Markos Zapiain

Irailaren 11n aterako dute Bob Dylanen hurrengo diskoa, The Tempest, eta Duquesne whistle hau izango du lehenbiziko abestia; bertan, Ann Powers-ek ederto dioenez, gitarra elektrikoek klarineteak dirudite. Camilo Sestok ez bezala, goitik behera asumitzen du Minnesotakoak zahartzea eta gainbehera, eta kontsolagarria da pentsatzea norberaren zahartzaroan ere lagun ona izaten jarraituko duela

Ezustekoek, eritasunek eta kazetariok arnasa hartzen uzten diogun tarte gero eta laburragoetan baizik idatz ez dezakeen arren, ikaragarria da Joxe Azurmendi ontzen ari zaigun obra, ezin aberatsagoa izango da ondorioei dagokienez. Aurton, Unamunori buruzko “Bakea gudan” eman digu udaberrian, eta “Barkamena, kondena, tortura”, berriz, udazken eder honetan (zer den eta zer ez den biktima bat, errua, erantzukizuna...; gisako gaien inguruan, izenburuan aipatutakoez gainera). Aldi berean, Renanen nazio kontzeptuari buruzko liburu bat idazten dihardu, itzela izango baita. Dio ez dela gai orain dela urte batzuetako lan martxa gogorrari eusteko, baina ulertzeko eta erantzuteko ahalmen filosofiko sakon eta bizkorra erakusten du hala ere elkarrizketan, ohiko dotorezia eta eskuzabaltasunaz gain tratuan.

-Egitate zientifikotzat hartzen duzu unibertsoak ez duela ezer ahazten, guztia dagoela guztiari lotua, edozer agertu ahal izateko ezinbestekoa izan dela iragan osoa, eta edozertxo horren agerpenak unibertsoaren etorkizun osoa aldatuko duela.

-Gure “arima”, kakotx artean, betierekoa dela esan nahi duzu, ezta? Hori egitate zientifikoa baino, egia zientifiko ororen presupostua da. Metafisika dualistak utzi eta errealitatea dena bat dela onartzen badugu, gaur errealitatearen parte garenok nolabait beti errealitatearen parte izan gara eta izango gara. Arimaren hilezkortasunaren mito asko dago, eta mito horien muin razionala hori da.

-Epikurok dioenez, ez diot heriotzari zertan beldurrik izan, ni nagoenean ez baita heriotzarik, eta heriotza datorkidanean ni jadanik ez naiz. Heriotzaren izugarrikeria samurtzearren asmaturiko argudio razionalek ez zaituzte konbentzitzen. Dena den, ia ez dago gizakirik heriotzaren gordinkeria ahazteko edo baretzeko irtenbideren bat erabili ez duenik, dela metafisika, dela erlijioa, dela bizimodu militantea edo hedonista itxuraz axolagabea.

-Ez da konbentzitze kontua, konbentzitu ezerk ez zaitu egiten. Jendea egunoro hiltzen da, baina edozein heriotzak ez gaitu heriotzaren aurrean jartzen. Jartzen gaituenean hitzik gabe uzten gaitu, eta mitoari edo filosofiari eskatzen diogu laguntza. Elizkariak horixe dira. Hileta laikoetan egon naiz eta, diozun bezala, ez naute konbentzitu. Seneka irakurri nuen, gustatu zitzaidan. Konbentzitu ez ninduen egin. Heriotzaren filosofiari erlijioari egiten zaizkion kritika guztiak egin dakizkioke. Berdin da Lukrezio edo Spinozari, Unamuno, buf! Heriotzak esanahiren bat baldin badu, existentziaren muga ikaragarriak krudelki begien aurrean jartzea da. Mugak berak ez mitoak eta ez filosofiak gainditu ahal ditu. Etorri garen bidetik joango gara denok. Kontzientzia larritu honen gainditzea da bai filosofiak eta bai mitoak nolabait eskaintzen dutena. Minaren eta beldurraren gainditzea. Mitoak irudiak piztuz, ipuinak kontatuz, Jesusen Getsemaniko tristura, gurutzeko “zergatik abandonatu nauzu?” garrasia, hiletatik piztuera eta hilobiko zapi zuriak, zerura igoera Grecoren koadro bateko argietan. Heriotza ez da egiazko bizitzara pasatzeko atea besterik. Heriotzaren liturgia kristaua berez bikaina da, irudizko hizkuntza bezala ulertuta. Probokazio jasangaitza, ordea, modu errealistan jaulkirik, eta batzuetan ez da erraza halako agintzari absurduen aurka zure barrua ez matxinatzea. Edonola ere, heriotzak kolpatu eta emozio larriaren momentuan erritoetara eta irudizko hizkuntzara jotzen dugu. Mitora, poesiara, musikara. Diskurtso filosofikoa momentu horretan seguru asko inpertinentzia bat izango litzateke. Hileta laikoei akats hori ikusten diet. Heriotzaren kapituluan mito erlijiosoak abantaila handia darama oraingoz. Badauka hizkuntza bat osokoa, milaka urtez landua. Filosofiak ez. Beharbada hobe horrela. Hiletako eguna mitoari lagata, filosofiak agian irakats diezagukeena gure gutxitasunaren onarpen apala da. Ez trikimailu sasilogikoak. Aipatu duzun ateraldi epikurotarra, zuk uste duzu filosofian inork inoiz seriotan hartu duela hori? Niretzat iseka bat da Platoni, besterik ez. Izan ere, hil eta geroko patuaren mitoen eta erlijioen alboan, giza esperantza eta beldurren espresio legitimoa direnak, hilezkortasunaren metafisika dago, Platonena hori. Kristauek Platoni ikasi diote Nazareteko Jesusi baino gehiago.

Up On Cripple Creek

Ophelia

The Weight

http://www.youtube.com/watch?v=bf9djg0mA4M

Bordeleko edozein enparantzatxotan aurki zenezake ZAZ

http://www.youtube.com/watch?v=CyPB5Gi3A0k

Irakurtzea ez da beti ona izaten, are gutxiago idaztea, begira bestela idazleek zenbat sufritzen duten ez dietelako merezi omen duten adinako jaramonik egiten. Hona hiru liburu gizarte ezagutza eta laudorio beharra neurri zentzudunetara murrizten laguntzeko: Lukrezioren Gauzen izaeraz, Xabier Amuriza euskaratzaile; Virginia Woolfen Farorantz, Anton Garikanok euskaratua; eta Oliver Sacksen Oaxacako egunerokoa, Jaione Alberdik euskaratua; itzulpen bikainak hirurak ala hirurak.

Lukrezioren Gauzen izaeraz jatorriz De Rerum Natura da; Zaldi Eroa duzu gurean Lukrezioren dizipulurik fidelena. Guztiaz dihardu, gaur egun aurki ez daitekeen adimen molde batez: fisika eta filosofia sakonki jorratzen ditu, baina bertso zoragarrietan, obra bakar batek Stephen Hawking, Angel Erro eta Slavoj Zizekenak barnebilduko balitu bezala. Loratzearen eta amodioaren gorazarrea, gerraren aurkako herrari lotua; erlijioaren ipuinak eta beldurrak ahantzarazteko enpeinua; heriotzari eta edozein errealitate mingarriri kontsolamendu ergelik gabe aurrez aurre begiratzeko ausardia; eta, minak min, burubideak gobernatu eta gozamena aldezteko erabakia; horrek egiten du erakargarri, besteak beste, orain dela bi mila urte inguru idatzitako maisu lan arraro hori.

Farorantz-en Virginia Woolfek protagonista gogoangarri bat dakarkigu, Ramsay andrea, erakusten diguna jendea soilik dela ederra bere burua ahazten duen heinean. Ramsay andrearen indarra Lukrezioren Venusenaren parekoa da, maitasun eta hazkuntza indar goxoa, eta haren presentzia hutsak ziplo deuseztatzen ditu itxurakeria eta zoritxarreko obsesio neurotikoak, ospezalekeria kasu. Gainera, Farorantz-ek giza desiraz iradokitzen diguna psikoanalisiak dioenaz bestelakoa da, eta horrenbestez gaur egun ezohikoa, merezi bezain ezaguna ez bederen, nahiz hogeigarren mendean adierazi den ikuspunturik heldu eta errealistenetakoa izan.

Azkenik, Oaxacako egunerokoa ez da Oliver Sacksen beste liburu batzuk bezain ospetsua, hala nola Antropologo bat Marten edo Bere emaztea kapelu batekin nahastu zuen gizona, baina landareak eta zehazki iratzeak maite badituzu liburu hauxe komeni zaizu. Xarmantki kontatzen du botaniko eta landarezale batzuen aste bete pasako bidaia Oaxacara. Interesgarriak dira jakinarazten dizkigun datuak eta pasadizoak, adibidez pilotari, tabakoari eta txokolateari buruzkoak. Txokolatea ezin hobea ei da laudorio beharrak eraginiko krisialdiak baretzeko.

The Legendary Irakere in London zuzenean grabatutako disko bat da. Irakere taldearen izena da; kubatarra da, jazz saltsa egiten du. Partaideen artean Chucho Valdés da ospetsuena, eta Carlos del Puerto, Enrique Pla, German Velazco eta Juan Mungia ere hor daude. Irakere eleak Landaretza esan nahi du Yoruba hizkuntzan. Ezagutzen dudan musika aditurik handienarentzat, Thierry Durand, ezizenez Doudou, horixe da zuzenean sekula grabatu den diskorik onena. Hark entzunarazi zidan.

Diskoa Londongo Ronnie Scott's Club-ean grabatu zuten 1987an eta, besteak beste, Bailando Así, Las Margaritas edo Lo que va a pasar abestiak dauzka. Ronnie's Club hori Sohon dago, Frith Street-en, Londongo erdigunean. Omen handikoa da. Laket zitzaien Sonny Rollins, Ornette Coleman, Miles Davies edo Airto Moreirari, eta jazzlaririk onenek han grabatu nahi izan eta izaten dituzte zuzenekoak: Stan Getz, Ella Fitzgerald, Nina Simone, Chico Freeman, eta abar. Izena ematen dion Ronnie Scott hori saxo-jotzaile bikaina zen; 1996an hil zen, baina izenari eutsi diote.

Kontua da The Legendary Irakere in London ezin izan dudala berreskuratu, Interneten bilatuta ere ez, baina oroitzen naiz ez dela zuzeneko garbi horietakoa, ez dute teknika modernoen bidez musikariena ez den gainerako guztia ezabatu. Afaldu ere egiten zuen jendeak musika entzun bitartean, eta hortaz, ohiko eztul eta elkarrizketez gain, kopen txin-txin hotsak ere entzuten dira diskoan, eta, adi jarriz gero, baita labana txuletan barneratzen ere eta nerbioa mozten, eta horrek xarma berezi bat ematen dio grabazio mitikoari.

Beheko abestia, Soy un hombre casado, Irakerek jotzen du baina ez da legendazko zuzeneko hartatik jasoa; Michelle Obamari eskaini nahi diot.

http://www.youtube.com/watch?v=Zex-0RI9osA

Oraindik bada sinesten duenik giza taldeen eta herrien neurririk egokiena txikia dela, errazkiago sor litekeela oreka utopikoa tamaina txikiko herri batean; baina zer gatazka ez ote duen ezkutatzen txikitasunak batzuetan erakusten duen xarma lasaiak.

Urteko zenbait hilabetez herri txiki batean bizi izaten gara. Denda gutxi. Funtsean hiru denda, harategia, okindegia eta supermerkatu txiki bat. Halako batean, supermerkatuan okela saltzen hasi ziren; handik aste pare batera, baita ogia ere.

Erosleok ez dakigu zer egin. Supermerkatuko ogia goxoagoa da eta batzuk betiko okindegikoa utzi eta supermerkatukoa hasi dira erosten, baina betiko okindegiak pena ematen digu eta gehienok txandaka erosten dugu ogia supermerkatuan eta betiko okindegian.

Harategiaren egoera konplexuagoa da. Ez soilik harakinak artaldea duelako, eta artaldea zaintzeko artzain bat kontrataturik. Egundo ez da pozik ibili artzainarekin. Zurruta, edonoiz gelditzen zen lo, ardiak ihesi, ganora eskasa. Berriki artzainak harakinari esan dio bi ardi galdu zaizkiola. Eta harakinak zer egingo zioagu ba. Baina joan den astean jakin du artzainak ardi biak saldu egin zituela, eta dirua sakelaratu. Larregi disimulatu gabe gainera: erosleak kontatu dio harakinari.

Kontua da supermerkatuan, ogiaz gain, okela, gazta, txorixoa eta harategietako ohiko jakiak saltzeari ekin diotela, eta harakinak, ordainez, xanpua, lanbasak, belakiak, muesli eta horrelakoak.

Erosleok hain gelditu gara galduta, hasieran ordena zaindu nahi eta okela harategian eta xanpua supermerkatuan erosten genuen arren, azkenotan, auskalo zergatik, txuletak supermerkatuan eta Fairya harategian erosten ari baikara.

Nora ez komertzialari erantsi zaio identitateari dagokiona: herriko futbol taldeak partida zuen atzo. Erdi begira geundela, guardia zibilaren furgona. Aparkatu, jaitsi eta buruan hiruadarrekoa zeraman batek “egun on!” agurtu zuen, euskaraz, oso ozenki.