik

Mutur bana ateratzeko lain /Txorizoa)

N

Nahaira jarri

Nahi aldean zaratatsuak

Nahiezik

Nahitara etorri

Neketan eutsi

Nire adin jirakoa

Nire lau kideak eta bostok

Nolako eginahala

Nontsu

Nor beretik irten

Norbere burua beneratu

Norbere senean egon

Nora ezaren bidea

Norbait sufriarazi

Norbaitenik jakin

Norbaiti bihurtu

Norbere burua asmatuta eduki

Norbere buruarekin bildu

Norbere gain bizi

Norenik gabeko lurra

O

Odola zurrustaka atera

Odolaren burdin zaporea

Ogi erreguka

Ohean  iraulka

Ohola asto gainean (txalaparta)

Oinazeari orpoa erakutsi

Oin koloka zihoan

Onaren onez

Oinez ekin

Oso gau izan

Ontzi-bete kolonia

Oparo dezake …tik

Ordua kontrako aldera jarri

Orduak arindu

Orduaren artean baino existitu ez

Orduari minutu erdi kenduta

Oroat izan bi gauza

Oroitera etorri

Orratza diskoaren labirinto kiribilari jarraiki zaio

Orratz bat erortzean hainako isilunea

Orri-pasaka irakurri

Ortoztu: gorputza ortoztu

Oskorritu da arratsa

Oso gordea izan (sekretuak gordetzen dakiena)

Oso txeratua

Otoizka galdegin

Otsan eta esaneko

P

Parea jo

Parean jo

Pastillak tontorka irentsi

Pauso arinka

Pausoan segitu

Pausu luzeka

Penduluaren kulunka

Pertsonan iritsi

Pikorik jo ez

Pikortu: argazkiko irudia handitzerakoan

Pikuen mina aditu

Pilota punpatu

Pindarka eta garretan

Pisu sentitu nuen

Porrotaren simaurra jaso

Proban hil

Putetxeko mandrea

Puzzlea ahokatu

S

Sabai zerura irekita

Sabela berdindu

Saiheska etzan / eseri

Saihets utzi

Salerosian aritu

Sardexkarekin arrautzak zirikatu

Sartzea ukatzeko eskubidea

Segaz jo (soroak)

Semaforo goriren batek elkarretaratu

Sobera luze gabe

Soil jantzi

Solasa trenkatu

Sorbalda lapa egin hormara

Suge egiten zuen bidezka

Sortuko zen ederra eta beltzak ikusi behar

Su txikitan egin saltsa

Sua gutxiagotu

Suak jaurti

Sustoan esnatu

T

Taket gelditu

Taloa beste aldetik erretzen hasi

Tanta tantaren orpotik

Taxi batek irentsi

Teilatuaren malda

Tripak irauli

Tente bai tente

Totoloturik geratu

Trabarik ez egiteko doi

Trenbideak adirkatu

Tronpatik jo

Tropaka bildu

Trosta txikian

Txakur ametseti gehiago eduki …

Txarreko partera hartu

Txibia iheslaria tinta beltzean hezurra baino zuriago

Txingoka jantzi zituen galtzak

Txori-begizko ikuspegia

U

Ukondoak mahaian eman

Ulertzeko neketan

Umeak erein

Une bateko irudipena

Ur-azalean txingok egin harri zapalekin

Urduritasun zimiko bat

Urratsa biziagotu

Urratzen arrastoan itzuli

Urrun atxiki bi pertsona

Urruntasun ezinagoa

70 urte jiratuak

Urteen itzulian

Urteak atzera ihes egin

Usteak ereiki

W

Webgunean saltsatu

X

Xeherik entzun

Xehetasunak doitu

Xurgada kendu zigarroari

Z

Zabu eginarazi

Zakila zoritu

Zaldaleak irabazi

Zangalatrau eseri

Zangatrau jarri

Zapataren takoiak lerro berean tinkatu

Zarelaka (zarela esaka?)

Zatiak lixartu

Zazpi izerdi bota

Zazpi umeko saila daukat

Zedintzat

Zeharraren gainean utzi

Zetazko maindireak eskaini ahuntzari

Zigarretari hurrupa bat kendu

Zigarroari sakatu

Zigarroari sua erantsi

Zinez ikasi

Zirrikituan utzi leihoa

Zuhaitz baten tontorrean lur hartu

1.- Esamoldeak

I

A

Abarren abarra

Adar-soinutik erruki-puntura

Adarkatze puntu askodun gauza

Adinaren lorea

Agin dezaket

Agur militar gutxi-asko

Ahal izango zukeen kasuan ere

Aho itxian kontatu

Ahoz gora pentsatu

Ahuntzak egotzi

Aiene mutua negarrean kraskatzeko baino zaurituago zeuden artean.

Ailego

Aipatzetik gelditu

Aire-aldan

Airik ere ezin egin

Alaitasunaren esperantza

Alba jo

Alboz barre egin

Alboz lerratu

Aldare baten idurian

Aldarepean konkortu

Alderik alde igaro (pertsona geziz)

Amilka erori

Ardiak lepo egiten

Ardoa kopan birarazi

Arrautza jo

Arean aldatu

Argazkitan hartu

Argi baten argipera

Argi hispean

Argia labaindu

Argia zerion kandelari

Argiko jaiki

Arian aritu

Arnasa iritsi ezinik

Arraseko ile ebakera

Arropak barreiatu (eskegi)

Arropak hedatu

Arropak zabaldu

Arrosarioa bihikatu

Arrunt gelditu

Aski liteke

Askok dakitena erraz eskapatzen baita sekretutik

Aspaldi naiz

Astoaren trosta punkapatua

Astunki aurreraka begira

Astunki eraman

Atea giltzatu

Ateak tink-tinka zarratu

Atera buruz begiratu

Atera ondoratu

Atertu gabe ibili kanpaiak

Atxikia eman/kendu/egin zigarroari

Atzea ekarri

Atzerakoak eman

Aulkian bizkarra eman

Aurpegia hartu

Aurpegiak haizeari irri

Aurreraka begiratu

Ausikiak eman zigarroari

Azeriek zaunka

Azken beltzean

B

Bainuontziaren estutasunak

Bakoitz iraun

Balazta ezarri

Baltzuan egon ondasunak

Barran bermatu

Barne hartu

Barnean gerizatu

Basoaren agergunea

Bueltan eraman

Barrutik negarrez egon

Batak bestea bizkartu (bizkarrean eraman)

Batak bestea samurtu

Baten orpoa bestearen behatz handiaren lerroan kokatuz

Burua etorri zerbaitetara

Begiratzeko kuzkurtu

Begiz behera paratu zizpa

Belarrira lapa eginda telefonoa

Beldur mamitutako …

Beldurgarriak iratsi

Ber harridura

Bere baitan amildu

Bere baitara irauli

Bere baitatik abestu

Bere baitaratua

Bere horrela utzi

Beraren bere egin

Bernak zigorkatu

Beroak uzten dion beste ukituan

Beroaren beroenena

Berotan sartu (berotu)

Bertatik fusilatu

Bertatik lo hartu

Besoak gurutze geratu

Besoak lapa eginda

Bezperak jo (kanpaiak)

Bi ilaretan jarri

Bi eper jo tiro bakarrean

Bide egokia aditu

Bidea ibili

Bidea zelaitu

Bideari eraso

Bideari lotu

Bihar-etzietan

Bihotz hartu

Bihotza erdiratu

Bihurguneak atera

Biribil batean begira egon umeak

Biribilgune tankerako kafetegia

Bisitan heldu ziren

Bizar xafla bat milikatzea bezala

Bizitzari zioa aurkitu

Bizitzak irentsi

Bizikleta giltzapetu

Bizkarra ziurtu

Bospasei herri aletu

Bizkarrez bizkar emanda

Bristada batean pasa ordua

Briu-brau erantzun

Bularra bitan zatituta

Buru-has

Buru eta bihotz gorrotatu

Buru-has

Burua bira eta bira

Burua hutsean

Burua bazter utzi

Burua ukatu

Buruan pentsatu

Burura eraman

Burutazioa ahora eraman

Burutik behitik

Burutik burura

Burutik eduki

D

Dagoen-dagoenean utzi

Deabrua jostailu-kutxatik ihesi

Deia ebaki

Dena barna zeuden

Dena barne hartu

Denbora erre

Denbora kuzkurtu

Denbora laburrik barne

Denborarekin korrika apustuan

Denboraren hamarrenean bukatu

Denboraren jarioa

Denborak ditik

Denen isilean

Desordu deseran

Dezentetan atsedena hartu

Dirua kosta da hori

Diruz ustelduta

Distirantik

Dontsuak sobotok!!!

Dozena banako bi ohe ilara

E

Ederbegira jarri

Egia ikasi

Eginahala eskatu lanak

Egun hartatik goitik

Eguna atean

Eguna josi

Egunaren gainerakoan

Eguzkiaren amildegia

Elikagaiak ahitu

Elkarren gainka

Elkarren gainka bizi

Elkarrekiko onuradun

Emakume eraman

Epetan erosi

Eraztunari itzuliak eman

Erlojua doitu

Erlojuak eguerdi eta erdi jo

Erlojuak goiza neurtu

Erlojuari begia eman

Erlojuetako orduek bilduta

Errekari buruz kokatua

Errepidea mehatu

Errezela bereizi

Esanahia mamurtu

Esate aldera

Esketik bizi

Ezkila txikiak titinka

Eskuak tinkatu

Eskuak ukabil itsutu

Eskuilak abiarazi (parabrisa)

Eskuko zainak bezala ezagutu

Espantu gutxi erabili

Espazio hutsaren itzala

Esperantzetan egon (haurdun)

Estutua handitu

Etenka egin lo

Etsi etsian hartu arnasa

Etsia hartu

Ez da zeren

Ez eser euren gainean

Ez geniken beharragorik

Ez-inoren lurraldea

Ez nintzen doi-doia

Ez nuen besteren damurik

Ez zaitut harrapatzen (Ez dut ulertzen diozuna-“no te pillo”

Ez zen oilo zahar bat

Ezezkoa ebaki

Ezin bizizko zalea izan

Ezinari men

Ezkerrera biratu

Ezkerretik jaiki

Ezpainetik odoletan

Ezpaletan hautsi

Eztarriak hitzak busti

F

Fokuek tximistan ari

Fuerte sartuta (politikan)

Funtzionario berria, gaizto ezaguna baino okerrago

G

Galdera bat buruan jiraka

Galduan irten

Garaitsu honetan

Garunetako murmurioa

Gauerdi irian

Gauzen absentzia ekarri

Gauzen on-gaitzak

Gehien-gehienak

Gelaren berokian gelditu

Genekartzanengandik

Gertatzen den guztiaz ernai

Geruzaka erori

Gezurrak desestali

Gilekin ur gainazala goldatu

Giltza gainean eduki (ateak)

Gizonaren eskua saihestu

Gogoa zuri utzi

Gogoari marasma etxeak kendu

Gogoetan sartu

Goiti egin (gora)

Goiti joan

Goitikin

Goiz-alba itotzerainoko danbak

Gora bota (botaka egin)

Garaitsu honetan

Goraki mintzatu

Gorputzeko eginbeharra

Goratik eta apaletik

Gordean eduki

Gordeka begiratu

Gorpua biratu

Gorputza guritu

Gosaltzen amaitu

Gosea berdindu

Gur den egunean

Gurea erbeste bihurtu

Gurpil librean (bizikletan)

Gurutze puntu

Gustatu eta guzti

H

Hahataka urterokoa

Haize ukaldia

Haizen bestekoa

Hamar handiagotze

Haragitik xafla erauzi

Hara-honako sahar

Hariak gozatu (instrumentu joleek)

Harrotasunerako arrazoia

Hastetik beretik

Hatz egin norabait…

Hatzean lerratu eraztuna

Hazbete zabaleko neurria

Herio batean ekin

Herioan atera

Heriotzaren itzulia

Herritarren isilean gorde

Hesiarekiko paraleloan

Hezur berrietan egon

Hildakoen hezurrak entzuteko bezalako isiltasuna

Hire hitzek jainkoaren belarrira …

Hiru autoren bezalako zabalera

Hirurogeien hasieran

Hitz diat

Hitz egin gabekoak hitz bihurtu

Hitz labur segida bat

Hitza ebaki

Hitzen jopu

Hobenean harrapatu

Hogeita hamar-gutxi

Hondakinetan geratu lurra

Hondarreko aldiz

Hormak lapranean

Horrako alde horretatik

Hots-haria

Hotz-hotzean agurtu

Hotzago irudi

Hotzak ebakita

Hurrana

Hutsean gorde

Argibide gisa

Irakurle aktiboa izaten ahalegintzen naiz. Irakurtzen ari naizenari arreta gehiago jartzeko, eta aldi berean nire burmuinari eragiteko. Nire aktibo izan nahi hori, gai, pertsonai eta egituraz harago, arreta sortarazi didaten esamolde eta zenbait ñabardura jasotzea da. Garai batean liburuan bertan azpimarratuz egiten nuen lan hori. Aitortu behar dut orain ez dudala ia libururik erosten, alde batetik garestiak daudelako, bestetik Udal Liburutegiak oso aukera zabala eskaintzen didalako argitaratzen eta interesatzen zaizkidan liburu ia gehienak irakurtzeko. Horri gehitu beharko nioke etxean liburutegi oparoa edukitzea ez ote den sarri barne asetasun puntu baten ondorioa. Harrotasun puntua, alegia. Eibarrera bueltatu nintzenean, hemen etxe oso txikia dugunez, nire  liburu denak eman nahi izan nituen: inongo liburutegi edo taldek ez zuen hartu nahi izan. Lagun eta ezagunei utzi nien nahi zituzten liburuak eramaten. Zakarrontzira joan ziren besteak. Horrek erakutsi zidan ez zuela merezi liburutegi itxuroso bat etxeko apaletan edukitzeak. Beharrezkoak edo gogokoenak, eta nahiko.

Liburutegiko liburuei ekin nionean, azpimarratu ezin nuenez, arreta eman zidaten esamoldeak ordenagailuan jasotzeari ekin nion. Inola ere ez aurrez asmatutako eskema bati jarraituz, ezta ere lan akademiko edo ikerketa bat egin asmoz.

Jaso nituen eta hor zeuden, hor daude, ordenagailuan. Ez nekien zer egin, baina ezabatu baino hobe zela nolabaiteko forma ematea pentsatu dut. Hori egin ondoren sarean jartzea izan da erabakia. Niretzat bezala agian norbaitentzat nolabaiteko interesa izan dezaketelakoan.

Izenak aditz izenorde adberbio bihurtzea eta molde aldaketak batzuk ausartak edo gutxienez ezohikoak, bide berri baten erakusleak iruditu zaizkidalako, joera berri batzuk irekitzen edo egilearen irudimena adierazten dutelako jaso ditut. Baita  nik zalantza asko nituelako nola osatu esamolde edo esanahi hori.

Sailkapena. Zein korapilatsua izan zaidan esaldiok sailkatzea!. Hainbeste baitziren sailkatzeko aukera ezberdinak. Balizko sailkapen kilikagarri asko dago, egon. Berehala jabetu nintzen txara nahasiegia zela niretzat. Nire asmoa ez zen, nolanahi, lan akademiko, zientifiko eta ez dakit nolabaiteko gramatika-saioa egitea. Jasotako hitz eta esaldiak nolabait ordenatzea, besterik ez.

Ez zuela merezi gaika sailkatzea erabaki nuen lehenengo;  gehienez alfabetikoki jarri eta kito, hori ere pentsatu nuen. Balizko interesatuak jarriko ziola gogoko zaion sailkapena edo eginen zuela aukeramen gogokoena erabaki nuen. Ahalegin bat egin eta sailkapen bat egiteak merezi zuela pentsatu nuen azkenez, aberasgarria izanen zitzaidalakoan. Beraz, nolabaiteko banaketa egin dut, nire hautamena, hitz edo esaldi bakoitzarentzat saila eta kokapena hobetsiz.

Niretzat interesen bat zeukatenak jasotzea izan de arrazoi bakarra. Jabetzen naiz esaldi askok beste sail batean ere badutela toki naturala, agian egokiagoa. Sail ezberdinen mugak erabat nahasiak gertatzen dira esaldi bat egokitzerakoan. Nire sailkapenak, nire ustez, badu bere logika ere. Aitortzen dut oso sinplea dela. Ziur nago ere erru edo hanka-sartze asko egin ditudala, nire gabezia askoren ezaugarrietako bat izanen dira akatsok. Hala ere sareratzea erabaki dut. Larregizko atrebentzia agian.

Hau da egin dudan sailkapena.

ESAMOLDEAK

ESALDIAK

EGITURAK:

… EGIN, EMAN, EGON…

ITZULPENAK

LEUNGARRIAK

IZENAK.

MARRAZ IDATZIAK

BEREIZ IDATZIAK

IZENORDEAK

IZENAK - IZENORDEAK

IZENORDAINAK

ADITZA

ADBERBIOAK

GIZAKIA

NATURA

Zergatiari eta esamoldeoi buruz ohar batzuk:

*  Zenbait esamoldek ez dutela ez zentzurik ez esanahi berezirik dirudi testuingurutik kanpo, hitzei esanahirako testuingurua jartzea da izan idaztearen artea. Nekosoa eta luzea zen esaldiak osoki jasotzea, eta nire helburua ez zenez lan akademiko bat egitea hitzok edo esaldiok soilik jaso nituen; egia da zenbait esaldik testuingurua behar dutela esanahia ulertzeko.

* Nire buruari galdetzen diot zerk eraginda jaso ote nuen zenbait esamolde ez baitiet zentzu handirik ikusten. Daudenean utzi ditut, baina, agian nire ezinen eta interesgune antzerakoetan dagoen balizko interesaturen bati niri jasoarazi zidan interesgune antzerakoa sortaraziko dion esperantzan.  

* Baliagarriak izan daitezke norbaitentzat, edo interesgarria begirada bat botatzea.

* Dauden bezala erabiltzeko baino, esapideok norbere erara moldatzen laguntzeko balio dezakete.

* Erabaki dut ez jartzea ez norenak diren ez zein liburutatik jaso ditudan. Ez dut uste axola dionik ez norena ez nondik jasotakoak diren jakiteak. Esaldiak berenez eskaini lezakeen interesgune edo erakargarritasuna da garrantzitsua, edonorena dela ere; norberak ematen dion baliagarritasuna da balio duena. Egile ospetsu baten erabilpenak benetakotasunaren zigilua ezartzen duela dirudi; bedi, gure garaiko teologian Santo Tomasek zioen dena zen ia dogma. Nik asko erlatibizatzen dut egiletasun hori.   

* Esamolde zuzenak ote dudagatik jasoak daude zenbait esamolde, edo gutxienez ezohikoak egin zaizkidalako. Sarri oker daudelakoan nago, baina agian azken aldi honetan arauak asko aldatu dira eta zuzen daude.

* Beste zenbait esaldi, niri horrela jarri edo adieraztea bururatuko ez zitzaidalako jasota daude, interesgarria iruditu eta gogarazteko asmoz ere.

* Nik argitu ezin ditudan zalantzak sortarazten dit sail ezberdinetako hainbat esaldi eta abarrek, duda asko dut zenbait esamoldez, oker daudelakoan ere banago, gutxienez duda sortarazteko balio izan didate.

* Hainbat hitzekin uste izan dut moldiztegi akatsa dela, nork daki; edo nire akatsa jasotze-idazterakoan, oso litekeena ere.

ESAMOLDEAK, ESALDIAK, EGITURAK: eztabaidagarria da esaldi askoren arteko muga. Gainera seguruenik adberbioetan edo beste nonbaiten dute kokaleku egokiagoa.

… ARI, EGIN, EGON, ESAN… aditzek duten erabilera anitzak deitu zidan arreta, horregatik berezitu ditut sailkapenean, naiz sailkapeneko beste maila batean egon zitezkeen. Merezi zutela kokagune berezi bat erabaki dut.

ITZULPENAK: Gaztelerazko itzulpen zuzenak, hitzez hitzezkoak, dira esamolde asko, edo gaztelerazko esaldi askoren nolabaiteko isla, euskal jitea duten esamoldean itzulita. Hizkuntza baten baliabide eta zirrikituak erakusten ditu. Idazle bakoitzaren aukera, irudimenaren aberastasuna, sarri ausardia ere, adierazten. Konparaketa eta bien arteko aukera egiteko balio lezakete. Ezbaian jartzen ditut zenbait, baina hala idatzi zituzten eta hala jaso ditut.

LEUNGARRIAK: deigarriak egin zitzaizkidan esaldi era horiek, goxoak ere, eta nahiz gutxi izan, leku propioa utzi diet. Egiaz, ez nekien nola deitu ere, “txikigarriak” edo beste zerbait jartzeko ere egon naiz.

txo atzizkidunak ez ditu jaso, egunerokoak ditugulako.

IZENAK. Asko izan dira hiztegira begiratzera eraman nautenak, bitxiak zenbait, nire hiztegi normalean ez daudenak… Jasotzen joan naiz nirekiko ariketa bezala.

Hainbat izen, hiztegian arren, niretzat erabat ezezagunak zirelako, edo erabiltzera ausartuko ez nintzelako jaso nituen. Beste zenbait, batez ere bi hitzez osatuak, loturik idatzitakoak, idazlearen irudimena adierazten didatelako.

Jabetu naiz ordenagailuak gorriz azpimarratzen didan hitz asko oso normalak eta erabiliak direla. Aspaldikoa da nire hiztegia, bai liburua, bai ordenagailukoa,  agian gaurkoratutako hiztegietan badaude nirean gorriz duden hitzok. Nolanahi nire ordenagailuko hiztegian gorriz, oker edo ezezagun bezala azpimarratutako denak jartzea erabaki dut.

Zuzentzaileak gorriz  azpimarratzen dizkidanak jarri dituk.

Hainbat hitz, gorriz azpimarratu ez zaizkidanak, erabat berriak suertatu zaizkit, eta nire ekonomia linguistikorako baliagarriak direlako zerrendatzeko tentazioa edukiki dut, baina nire hiztegi-liburuan behintzat daudenez ez ditut jaso hemen. Nolanahi egilearen sormen gaitasunean dago bilatu, aurkitu, esanahiaren arabera asmatu edo moldatu eta erabiltzea.

Gorriz, okertzat edo ezezaguntzat, agertzen zaizkidan hitz asko seguruenik konposatuak direlako da, loturik idatzitakoak alegia, osagai biok marratxoz banatuta ez lirateke  marratxo gorriz okertzat azpimarratuta agertuko, baina ez nago ziur noiz banatu eta noiz batu jakiteko zenbait arauez.

Jolas bat ere bihurtu zait zenbait hitzen nondik norakoa asmatzea.

Nik uste izen horietako asko hobeto leudekeela itzulpenetan, baina hor uzten ditut.

MARRAZ IDATZIAK. Zehatza eta nahiko zabala da hitz elkartuen osaera eta idazkerari buruzko arautegia, mailaketa luzea dute. Ez dut basobera horretan sartu nahi izan. Aurkitu ditudan ez dakit denak baina bai pila bat sartu ditut. Bere horretan, azpi-mailaketarik gabe.

Marraz idatziak eta bereiz idatziak banatu ditut soilik.  

BEREIZ IDATZIAK. Nahasmen handia dut horietan: zeintzuk dira bereiz idatzitakoak eta zeintzuk ez. Hor uzten ditut nahasian.    

IZENORDEAK. Izenekin erabili dudan irizpen bera erabili dut orokorrean izenordeekin.

IZENAK - IZENORDEAK. Arreta pizten dit idazleek izenordeak hautatzerakoan duten joera, irudimen, sentipen eta ukitu ezberdina. Itzulpenetan jatorrizko testuak edo agian premiak eraginda ote den ere galdetzen diot neure buruari. Izenok zehaztu edo zedarritzerakoan, idazleek duten joera, abilezia edo sentiberatasunak erakartzen nau. Horregatik jarri diet sail berezi bat.

IZENORDAINAK. Ia ezer ezerk ez dit atentzioa deitu irakurketetan

ADITZAK. Sail batean izenekin izan dudan irizpena erabili dut, hiztegian datozenak baztertuk, gorriz azpimarratzen dizkidanak jarri ditut.

Niretzat aberasgarria izan da hitzak aditz bihurtzeko jokamoldea, askok oraindik murritz darabilten arren.

ADBERBIOAK. Hiztegian datoz gehienak. Baina zerrendan sartu ditu. Deigarriak egiten zaizkidalako eta noizbehinka eskura izateko.

Erabat galduta aurkitu naiz sail honetan, nik ikasi ez nuen sailkapen eta bereizketa handia aurkitu dudalako gaia aztertzen hasi naizenean. Nik ulertzen dudan modu xinplean jarri ditut soilik: esaldi eta egituretan sartu ditudan asko edo zenbait, seguruenik iritzi-adberbioak dira,  hitz bakarra denean soilik jaso dut adberbioen zerrendan.

GIZAKIA – NATURA- GORPUTZA. Esaldiak sailkatzerakoan gorputzari atal bat jartzea pentsatu dut, nolabait esaldion esparrua mailakatzeko edo gai honen txara nolabait argitzeko.

Arreta deitu dit zenbat diren begiei buruzko aipamenak. Ez dut uste begiekiko keria berezirik dudanik, eta horregatik jarri dietela arreta. Errealitatea da askogatik nagusitzen direla begiekiko erreferentziak.

 Azkenik, norbaitek eta nonbaiten hau dena jasoa edo argitaratuta dagoela burutapena edo susmoa dut, seguruenik interneten eta zenbait lan eta argitalpenetan aurkitu daitekeela hau dena akademikoki eta zientifikoki landuta. Euskaltzaindia edo beste erakunde ofizial baten ikerketa edo lanetan. Lan antzua dela sentipena ere badut, antzua besteei begira. Niretzat balekoa izan da jaso eta ordenatze guzti  honek eragin didan hausnarketa eta erabat herdoilduak edo ahaztuak edo baztertuak nituen hainbeste ezagupen olioztatzea. Entretenigarria eta aberasgarria.

Ez dakit zehazki zer den hain modan jarri den “plagioa”. Nolanahi, besteen zenbait hitz eta esamolde hitzez hitz errepikatuz erabiltzea aberasgarria ez ezik, beharrezkoa ikusten dut, horrela aberastu eta osatu dira hizkuntzak.

Norbaiti baliagarria balitzaio, zer nahiago nik.

BELGIKA

Alemaniakoaren antzerakoa deritzogu Belgikako lurraldeari, agian uhin puztuagoak ditu errepideak, gora-behera luzeagoak, garaiagoak errepide-gainak.

Mugak ez ditu gehienetan lurraldeak fisikoki zatitu edo bereizten. Politikak eta ekonomiak, aberastasunerako aukerek, dakartzate  ondorio lez herrien arteko ezberdintasunak.

Doakoa da autobidea Belgikan ere.

Harrizko hormak dituzte etxeek, ilunagoak dira, adreilua ere ezberdina da, teilatuak ez dira hain pikeak. Alemaniakoak baino tristeagoa da etxeteria: motelagoa ote bizipoza ere?.

Konponketak, autobideko lorea, Belgikan ere. Eta Ejertzitoa!: jeneralen eskuetan gaude.

Alemaniakoak baino murritzagoak dira lursailak, hesi berdez bata bestearengandik berezituta: nekazari ugariagoa, pobreagoa, eta tradizionalagoa adierazten duela deritzot, hau ez da Alemanian zirudien makro baserriko nekazaritza industriala.

Zuhaixkaz trinkotutako hesi sendoa du ia bide osoan autobiak, tartetxoetan soilik ematen du  inguruak ikusteko aukera.

Bada hizkuntza arazoa lurralde honetan, bi herrietako izen frantsesak ezabatuak zeuden mugan sartuaz bat.

Nabarmen aldapatsuagoa da Lieja ingurua.

Tuterako zubi erraldoia, denek nonahi darabilte norbaitek asmatu zuen teknika berria; gidaliburu edo testu libururen batean agertuko da seguruenik; merkeena, errazena da nonbait. Diru gehien ematen duena ere ote?: ideia iltzatua zait agian etekinarena, baina eraikuntza egitasmoak horrela gauzatzen dira politikoen artean.

Portu industriala den ibai zabala. Etxe-orratz pila nabarmentzen da urrutira. Kilometro luzez eta ordu luzeagoetan, barearen ibili geldoan, butxadurak harrapatuta egon gara. Koloniatik Liejara egin dugun denbora bera behar izan dugu hirira sartzeko: gizakia bere aurrerapenen gatibu.

Etxe-koadro eskergak urez oparo doan kanalaren alboetan. Aparkaleku bihurtu dute, ibai ertzean, gerri lodiko platanoz babesturiko oinezkoen ibilgune atsegina dirudiena. Teila ilunekoak dira teilatuak.

Lieja

Zaharra eta zaharkitua agertu zaigu hiria. Zaharra da izan, txukundu duten arren. Beltz eta zikin dakusagu, beltzagoa egiten dute garbitutako eraikuntza zuriek. Agian apalago eta bastoagoaren itxura ematen diote berrikuntza lanek eta hautsak. Kaskarro, trauskil, kutsua ere badu. Zaborrik ez dago baina zikina da eta zikin planta du.  Bertan dena da berritze lana, kaleak estuak direnez dena da ezin ibilia, dena hautsa. Norabide kartelek ez dute bere zereginik betetzen, eguneko norabide denak aldatuta baitaude lanok direla eta. Aparkaleku bihurtuta dago dena. Ez da atsegina oinez ibiltzeko, desatseginagoa autoz. Kaosa da zirkulatzea, agian obrengatik, agian guk ez dakigulako iragartzen ez den norabide berririk. Hau ez da Alemania, hemen bakoitzak nahi duena egiten du.

Kale bihurri eta okertuko Zaharra. Ibaia eta zubiak. S. Denis: 1589ko organoa,  pulpitu tailatu ederra, beiradura aparta, sabai-horma laruak eta sabai erdian fresko borobila, bai kaperako bai presbiterioko erretaula bikainak.  Katedrala: argi asko du; beiradurak,  zurezko pulpitu tailatua: batez ere azpian dituen santu-irudi zuri handiak dira deigarriak, urre kolorean nabarmentzen diren aldare nagusiko irudi zuriak, sabaiko lore pintatuak, eta klaustro ilunean Herio makabroa hilarri beltzean zuriz landua.

Lieja ezin daiteke Walonia izan, ez baitugu waloniera entzun; Frantsesa da entzun dugun hizkuntza bakarra.

Europa guztiko gaitzak jo du hiri hau ere: ezin daiteke Europako inongo hiritan sartu gaur egun, dena baita obra: ezintasunaren ezaugarria ote hemen ere Euskal Herrian bezala: ezin besterik eskaini eta egin, eta obrak, berrikuntzak, dira  eskaintza bakarra, Europako aurpegi berria. Agian ez dakite besterik egiten ere. Agian kapitalaren morroi hutsak besterik ez dira politikoak.  Obrek dirua ematen die politiko eta enparauei. Europa berritzeko aitzakiaz Europa hondatu besterik ez dute egiten, hiriak eta herriak berritu, garbitu eta dotoretu egiten badituzte ere. Baina gizona non, ongizatea non?. Lana, patxada, zoriontasuna, lasaitasuna, etorkizunaren segurtasuna non?. Zer da Europa berria?.

Belgikarrek ere lasai egiten dituzte bide-zubiak bailaraz bailara, menditik mendira, garaiak haran gainean, lurralde menditsua denez bata bestearen ondoren, takian-potian. Autoa da errege Belgikan ere.

FRANTZIA

Frantziara bidean, 200 kilometro Parisera falta zaizkigunean, zezen-plazaren borobilerako tximinia kutsatzailea dager.

Amiensera hartu dugu, Alemaniakoa bera dirudi lurraldeak, laua eta berdea; patata-sail izugarriak, erremolatxa eta hemen oraindik horitu ez diren gari-sailak. Teilatu iluna dute etxeek, baina ezberdinak dira, elizetako dorre luzeak berriz Alemaniakoen antzerakoak. Lurra ureztatzeko teknika ere antzerakoa da: zorrotada indartsu, luze, bakarra. Alemania dugu oraindik ikusten dugunaren konparaketa eredu.

Hiru hilerri militar aurkitu ditugu iragarrita zonaldean, erraza da hilerriak egitea, gerrak sortzea bezain erraza. Ze inporta die jeneralei hildakoek!. Hilerri polit batek edo hitz potoloko errito berezi batek zuritzen du gerran hildako soldadua. Ia guda-bururik ez da hiltzen gerran, herriko seme apal arruntak dira diru-jabeek sortutako gudarostetan hiltzen direnak.

Amiens

S.Michel Mendiaren taxua du urrutira, bere eraikuntza gotiko zorrotzak eta bereziki dorre-orratz gailenak ematen dio kutsu hori. Eskerga ikusten da etxe-orratz karratua, baita gaur egungo gurutze mezularia bihurtu den piruli edo komunikabide-orratza ere. Halako argitasun ezberdina dute etxeek.  Oso sendoa ikusten da hiria sarrerako kale luzea zeharkatzean; jite alaia ematen diote kaleari adreiluzko etxe gorri baxuek, ateburu gaineko leihoek, ate-albo zuriek  eta pertsiana argiek. Aurrera egin ahala, kaleetako lora ugariek areagotu egiten dute lehen iritzi baikorra.

Untzagakoak baino 5 solairu gehiago ditu etxe-orratzak, baina ingurua zabala duenez  ez du ingurua itotzen. Untzagakoak, aldiz, itoagoa bihurtzen du berez itoa den ingurua: goranzkoa ez da beti arnasbidea, gotikoa ohi den bezala, itogarria izan daiteke askotan. Katedrala: harri zurixkako eliza argia; gotiko ederra da bere dorre deigarriekin; sarrerako  ateburu zorrotza taila polikromatuko santu iruditxoz dotoretuta; xehetasunez tailatutako iruditxoz edertutako koruko aulkiteria; beiradura apartak; arrosa-leihoa; goialde osoa inguratzen duen arku garaiko korridorea; irudi diganteek eusten duten marmol zurizko pulpitua; Alemanian ez dakit non bezala han goietan ia zintzilik  organoa…;  badu zertaz gozatu bisitariak.

EH, Euskal Herriko txartel ezaugarria zuen autoa izan dugu aurrean, baina galdu egin zaigu kale-gurutze batean.

Alemanian 6etan saltokiak itxi, kaleak mortu bilakatu eta giroa hiltzen den orduan, pipilean dago giroa Amiens-en, jendea hara-hona, lasai zerbait hartzen dagoen jendez lepo  taberna aurreak; oraindik geroagorako kontzertua prestatzen ari dira katedralean bertan: bi herri, bi ohitura, bi bizimodu.

Kanpinik eskura aurkitu ez dugunez, etxera abiatzen gara, oraindik urruti badago ere.

Genituen asmo eta itxaropenak gezurtatuz aldrebestu egin gara Paris inguruan ere, autobideak ez baikaitu zeharbidetik eraman espero genuen bezala, zuzenean Pariseko bihotzera baizik.  Nahiko gertutik ikusi ahal izan dugu Sacre Coeur, nola ez Eifel dorrea denetik ikusten baita,  Sena ibaia zeharkatu dugu ibai-ontziei begira berriz ere. Txisteko indioak Eibarko Dos de Mayo kalean bezala ibili gara luzaroan erdi galduta, berezkoari, senari, barne iparrorratzari,  jarraituz; Versalles aldean, hor nonbait genbiltzala, norbaiti galdetuz gure norabide zuzenera atera garen arte.

Gau luzea izan da. Gidatuz egin dugu gau osoa. Tarteka geldituz. Bere herrietara oporretan doazen atzerritarrez edo atzerrira oporretara doazenez mukuru zegoen errepidea, zirkulazio trinkoa izan dugu. Logurarekin borrokan bukatu dut. 

Euskal Herria ederra da -isil dezagun Lasarte pasa arterakoa-; Andoaindik Sakanara artekoa bezalako parajerik ez dago Europan, Sakana adinakorik inon.

Garia ebakitzeko prest.

Egurats hezea izan dugu, baina ez da izan eragozpen lurralde eta herri gozagarriez gozatu eta  gizartea abegikorra ezagutzeko.

Bukatu da aurtengoa, Alemaniara bidaia.

13.153 kilometro.

Ekainaren 23a. Igandea. 52.a

S. Juan bezpera.

Merkantziez zamatuta garraio-ontziak, bidaiariz turista-ontziak, etengabeko joan-etorri aspertuan, ez zaizkigu inola ere aspergarri, asperrezin baikaude denda aurrean, liluratuta, beraiei so. 

Bon

Baditu oraindik erdigunea den bere lehengo zaharrean hiri guztien osagaiak: plazak, udaletxea, kaledia, etxeak... baina dena da nahiko arrunta. Betowen zen bertako semea.  Alemaniak hiriburu egin zuelako-edo gabiltza turista pila, bakoitza bere aldetik, trumilka, kaleak betetzeko haina ez bagara ere, bai inurriak bezala alde zahar osoko kaleak girotzeko; ibili  isilean, eguraldiaren antzeko giro hotzean, bertako bakea hausteko beldurrez bezala, hurrengo zaparrada noiz etorriko.  Gaur ez dago jubilatuen autobuskadarik.

Zabala da Bonn, zabala da baita hiriari luzera osoan, arnasa eta argia emanez,  erdibitzen duen Rhin ibaia ere. Luzeak behar zuten zubiek ere ibaiaren zabaleraren arabera: ia alderik alderako burdinazko begi bakarra du Kenedi zubiak; Tuterakoa gogoratzen digu bigarren batek bere kable eta ardatzarekin. Pasealekuak ere ez du bukaerarik Rhin bi bazterretan, hasi Betowen kontzertu-etxetik eta Bundeshauseneraino.  Patxadako hiria izango zen probintzia-buru zenean,  politikak erraldoi egin zuen arte;  erdigunea soilik da lasaia gaur egun, besterik ez.

Bundeshaus etxeorratza: osteko mendiak baino gailenago dager Rhineko edozein ibai bazterretik ikusita ere. Bada erdiguneko kale-artean ia itota,  dorre bat, hiriko atea zenaren hondakina. Dom edo Münster: erromanikoa, dorre-orratz beltza luzatzen zaio sendo gora bidean, luzatu nahi luketen arku motzekin; barruan intsentsu usai sarkor trinkoak betetzen ditu sudurzuloak; kapitel eta goibueltako pasilloko arkuteria pintatuek girotzen dute eliza, erakargarritasuna emanez; hurreratu ezin daitekeenez ezin dugu argitu  presbiterioko pinturak ala mosaikoak diren absideko marrazkiak;  santuren baten hezurrak gordetzen dituen kripta zabala; gainaldean jauntxoren bat marmol bihurtuta ezer ikusi gabe sabaira begira duen hilobi bat; triptiko eder  bat; S. Kristobal   garraiolarien laguntzarako-edo erraldoiki pintatua horma batean; gainaldea gandortuz zurezko taila finak dituzten aitorlekua; ohizko taila, koadro, eliza ospetsuetako bitxikeri ederrak, jauntxo edo gotzainen batek plazerez, agian bere oroimena luza asmoz, jarritakoak.

Ohiko soinujole eta gitarra-joleak, baina batez ere klarinete-joleak berotzen zuten  Shuberten Ave Mariarekin eguerdiko bakardade bustia.

Alemana zen hirian ia entzun ere egien ez zen hizkuntza bakarra, etorkinak baikinen nagusi  atseden eguneko familiako egun-pasan bertakoek aske utzitako hirian.

Rhin ibaia ez dago hila: gure harridurarako lainoetatiko uretik guardasolez babestuz, arrai handi bat atera du zikin itxurako ibaiko urari kanaberaz etekina atera nahi zion peskariak. Azalean Alemaniako ekonomiaren arnas den ibaiak bizitza du barnean ere.

Sekula baino lotsagabekiago zebiltzan txolarreak Bonneko kaleetan, ibiltarion oinen artean, janari apur bila janari-denda aurreetan: politikoen sinbolo, ekonomia eragileen irudi,  Europako kapital faktikoan.

Bi lekutan ere ikusi dugu salgai El Pais; bietan ia metro erdiko multzoa osatzen zuen piloa zegoen; espainiar asko dabil nonbait hiriburu honetan txolarreak bezala apur bila.

Nürenbergen irakurri genuen azkenekoz Espainiako egunkaria, Galindo kartzelara sartu zuten egunean. Geltokian irakurri dugu gaurkoa: Presidenterik gabe gaude Nafarroan, Otano Lehendakaritza utzi beharrean izan delako Suitzako diru-kontua dela eta. Uste genuen aurreko ageriko ustelkerien ondoren kargu berri bat hartzen zuena garbia izan ez arren ere gutxienez garbia egongo zela, eskarmentuagatik bederen. Bizar zuri hau zen HB eta ETAren kontra aritu izan den lotsagabea. Garbi dago ezinak, hutsak eta zikinkeriak babesteko eta estaltzeko direla ETAren aurkako erretolika eta politikakeria,

74 kilometro, kilometro gehiegi Bonn hain gertura izanda.

Ekainaren 24a. Astelehena. 53.a

Etxeratzen goiztiarrak omen alemaniarrak, nola ez, eguraldi honekin udaberrian, udako atarian ere, ez baitago kalean egoterik.

Gurutzatzen diren ibaiko zamaontzi garraiolariak elkar ezagutuko ote dira kamioilariak bezala.

Autoa da aro honetako jainkoa, bere inguruan eratu da gizartea, berarengan bilduta bizi gara eliza batetan bezala, autoa da zer sakratuena biztanleriarentzat, autoari esker mugitzen da gaurko gizona, autoa da desio, lilura, itxaropen eta altxor nagusia.

Barrutik hutsak, irudikatzen duten pertsonaiaren zein hor jarrarazi dituztenen barne hustasuna, itxura egite hutsa, adierazten ote brontzezko estatuek?. Barnean airea besterik ez duten brontzezko irudiak izanik, gizartearen arintasun, azalekotasun eta kanpolarrosa jitearen irudi esanguratsuak lirateke estatuok.

60 edukontzi  zeramatzan agirian, barnean auskalo zenbat, elkarri lotutako garraio-ontzi bikote batek:  garraiobide nagusienetarikoa da ibaia Alemanian..

Mika da kanpin honetako txori berria. Rhineko hegaztiak dira nonbait; ahateak etortzen zaizkigu  dorpeki hegaz lepo-mokoez tupust eginez lurreratzean. Kukurik ez dugu izan azken kanpinetan.    

Inguruan hain lotsagabeki dabilzkigun zozoak, elkartu ondoren udazkenean Euskal Herrian, lainoen kontrastean edo zeruko pantaila urdinaren aurrean multzo beltz, bidaiari ikusiko ditugu hegoaren aurka. Beraz, etxeranzko azken txanpan gaudela, ez diet adiorik esaten, udazkenera arte agurtzen ditut, ehiztariekin kontuz ibiltzeko aholkatuz.

Nire argazkiak bidaiaren puzzle zatitxoak besterik ez dira, garunetan ditudan piezak lausotzean bizitu eta elkarlotzen lagunduko didatenak.

Rhina, ahaztezina bilakatu zaigun ibaia.

Ilehoria izanen da daniarra, baina horrek ez du esan nahi liraina, lerdena eta ederra izan behar duenik.

Germanian zebiltzan erromatar legioek nola amestuko ez Italiako itsasertz epelak. Barbaroek ere eguzki bila inbaditu zuten mendebaldea. Arabiarrak ostera Europako freskotasun eta berdegune bila etorri zitzaizkigun .

Kolonia

10 eraikuntzatik 9 suntsitu zizkioten gerran. Berreraikitako hiri modernoak ezer gutxi du lehengotik edo antzinakoaren antza duenik. Eraikuntza moderno garaiak, bulegoak, saltokiak, turista aldrak monumentuen inguruan,  eta bertako biztanleria oinezkoen kaleetan gainezka, lirateke hiriaren osagai ezaugarriak.

Udaletxeko dorrea harrizko gizairudiz eta arkutxo gotikoz dotoretutako eraikuntza bikaina da, baita bere alboko lehen eraikineko solairuan ere arkupea duen logia, horniduraz apala baina bisitariaren begiak bere apaltasunez betetzen dituena. Noizbehinka harrizko etxe dotoreren bat.

“Elizen hiria” deitzen omen zioten Erdi Aroan, 150 eliza omen zituen eta:

Katedrala, famatu oso famatua, hirian gerrak barkatu zuen eraikuntza ia bakarra; agian hiritarrek babestu zutelako, errusiarrek Stalingrad-eko katedrala globoak zerurantz bota eta hegazkinak hurreratzea oztopatuz salbatu zuten antzera alemaniarren bonbardaketetatik; luze-zabaleran amaierarik ez duen eliza-puska beldurgarri eskerga; ez da batere fina ikusten lehen begiradan: zerbait beltz  izugarria da alboko kaleko ikuspegitik begiratzean; hain dago beltz, ia ez zaizkio bereizten hormetako orratz eta orraztxo kontaezin anitzak; ez da liraina, ez bizia, ez lerdena ere, gotikoek izan ohi duten bezala, multzo beltz erraldoia baizik; dituen neurriekin, hain handia, garbiezina da agian. Bada katedralaren albo bateko soto antzerakoan berrikuntza eta mantenamendurako soilik tailer handi bat; segur aski besterik ezin da egin hiria hondatu edo desitxuratu nahi ez bada.

Ia ez dago irudirik fatxada eta hormetan, zeruetako santutegi guztia dago sarrerako eta alboko arkuetan, harrian zizelatutako filigranazko irudi nanoetan irudikatuta. Zoragarria!!!. Egoera onean dirau, beheko irudi txikiren bat norbaitek golpez puskatu badu ere. Brontzezko ate landu bikaina. Barruan, beiradura zoragarriak,  5 nabeko barrualde luze-garaia irudiz eta tapizez beteta, lurrean mosaiko bikainak, jauntxo eta gotzainen tailatutako hilobi erakargarriak, pintura eta tailazko triptiko zoragarriak: triptikoaren ate bati eskura zeuden hainbat irudi eta kalbarioko kristoa eta ezkerreko lapurra lapurtu egin diote, organo txiki zaharra,  aulkiteriako sarrerak  eta bizkarraldeko freskoak, aldare luzearen oste aparta, presbiterioko erlikitegia, taila polikromatuzko gurutze-bidea, tailatutako S.Kristobal erraldoia. Itsulapikoarena gerta zaigu berrikuntza nabarmena: atean bertan jendeari oztopo eginez, kaxa lepotik zintzilika zeramaten gorriz jantzitako morroiak, itsulapiko biziak bihurtuta.

Gauzaz betetako eliza bat da: artelanez, filigranez, bitxikeriez. Gehiegizkoa.  Museo eskerga bat. Ikusle aldren joan etorria eten gabekoa da, baina ez da S.Markos, Asis edo Paduakoak  bezalako merkatu-plaza. Errespetuz egon da airean erabili gaituen txinatar uholdea; beraien artean ba zen bat bere herriko plazan zebilela uste zuena.

San Martin: 12. gizaldiko erromanikoa; katedralak sobera dituen bitxikeriak eta osagaiak falta zaizkio. Austeroa ez, hutsa eta hotza da,  gaur epel egiten badu ere. Gerra ondoren hormak berreraiki zituzten baina bere lehengo graziara itzulezin geratu da. Badu bere triptikoa, zutabe erraldoietan ikusten zaizkio oraindik, kolorgetuta arren, zituen freskoak; Kristo hilobiratua irudikatuz jarri dituzte  elkarren ondoan irudi naif antzinakoak izan zelakoaren zerbait osatuz; baina nabarmendu, sarrerako zoruan luze etzanda dagoen 6 bat metroko Kristo modernoa da nabarmentzen dena: izugarrizko enbor sendoa izan behar zuen jatorrian.

Santa Maria Lyskirchen: zirrara sortzen du Kolonia deseginda geratu zeneko argazki ikaragarriak. Teilatua erori zitzaion eliza honi, alboko nabeak ere porrot egin zuten, baina erdiko gangek eutsi ahal izan zioten, goiera osoa betetzen duten fresko ederrak gordez. Eutsi zioten ere alboko bi kaperetako sabaitxoek: leku txiki hartan dago pintatuta santutegi osoa, martirio modu xelebreenak pairatuz, herio-bide latzak badira ere ezin naifago adierazita daude; han-hemenka barreiatuta jarri dituzte iraun zuten zurezko santu-irudiak.

Zabala da Rhina, arnasa ematen dio inguruari, ez ordea bizitasunik, pasealekuak eta turisten garraio-ontziak dituen arren. Zamaontziak desbideratuta dituzte nonbait beste kanalen batetik, ez baititugu ikusi; tximinia erraldoiak aldiz, hirian bertan, diraute txundigarri. Lehengo metarri eta harroin zaharren gainean jasota daude zubi luze zabal modernoak. Zubi zabaletako tren, metro eta autoen joan-etorriak ez du akaburik.

"Ez dugu. Kolonian gaude" erantzun digu zerbitzariak garagardo beltza eskatu diogunean; "Mesedez!!!" zioen begirada zorrotzarekin. Gero jakin dugu garagardo horailaz gain badela ber-bertakoa eta berezia den garagardo mikatza.

Beste alemaniarrentzat ia ulertezina den dialektoa omen darabilte; harro erabili ere erabiltzen omen dute, jatortasun sentimenduz. Beraz hizkuntzak bereizten ditu nolabait koloniarrak.

Bazkalondoko aterpean bota du eguneroko zaparradak.

El Mundo erosi ahal izan dugu: estoldetako jarioak dirau Espainian, baina inor ez da konportarik zabaltzera ausartzen. Kakak denak jango dituen beldur dira.

Kilometro urriak gaurkoak.

Rhin ibaiaren ertzean, Rhin gaineko zubi berde erraldoiaren alboan, zamaontziak testigu ditugularik, lora bedeinkaturik ezean, Otano nafar Lehendakariaren moral bikoitzaren eta bere diru iruzurren berri ematen duten orriekin piztu dugu Rhin ibaiak elikatu duen platanopeko abarrez eginiko Sanjuan su sinbolikoa, ke usainez lurrindu dugu gorputza ere haurtzaro minez su gainetik jauzika. Gorputza ez, baina bihotza berotu digu behintzat gure erritoak. Belartzak biltzen gaituen arren, ez zen ihintzik bertan, ezta gugan ere belar bustian narru hutsik aztarrika, itzulika,  egiteko, txilipurdikatzeko, adorerik ere. S.Juan eguneko erritoa bete dugunez, oparoa izanen zaigu uda, baita, suaren irudiko, izanen ditugu beroa eta bizia ere.

Ekainaren  25. Asteartea. 54.a

Etzi, Rhinak eta guk,  bakoitzak bere bidetik hartuko dugu, beti berdinak eta beti berriak, bera eta gu, geure geldirik gabeko joanean, baita gure zaharkitze-berritze etengabean ere; baina luzaro batetan behintzat elkarrekin egonen gara oroitzapenean, Rhina ibai ahanzgaitza bilakatu zaigulako.

Jubilatuen autobuskada gutxiago nabari da zonalde honetan, ez da nonbait zaharrak ekartzeko gune turistikoa.

Zonalde honetan ere noiz irteten dugun badakigu, inork ez daki noiz helduko garen. Autobideko arraia-pintoreek sortu dute gaur ia ordubeteko eta kilometroetako butxadura.

Aachen-era bidean dena da lore; more-lila-arrosa koloreztatutako belar-sailek inguratzen gaituzte. Ia horituta dago gari-sail asko.

Zezen plazaren zirkunferentzia duten hiru tximinia Aachen inguruan, laino azpian lainotze berria sortuz; eguzkiak ez du joko behin ere lurralde honetan,  trumoi-lainoak bezala estaltzen baitu ingurua ke geruzak. Hau ikusiz jabetzen da bat zein errazegi, axola gutxiz, pizten dugun bonbilla.

Akisgran

Kosta zait mapako Aachen dela gure ikasketetatik Akisgran hiri hain ezaguna. Patxadako probintzia-buru lasaia, ia besterik ez da. Historiako ikasketak eta imajinazioa harrotu dizkigun hiriak ezuste ezkorra eman digu; gerrak suntsitu zuen, kale oker eta bihurrien trazaketa besterik ez zaio gelditzen lehengotik. Udaletxea, Katedrala eta etxe bakan batzuk ez badira. Bai Dom-ak bai Rathaus-ak, garbiketa arrazoi aldamioz inguratuta, bendaz bildutako gaixoak dirudite; irudiz eta horratzez apaindutako kanpo aldeko ederraren zati bat erakusten dute tarte libreetan, baina egunaren eraginez-edo beltz daude eraikuntza biak gaur egun.

Rathaus: udaletxea, jauregia da barrutik, bere koadro, pintura eta dotoretasunarekin, sarrera inguruan ikusten uzten dutena behintzat; ordaindu egin behar baita gainontzekoa ikusteko.

Katedrala: kanpotik gehiago du barrutik baino gure begi legoentzat; berezia da barrua, oso garrantzitsua nonbait arkitektura ikuspuntutik. Beltza dago kanpotik, oso iluna da barrutik. Egitura ezberdina du barrutik; espero ez den zerbait da lehen erdia, sarrerakoa: eliza barruan eraikitako zortzi aldeko kapera; marmol ilun eta gris argiko galeria antzekoa, bi solairu dirudiena goian, arkuek balkoi korritu  bezalakoa sortuz; Pisa eta Italiako zenbait bataiategi eta eliza borobilen itxura du; arraroa egiten da, eliza barruan bigarren eliza edo kapera bailego: Karlomagnoren garaikoa nonbait, edo berak eraikia. Presbiterioan urrezko erlikitegi zoragarria,  Karlomagnoren hezurren kutxa izan omen daiteke; pulpitu nahiko txikia baina urre landuzko irudiz eta harribitxi handiz dotoretu eta aberastua; aurrealdea urre landuzko irudiz aldaretxoa, beiradura  aparta, ikusten ez den arren sabaiko mosaiko ikusgarria.... eta beste hainbat bitxikeria.

Urrutitik eta ilunpean ikusi behar izan ditugu presbiterioko bitxikeriak, ordaindu ez dugunez, ez baitigute ez erakutsi ez ikusten utzi. Erregeak koroatzeko tronua, argimutila eta beste bitxikeriak urrutitik ere ezin izan ditugu ikusi: ordainduta ere ez genituen ia ikusi ere egingo,  taldean sartu behar baitzen, gaurko talde denak alemaniarrak ziren, -ikasle jostariak batez ere-, ezin genuen erretolika luzea ulertu, ezta jendartean bitxikeriotara urreratu eta lasai ikusi ere.

Jesuiten elizako fatxada, Loiola Santutegiko harri gris berarekin egina dago. Auskalo nor zen "S. Esteban Hungariako Errege Apostolikoa"  baina Dom-eko lorategitxoan irudikatutakoak tartufo, tankredo edo pailazoaren itxura petoa du. Atseginak dira Markplatz eta beste plazak, zabalak, garagardoa hartzeko aukerakoak; kaleak ere jelatua dastatuz eguneko ibilia osatzeko aproposak. Irudi mugikorreko iturria:  umeek bezala nagusiok disfrutatzen dugu honekin ere irudiokin jolastuz. Saltoki diren oinezkoentzako kaleak ditu alde berriak.

Ikastetxe batek zuen hartuta gaur hiri osoa, giden azalpenak asperdura keinuz entzunez batzuk kaleko zertzeladekin disfrutatuz besteak.

Hiruzpalau eskale bakanak, zaharrak, hankokerrak, bizkarrezur okerreko konkordunak, aurpegia estalitakoak... miseria itxura latza sortuz… pelikuletako Erdi Aroko giro petoa. Kale-musikariak hiri guzietan bezala, baina hiri honetakoak arruntagoak dira, zerbait jotzen jakin eta txanpon bila kalera atera direla dirudite.

Hiritik irteera bilatze galduan putetxe kalearekin egin dugu topo: etxetxo zahar tristeetako ateetan neskak bezero zain, estilo zaharrean, izter potoloak eta titi handiak bastoki erakutsi eta nabarmenduz.

180 kilometro, agian etxerako bidean geraldi lasai bat izan zitezkeenak, baina hiriak ez gaitu ase.

200 bat kotxe darama zamaontzi batek.

Kanpin alboko zubiaren erdiko begiak 100 metrotik gora ditu zabaleran; zubiko errepideak berriz 6 karril eta erabili gabeko beste bide zabala oinezko eta txirrinduentzako. Eskerga.

Egunaren azken argian, astiro doaz  ibai goranzko ontzi zamariak, berunezkoak brankako apar bizian bilduta, mantso ia hondoratuta zamadunak, presa itxuraz zama gabeko arinak… labezomorro itxura hartuaz denak. Etxe-orratz eta tximinien siluetak, beltz jadanik arrats hondarrean, mamuak bailira marrazten dute ortzi arrea: Kolonia hurbilaren adierazle. Kakalardoak hegan dirudite berdetasuna ilun jartzen ari zaion zubi garaian kamioien silueta ilunak. Dena da magikoa ilunkara honetan. Ibaiaren beste ertzean autoen argi bizkorrak, noizbehinka tranbiaren argitxo zaratatsuak, hurreko aireportutik datozen edo bertara doazen laino gaineko hegazkin ikusezinen burrunba, pasaiarien ontzia argitxoz dis-dis hiri mugikorra hainbat jenderen ilusio eta gozamenez beteta, enara bakar batzuk gauero lez auskalo nola goialde honetan galduta gaueko eltxoak harrapatuz ziztu biratsuetan elikagai bila, bidegorrian azken langileak lanetik edo lanera, azken oinezko edo bizikletazale erromantikoak edo ibilia botika zaien ajetsuak, jatetxe bihurtutako bestaldeko zamaontzia argitan brist... magia du Rhinak eguneko azken errainuak uxatzen zaizkionean.

Ekainaren 26. Asteazkena. 55.a

Eguraldia ere kontsumogai egin dugunez, eguzkia, itsaso epela, elurra, olatuak... eskatu ohi ditugu, bakoitzak bere apetaren arabera.

Natura ere kontsumitu egiten dugu, beraz baliatuz, berarekin biziz gozatu ordez, datorren giroa onartu  filosofiarekin inguruaz gozatu ordez, are gehiago egurats baldintzak aldatu ezin ditugunean. Agian kontsumo kultura hori izan zen gure errua iaz Italian, baita aurten hasieran Alemanian ere, eguraldi txarrez ernegatuta sarriegi. Mediterraneoko eguzkia nahi genuen sakonean, Alemaniako lautadetako berdeguneez, hirigintza eta etxadi ikusgarriez goza bitartean. Alemania ordea hotza eta umela izaki udaberrian ere. Ikasten, jabetuz, joan gara herrialde bakoitzak eskaintzen duen eguraldia onartu behar dugula. Beste aukera, etxean gelditzea da, edo beste norabide bat hartzea dela ikasi dugu. Jada ez diogu denda jaso arteko ateririk ere eskatzen lainoei,  alferrik litzake gainera, baina gaurko eguzki horiak biziki pozten gaitu. Eguneroko giroaz inguratuta, inguruaz gozatu; bustia, hotza edo beroegia badator, babestu, eta kitto.

Irakurketan ez balitz, hitz batzuk ez genituzke ikasi ere egingo, ez baititugu eguneroko bizitzan erabiltzen: "harilkatu" hitza  kultura bateko egunerokoa zen, gaur egun erabat baztertu dugun lanbidekoa.

Garai batean jauntxoak eta langilezainak joan ohi ziren plazara langileak alokatzera, gizakion lana erostera. Gaur egun langileak eurak, batez ere etorkinak hirietan, bulegoetara doaz bere lana salgai jartzera, eskaintzera; itxuraldatu egin da lan-merkatua, baina lanaren salmenta bere betikoan dirau.

Eskupekoak dirau Alemania moderno aurreratu buruzagian ere, zerbitzariaren irribarrea edo betozko iluna eraginez.

Zamaontziei begira bota dut goizeko tarte bat; ibaiari begira jarri eta ibai-ontzi zama garraiariei  buruzko ikerketatxoa egiten hasteko mina sortzen du Rhinak: ikatza darama Strasburgokoak, edukiontziak Rotherdanekoak, suitzarrak erregaia Duisburgoko, Wzburgoari ez diot antzik ematen zer daraman... auskalo nondik norako bide-batezko zama darabilten ibaiko kamioilari hauen garraioak, hemen utzi eta han bide-batez etxerakorakoa hartu. Alemania osoko matrikulak igarotzen zaizkit aurretik. Baita hainbat Europako herrialde ezberdinetakoak ere.

Düsseldorf

Hiri modernoa, modernotasuna badira azken teknikazko dena ispilu dena beira dena burdina edo aluminio antzerako eraikuntza linea ezberdineko garaiak dotore eta politasunez bukatuak, hiri modernoa modernotasuna badira kale luze zabal zuhaitz askokoak edo kable luze-sendoz sostengatutako zubi luzeak. Hiri modernoa da agian ere antzinakotasunik ia gordetzen ez duen hiria. Hala balitz edo bada,  hiri modernoa litzateke  edo da Düsseldorf.

Modernoa eta erraldoia zabaleran ibaia; erraldoiak luze-zabalera-garaian ibai gaineko zubiak, nano utziz Tuterakoa; erraldoia sarriagatik ibai-ontzien joan-etorria; erraldoiak luzera eta zabaleragatik alde berriko kale zein etorbideak; erraldoiak hemen piruliak-komunikabide orratzak; erraldoia zabaleragatik alde zaharra; erraldoia Zaharreko kale txukun baino arruntetan dabilen ibiltari jendetza; erraldoia inguratzen duen autobide sare trinkoa; erraldoia hiriari arnasa eta argia ematen dion ibai-gune argitsuaren zabala; erraldoia, bukatzeko, lapurreta bizia den aparkalekuko tarifa ere.

Gainezka egin dit erraldoitasunak, dena baita eskerga Düsseldorf-en. Ez naiz eroso sentitu. Diru aldaketarako bulegoa urruti zegoen, luzaro itxaron beharra gertatu zaigu, jertsea galdu dut, Alemania agurtzeko saltxitxak bazkaldu nahi genituen baina non eta Alemanian ez ditugu aurkitu, kosta egin zaigu hiriko planoa aurkitzea, eta, bukatzeko, galdu egin gara autoban sarean etxerakoan. Kontrabidetik sartu gara Düsseldorf-en, kontrabidetik irten ere.

1962an bere orduko Alemaniako eraikuntza garaiena zela argitu digu hurreratuz gizon heldu batek, horrelakorik jakin gabe argazkia atera nahian geundela.

Estatua politak, polita ere orduak egunak edo ez dakigu zer gehiago neurtzeko monumentu modernoa uste genuen tramankulu mugikorra ibai ertzean. Lekutxo atseginak hiri barruan zuhaitz artean.

Hiri eskerga baina sendoa eta atsegina ere bada, giro jatorra du, Zaharreko zenbait kaletan bada giro atseginean garagardo iluna edateko aukerarik.

Bi amona mantangorri aurkitu ditugu gure buru eta sorbaldetan, non eta hiriko kaleetan genbiltzala. Han zebilen ahatea ere zuhaitz-gune inguruko espaloian, plistilin-plastala, bere alboan, kale zabalean, ziztu bizian zihoazen autoen ardura handirik gabe.

Gaztelera entzun dugu sarri, horrez gain jatetxe gehienek sukaldaritza espainiarra eskaintzen dute kale batean. Egunkari espainiarrak ere aurkitu ditugu.

Biharko mugarainokoak gehituz, gaurko kilometroekin bukatu da Alemaniako airea kutsatzea. Hor kaskezurreko zokondo batetan gelditzen da grabatu dugun pelikula, sentimenduak ere epelduko dizkigunak geroagoko aldietan.

Kanpinean, beraiekin ikusle izatera konbidatu naute auzo diren dozena bat alemaniar futbol-zaleek: karabanako atean elkartu dira telebista aurrean, aupadaka, buila bizian, garrasika, bere taldeak erasoa jo edo gola sartzen zuenean. Berdindu egiten ditu futbolak herriak, edonongo herritarrak; futbola tarteko, berdin erreakzionatzen baitu gizaki futbol-zaleak bai garaile suertatzean baita galdu ondorengo etsipenean ere.

Gaurkoarekin egin du Alemaniakoak. Bukatu da. Eguzkiak sutan gorri agurtu gaitu tximinia eta etxe-orratzen albotik, lainoetan ezkutatuz, azken egunez bederen erakutsi nahi izan digu bi hilabetetan ia ezkutatu digun aurpegi goxo epela.  Alemania jada ez da guretzat misterioa. Duela bi hilabeteko "zer izango ote?" hura, izana da. Azaletik, baina badakigu zerbait gehiago herri honetaz, herritar hauetaz.

Argia beherantz, nostalgiaz begiratu diet ibai, ibai-ontzi, zubi, etxe-orratz, eta tximinien silueta ilunei. Nostalgiaz entzuten ditut egunerokoak izan ditugun txorien ilunabarreko kantu-hots bereziak. Nostalgiaz gogoratu dut aspalditxo utzi gintuen kukua. Nostalgiaz erdi iluneko ibiltariak, nostalgiaz kanpineko berbaro eta harat-honako giza gerizak.

Bagoaz, berriro ere noizbait nonbaitera joango eta nonbaiten pasoko txori izango garen itxaropenean.

Etxarriko kamamila dastatuz ilundu zait ibaia; goranzko ilargiaren borobil erdia goian nuela ibaiko ur ilunean marra beltz bihurtu zaizkit ibai-ontziak.

Ez zait bela ahaztuko bai heltzerako bai joaneko agurra eman digun Rhin ibai laguna.

Ibai ertzeko bi aldetako luzera osoan futbol zale alemaniarren ulua entzun da ozen partidua irabazi dutenean.

Ekainaren 27a. Osteguna. 56.a

Bi hilabetetako militarren presentzia borobiltzeko konboi luzea jasan behar izan dugu Kolonian eta Aachen bitartean; hezetasunarena borobiltzeko berriz, euria dugu lagun mugaraino. Tunel batean lez goaz, alboko zuhaitzak berde-beltz, lainoak beltz, errepide zorua ere beltz.  Tximinia erraldoiek gogoratuko didate zein erraz ematen diogun argindarraren maratilatxoari.

Argazki karrete tutuan omen zituen hogei durokoen ordez, paperezko bi mila pezetakoa trukatzeko eskatuz ziria sartu nahi zigun muga inguruko restopean gaztelaniaz nahiko ondo moldatzen zen tipoak; zer egiten ote zuen hemendik gizajoak?.

Euripean sartu ginen Alemanian, euripean atera gara Alemaniatik, sartu bi hilabetera.

Ekainaren 19a. Asteazkena. 48.a

Etorkin portugaldar gazteak ditugu auzo, gu bagoaz laster, hauek atzerrian iraun beharko dute. Ametsen hilerria da atzerria, baina pobre askoren itxaropen bakarra. Karabanan gordetzen dira lan ondoren, baita elkartu ere elkartzen dira; algaraz eta kantuz, umoretsu, gazteak izaki, aurre egiten diote bizimodu gogorrari.

Etorkinen bizileku iraunkorra da kanpina, herritxoa. Bertan ere etorkin pobreak eta pobreagoak nabarmentzen dira: karabana lorategitxoaz inguraturiko bizileku itxurosoa gauzatu dutenak, Mediterraneoko itsasertzeko txaletan antzo, lakurako zuzeneko eskailera eta guzti; gure albokoak bezalakoak gutxienezko baldintzetan karabanaren lau hormatxo sinplez ingurutik bilduta eta  zerutik babestuta bizi direnak. Denentzat ere gogorra behar du izan kanpinak euriarekin edo neguan hotzarekin, pobreen bizitokia izaki, tokia bera ederra bada ere; honek ditu izan ditugun kanpinetatik zerbitzurik eskasenak, eskas-eskasenak, jendeak berak garbi eta txukun erabiltzen baditu ere. Sttutgarko kanpina ere langile askoren bizitokia zen: tristeak ziren hango zerbitzuguneak ere. Pobreentzako ez dago ez errespeturik, ez adeitasunik, ez begirunerik.

Ez dago jarrera triste eta aldi berean barregarriagorik kanpinean harro eta besteen gainetik agertzen direnena baino, denok baitakigu hoteletarako dirurik ez eta ahalik merkeen bidaiatu nahi dugunok gabiltzala kanpinean.

Kukuak ez digu jo hemen ere, txantxangorri eta txolarrerik ere ez da ikusten. Izenenik ezagutzen ez dizkiedan bestelakorik bai ostera.

Ateri da baina jantzi sendoa eskatzen du haize hotzak. Zapaltzen gaituen berunezko lainoak arinago ibilarazten gaitu eta etxerako bidea arintzen, bidaia luzatzera zirikatu ordez.

Espainiara eguzki bila abiatzeko bezalakoa da Alemaniako eguraldia.

Hannover.

Aliatuek suntsitu zutela gogoratu nahian, Aegidienkirche  bonbardaketak utzi zuen bezala utzi dute, hondakinak, horma hautsiak; kanpai bat jarri dute Hirosima gogoratuz. Alstadt zaharra bere antzinako giroan berreraiki dute; erdigunea, aldiz, era modernoenean. Erdigune modernoa zabala da, merkatal eta saltegi gune izateko ondo diseinatutakoa: bi mailatan egituratutako oinezkoentzako kalea da ardatza, behekoak erdigune irekietatik hartzen ditu airea eta argia,  elkar lotzen ditu metroa eta tren-geltokiak. Zaharra berriz adreiluzko etxez eta antzinako kale egituraketa gordez birjaso dute, astakeriarik gabe; berria ikusten da dena, baina bada erori ez zen etxe zaharrik ere.

Hannoverrek biltzen ditu Alemaniako berezitasun batzuk: adreiluaren kultura bizi dute, zaharreko etxe berrietan ikus daiteke gorde duten adreiluarekiko sentipen baikorra aurrekoen teknika menderatuz, udaletxe zaharra litzateke ezaugarri nagusia. Triptikoen kultura, Alemania osoan bezala: ia hutsik ageri den Marktkirche gotikoan  sano iraun duen beirategiez gain bada erretaula den Jesusen Pasioa kontatuzko triptiko erraldoi osoki aparta; zehaztasunez begiratzekoak ezker-eskuin gurutziltzatutako bi lapurrak, beso-hankak trabeskatuta, -agian oinazearen bihurria adierazteko zizelatu zituen horrela-, pailazo edo mozkor itxura xelebrea dute biek; filigranaz osaturiko brontzezko bataio-pontea begiratzekoa da. Eskulturen kultura: eraikuntza erraldoi ofizialeko horman gargola (xurrutarri) itxurako eskultura batzuk eta kalean guardasolpean dauden aiton-amonak ura dariela guardasolei; Leine ibai ertzean badira eskultura modernoak: zaldiarekin dagoen mutikoarena polita da, hiru txatarrezko  ardoek ez didate estetikoki ezer esaten, arrazionalki bai, erabili dituen gaiak kontutan hartuz. Iturrien kultura: eskulturarekin lotuta doa, oso polita da erromatarren ikurra egiten ari den errementeriarena. Tranbien kultura: Hannoverrek ere badu bere tranbia, izan ere tranbiarik ez duena ez da hiri alemaniarra. Heldulekuen kultura: eliza, saltoki eta etxe ofizialetan bitxikeria apartak aurkitu ohi dira, Hannoverren ere. Museoen kultura: Ez dago  bere museoa ez duen herri handi xamarrik Alemanian, hori ere herri kultura da, bere identitatea gorde nahizko ahalegina.

Bada Garaipen-arkua, baita dorre bat ere.

Elizako bazter batean 20 kandelatxoko zurezko argimutil berezi baten aurrean abestuz eta irakurketak eginez elkartu diren 20ren bat pertsonak halako giro bildua ematen zioten elizari.

Saltoki kaleei, ostera, saxo-jole trebeak eta soinujoleak ematen zieten giro berezia.

Iparramerikaren irudia saltzen dute saltoki erraldoi batean bere mitoekin batera.

Buruzapiekin, emakume arabiarrek ez dute galtzen bere identitatea Hannoverreko erdigune ultramodernoan ere.

Jatetxeko 5. solairutik begiratuz urrutietako dorre-orratz,  etxe-orratz eta tximiniek erakusten dute zenbaterainoko zabala den hiria eta zein erdigune mugatuan gabiltzan txindurriok bertako errege bagina lez.

Beti ondoren dugun euriak bidali gaitu arratsalde negutar honetan lonazko etxera, berriro ere gure bide galduek luzatu dizkigute eguneko kilometroak. 

85 kilometro,  galdu ez bagina, gutxiago lirateke

Ekainaren  20. Osteguna. 49.a

Nazioarteko kanpina dugu oraingo hau: bandera portugaldarra, holandarra, ingelesa, iparramerikarra, irlandarra, ez dakit nongoa den beste bat, alemana bera ere: banderak, herriminaren edo herri harrotasunaren seinale.

Goizean goiz doaz asko lanera, arratsaldean edo ilunabarrez karabanara bueltatzeko. Dutxatu ondoren futbol partituak ikusten luzatzen dute eguna edo gaua, karabanetan edo tabernan, oihuetatik dakusagunez. Gazteak dira gehienak, bada bikoterik ere, ama nagusiarekin dagoenik ere bai. Pobrearen errealitatea ez da tristea, baina gogorra bai bada.

Mispillibarko intxusa dugu kanpinean, loran dago, hiruzpalau zuhaitz dira, bere usai sarkorra sudurretara bidaliz.

Eki Alemania gogoratzen dut mendebaleko hau ikusiz, nola parekatu nahi duten  hura honekin, nola hura honen pareko egin nahi duten; horretarako komunista edo demokratikoak izandakoei premiak ezartzen ari dira oraingoz eskaintza oparo erakutsiz, premiak sentitu arazten; ondoren etorriko zaie erosi beharra, dirua lortu beharra. Era ezberdinetako esklabutzak dira, erosteko aukera oparoagoak ez baitu esan nahi erosoago biziko direnik.

Mendebaleko Alemania ere konponketa eta ohizko berrikuntza lanetan sartua dago, inguru hauetako egunoroko herriko ingeniari txapuzagileek erakusten digute alemaniar teknika zoragarriak enpresa handietan izango direla, baina hemen ere badirela hala-moduzko lan-modu eta tresneria.

Hildeshein inguruan ikusi ditut Altzolako dorreak, arbelezko puntazorrotzak. Bada Euskal Herrian antzerako gehiagorik ere San Prudentzio… Nor izan ote zen Euskal Herrian ideia edo egitura hori  hori izan zuena dorrea diseinatzerakoan. Arkitekto bidaiariren bat, agian arkitektura moldeetan agertzen dira dorreok eta arkitektoak ez du imajinazio askorik jarri beharrik.

Bi mendixka daude  autobidearen ezker eskumara Hildeshein bidean; biak dira inguruko tontor altuenak, biak artifizialak, gizonak sortuak, pilatutako zerbaitez eginak. Auskalo zer gordetzen duten bere baitan.

Lurralde honetan lehenengoz, baso berdeko mendilerro berdea ikusi dugu urrutira, zeruertz  erdi-borobila, orain arteko lautadaren marra zuzena kurbatuz; ez da mendi garaia baina bai alderik aldekoa, aurrea osoki bilduz. Ezohizkoa Alemanian.

Mailuki sailak. Erremolatxak berriro ere.

Polita da herrixkaz-herrixkako bidaia, etxe baxutozko herriok zeharkatuz; noizbehinka zura bistara duten antigoaleko etxea ikusi ahal da, aldizka ere luzitu gabeko hormak, harri biziko hormak erakusten dituzten etxeak ere. Noizbehinka eskolak ere ikusten ditugu, eraikuntzek ez dute ezer berezirik kanpotik eskolak direla igartzeko; leihoetako marrazki eta antzerakoetatik igartzen zaie  eskolak direla.

Garabiak eta tximiniak noizbehinka, luze, nano utziz zuhaitzak.

Mendiartean sartu gara, baso zabalaren bihotzean; ez da harritzekoa Hamelingo flauta-jolearen eta antzerako ipuinak sortu izana baso giro hertsi honetan. Leku bakartiak behar zuten hauek, batez ere neguan. Aldapara leunez zeharkatzen dugu mendikatea, paraje bigun eta atseginean. Hamelin idilikoaren inguruan bi tximinia erraldoi, borobilean zabalak, lainoetaraino luzatzen dira egun lainotsua ke lainoz areago lausotuz, agian  lainoak kutsatuz. Hiru antena paraboliko erraldoi,  ejertzitoa ez da urruti hemen ere. Beso gabeko haize-errota bat: haizea baliabide unibertsala izan da garia ehotzeko. Granja sendo txukun adreiluzkoak agertzen dira noizbehinka, antolamendu handikoak denak. Zaldi asko ageri da. Txerri-taldea dago larrean, belartzan, behiak zein ardiak antzo. Lorategi dotorea zen hilerri bat, ez amerikar pelikuletako zuhaitz arteko berdegunea; bost axola hildakoei, baina hildakoen kultura hain errotua dagoenez zergatik ez egin hilerria atsegina bisitarientzat, biziek patxadan eta gustura joan ahal daitezen. Mitxoletak Hamelin inguruan; bigarrenez ikusten ditugu hain ugari.

Hamelin.

Ipuinetako herria da izan, eta ipuinetako giroa du eduki ere. Herri prestua; ipuinen sonagatik baino askoz gehiago bera denagatik merezi du bertara etortzea. Joan, begiratuz eta gozatuz paseatu, lasai ibiltzeko presarik gabeko herria baita. Etxe apartak ditu, baina bere osotasunean da bikaina. Erdiko plazatik eta oinezkoen kale nagusitik zabalduz kale-sare osoa da primerakoa. 1600.  inguruko etxe ikusgarriak; agerian utzitako zuraz gain, mila giza iruditxo dituzte etxeek  tailatuta leihope eta ertzetan, etxe bakoitza ezin potxoloagoa bihurtuz. Nahasian daude zura bistara duten etxeak eta fatxaden gailur zorrotzak bikain dotoretuak dituztenak; bada fatxada zizelatutako harrizko etxe apartekorik ere. Fatxadetako marrazki, irudi, kolore, hizki, esaldi... dena da potxolo eta  bitxia.

Bertakoak ez dakit nola biziko diren, baina herri gustagarria da Hamelin.

Lemgo.

Erdi Aroan iraun du gerrak errespetatu egin zuen herria. Etxe aparteko kale luze aparta eta patxadako kale lasaia alboan,  kale sare osoaren barruan. Etxaurre eta behaleiho pintatuak ditu benetan deigarriak; zurezko mila irudi kolore ezberdinez pintatuak, berez bakunak, arras erakargarriak bihurtzen dira. 20 urteko alkatetzan,  zorginak zirelakoz 90 emakume hilarazi zituen alkatearen etxeaz gain hainbat eta hainbat etxe zein baino zein bitxiagoak dira. Jendeak bere nahierara mugitzen dituen brontzezko figura politez eginiko iturria, ume eta nagusien jostailu aproposa, eskultura erabilgarria da, ez estatikoki begiratzeko horietarikoa. Elizak:  S. Nikola elizak bere apaltasunean erromaniko berantiar eta gotiko goiztiar nahastuzko kanpo ederra du; barrua, aldiz, auteroa da; halere merezi dute bisita zurezko taila txiki zaharrezko pulpituak, naif kutsuko taila polikromatuz dotoretutako bataio-ponteak, santu-irudi txikiz apaindutako aldare-gainak, baita harrizkoa ez baina bai sabairaino luzatzen den erlikitegi zorrotzak ere. Sta. Maria eliza, zaharra baina sendoa, austeroa baina absidearen kanpoaldea gargola deigarriz hornitua. Austeroa du ere barrua, baina baditu errenazimenduko organo poxpolina, lau ebanjelarien erdian nire bildumarako Ecce Homo naifa duen pulpitua, zurezko bataio-pontea harrizko bost tailen burugainean zeinetako bat semeari titia ematen dion ama bat den,  1686ko zurezko koru iluna albo batean eta baita sabairainokoa ez den arren erlikitegi  zorrotza.

Patxadako herria da Lemgo, ikustera doana patxadatzen duena, patxaran ibili behar baita hainbeste bitxikeria politen artean.

Funtsezkoa da izan aurrekoarekiko tartea gordetzea errepidean istripuak eta elkarjotzeak ekiditeko, errepideko segurtasunerako. Agian horregatik piztu didate txakurrek kotxe gainean daramaten letrerotxo elektronikoa ez dakit ze zenbaki jarriz. Agian aurrekoarengandik hurregi nindoalako izan da Euskal Herriko ohituretarako hiru aldiz atzerago banindoan ere. Heziketaz, kulturaz, agian  txakurrei beldurragatik,  alemaniarrek oso ondo zaintzen dute aurrekoarekiko tarte luzea. Baina ez dakit ze istripu portzentaje duten.

169 kilometro, merezi izan dute.

Ekainaren 21a. Ostirala. 50.a

BMW kotxea ugaria da Alemanian. Alemaniarrek ere atzerrikoak ote amets?.

Jendea ez da elkar asko fida Alemanian ere; bizikletak ondo lotuta uzten dituzte herri                      orotan.

Gure auzo izan den daniar bikoteak egon den tokian bertan utzi dituzte joatean bart edandako garagardo botilak: daniarretan ere denetikoak, lorategi ederrenean ere lora ustelak.

Tonsura Ordena egunean kalparra bezala moztu dut ia bi hilabetetako bizarra. Bizarra utzi nuen bidaia honetan: nire burua bizarrarekin nolakoa ikusmina nuen. Matrail eta lepo zati bat erradioterapiak erreta nola dudan, egunero egin behar izan dut zati bat aurpegiari itxura bat emateko.  Uztekotan, erabat utziko nuke, egunero lantzekotan, hobe erabat egin.

Bere apaltasunean, ahalegintxoak eginez jantzi eta bizi ohi da pobreena ere.

Noiz bukatzen ote Alemanian negua, inoiz bukatzen bada!.

Kamioi asko dabil gasolindegi eta atsedenlekuetan; hainbat daude beti lekuotan, atseden hartzen edo eguneko gidaritza-orduen kupoa agortu zaielako ote.

Mendiak ditugu gaur ere ezker eskuin, ekialderago bagoazen arren. Paisaia berria guretzat. Alemanian ohiko den lautada zabala dugu aurrean, mendikate batek marrazten du, baina, zeruertza. Garaia dirudi urrutitik ikusita, bertaratu ondoren, berriz, leunak dira mendiok.

Errepide bazterreko zuhaitzak besterik ez dira bertaratzean lautadan urrutira arboladiak diruditenak. Errepide munetako sastrakek ere baso zein berdegune itxura optikoa sortarazten dute urrutitik begiratuz. Beharrezkoa da perspektiba, ikuspegi zabala, zenbait paisaia eta jokabide neurtu eta baloratzeko, baina engainagarria ere izan daiteke distantzia handiegia. Urrutiko optika bai, baina baita hur-hurreko bizipenak ere.

Goslar

Mendi magaletik gertu Hamelin eta Lemgo antzera, mendi babesean kokatutako herria. Elkar gurutzatuzko kale artezez egina da, baina bada kale bihurririk ere. Edozein kaletan galdu eta etxeei begira jartzeko hiria, dena da erdikale, dena interesgune. Erdi Aroan merkatarien herri naroa omen: urreztatutako gizairudiz dotoretu aparta zen  gremioen egoitza; hiriak zuen oparotasunaren sinbolo  gisa, eskuetan duen oparotasun-adar muturretik  izterretan behera erortzen zaizkio txanponak fatxadan tailatutako mutiko bati, ipurditik ere dirua dariola diote gida-paperek: bisitaria erruz doa etxea eta mutikoa bera ere mirestera. Gaur egun turismotik bizi da herria, horregatik agian zaintzen dute hainbeste, ahalegin bereziz. Hiri oparo eta sendoaren itxura erakusten du gaur egun ere: etxe sendoak egin zituzten bere garaian eta orain gorde eta zaindu besterik ez dute egin behar. Lerden, sendo eta itxura ederrekoak daude etxeok  apainak izateaz gain. Aro ezberdinetako etxeak dira, jite ezberdinekoak, bai egituraz, bai itxuraz, baita adierazten duten giroz ere. Irudi eta pintura xehetasunez beterikoak, etxe  bakoitza ezberdina da, bakoitza ederra,  edertasuna dute batez ere komunean etxe denok. Badirudi herri honetako kultura dela bakoitzak bere etxea dotore gordetzea Arbizun etxeak txukun eta polit gordetzeko ohitura eta joera duten bezala. Osotasunean erakargarria, xehetasunetan harrigarria. Erdi Aroko giroa gordetzen du, gizaldi honetako jendea bagabiltza ere kaleetan. Jendez gainezka egonik, lasaitasunezko herria, jendeaz beste egin eta herriari berari lotzen zarelako.

Plaza: aparta da; gremioen etxeak, bi arkupe ilarako logia xumea duen udaletxea, banan-banan begiratuz gozatzeko etxeek osatzen duten lauki paregabea… Etxeak: joan, begiratu eta begiak edertasun xumez bete; denak dira apartak, pitxia xumez dotoretuak daude leiho asko. Errota: erreka kontran, 1544.go erraldoi kuriosoa. Ibilbidea: maldan beherako ur ibiltariaren alboetan, luze bezain atsegina, etxe ederrez inguratuta. Eskulturak: plazako brontzezko iturri landua -eguzkipean,  agian euripean, paseatuz doazen andre-gizonak-, eskultura-kulturaren ezaugarri bitxiak dira; Adan eta Ebaren ohizko hankarte aurreko mahats orriak aurpegi bihurtu ditu brontze zalea den artistak; beste irudi batek mihia ateratzen dio agian bisitariari agian ibiltariari Arte Modernorako sarrerako atean. Kaizerplatz: santu-irudi ugari dituen elizatxoa, enperadorearena izan behar duen tronu zahar bat dute erakusgai; plaza berean  umeek eta jende orok zapaltzen duen belardi zainduaren  gaintxoan hamaikagarren gizaldiko palazio erromanikoa, erraldoia bezain austeroa: barnean freskoz dotoretutako ehun metro luzerako bilkura-aretoa, hiria osoki hartzen duen arkudun leiho ilara luze-garaia medio, dena arku dena argi; zaldun dago belardian Federiko Bizargorria, brontze berde kolorgetua. S. Nikolaskirche: bi dorre nabarmentzen zaizkio, zorrotza bata, popea bestea; barrutik gehiago dirudi meskita, bai arkuen egituran bai arkuon pintura moldean; taila polikromatu detaile xehekoek aparta egiten duten pulpitua; oinarria xehetasunez landutako brontzezko bataio-pontea zintzilik duela gainean tapa; hondatutako freskoak; hemen ere itsulapiko erraldoia den kutxa ederra errepikatzen da; organo kontzertu eztia bisitaria bilduz.

Hiri zaharra bere betiko itxura politean dago alde batera; mendiaren magaltxoan  ageri da zati berria, etxe koadro digante, uniforme, berdin, moderno, zatarrez osatua; Ekialdekoen antzerakoak dira Mendebalekoak  Alemanian ere pobreentzat, langileentzat,  merke egindakoak etxe merkeak. Stalinek soilik ez zituen egin horrelako etxebizitzak.

Asko zaintzen dituzte iturriak, Alemania osoan oro har, maite dituzte eskulturak, funtzionalak eta brontzezkoak batez ere.

Egunero baieztatzen dugunez, bizirik dirau Luterok, Goslar-en ere.

Euskaldun doinuen kutsua zuten folklorez alaitzen zuten Ukraniar jazz taldeak, errusiar soinujole-kantariek, lituaniar musikari herrikoiek, han-hemenka kale giroa sos batzuk atera asmoz "comediantes de la lengua" - "hizkuntz komedianteak"  antzo.

Oso adeitsu hurreratu zaigu behin eta berriro jendea, planoan zerbait argitu nahi ote genuen galdez.

Asko edo gutxi, gehienek, dendariez gain edozein kalekok ere, ingelesa dakite.

Eskola propioa erakusten du arbel zapalez teilatu zein fatxadak babesteko teknikak, ezberdina da herri honetako arbelaren erabilera.

Ezberdinak dira zonalde honetakoak teilak; erretenak edo ildoak badituzte izan, baina zapalak dira.

Apartak dira zenbait helduleku eta txinget, denda edo eraikuntzaren  lanbide eta zeregina  adierazten dute askok;  okindegi batetan opil irudia zen heldulekua.

Ez dabil turista atzerritarrik. Gutxi dira turista gazteak. Geure kasa gabiltzan banaka batzuk eta ibiltzera atera dituztela diruditen autobuskada jubilatuak gara nagusi.

Artxingas edo Beraseta baino garaiagoak ez diren, baina hemen erraldoiak diruditen mendiei begiratuz eman diogu agurra eguzkiaren epela hotzak daraman hiri honi; Ipar Alemaniako erakargarriena omen, erakargarria izan badela behintzat egiaztatu dezakegu.

Nahiko zabal eta garaiak ikusten dira mendiak, Rethen-era bidean, Altzola bueltakoen taxukoak; hemen, ordea, zabala da mendiartea eta ez dago errekarro eta bailara esturik.

Orain arte ez bezala, ingurua zapaldu lokaztu txerrituta zuten behientzako txabola zahar pare bat ikusi dugu; behiak eurak ere kakaztuak zeuden; fabrikako lanordutik kanpoko nekazari pobrea edo narrasa den bat da nonbait jabea.

Herritxoak han-hemenka, mendi magaletan, arbola artean ia ezkutatuta.

Aldapatxo bat ere igo dugu, bere baitan biltzen den bihurgune askorekin. Lurralde honek badu tarteka Euskal Herriko antza, ez bakarrik ikusi ditugun behi eta korta-inguru lohiengatik.

Hildesheim

Oso zabala da hiria, baina erdiko kalea eta beste bi ditu biziak. Urrutitik ikusten zaizkio hiru etxe-orratz, hiri handietan soilik ikusi ditugu orain arte horrelakoak. Horietatik kanpo, oso gutxi du ikusteko. Berreraikitako hiria da hau ere,  eraikin bakarren bat soilik geratzen zaio lehengotik. Gorde du lehengo kale egitura, baina baxuak badira ere, oso xumeak dira etxeok, ez dute antzinakotasunik. Ezin uka, kaledi atsegina egiten dute kafetegi eta dendek.

Plaza nagusia: aparta, jator birjaso dute, bonbardaketa aurretik zen bezalatsu; bitxikeria bat da udaletxe gotikoa, xarmantak antzinako jiteko etxeak; gozagarriak mila irudi, leiho, beha-leiho, zurezko fatxada tailatu eta koloreztatu pospolinak.

Michaelkirche ingurua dena da arrosa lora: ba omen zen arrosondo mirarigilea Katedralean, eta kimatu egin zen suntsiketa ondoren: miraria hori ere; arrosa da hiriko lorea, eliza bueltetan ikusten da batez ere.

Hiri denetan ikus daitezke sistematik kanpo bizi diren gazte taldeak, bazterretan eserita, beltzez jantzita, inguruari eta ingurukoei, itxuraz behintzat, jaramonik egin gabe. Ilea zeharo egindako buruak ere ikusten zaizkie, baita guretzat xelebreki koloreztatu edo ebakitako ilajeak ere.

Italiar kafetegiko zerbitzariak Euskal Herririk zenik ere ez zekien; zekiena zen, Athletik aitatu diodan arte izenik gogoratzen ez bazuen ere, bazela Espainiako goialdean herriko jokalariak soilik dituen futbol talde bat.

156 kilometro, politak.

Ostiral gaua delako nonbait, portugaldar auzoa animatuta dago asteburu hasieran.

Ekainaren 22a . Larunbata. 51.a

Uste bezala txori-kakarik ez zaigu falta izan haritzpean.

Azken kanpinera abiatu gara, adioaren sentipenaz, egutegiaren orriek ilundu zein argitutako egunek urratu dizkiguten bidaiaren erritmoari jarraituz.

Lehenengoz bi hilabetetako bidaian, lautadarik gabe, mendiartean egin dugu egun erdia, mendian gora eta mendian behera, %7/8 gainbeheretan askotan. Aldatzek ez dute  gainaren izenik, ezta garaieraren zenbatekorik ere,  gureetan izan ohi duten alderantziz. Errepidea ona da, konponketa askokoa baina adabakiok leun itsatsita daudenez autoak ez zien igartzen; betoz Euskal Herriko bidezainak ofizioa ikastera. Inguru berria, ezberdina, izan da guretzat gaurkoa. Bailara meharrak zeharkatu eta goranzko bideari ekin, nekazari herri erdietatik zehar izan da bidaia.

Orain artekoen taxu bera dute nekazari herriek: teilatu zorrotzeko eta fatxada lisoko etxeak, tarteka zura agirian duen etxerik bada ere. Bada herri ederrik, herri hasiak hauek beti, aberatsenak edo aberatsagoenak, lurjabeenak, agian funtzionarioen herriak; alde handia dago nekazarien herri txiki eta beste herri hasiago hauen artean, dotoretasunean, etxeen jitean, agiriko azpiegituran.

Estali gabeko pilo zuriak ikus daitezke soroetan, hauts zuria dirudi ikusi eta ukituz, ongarriren bat da agian.

Holzminden-era bidean, monasterio baten albotik pasa gara; bide luzea dugu eta ez gara geratu, errepiderako zein herrirako ateak zabalik zituen arren; ateotatik begiratzeaz konformatu gara; ez zen makala monasterioa!:  kale luzea hesi garaien barruan, kalearen alde bietara etxeak eta sakoneko urrutian eliza, herria zirudien; monasterioaren inguruan herri bat; harri gorrizkoak dira bai monasterioa bai herria.

Eschershausen: zura bistara duten etxeak, oso herri deigarria da; aberatsen, ondo-bizien, jauntxo edo jaunxkilen herria dirudi. Inguru honetan ere apalagoak dira nekazarien herri zein etxeak.

Zaldiak garraiatzeko erremolkea ikusten da maiz errepideetan, baita herrietako etxaurreetan ere.

Höxter: herri polita dirudi, baina aurrera egin beharra dugu kanpin berrira garaiz heltzeko.

Weser ibaiaren bailaran sartu gara Höxter-en

Weiserberglan

50 metro izango ditu ibaiak zabaleran, ontzi bidaiari garraiatzaileak dabiltza harat-ona. Ziria sartu digu gidaliburuak, errepide ertzeko zuhaitz eta sastrakak tarteko, ez baita ikusi ere egiten ibaia, eta guk ibai ertzez bidaiatzea egina genuen amets. Weser ibaia betea doa, gizena, bailara nahiko zabalean. Münden ingurutik Hamelineraino eraman daiteke autoa ibai-ontzian, bidaia ibaiez egiteko aukera polita.

Ia 10 metroko harkaizpe batetik pasatu gara, lehenengoz Alemanian,  harri-jauzietatik alanbre sarez babestutako haitz bertikalaren alboan. Mendia zein basoa bera gainbehera bizian dator, ia plomuan, tontorretik ibai eta errepideraino, mendiak duen garaiera osoan behera; joan ziren orain arteko mendien leuntasun eta aldapara bigunak; bi hilabete ondoren, berria, ezohizkoa behintzat, egiten zaigu; gurean mendi gehienak horrelakoak badira ere, ohituta bagaude ere; ezohizkoak dira Alemanian horrelako gora eta beherak. Uda-herri giroa dute herri koskortuek, baina ez dirudi Oihan Beltza edo Renania Hegoa bezala sustatuta daudenik; bazen jatetxe bat aldatsgain batean, baina turistentzako amu ezer gutxi gehiago.

Asteburua izaki, bada lore eskaintzarik errepide bazterretan. 

Lakutxo batean peskariak daude ertzean pazientki guardasolpean.

Zentral nuklearraren itxura duen eraikuntza tzarra dager bailarako ertz batean, bere tximinia zabal erraldoiak -kerik gabe-, eta kubo digantea alboan; natu-gunearen aurkako kontraste eta eraso bortitza da bailara polit horretan.

Münden

Hiribildua zen bere garai antzinakoan; dorre sendo borobil baxutoak, eta, jagoleentzat diruditen erdia soilik borobila duten dorre garaiak diraute, lerdentasuna emanez inguruari. Nahiz hiriak ez duen azken egunetako herrien bitxikeriarik, haien parekoa da orokorrean. Kale zabalak ditu etxadi apartekoekin joan den egunetako herriek antzera. Gozatzeko herria da berau ere, leiho eta etxe politak ditu gustuz apainduta, beraienez edo turistei begira.

Saltegiak ditu bizitzaren ardatz  baina  arruntagoa da bertako merkataritza, saltokiak ez dira kaleaz jabetu, ez du atzoko Goslaren saltoki erasokorrik.

Fulda eta Verra ibaiak elkartzen dira herrian bertan Dresden ezagutu genuen Weser ibaia sortuz. Udaletxea: orain artekoengandik irudi ezberdina erakusten du, grisaxka, harrizkoa, ilunagoa, ez hain deigarria; kariloia ere ezberdina du: pailazoen antzeko jendilajea agertzen da mugimenduak eginez; deneko berdinak ginen begira geunden jendea, erruz, ahozabalik, argazkiak atereaz; udaletxe azpian, udaletxe askotan bezala, gaur kafetegia da garai bateko bihitegi edo upategia: udaletxeek betetzen zuten horrelako funtzio publikoa, funtzio kontrolatzailea, agian harraparia. Basilio Saindua: luteranoa, epeltasuna eskaini digu goiz hotzean, pintura-koadroz edertutako pulpitua du nabarmentzekoena elizako erdigunean, baita 1392.go brontzezko bataio ponte aparta ere.

Kassel. Izugarri zabal ikusten da autobidetik, aurreko ia paisaia osoa betetzen du hiriak ezker-eskuma auskalo zenbat kilometrotan.

Kolonia aldera hartu dugu. Mendiz mendi doa autobidea, leunak dira mendiok. Mendi magalean zuhaitz artean polit gelditzen dira ikusi ditugun azken bi herriak bere teilatu gorri ilunekin. Baso baten ostean basotik bertatik eta basoan bertan jaioa bezala agertu zaigu eraikuntza arrosa-zuri digantea, oso arrotz baina baita bakan eta bitxi ere, etxe-orratz arrosa basoaren erdian bezala, ez baitzen ikusten bere oineko herria.

Zeharo ezberdina izango zaigu ondorengo paisaia urbanoa ere. Bai goia bai behea, lainoak zein eraikinak, dena dago beltz arratsalde honetan. Zubia zubiaren ostean igarotzen ari gara autobidean, mendiarteko bailara ororen gainetik.

Lautadan sartu gara Soest aurretxoan, egun osoa mendi tartean ibili ondoren. Mugarik ez duen lautadan, aurreko urrutian mendilerroak marrazten badu ere zeru gris iluna, lainoak ebakiz.

Soest

Baditu etxe ederrak, baina herri modernoa da. Erdi Aroko egitura gordetzen du, kale oker eta bihurriak ditu, baina ugariak dira kale zabalak ere. Antzinako bitxikeria eta bestelako apartekotasunik gabekoa da etxeen gehiengoa. Ohitu ere egin gara etxe zaharretara. Soest-en ez da halako etxe askorik. Baina herri ederra da. Harri berdezko eliza erromaniko berdeak dira ezberdinak bere berdetasunagatik.

Udaletxea: armarriak badu lehen begiradan Gipuzkoako armarriaren antza batez ere ageri diren bi morroskoengatik; plazako etxe-kantoian ertzari eusten dagoen zurezko morroi sendo bizarduna da egur sendoa eskuan daramana; ate nagusiaren azpitik sartzen den jatetxea du sotoan, mandioa izan zitekeena bere jatorrian. Nikola Saindua  kapera: kolore berdeagatik harritu gaitu, lehenengo ikusi duguna baita. Patrokli Saindua: mosaiko kutsuan pintatutako absidea eta kapera ditu deigarriak, deigarria ere  buru handiko lau ebanjelista tailatuak dituen pulpitua bera baino hiru aldiz zabalagoa den txapelak estaltzen duelarik; Kristo zaharra ederra da; nabeko kripta guztiek duten xarma bera du kriptak, apartekotasunik gabe. Patrikirche erromaniko berantiar berdea, leihoak gotikoak badira ere; xalotasun austeroa dario triptikoari; lapur gurutziltzatuek dantza irrigarria antzezten ari baileude daude gurutzera josiak, agian  oinazea adierazi nahiz bihurrituta edo, Kristoren baretasun estatikoa azpimarratzeko asmoz hain xelebre zizelatuak; bularrean erlikitegia gordeaz  dago beste Kristo bat bi irudien erdian, alboko nabeko kapitelei lotuzko hagan; tailatxo politeko bataiarria.

Soest ez da gidaliburuak dion bezala kaleetan galtzeko herria, bai jelatu bat milizkatuz kaleetan paseatzekoa.

Hila dago herria larunbateko arratsalde hotsean, banaka batzuk plazako mahaietan zerbait beroa hartzen dute eta turista bakartiak ahots isilez kuxkuxean bezala gabiltza herriko isiltasuna urratzeko kezkaz lez.

Lau hankaren gainean dago beso gabeko errota. 

Pagadiak dira mendiak, bada pinurik ere. Badira tarteka zipres multzoak hemen ere, Euskal Herriko esperimenturen bat egiten baileude.  

Bailara eder gehienetan, lainopean laino beraiek ere, mendiarte berde lauetan, tximinia luze garaiak gertatzen zaizkigu ezuste garratzak, sinesgaitzak, gehienetan herritik bertan. 

Bailaraz bailara, aldats gain aldats gain, herririk herri, gora eta behera, orain arte izan ez dugun paisaia ezberdina dugu. Beste Alemania da hau, lur laurik gabeko lurraldea. 

Herri kuriosoak. Laster Etxarrin egingo ditugun mendiko ibiliak gogoratuz begiratzen diegu pista eta bidezidorrei. 

Euskal Herrian, aurreko autoarekiko legezko segurtasun tartea uzten baduzu berehala sartzen zaizu norbait bitarte horretan; hemen ez da horrelakorik gertatzen, nahiz noizbehinka, herri inguruetan batez ere, ero bakarren bat agertzen den.

Neverkusen, Kolonia inguruetako bidegurutzetan iragarrita, futbolagatik da ezaguna. Oberhausenek ere futbol talde ezaguna du. Atzoko italiarrak ez ezik futbol kultura dut nik ere.

Kolonia inguruan bi tximinia erraldoi ageri dira lainoak lainoago eginez.

Urrutira ere laino zurietan marraztuz dorre-orratz eta etxe-orratzak, Koloniako bi aro ezberdinen historia lainoetan  idatziz bere ertz ilunekin.

Kanpina: Kolonian kokatu gara, Rhin ibaiaren ertzean, gaurko hiru zaparrada bortitzen ondoren, ilunabar euritsu, hotz eta zaparradaz bilduta.

460 kilometro, menditsuak, aldapatsuak, bihurgune bihurgunez.