Izan eta Esan

Oierrek, hiru urte, ondo ikasi du berbetan. Esaldiak osorik esaten ditu, erlatiboak, lehenaldiak... ondo dabil. Bergarako euskeran hitz egiten du, baina badihardu ikasten baita ere telebistako eta ipuinetako euskara desberdintzen. Ez deskuidatu, adibidez, Txanogorritxurenari amama esaten. Bereak amama, ipuinekoa, amona.

Gazteleraz orain hasi da, pelikuletako indioen moduan. Ausarta da berbetarako ere, eta ateratzen zaiona zapla! botatzen du.

Bart gauean amamak deitu zuen telefonoz, euskeraz ez dakien amamak. Esan nion Oierri ipintzeko, zerbait esateko amamari. Momentu horretan jolasean zebilen anaiarekin, piratetan edo, manta bat kapa moduan ipinita eta egurrezko goilara ezpata zuela. Ez zegoen telefonoan denborarik galtzeko, eta garbi adierazi zuen:

• No quiere! Está burrukando!

Eta egurrezko goilara astintzen segitu zuen.

Joan zen ostiralean, eguerdian, ertzainek kotxe batean zihoazen hiru mutil atxilotu zituzten Elgoibarren. Kotxea susmagarri iruditu, gelditu arazi eta, antza, motxila susmagarri batzuk topatu zizkieten. Motxilak CD eta DVDz beteta omen zihoazten eta hiru gazteen narrua ikatza baino beltzagoa zen. Senegaldarrak ziren. Izenak, Maodo, Amar eta Gora.

Jabetza intelektualaren aurkako delitu bat egotzita, Eibarko Ertzaindegian pasa zuten bariku arratsaldea eta gaua, eta zapatu goizean epailearen aurrean deklaratu ondoren, epaileak libre utzi zituen, euren kontra prozedura penal bat ireki ondoren.

Gazteleraz ondo moldatzen ez zirenez (ez dago ezer aipatu beharrik ertzainetan eta epaitegietan esistitzen ez den beste hizkuntza horri buruz) itzultzailea eskatu zuten. Etorri zen itzultzailea, Chiek, gazte Senegaldar-Markinaratua. Esplikatu zuen hitzez hitz Senegalen hizkuntza ofiziala frantsesa eta hizkuntza nazionala wolofea (ez dakit ondo idatzia dagoen) direla. Atxilotuekin wolofez mintzatu zen. Gazteleraz ondo egiten zuen. Berezkoak zeuzkan berbetarako erreztasuna eta grazia.

Lau mutil Senegaldarrek ederto agertzen zuten etorkinek deserrian izan ditzaketen egoera ezberdinak:

• Chiekek bost urte daramazki Markinan. Paperak dauzka, lana dauka. Beraz duintasuna eta askatasuna. Badaki gazteleraz, euskara ikasten dihardu. Bere ibilkerak, keinuek eta irribarreak lasai dabilela adierazten dute.
• Maodok eta Amarek urte bete pasatxo daramate Euskal Herrian. Oraintsu eskuratu dituzte paperak. Hasi dira gazteleraz nolabait moldatzen. Gizarteak onartzen eta aldi berean zigortzen duen salmenta batean dihardutenez, aldeetara mesfidati begiratzen dute edonon. Lasaitasunik ez.
• Gorak hilabete darama Euskal Herrian. Ez dauka paperik, ez daki gazteleraz. Bere begirakuneak izua baino ez du adierazten. Ez du esan nahi zelan iritxi den. Ez duintasunik, ez askatasunik. Beldurra eta mesfidantza baino ez bere arpegian.

Domeka gauean Euskadi Irratian Dani Arizala mutil Senegaldar-Lekeitiartu batekin berbetan zebilela harrapatu nuen (izenera ez nintzen iritxi). Erreza egin zitzaidan Lekeitioko euskaran polito zebilen elkarrizketatuari arpegia ipintzea. Sukaldea jasotzen nuen bitartean, poztu egin nintzen duintasuna, askatasuna, berbeta eta adarra jotzeko gogoa zeuzkan mutil haren hitzak entzuten.

“Kontu Publikoen Euskal Epaitegiak berriro ere zartakoa eman dio Gipuzkoako Diputazioari, 2003 urtean Real Sociedad taldeari 9 milioi euroko dirulaguntza ematea erabaki zuelako (…). Ondorioztatzen du dirulaguntzei dagokien arautegia betetzen ez duela, eta kontsignatutako aurrekontu gabe eta arauaren kontrako prozedura bidez eman zela”. El Pais, 05-11-12.

Albiste batzuk hauts alerik txikiena harrotu gabe argitaratzen dira. Gipuzkoako erakunde gorenak mila eta bostehun milioi pezeta eman zizkion orduan Astiazaranen menpe zegoen enpresa pribatuari. Bi urte beranduago talde berak dirulaguntza halako hiruko zuloa dauka, eta hilabete batzuk beranduago, Kontu Publikoen Epaitegiak “irregultartasunak” antzematen ditu dirulaguntza-emate erabakian. Ura joanda, presa egin, esaten diote horri nire herrian. Kontuen Epaitegiak ebatzi du, baina ez du konturik eskatu. Ez berak, ez beste inork, guk dakigula. Gastatutakoak gastatuta, bueltak amari?

Kontutan izanda zenbat euro atera den Gipuzkoako zergapeko bakoitzaren patrikatik konturik bariko “irregultartasun” hau ordaintzeko, baten batek, sikiera, emango al digu azalpenik? Konturik ez, erantzukizunik ez. Garbi asko adierazi du Clemente guruak: “futbolean iraganak ez dauka ia baliorik”. Ahor klabea. Joanak joan, 2003 urtea iragana da, guztiok ortzemuga berrira begira. Reala guztiona, Gipuzkoa-arena da.

Arrazoia zuen abade hark gaur egun ateorik ez egoteaz kexu zenean. Batzuk behintzat, hankabaloia dute Jainko. Pekatu gutxiko erlijioa. Dena zilegi, dena aurrera. Lastima gipuzkoarrondako apostasiarako aukera barikoa izatea. Saiatu bestela hurrengo zerga deklarazioan dirulaguntza irregular bat eskuratzen. Eta gero iraganak ia baliorik ez duela erantsi. Zergapekoen zorren zuloaren zorabioan zaramatzakete.

Joan zen ostiralean Iñigo Lamarka Arartekoak hitzaldi bat eman zuen Bergaran UNEDeko ikasturte hasierako ekitaldian.

Jende dexente elkartu ginen Udaletxeko aretoan hura entzuteko. Zenbait agintari eta politiko (beraiek desberdintasun hori egin zuten, nire ondoan eserita zegoenari “pero si es lo mismo” atera zitzaion), titulua jaso behar zuten zenbait ikasle, irakasleren batzuk eta herriko jende soltea.

Lamarkaren hitzaldiak, herriaren defendatzaileen figura eta egitekoari buruzkoak, zenbait gogoeta sortu zizkidan:

1. Formaren aldetik: ordu erdi inguruko diskurtso guztiz irakurria, pasarte batzuk gazteleraz, beste batzuk euskaraz. Testua irakurtzeko pentsatuta zegoen, aldizkari batean argitaratzeko idatzi bat izango balitz bezala, erabat idatzizko forma eta egitura zeukan. Begitantzen zait komunikazioaren, zappingaren, publizitatearen, irudiaren aroan, ezin zaiola irakurritako diskurtso tradizionalari eutsi. Nire iritziz, diskurtso horren mamiaren %75 airen galdu zen, ez zen entzuleengana iritxi. Komunikazioaren aldetik, gogora ekarri zidan Anjel Lertxundik sermoien inguruan idatzitakoa.
2. Edukiaren aldetik: Diskurtsoaren testuaren irakurketa lasaiak behar bada galdu nituen zehaztasun mordoek besterik erakutsiko lidaketen arren, entzun nuenaren komentario bat egitera ausartzen naiz:

• Lamarkaren tesia zen herriaren defendatzailearen figura demokraziari kalitatea emateko sortua dela, giza eskubideak berma daitezela zaintzen baitu, eta beraz Arartekoaren zeregina horixe dela, berme horren jagole izatea.

Hala ere, Arartekoa Legebiltzarreko komisionatu independiente dela kontutan izanda, eta horrela azpimarratu zuen behin baino gehiagotan, faltan bota nuen Administrazioarekiko kritika bat.

Alegia, Arartekoaren lana bai da giza eskubideak berma daitezela zaintzea, baina baita ere herritarra Administrazioaren agintekeriatik eta boterekeriatik defendatzea, eta zentzu honetan Administrazioaren jardunarekiko kritika bat faltan bota nuen. Bazirudien bermatu nahi diren eskubideen urraketa ez dakit zein ente abstraktori eskatu behar zitzaiola.

Era berean falta bota nuen kontrol legal eta judizialaren funtzionamendu hobe bati buruzko iruzkin bat, nahiz eta ulertzen dudan behar bada ordu erdiko diskurtso batean ez zegoela halako uretan sartzerik, eta baita ere Arartekoaren erabakien lotesletasunik ezaren ondorioei buruzko iruzkin bat.

• Bermatu beharra dagoen eskubideen zerrenda bat egin zuen, eta atentzioa eman zidan bi aldiz gutxienez aipatu zituela transexualen eskubideak. Ondo derizkiot transexuelek sentitzen duten sexura egokitzeko eskubidea izatea, eta badakit zein bandera darabilen Arartekoak, badakit banderak beharrezkoak direla maiz.

Baina iruditzen zait baita ere eskubide kontuetan badagoela gradazio bat, eta ez zitzaidan iruditu, adibidez, horren beste azpimarratu zuenik langileek lanean duten bizitza-eskubidea, horren beste aldiz urratua.

Iturriren blogean irakurri dut nerbioso zegoela, bere lehen iloba jaio delako, Oier. Zorionak Iturri!

Oier, gure umea bezala.

Duela aste bi nebak eta biok Donostian topo egin genuen bere ezagun batekin, haurdun batekin, Elena hura ere. Aurkeztu ondoren, galdetu zidan ia zer moduz nire umea, Oier, bazekiela bere gaixotasunarena. Itxura denez, jaiotzear zeukan mutikoari Oier izena ipintzeko asmotan zebilen, eta interneten bilaketa bat egin zuen Oier izenarekin. Horrela jakin zuen gure Oierren berri.

Bere arpegia ikusita, galdetu nion txantxetan, “eta, orain ipini behar diozuen izena zein da, Koldo edo?” “Ez dakit Koldo”, esan zidan, “baina Oier deskartatu egin dugu”.

Ni jaio nintzenean abestiak eta pelikulek zeukaten eragina izena jartzerakoan. Garai batean berriz, telebistako sugetzarrek. Oraingo jaioberriak ostera, internetkumeak ere badira.

Esperientzia polita eduki dut aste honetan eta aurrekoan: Debabarreneko Esperientzia Eskolan zuzenbideko klaseak eman ditut, hiru goizez. Hogeitalau ikasle, hogeita bi emakume eta gizon bi. Gazteenak, ni baino hogei urte gehiago. Hasierako bi klaseetako gaiak neuk aukeratu nituen, zuzenbidearen sarrera bat eta oinordekotzak. Hirugarren klasekoak, beraiek: jabetza horizontal. Gerturako sudurreko anteojoak jantzita zituztela, adi-adi entzuten zuten, apunteak hartzen zituzten eta ulertzen ez zutena galdetu egiten zuten. Patxadan, lotsabako, umoretsu. Kafealdian beraiekin berbetan, kontatu zidaten pozik zegozela klaseekin. Gai ezberdinak lantzen dituzte. Neurearen bezperan “genero”ko klasea eduki zutela. Emakumeen eta gizonen rolak jorratu zituztela.

Esan zidaten nola “genero”ko lehen klasean bakoitzak adierazi behar zuela “emakumea” hitza entzuterakoan zer zetorkion burura. Itxura denez, gehien atera ziren hitzak “sacrificio” eta “abnegación” izan ziren. Harridura arpegia ipini nuen, seguru, ze segituan argitu zidaten: zu beste belaunaldi batekoa zara.

Bai, beste belaunaldi batekoa naiz:

• berrogeitamapiku urterekin auskalo klaseetara joateko moduan egongo naizen
• ikusiko dugu orduan zer dugun edade horretara iristen diren baby-boomeko belaunaldikoontzat
• “emakume” hitza aipatzerakoan bururatzen zaizkidan bi mila hitz eskatuta ere, sekula ez nituzke zerrendan sartuko sakrifizio eta pairamen berbok.

Udazken epeleko domeka lasai horietakoa izan zen atzokoa. Bazkal ostean buelta bat ematera irten nuen. Arratsaldeko laurak-bostak aldera oso jende gutxi zebilen kalean, umeak baino ez.

Horrelako lasaitasunarekin, gustoko kirolean nenbilen: eskaparateei poliki-poliki begira. Umeen erropa-denda garesti batekoari pega-pega eginda nengoela, nahi gabe elkarrizketa bat entzun nuen. Kalean inor ez zebilenez, ez zen zaila besteek esandakoa entzutea.

Galdera jaso zuen neska gaztea ematen zuen, hogeitapiku. Ilehoria, oso argala, metro t’erdi inguru. Jertsei haundi urdin iluna zeraman. Ez nuen entzun zer erantzun zuen, baju egiten zuen berba. Gizonak berriz: “eres extranjera?”. Erantzuna berriro ere ez nuen entzun. “Tienes novio?” Neskak berriro ere erantzun, nik entzun ez. “Es que yo estoy buscando una mujer como tú”.

Ni baino piska bat aurrerago gizon bat (50 bat urte, morenoa, ile gutxi, altura eta itxura normala, normalik badago) entzun nuen neska bati galdetzen ziola: “tú eres de aquí?”. Nik burua jiratu nuen, pentsatu nuelako neska bertakoa ez bazen, igual gizona kaleren baten bila zebilela, eta laguntzeko asmoz. Begiratzerakoan konturatu nintzen ondoan telefono-kabina bat zegoela. Barruan neska bat telefonoan eta kanpoan galdera jaso zuena zain. Konturatu nintzen baita ere kabina horren inguruan etorkinak egon ohi direla, telefonoz hitz egiteko hilaran.

Ni bitartean begira-begira, laupabost metrotara. Neskak zerbait erantzun zion eta gizona joan egin zen trankil asko. Neska eta biok gertu geratu ginen, elkarri begira, bera zeharo gorrituta. Berbetan hasi nintzaion, gertatutakoaz galdetzeko. Zeharo lotsatuta eta haserre zegoen. Azentoarengaitik igartzen zitzaion etorkina zela, baina ondo egiten zuen erderaz. Europako ekialdekoa edo izango zen. Itxurarengaitik berdin izan zitekeen Osintxun jaiotakoa. Hitz egiten aritu ginen piskatean, gizon haren arpegi galantaz, nola harrapatu zuen neska erabat desprebenituta. Barrez bukatu genuen, esanez hurrengoan nobio boxeolari bat duela erantzun beharko zuela.

Etxerakoan pentsatzen nuen seguru asko gizon hark bazekiela kabina inguruan etorkinak elkartzen zirela. Eta bururatzen zitzaidan europear itxurako neska argal batek domeka eguzkitsu bateko arratsaldeko bostetan horrelako gauza bat agoantatu behar badu, zer ez ote den gertatuko azal beltzagoa duten emakumeekin, egunak argirik ez duenean, herriaren erdigunea ez diren bazterretan.

"Kontu korrontea zabaldu zuten antolatzaileek (…) beste eremu batean. Europa osoa kontutan izanda (…) seguruenik errenta zein kontsumo mailarik altuenetakoak erakusten dituen Deba Goiena eremu gipuzkoar zein bizkaiera mintzairadunean. Halaber, monobolumen zein 4x4 gehien erakusten dituen ikastolagune tradizionala (…) Nora zuzendu diru-biribilketa….Mendebaldeko euskalkia monobolumnean dabilen ekialde hurbilera ez, noski, oraindik ere oinez dabilen ekialde urrunera baizik". Berria 05-10-14

Zirimolan garamatzan gaur egungo merkatu-munduan, gauzak ez dira diren bezalakoak, saltzen diren bezalakoak baizik. Saltzen duguna (edo ez duguna) gara. Eta aitor dezagun: azokan postua ipintzerakoan Debagoienak ez du asmatu. Ez gara ez gipuzkoar ez bizkaitar moduan azaltzen. Aberatsegiak ez gara, baina pobreegiak ere ez, ez gara kexatzen. Donostiatik eta Bilbotik hurrun eta garesti gaude, horiei bizkar bizi gara beraz. Maltzagatik bailararako sarrera aiñubia da, ez da erakargarria. Eta onar dezagun: EITBko promoko andaluzaren moduan, “zozo” samarrak gara. Frigorifiko asko, farandula gutxi. Iaz Euskal Herriko Hollywooden izan ziren Kilometroak, ZarautzenJakina, Zarautzen dena da “guai”. Eguraldia ere primerakoa izan zen egun horretan, inork ez zizkion kontutan hartu Zarautzi bere aberastasuna. Luxozko automobilak, ehun milioiko etxeak, markako dendak… ezezagunak ei dira Zarautzen. Ah, baina Zarautz polita da, euskalki dotorean mintzatzen da, seguruasko gaur egun euskal idazle per capita gehien dauzkan herria da, eta herrian bertan langileek ez dute bost errelebotan lan egiten. Zarautzen “guai” da malekoitik paseatzea. Ostera goiko trenbidetik ibiltzeak “glamour” gutxiago dauka. Eta berdin hurrengo urteko Kilometroak-en herrian, Oiartzunen. Han txaletik ez, 4x4ko autorik ez.

Nafarroa, buruz oker ez banabil, Peninsula Iberiar guztian errenta per capita altuena duen lurraldea da. Iruinberrin duela bi urte gertatutakoa penagarria izan zen, eta ondo bideratuak iruditzen zaizkit hara emandako diruak, ikastolen alde gauden guztioi egindako elkartasun deiak. Zein da orduan aldea? Euskal Herri honetan badago dirua eta aberastasuna. Baita ere gauza askotarako baliabide premia. Itxuraz baina horretxek guztiak bereganatuko ditu bere burua ondoen saltzen dakienak. Eta ez da hori, momentu honetan, Debagoienaren kasua.

Gaueko hamarrak aldera silloian jarri eta hartzen dut eguneko periodikoa. Atzokoan zekarren 33 urte direla Eztarri sakona filma pornoa estreinatu zutela.

Nahiz eta filma gau partean izan, takilak arratsaldean zabaldu ziren. Laurak alderako sekulako ilara zegoen, Principaletik ia Udaletxerainokoa. Nire lagun Garbiñe eta biok hantxe, erdi-lotsak ematen duen barregura horrekin. Lerroan porno bat ikusteko!

Gogoan dut pelikula hori ikusi genuenean, orain dela hamabost bat urte, Donostian. Ordurako filma mitikoa zen, eta jakin bezain laster emango zutela erabaki genuen ikustera joatea. Uste dut Kultura Patronatuaren edo ziklo baten barruan eman zutela. Ez dakit zein ziklo klase izango zen, zine pornoa edo? (Ah, diru publikoa xahutzeko modu ona!, esango du baten batek).

Filma orduan sartu ginen zinera Garbiñe, Iñigo, Josefran eta laurok. Garbiñe eta Iñigorekin mantentzen dut erlazioa, Josefranen berria galduta daukat. Aretoa lepo eginda zegoen, eta goiko partera joan behar izan genuen.

Hamabost urte pasa dira eta filmaz ez dut ezer gogoratzen, ez da eszena bat ere. Argumentua bai, lehendik ere banekielako. Baina irudi bat bera ere ez da geratu nire buruan. Pentsa zelako inpaktoa izan zuen nigan. Hamabost urte ondoren, bi gauza baino ez zaizkit gorde oroimenean, biak ere garbi-garbi:

• filma jatorrizko bertsioan zela. Itzulpena bazegoen. Itzultzailea eszenatokiaren bazter batean zegoen emakume bat zen, paper batzuetan elkarrizketak irakurtzen. Irakurtzen, ez antzezten. Orduan irakurtzen zuen funtzionarioaren tonu lauan: bien, bien cariño, sigue, sigue. Eta horrelakoak. Oso barregarria izan zen.
• filma bukatu ondoren, aretoan halako beroa egiten zuelako edo, eztarria lehor-lehor eginda irten genuela taldeko laurok. Irten eta tabernarik gertuenean kas edo coca-cola bana tragoan edan genuen, eztarriko lehortasun hori kendu ahal izateko.

Eibarko "...eta kitto!" aldizkarirako

Pasa zen ekaina, uztaila, eta ebazpen berria ez zetorrenez, kaltetuaren familiari epea bukatzen zitzaion orain arte daukaten ebazpen bakarra, hots, kalteordaina ukatzen diena, epaitegira eramateko. Saila, jakina, jakinaren gainean. Jo zen epaitegira, kontua ez baitzen epea galtzea, eskubide barik geratzeko arriskua baitzegoen. Pasa dira abuztua eta ia iraila, eta Sailak dio ez duela ezer egin. Aurrekontu arazoa dauka itxuraz, eta nahiz eta ahoz aitortu kasu honi buelta eman dakiokela, ez du ezer egin, ezta egiteko eperik jarri.

Maiatzean kontatu nuen frankismopean 183 egun, urte erdia baino gehiago, baina sei hilabete ez, gartzelan egon zen eibartarraren kasua. Honen senideei EJko Gizarte Gaietako Sailak araututako ordaina ukatzen zioten, sei hilabeteko gartzelaldia ez frogatzeagatik. Arartekoari erreklamazioa egin ondoren, Sailak adierazi zuen bere kabuz gertu zegoela ebazpena aldatzeko, eta beraz 183 egunez giltzapean egondakoari zegokion kalteordaina onartzeko. Hori ekainean.

Orain, larogei urteko alarguna epaitegietan dirua eta arnasa gastatzen Administrazioak ezarritako arau bat betearazteko, senar zenari zegokiona aitorrarazteko.

Administrazioa, arauari propaganda eman zionean ez bezala, isilik.

Arartekoa, gaia epaitegiaren esku dagoenez, ezertan jarduteko eskumenik gabe.

Ez dago arau-hauste handiagorik arauak egin eta edozeini betearazteko indarra daukanak, bere buruari emandako araua urratzea baino.