Joxan Artzek poema hau Lizardiren jaiotzaren mendeurrenaren karietara antolatu ziren kantaldi-errezitaldi bitan irakurri zuen, biak larunbatez eskainiak; Artzez gain, Xabier Lete, Imanol eta Antton Valverde izan genituen agertokian

lehenbizikoa, Donostiako Victoria Eugenia antzokian, 1996ko apirilaren 19an; eta bigarrena, apirilaren 26an, Zarautzen, ez naiz oroitzen non, beharbada Parrokian

hona:

maita ezazu
duela urte asko
zugan maitasuna
piztu zuen hura

maita ezazu
aspalditxoan etxean duzun hori

ez aspertu
egunero ondoan duzulako

maitatu
beragan maitatu zenuen
zugan maitasuna piztu zuen
lili hark
hor dirau eta
bizi-bizi
oraindik gordin
beti ximeltezin

maita ezazu gaur
aldean duzuino

maitatu gaur
agian bihar ez duzu izango eta 

hor

nor maitatzeko
zugan maitasuna pizturik
iraunarazteko
joana izango duzu eta
ustekabean
agurrik ere egin gabe

maitatu
lehenengoz ikustera bazindoaz bezala
azkenengoz ikustera bazindoaz bezalaxe

maitatu
ezin baduzu ere

maita ezazu
desesperatuki bederen

maitasunik gabeko bizitza baino
ezer gogorragorik
ez dago eta munduan

maita ezazu zeure maitea
bera bakarrik balitz bezala munduan
besterik ez balitz bezala inguruan

eta maitatuko dituzu beste guztiak
hurbilekoak nola urrunekoak
zeure maitea balira bezala

Greba egunetan ez dute irakasle guztiek greba egiten, eta ikasle asko etortzen dira ikastetxera. Bigarren Hezkuntzako Institutuetan zuzendaritzak antolatu behar izaten ditu zaintzak. Zuzendaritzari lana errazten dio bezperatik jakiteak zein irakaslek egingo duen greba. Ordea, sindikatu batzuek aldez aurretik ez apuntatzeko aholkatzen dute, ezjakite horri esker eragindako nahastea administrazioari gogorragoa egingo zaiolakoan.

Administrazioa, tamalez, enteratu ere ez da egiten greba egunetako nahasteaz edo nahaste faltaz. Zuzendaritzak jan behar izaten du marroia, eta zuzendaritza ia beti klaustroko irakaslerik mudurri eta pardilloenek osatzen dute, ikuskariak derrigortuta, zuzendaritzan egoteko ez bokaziorik ez dohainik ez gogorik izaten ez dutenak, baina ez dutenak adiskide psikiatra bat txosten bat betetzeko prest zuzendaritzak eragin estresa kaltegarri izan lekizukeela ziurtatuz, edo, aktore gaitasun mugatuak izaki, ez dakitenak ikuskariaren aurrean negarrez hasten edota garrasika.

Errugabeak zigortzeaz gain, beste ondorio kaskar bat ere eragiten du zuzendaritzek grebalarien izenen berri aldez aurretik ez edukitzeak, eta ondorio hau sindikatuen beren interesen aurka doa. Esaterako, azkeneko greban, zuzendaritzak eguerdirako bidali behar zizkion datuak administrazioari. Hori jakinik, eguerdia baino lehentxeago deitu zuen ikastetxera grebalariei izenik ez apuntatzeko aholkatu zien sindikatu bateko ordezkari batek, grebalari kopuruaz galdezka. Hogeita hamabost erantzun zitzaion arren, hogeita hemeretzi izan ziren benetan grebalariak, astearteetan lau irakasle hamabiak baino beranduago sartzen baitira lanera (lanpostu herena duten bi, besteak beste). A posteriori baizik ezin izan ginen ohartu. Beraz, sindikatuek eman zituzten datuetakoa baino zabalagoa izan zen irakasle grebalarien kopurua.

Biharamunean, zuzendaritzako mudurriek ez bestek bete behar izan zuten ohiko zeregin goibel horietako bat, alegia, bezperan administrazioari igorritako datuak zuzendu, osatu eta birbidaltzea, eta horren erruz apur bat deskuidatuta gelditu zen jazarpenaren eta berdinen arteko tratu txarraren kontrola.

Datu harrigarriok Fred Vargasen azken liburuan, Quand sort la recluse, 28. atala:

Emakume bat biolaturik, 7 minutu oro

Biolatzaile kondenatuak, ehuneko 1etik 2ra

Bestalde, nobelaren amaierak erakusten du batzuetan ez dela zuzena legea betearaztea, gizalegeak zenbaitetan lege idatzia traizionatzea eskatzen du

Galderak berak ikuspuntu filosofiko jakin bat adierazten du: ez dago giza esentzia betierekorik, Heraklitoren erreka bezain aldakorra da gizatasuna, ez da gauza bera orain dela mila urteko gizakia eta gaur egungoa. Horregatik galde daiteke zer ote den gizaki izatea preseski gaur egun, iraganekoa eta etorkizunekoa ez bezalakoa izan daitekeelakoan.

Gaur egun gizaki izateko moduetako bat da orain arte giza naturatzat hartu izan duguna nola ari den errotik aldatzen ulertzeko eta bizitzeko gertu egotea, jendearen bilakaera arraroetara zabalik: bioteknologia, nanogintza, ingeniaritza genetikoa, robotika, interneti konektatutako objektuak, big data, inteligentzia artifiziala... sakonkiago aldatuko da gizakia datozen bost hamarkadetan aurreko bost milurtekoetan baino.

Darwin izan da giza berezitasunaren arazo filosofikoari erantzun zientifiko erabakigarria eman diona; teoria zientifiko guztien artean eboluzioarena da ebidentzia enpiriko gehien bildu dituena. Gizakia ugaztun bat da, bere arbasoak primate handien berdinak dira, ugaztunen eta ziminoen joera emozional eta sentimental berdinak ditu. Haatik, zuhaitzetatik jaitsi eta sabanan bizitzen hasi zelarik, bi oinen gainean zutitu behar izan zuen, burua altxatu, urrutira begiratu, garunak garatu, eta orduan ekin zion Lurra eta bere burua hobetze bidean eta arriskuan jarriko zituen ibilbideari.

Gizakiak etengabeko aldaketa du paradoxaz ezaugarririk aldagaitzena. Lan eta askatasun ere deitu izan zaio aldakortasun horri, indeterminazio eta huts; eta amaigabeko bilakaera horregatik esan daiteke jarraitzen duela gaur egun gizakiak izaten, gizaki izaten hasi zenetik izan dena. Aldi berean, gainera, gizakiaren ohiko irudi filosofikoaren loturak askatzea ahalbidetzen diguten bide teknologikoak jorratzen ari dira. Darwinek irudikatu ezin izan zituen aukera berriak ireki zaizkigu horrela: aurrerantzean ez dugu bilakaera naturala jasatera mugatu beharko; aitzitik, geure esku izango dugu bilakaera gobernatu eta bideratzea. 

Filosofia klasikoak behin eta berriz aldarrikatu du gizakia babesgabe eta zaurgarrien jaiotzen den animalia dela, ez dagoela egina, bere izaera eta bizimodua ez daudela determinaturik: ez du azal gogorrik, ez du arranoaren ikusmena, ez dortokaren oskola, ezta lehoiaren atzaparra ere. Jaio eta bost minutura marrazoak badaki egiten bere bizialdi osoan errepikatuko duena, ezin hobeki funtzionatzen du animaliaren senak. Gizakia, berriz, hain ahul jaiotzen da, heziketa prozesu luze bat behar baitu, maila indibidualean; eta, maila kolektiboan, historikotasunera kondenatuta dago.

Platonek kontatu zuenez, Jainkoek Epimeteori eskatu zioten animalia bakoitza, gizakia barne, horni zezan aurrera ateratzeko moduko berezitasun natural eta sen akasgabe batez. Piztia guztiak behar bezala ekipatu ostean, Epimeteo ohartu zen gizakiarentzat ez zitzaiola deus gelditzen. Horregatik ez dute gizakiek atzapar, oskol, ikusmen zoli edota instintu ziurrik. Hutsik utzi zituen. Prometeok konpondu behar izan zuen bere anaia ergelaren ezegitekoa. Horrenbestez, teknika eta zientzia Jainkoei ebatsi eta gizakiei eman zizkien; horrela bete ahal izan zuten nola-hala berezitasun zuten ezereza. Prometeo dugu aitzindari, Prometeo lapurra ari zaigu protesiz beteriko gure etorkizuna erabakitzen.

Disko gogorrean guztia idatzirik ez izateak ematen dio gizakiari animaliek ments duten moldagarritasuna. Eta horrek dakarkio halaber gehiegikeriarako eta adikziorako joera. Rousseauk dioen bezala, ipini uso goseti bati alboan okela-katilukada bat, edo katu goseti bati ale-katilukada bat, eta gosez hilko dira biak, usoa alea eta katua okela jateko programatuta baitaude. Aldiz, gizakia da betekadak hil dezakeen bakarra, Jainkoaren omenez barau egin, hamalau aldiz segidan masturbatu, are zakil odolduak min ematen dionean ere. Gizakiarenean, desira naturala ase denean ere, gogoak irrikaz iraun dezake; behin guraria amata ostean ere, asmoak piztuta iraun dezake. Rousseau berriro: “Espirituak zentzumenak endekatzen baititu eta borondateak hizketan jarraitzen baitu natura isiltzean.” (Juan Kruz Igerabideren itzulpena.)

Izaera osatugabe eta kili-kolozko horrek kokatu du gizakia historian. Ziurgabetasun horri loturik dago, orobat, bere buruari galderak egiteko joera, eta bere buruaren gain eragin eta bere buruarekin esperimentatzekoa. Gizakia, bere buruari aginduak eman eta obedi ditzakeen animalia ere bai baita; Nietzscheren hitzetan, promesak egin ditzakeen animalia. Hori bai, izua, tortura, sakrifizioa behar izan dira giza animaliarengan hitza betetzeko ahalmena sortzeko. Oinarri naturala menperatu behar izan da. Horrela, bere buruari aginduak eman eta obediturik, alda ditzake gizakiak bai bere izaera eta bai bere bizimodua.

Askatasun anbibalente hori erabilita, esaterako, justizia eta berdintasuna ezarri nahi izan dira esparru politiko eta sozialean, gabeziak gabezia eta txapuzak txapuza. Naturak urritasun kognitiboa eman dionari heziketa publikoa eta lana eskaintzen zaio, eta bozkatzeko Nobel Sariak duen eskubide berbera. Giza askatasunak borondatea erabiliz ezarritako erakundeek zuzentzen eta orekatzen dituzte zori naturalaren apetak gizakion artean desberdinki banaturiko dohainak.

Orain arte eremu politiko-sozialera mugatu bada ere zuzentze eta orekatze artifizial hori, aurrerantzean bertatik bertara zuzendu eta bideratu ahalko da loteria naturala bera, gorputza eta burmuina, herentzia genetikoa. Helburua da gaurdaino azarearen esku kezkagarritik eta pasiboki jaso dugun hornidura genetikoa geroenean aktiboki eta libreki hautaturikoa izatea.

Aurrerakuntza berri horien aldezleek, “bioprogresistak” deituak, Ilustrazioaren eta zehazki Condorceten baikortasunaren oinordekotzat dute beren burua: giza espeziea hobetu beharra dago, baina ez soilik ohiturei, etikari eta antolamendu politikoari dagokienez; giza gorputza bera ere hobetu daiteke eta tentela litzateke hobetzen ez ahalegintzea.

Egia da gizakiak aspaldi ekin ziola bere oinarri naturalaren gain teknologiaz eragiteari: aspirina eta Prozac, Viagra, kutisaren zimurtzea eragozteko kremak, liftingak eta xanpu ile-sortzaileak, edozelako protesiak. Datozen hamarraldietan biderkatu egingo da gainbehera sexuala eta zahartzaroa geroratzeko ahalegin arrakastatsua. Zahartzearen aurkako borrokan dabiltza buru-belarri Silicon Valleyko Singulartasunaren Unibertsitatean, non miliarka eta miliarka dolar ari baita Google inbertitzen. Gaur egun Burundin bezala, Frantzian XX. mende hasieran bizi itxaropena ez zen hirurogei urtera iristen. Orain bertan 83 urtekoa da, Espainian legez. Inork ez du ordea ehun eta hogeita biko langa gainditu. Muga hori nahi dute Silicon Valleyn bentzutu. Teknologia genetikoz sorturiko saguei dagoeneko ehuneko hogeian luzatu zaie ohiko bizialdia, urte bikoa, eta artifizioak hobeturiko sagu horiek, gainera, bizkor eta osasuntsuagoak dira naturalak baino: ez dute fibrosi kardiakorik, kolesterol gutxiago dute, eta abar. Singulartasunaren Unibertsitateko buru Ray Kurzweilek ziurtatu du honezkero jaioa dela mila urtez biziko den gizakia.

Zahartzearen atzeratzearekin batera, giza gorputz naturalaren gainean eragiteko beste aukera bat ekarri dute genomaren sekuentziazioak eta teknika berri batek, ahalbidetzen duena DNA zatiak testu bateko esaldiak bezain errazki ebaki eta itsastea. Horrek gurasoei umeen eritasunak enbrioian bertan ezabatzeko aukera emango die, eta baita ere seme-alaben ezaugarri fisiko-mentalak aukeratzeko askatasuna.

Aukeratzeko askatasun berri hori ere anbibalentea da eta eztabaidagarria izaten ari da. Elizak eta “biokontserbatzaile” deitzen zaien Habermas edo Fukuyama bezalako pentsalari batzuek ez dute, Jainkoaren edo Naturaren izenean, giza gorputza ukitu gura: Jainkoak edo Naturak nahi izan du nire umea trisomikoa izan dadin, diote, eta niri umilki onartzea dagokit. Ez dirudi jarrera hau nagusituko denik. Erdi kriminala ematen du eri datorren umea sendatzeko aukerari muzin egiteak, Jainkoaren, Natuaren edo berdin izugarri inportantea izan daitekeen beste edozeren izenean bada ere. Elizen doktrinen despit, botere publikoek baimendu egingo dute genoma alda dezagun, baldin eritasunak eragozteko bada. Gure planetako eskualderik gehienetan onartuko da teknozientziari esker enbrioian bertan pertsonak izan ditzakeen eritasunak detektatu eta sendatzea. Eritasuna eragoztea izan da orain arte medikuntzaren funtsa, eta horretan jarraitzen dugu, oraingoz bederen: zure umearen genoman garbi ageri bada Huntington eritasuna garatuko duela, kendu eta kito.

Biokontserbatzaileen ihardukia: naturala da zahartzea eta hiltzea, eta giza harrokeriaren alderik itsusiena erakusten du gaur egungo teknozientziak zahartzearen eta heriotzaren aurka egiten dituen ahaleginak. Bioprogresistek erantzuten diete zahartzea eta hiltzea bezain naturala dela zahartzearen eta hiltzearen aurka borrokatzea.

Edozein gisaz, medikuntza gaurdaino terapeutikoa izan bada oroz lehen, prebentziozkoa, aurrerantzean gero eta gehiago emango zaio giza ahalmenak sustatzeari.

Gizakiak beti izan du egin daitekeena egiteko joera, eta, aukera izanez gero, ez dio muzin egiten nabarmendu, distiratu eta perfekziora hurbiltzeari, arriskuak eta morala gorabehera. Antzeko bultzatzaileengatik bidaltzen dira seme-alabak elitezko eskola pribatuetara. Biomedikuntza berria, eritasunak saihesteko ez ezik, norberaren umeak ederrenak eta argienak izan daitezen ere erabiliko da. Eta seme-alabak hobetu eta bikainarazteko aukera teknologiko horrek bai, kontuan hartzeko moduko eztabaidak piztuko ditu; piztu ditu dagoeneko, baina batik bat Europan, jendaurreko eskrupulu moralen erresuman. Txinan, esaterako, ez dute denbora kalakan galtzen: 2015eko apirilean Txinako genetista-ekipo batek genoma-zatiak ebaki eta itsasteko teknika erabilita 85 giza enbrioien zelulak aldatu zituen. Ez ditugu emaitzak ezagutzen.

Nanoteknologiak ere lagunduko dio medikuntza berriari. Etengabe aritu, ari eta ariko da bilakatzen gizakia, eta aurrerantzean giza gorputzean nanotxip kontagaitzak ibiliko dira, bai organo jakinetan finkatuta eta bai harat-honat, besteak beste odolean. Nanometro batek neurtzen du giza azazkala segundo batean hazten dena; ile baten diametroa baino berrogeita hamar mila bider txikiagoa izaten da. Zenbait hamarkadaren buruan nanobotikak jendearen arterietan ibiliko dira, eta, esaterako, kolesterola detektatzeaz gain, kolesterol kaltegarria desegiteko gai ere izango dira. Eritasuna diagnostikatu eta sendatu, gorputzeko barrunbeetan bertan, eta gorputzaren jabea ohartu gabe. Nanotxip horiek, bestalde, internetera konektaturik egongo dira, eta, big datei esker, erabat pertsonalizatutako medikuntza ahalbidetuko dute. Adibidez, big datei esker miliarka minbizi-zelulen arteko alderaketa eta azterketa egin eta interpretatuko da, eta zure kasu partikularra sendatzeari inoiz ez bezalako prezisioz ekin ahalko zaio.

Prebentzioaren eta sendabideen hobekuntza baino deigarriagoa da, esan bezala, bikaintasunaren bila dabilen biomedikuntza: debeku moral, juridiko eta erlijiosoen despit, gizakiak perfekzionatzeari ekin dio. Naturak ikusmen txarra eman dit, itsusi egin nau, ergel; teknika berriei esker altua izan naiteke, begi aldi berean zilarkara, more eta laranjen jabe eta Einstein baino argiagoa. Arriskuetako bat da mila urte barru berez on den barietatea galdu eta giza arraza infinituraino biderkatutako pluskuanperfektuek osatzea. Beste arrisku bat, klase sozialen bereizteak itxura berri bat har dezakeela, aberats eder azkar hilezkorren eta txiro arrunt hilkorren artean.

Lehen begiratuan susmoa pizten baita, azkeneko milurtekoetan ezagutu dugun gizaki mota gainditzeko asmoa ez ote den elitista eta indibidualista. Ostera, bultzatzaile teoriko nagusien testuak eta eginahalak azterturik, ez dirudi hala denik: gero eta merkeagoak dira bioteknologiari loturiko jarduerak. Genomaren lehen sekuentziazioa 2003 urtean hasi zen, 13 urtez luzatu zen eta 3 miliar dolar balio izan zuen. Gaur egun bada aplikazio bat 999 dolarren truke genoma osoa sekuentziatzen dizuna. Eta laster odol-analisiaren salneurrira murriztuko da, ia-ia edonoren esku utzi arte. Teknomedikuntza berria mundu anglofonotik dator, non etikan azkeneko mende eta erdian utilitarismoa izan baita nagusi; eta utilitaristen helburua da ahalik eta zorionik handiena kutsatzea ahalik eta jende gehienari. Gure kasuan, teknozientzia berriak eskaintzen dituen onurak ahalik eta jenderik gehienaren esku jartzea, internet erabiltzeko aukera zabaltzen eta demokratizatzen ari den bezala.

Genoma aldatzeko aukerak eugenismoa dakar. Luc Ferryren esanetan, eugenismo hitzak, bereziki Frantzian, Hitler oroitarazten du automatikoki. Bioprogresisten eugenismoa, ostera, nazismoaren alderantzizkoa da; naziek desagerrarazi nahi zituzten arraza ariarraren goraldiari eragozpen izan ahal omen zitzaizkion gaizki jaiotakoak edo gaizki jaiotzera zihoazenak: ijitoa, judua, homosexuala, elbarria, eria... Bioprogresistek, berriz, eriak sendatzeko eta osasuntsuak hobetzeko tresnak bilatzen dituzte: nanismoa artatu, itsu jaiotzera zihoanari ikusmena eskaini, endekapenezko eritasunak eragotzi. Edonoren sufrimendu fisiko eta psikikoa arindu eta desagerraraztea dute xedeetako bat.

Beharbada eugenismo bioprogresista hori ez dadin nazienarekin nahastu ez ditu Luc Ferryk hau idazteko gehiegi erabiltzen ari naizen “La révolution transhumaniste”n “Honela mintzatu zen Zaratustra”ko sarreran Nietzschek gaingizonaz idatzi zituen sententzia ospetsuak aipatu, Xabier Mendiguren Bereziartuk euskaratuak:

“Gaingizona irakasten dizuet. Gizona gainditu beharreko zerbait da. Zer egin duzue bera gainditzeko?

Izaki guztiek sortu dute orain arte zerbait beren buruaren gainekoa dena: eta zuek marea handi horren izbehera izan nahi al duzue, eta animaliarengana itzuli gizakia gainditu beharrean?

Zer da tximinoa gizonarentzat? Barre-algara edo lotsaizun mingarria. Bada gauza bera izan behar du gizonak gaingizonarentzat: barre-algara edo lotsaizun mingarri.

Harragandik gizonaganainoko bidea egina duzue eta oraindik zuen baitako asko harra da. Behiala tximino zineten eta oraindik ere gizona edozein tximino baino tximinoago da.

Zuetan jakintsuena dena ere bikoitza eta landare eta mamuzko bikuna da. Baina landare edo mamu bihurtzeko agintzen al dizuet nik?

Begira, gaingizona aldarrikatzen dizuet!

Gaingizona da lurraren zentzua. Zuen nahiak esan beza: gaingizona bedi lurraren zentzua!”

Nietzschek Zaratustraren ahotan jartzen dituen iragarpenak hurbilago daude bioprogresisten jarreratik nazien ergelkeria erotik baino.

Nietzscheren ildotik, biomedikuntza berriak, prebentzioa eta sendatzea ez ezik, gorago esan bezala, berez osasuntsua denaren ahalmenak biderkatzea ere bilatzen du: konexio neuronalak, ezagumena, zentzumenen indarra, ahalmen fisikoak. Hor izango dituzte aberatsek berek bakarrik eskura goi mailako ezaugarri apetatsuak eta beren arteko lehiak klub pribatuetan; era berean, orain bertan gero eta txiro gehiagok du interneteko konexioa eta mugikorra, janaria baino aiseago lor daitezke askotan, baina aldi berean aberatsen artean hirurehun mila euroko smartphoneak salerosten dira. Nolanahi ere, teknozientzia berriak, interneten gisara, Nietzscheren eguzkiak bezain eskuzabala behar luke, eta bere aberastasun agorrezinetik itsasoan urrea barreiatu, arrantzalerik txiroenak ere urrezko arraunez urrezko batelean egin dezan erramutan.

Mintzamolde mesianiko horri eutsiz amaitzeko: bioprogresisten arteko ameslari sutsuenak zahartzaroaren aurka ez ezik heriotzaren aurka ere badabiltza borrokan. “Heriotzaren heriotza” izena du Laurent Alexandreren liburu ospetsu batek. Hilezkortasuna, orain arte erlijioak baino promestera ausartzen ez zirena, teknozientziak ere bere gain hartu du, eta apaizak baino aurrekontu eta ganora handiagoz dihardute gaur egun teknologoak hilezkortasunaren aldeko lanean.

Aspaldion, gero eta sarriago dauzkagu euskara salbatzeko "bizipen" tankerako ikastaroak: funtzionario mordoxka bat gela batean bildu eta gidariak binaka jartzen gaitu; zu Euskara zara eta zapi batez begiak estali behar dituzu; besteak, Herriak, zure atzean jarri behar du; orduan zure burua atzez erortzen utzi behar duzu eta bizkarra hautsi baino lehen besteak besoetan hartu eta salbatu egin behar zaitu. Konfiantza lantzen ei da horrela, herriak euskara erreskatatuko duelako “bizipena” izan baituzu. Beste jarduera batean, parte-hartzaileetako bat zuhaitza da, Euskara, eta gainerako parte-hartzaileak aisialdia, hedabideak, agintariak, herritarrak, kultura... Azken hauek gelako zolatik dandarrez joan behar dute zuhaitzeraino eta zuhaitza besarkatu, elikatu eta maitatu, horrelaxe maitatu behar baitugu guztiok gure Euskara. Hirugarren batean, parte-hartzaileetako bakoitzak balleteko “pirouette” bat egin behar du ikastaroa hasi bezain laster, gu denon nahiak behar baitu izan euskara bilaka dadila jostari eta dantzari.

Bien bitartean, joan den astean hamalau urteko ikasle bat etorri zaizkigu Venezuelatik Institutura, Eskolaratze Batzordeak bidalita. Inoiz ez du euskara entzun. Gure ikastetxea D eredukoa da. Hezkuntza Sailaren proposamena da ikasle hori ikasgelan besterik gabe sartzea ikasturte osorako, inongo laguntzarik gabe. Gure herriko itunpeko ikastetxe erlijioso batek baditu ikasle heldu berriak euskalduntzeko baliabide eta laguntzak, baina Hezkuntza Sailak ez du hara bideratu nahi; ez digute zergatia azaltzen.

Ama etorri zaigu: ez dute irakasle partikular bat ordaintzeko aski diru. Egia da etorri berri hori Udaletxeak doan eskaintzen dituen euskara-klaseetara joan daitekeela, baina Institutuan Biologia, Filosofia eta Matematika gainditu behar ditu, eta ikasgai horietan euskaraz behar bezala trebatzeko behar du ukatzen zaion laguntza zehatza.

Hezkuntza Sailera deitzen duzu ikasle etorkinari merezi legezko abegi egin eta euskalduntzeko laguntza eskatuz, eta erantzuna, hitzez hitz: "os tenéis que buscar la vida". Alegia, arduradunen proposamen esplizitua da ikasturte osoa ikasgelan egon dadin, deus ere ulertu ez arren; horrela, gero eta ezagunagoa egingo omen zaio euskararen musika, behintzat. Lotsagarriegia da jarrera hori, haatik; sinetsi nahi nuke zeharka eskatzen zaigula ez dauzkagun baliabideekin saia gaitezen etorkin hori Instituturako euskalduntzen.

Ez ote da heldu lehentasunak behingoz ezartzeko ordua? Hasieran aipatu ikastaro guai horietako pare bat antolatzeak edo Espainiako Erregearen bisitaldi bateko gosari batek balio duenarekin ordainduta bailegoke gure ikasle horrek behar duen laguntza.

Beste zentzu batean ere badira kezkagarriak ikastaro horiek: irudimenez eta irudimenetik irten barik konpontzen dira hor arazoak, jarrera baikor aizun bat piztuz parte-hartzaileengan, eta muzin egiten zaio zinezko arazoak bideratzeari, hala nola guri joan den astean sortu eta ikasturte osoan luzatuko zaiguna.

Katalanek egundo ez dute halako zekenkeriarik erabili Hezkuntzan beren hizkuntzari laguntzeko orduan. Ez al da ulergarria egunerokoan euskalduntze-arazo zehatz baten aurrean administrazioaren tamainako utzikeria pairatzen dugunon amorrua, Hezkuntza Saileko eta Jaurlaritzako buruzagiek euskararen aldeko ohiko mintzaldi hantuste eta sentimentalak botatzen dizkigutelarik?

Hainbat esparrutan nabarmentzen da administrazioak irakasteko agintzen digunaren eta administrazioaren beraren jokabide errealaren arteko desoreka hori, ez gutxitan kontraesan erabatekora iristen dena. Bakar bat baino ez aipatzearren: Hezkuntza Sailetik eta Emakundetik etengabe bultzatzen gaituzte, zentzuzkoa baita, Hezkidetzaren, emakumeen eta, zehazki, neska ikasleen eskubideen alde egitera. Ordea, administrazioak berak disimulurik gabe eta era ezin mingarriagoan abandonatzen ditu emakumeen eskubideak eta emakumeak berak Irungo eta Hondarribiko Alardeetan. Ez zaigu zilegi eskatzea haien erabaki eta jokabideetan erakuts dezaten guri exijitzen diguten inplikazio mailaren laurdena, bederen?

“Os tenéis que buscar la vida”, erantzuten zaigu, edota "horrelakoa da bizitza, kontraesankorra eta tentsioz betea”. Ados. Baina ez ahaztu irakasleok ere bizirik gaudela eta halako inkoherentziek tentsioz gainezkatzen gaituztela, batez ere ordaindua behar lukeen lana sistematikoki bizkarreratzen zaiolarik borondate oneko irakasle berez estresatuari; eta tentsioak ez direla baretzen ihardukiaren eta deskargaren bidez baizik.

Lagun diezaiogun Kataluniari

Polonia

Joan Baez demana que "es deixi votar els catalans”

Billy Rose, Joan Baezen abesti polit bezain gogorra

Erreferendumari buruzko eztabaidetan ideia interesgarriak ateratzen ari dira:

-Albiol, urnei buruz: Mi mujer tiene una igual para la ropa sucia

-El Mundo: En el árbol genealógico de Artur Mas destacan tres negreros

-Ortega Cano: Hago un llamamiento a los toreros para salir a la calle a defender la unidad de España

Esperanza Agirrek bere ohiko zolitasunaz adierazi berri du Espainiak duen arazo larriena Unibertsitatearen aurreko ikasketena dela. Espainiako txoko honetan, Hezkuntza Ertainetan, 2016-2017 ikasturtean berritu behar dugu ikastetxe bakoitzeko dokumentu nagusia, Hezkuntza Proiektua deritzona. Bost puntu dauzka: non gauden, zer garen, zer lortu nahi dugun, hori zelan lortu eta dokumentuaren iraupena.

Bigarren puntuan sortzen da arazoa, hirugarren puntuarekin nahasten baita. Hezkuntza Sailak Hezkuntza Proiektua idazten laguntzeko banatu dituen gidetan, “nor gara?” hori honela definitzen da: “Zentroaren identitate-printzipioak. Definitzen gaituzten ezaugarriak eta baloreak. Zer izan nahi dugu?” Omen garenaren adibide, "gizabidezko, plural, inklusibo, kultura-arteko, euskaldun, parte-hartzaile, hezkide” ematen zaizkigu.

Tamalez, ordea, garena ia ez da inoiz bat etortzen izan nahi dugunarekin. Zer garen diagnostikatzeko orduan eskuzabalegiak izaten gara. Adibide horietan garena eta izan nahi genukeena nahasten dira. Eta izan nahi genukeena asmoa da, borondatea, fedea. Giza eskubideak aldarrikatze hutsak ez ditu eguneroko bizitzan mamitzen.

Izan nahi genukeena garenaren alde bat da, eta ez beti esanguratsuena. Hezkuntza Proiektuen bidez benetako lehengaia norabidetu behar badugu, ezinbesteko baldintza dugu lehengaiari aurrez aurre begiratzea. Haatik, ikasgela bat aspaldi edo sekula zapaldu ez dutenek irakaskuntzari dagozkionetan erakutsi ohi duten aingerukeria dario Hezkuntza Proiektua idazteko Gidari.

Egia da gure ikastetxeetako egoera orokorra ez dela katastrofikoa, salbuespenak salbuespen, baina Hezkuntza proiektatzeko orduan errealitate osoa behar da aintzat hartu. Hiru datu esanguratsu: hamabost urteko ikasle pilo bat dago ikastetxera etortzera derrigortua, ahaleginak eta bi egiten dituena lehenbailehen kanporatua izateko; inor gutxi dago zuzendaritza bere gain hartzeko prest; eta deigarria da zein luzea den bideozaintza eskatu duten ikastetxeen zerrenda.

Egia bada ere ikastetxeetan oro har borondate ona, eskuzabaltasuna eta diziplina nagusitzen direla, gabezia nabarmena luke edozein Hezkuntza Proiektuk baldin garena deskribatzeko orduan alde dongea kontuan hartuko ez balu.

Horrenbestez, "zer garen" adierazi nahi duen bigarren puntu horretan, Hezkuntza Sailekoek iradoki "inklusibo, euskaldun, hezkide" eta gisakoez gain, eta zintzotasuna eta egia osoa helburu, kudeatua izateko orduan benetako lanak ematen dituen ifrentzua ere aipatu beharra dago, lausotuta eta puskatuta aterako baitzaigu bestela argazkia. Hauxe ere bai baita garena: kuxkuxero eta marmartiak, zekenak, esker gaiztokoak, alienatuak, zikinak, zaratatsuak, gezurtiak, iruzurtiak, espainolak, morbosoak, harroputzak, poliadiktoak, lehiakorregiak, trepalariak, kolonizatu deseuskaldundu irribarretsu konplexuz beteak, ipurgarbitzaileak, tentelak, homofoboak, gaizkileak, jazarleak, biolentoak, matxistak, biolatzaile potentzialak eta psikopatak. Gero eta lizun gutxiago dago gainera, eta horrek adierazten du osasun aldetik ez gabiltzala batere ondo.

Ez baldin bagara gai Hezkuntza Proiektuetan errealitatearen alde hori ere barnebiltzeko, gure dokumentu nagusiak gurpila etengabe airean biraka daukan txirrinduak izango dira, zuloz jositako errepidean lur hartuko ez dutenak.  

-Esaten da Descartes eta Pascal direla prosa filosofiko frantsesaren gurasoak, edo iturri nagusi bi bai, bederen, Montaignerekin batera. Pascal frantses-frantsesa, herriko hizkeraren esapideak eta sena, giharra; Descartes, berriz, latindar frantsesa, astitsuagoa, lasaiagoa, luzeagoa

 -Descartesekin harreman luzea izanez gero, Xabier Arregi oñatiarrak bezala, Metodoaren diskurtsoa eta Meditazio metafisikoak euskaratu dizkiguna, orduan zure prosa ere dotorea bilakatzen da, argiak eta zehatzak esaldiak; halakoa da Xabier Arregiren prosa, bai Jakinkizunak bilduman argitaratutako “Descartes”en eta bai Pamielak argitaratutako “Herria, hiria, nazioa”n ere

 -Artea, zientzia eta filosofia gurutzatu eta elkartzen diren esparruan bizi zen Descartes, gaur egungo espezializazio, bereizketa eta urrutiratze artifizialetik libre; jakintza desberdinen arteko lotura eta oinarri filosofikoa da Descartesek ez eta guk bai galdua duguna

-1’55 inguruko altuera zuen; marihuana erretzen zuen; biluzik lo egiten zuen; uste zuen Amerikako indigenek ez zutela kristautu nahi zerua espainolekin partekatu beharraren beldurrez

-Txikitan neskatxa betoker batez maitemindu; gero ahaztu, baina aurrerantzean beti, zergatia jakiteke, emakume betokerrek erakarri; helduaroan, txikitako maite betokerraz berriro gogoratu, eta, haren eraginaz kontziente egin ostean, betokerrez maitemintzeko joera bertan behera

-Kolperik latzena: 5 urteko alaba Francine eskarlatinak jota hil

-Liburu kuttuna: Amadís de Gaula, On Kixoteren eredu eta faro

-“Metodoaren diskurtsoa” frantsesez, aski ezohikoa: nire neskamearen hizkuntzan idatzi nahi izan dut, herriaren hizkuntzan, irakurleria zabalaren bila: emakumeek eta umeek uler nazaten nahi nuke (aldiz, jakintsuak eta unibertsitateak, eskolastika, latinez; erromatar inperioan, gogoratu, herria latinez, baserritarren hizkuntza, eta kultur eliteek grekoz)

-Larvatus prodeo: “nire erlijioa nire Erregearena eta nire inudearena da”: txantxa, Henrike baitzuen errege, Nafarroakoa izan zelarik protestante, eta gero, Frantziako Henrike IV bilakatu ahal izateko, katolikotua; inudea ziur aski protestantea

-Larvatus prodeo: bizilekuak, beti pentsatu ahal izateko bakardade bila, Parisko zurrunbilotik ihesi, Holandan Frantzian baino toleranteagoak

-Larvatus prodeo: Galileoren aurkako prozesuak izutu zuen; Descartesen obra berehala jarri zuten Inkisizioaren index-ean eta bere zenbait liburu jendaurrean erre zituzten

-Suediako Kristina

-Koldo Izagirreren ipuin batean apaiz abertzale bati Franco hiltzea bururatzen zaio ostia kontsakratu bat pozoituta. Bada zalantzan jartzen duenik Descartesen heriotzaren kausa pneumonia izatea. Askok uste dute apaiz katoliko batek hil zuela, ostia artsenikoz busti eta filosofoari emanda

-Silogismoak ez du egia berriak aurkitzeko balio; ganorazko metodo baten beharra

-Hiru ametsak. Meloia (M.L. von Franz)

-Descartesen metodoa

-Iraultza zientifikoaren ondorioz, erdigunerik ez; koordenatu cartesiarrak, erdigunea edonon egon bailiteke; inertziaren legea: fisika matematiko modernoaren eta teknologoen aita-ponteko

-Tradizioaren kritika, tabula rasa; egiatzat ez onartu neure adimenaren azterketari sendo eusten diona baino; galbahe eta garbiketa epistemologiko

-Eszeptiko klasikoen zalantzaren eta Descartesenaren arteko aldeak: Descartesena behin-behinekoa, egia erabat ziurraren bila

-Zalantza hiperbolikoa: zeharo ziurtzat nuena halako batean faltsu agertu, zentzumenen engainuak, ametsa, eromena, Jainko tronpatzailea, Jeinu Maltzurra

-“Baina hauek eroak besterik ez dira, eta ni eurak bezain eroa izango nintzateke euren ereduari jarraituko banintzaio”; Foucaulten, Derridaren eta Alquiéren interpretazioak

-Mundua galdu

-Zalantzan murgilduta nagoen bitartean, dena den, bizi behar: Descartesen behin-behineko morala:

1-Eskura ditudan jakintsuak imitatu

2-Behin erabaki bat hartuta, aurreko zalantzak uxatu eta eutsi, bidaiariak basoan galduz gero aurrera jo behar duen bezala eta ez jira-biraka ibili; aurrera joz auskalo nora iritsiko den, baina norabait iritsiko da bederen

3-Mundua aldatzen ahalegindu beharrean, nire burua aldatu, egokitu, soilik nire pentsamenduen jabe bainaiz

-Cogito ergo sum; edo, Meditazioetan, zehazkiago beharbada, ego existo, ego sum, “beraz” gabe, ondoriozko lokailurik eta denborarik behar ez duen intuizio kolpe zuzena

-Filosofiaren oinarri eta abiapuntu: ez kosmosa, ez Jainkoa, baizik eta norbera, nia, subjektu ezagutzailea

-Egiaren irizpidea: ebidentzia, ziurtasuna, ideia argi eta bereizia

-Jainkoaren existentziaren hiru frogak: Jainkoaren ideia, argi eta bereizia, egia ziur gisa ageri zait; nire gogo inperfektuan ideia perfektuak dauzkat; argumentu ontologikoa

-Jainkoaren bidez, matematika eta mundua berreskuratu, ona denez ezin bainau engainatu

-Jainko zinez ahalguztiduna, identitate-hastapenaren eta matematikaren gainetik: egin zezakeen biribil karratua edo bost angelu dauzkan triangelua, Spinozaren edo Leibnizen Jainkoek ez bezala

-Sorgin-gurpila: Jainkoa da ideia argi eta bereizien egiaren berme, baina aldi berean ideia argi eta bereizia delako onartzen dut Jainkoaren ideia egiatzat; Jainkoa on izateak bermatzen dit Jainkoa badela; baita matematikaren egia ere, eta ondorioz munduarena

-Argizariaren pasartea irakurri; gorputza ez dut zentzumenen edo irudimenaren bidez neureganatzen, baizik eta adimenaren bidez; leihotik ikusten ditudan kapak eta kapeluak ulermenari esker hartzen ditut gizakitzat, automatak izan litezkeen arren

-Arima/gorputza dualismoa eta guruin pineala

-Ondorio cartesiarrak estetikan: artea egiazko ideia baten mamitzea da mundu sentsiblean; lorategi frantsesa/ingelesa; Molière-n protagonista ez errealista baizik arketipikoa; musika: la querelle des bouffons: Rameau cartesiarra, arrazoiaren eta egitura geometrikoaren alde operan, maisutasuna kordokatzen duen komikotasunaren aurka, frantziar Batasunaren alde; Rousseau, berriz, italiar operaren alde, emozioaren eta barrearen alde, mundutik datorrenari zabalik

-Ondorio cartesiarrak kulturan: komunak: Frantzia, Ingalaterra, Alemania (Zizek)

-Ondorio cartesiarrak ekologian: batetik: gizakia, aurrerapen teknologikoari esker, naturaren jaun eta jabe; bestetik: animalia, makina huts; animaliaren garrasia torturatzen dutelarik, zentzubako, penduluaren kirrinkaren pareko; Malebranche eta zakur umeduna; bestalde, bibisekzioaren onura medikuntzan; Montaigneren eta Descartesen jarreren kontrastea animalien inguruan; E. de Fontenay, Le silence des bêtes

-Ondorio cartesiarrak politikan: batetik, Tocqueville: “iraultzaile jakobinoak cartesiarrak dira, eskolatik irten eta kalera jaitsiak”; bestetik, munduko lehen Parlamentua, Frantzian: ez Jainkoak baizik gizakiak dira legegile, tradizio ustela suntsitu eta borondatea eta arrazoimena erabiliz jendarte berri ahal bezain zuzena sortzea xede; azkenik, jakobinoen zentralismoa eta grina uniformizatzailea: Jules Ferry: une honetan Frantzia osoko hamabi urteko ume guztiak Matematika ikasten ari dira; eta bi ordu barru den-denak Historia; hizkuntza berean, noski

-Zentzu horretan esaten da Cartesio izan zela eta dela frantziar espirituaren ikur eta abiarazle, espiritu frantses argia, zehatza, geometrikoa; natura berez nahiko irregularra den arren, anarkikoa, lorategi cartesiar frantsesean geometrizatu egiten da landareen mundua, lorategia matematikoki dago antolatua, esaterako Paben, Pirinioetako Bulebarrean badaude zuhaitz batzuk, hostoak karratu eta laukizuzen perfektu gisa dituztenak ebakita; giza espirituaren ordena argia matematikoa naturaren gainean ezartzea, hori litzateke Descartes eta hori litzateke Frantzia

 -arriskutsua ere bada: Joxe Azurmendik dio Errusia herrien hilerria den bezala Frantzia hizkuntzen hilerria dela, espiritu jakobino cartesiar uniformizatzaile hori armen eta heziketa publikoaren bidez inposatu da; eta, esaterako, 2017an presidente izateko bost hautagai nagusiak, telebista pribatuetara eztabaidetara daramatzatenak, gainerako 6ak baztertuta, den-denak dira jakobino zentralistak; Frantziako Iraultzak sendotu egin zuen Frantzia Parisera eta Frantziako hizkuntzak Pariseko hizkerara murrizteko pasio biolentoa

 -Antzeztu ikasgelan gaur egungo eztabaidak erlijioso dualista cartesiarren eta neurologo monisten artean (arima ez da garuna baizik); arima, ordenagailu sofistikatu bat? orduan, nondik nora autokontzientzia, eta zertarako?

Irati, Santa Kruz baserriko artzainari, Garmendiari, bost ahuntz eta bederatzi antxume galdu zaizkio Burgoa inguruan.

Garmendia, mendian motorra eta automotorra darabiltenen aurka.

Ahuntzak beti gora jotzen omen du, ez bilatu San Pelaion.

Handik sarritan ibiltzen zarenez, aurkituko bazenitu.