Markos Zapiain

Bestalde, erabaki berri dute Institutuetan aurrerantzean Herritartasuna eta Giza Eskubideak irakatsi beharko ditugula. Gero, Rubalcabak legea zorrozki ezarriko duela adierazi du: Igor Portu eta Gorka Lupiañez txikitu dituzte. Eta Rubalcabak torturatzaileen aitzakiak, gezur ebidenteak, onartu eta zuritu ditu.

Zerk definitzen du hobeki Espainia, masailekoaren debekuak ala tortura sistematikoak eta torturatzeko agintarien baimenak eta bultzadak? Taoistak erantzungo lukeenez, aldi berean biak beharbada: txanpon beraren aurkia eta ifrentzua lirateke, herriko plaza argitsua eta estoldak.

Baina halako batean estoldak eta argiak bat egingo balute, Brunete mediatikoaren ezkutatze kriminalaren despit? Nola irudika liteke?

Honelako zerbait: gobernuburutza lortzeko, botoak ez dira aski. Berdintsuegi dabiltza Zapatero eta Raxoi. Ordalia bat beharko genuke.

Hots, Santiago Bernabeun, telebista guztien aurrean, Raxoiren eta Zapateroren arteko lehia, ea zeinek luzaroago estatu sekreturen bati eutsi. Porturi zein Lupiañezi egin dietena Zapaterori eta Raxoiri egin, eta kantatu barik tinkoen eutsiko liokeena, huraxe presidente.

Jainkoak nahi ez dezala, noski, giza eskubideak errespetatu behar baitira.

Boladan dago aspaldion harritu eta eskandalizatu plantak egitea gaurko nerabeen jipoiak direla eta. Hori kopeta gurea. Arazoa erlatibizatzeko gure gaztaroaz oroitzea aski ez balitz, hor dugu giza historia osoa, erlijio guztien sorrera, literatura… Horietan guztietan jarduera nagusietako bat lintxamendua izan da. René Girarden ustez lintxamendua da edozein gizarteren funtsa eta oinarria, eta edozein erlijiorena.

Ezagutzen ditugun izkribu politikorik zaharrenek etengabe adierazten dituzte honelakoak: “Gazteak begirunea galtzen ari dira, betiko balioez trufatzen dira, ohitura txukunak galbidean daude, ez dago helduenganako errespeturik...” Peter Sloterdijkek oroitarazi duenez, Antzinako Egipton etengabe salatzen zuten morala usteltzen ari zela, orobat mintzatzeko modu jatorra eta oro har hizkuntza. Era berean, hasierako taoismoaren hainbat testuk degradazioaren historia unibertsala dute hizpide. Juduen testu profetiko zahar askok ere gero eta okerrago gabiltzala gaztigatzen dute, eta endekatze honek ez duela irtenbiderik. Platon berdintsu. Dirudienez, aldatzen ez dena sentsazio horixe da, gazteek pikutara garamatzatela.

Gaur egungo gazteak ez dira gu baino bortitzagoak. Beren jipoiketen berri gehiago dugu batetik segapotoak eta internet dauzkagulako, eta bestetik gero eta biztanle gehiago garelako. Biztanleen ugaltzearen araberakoa da lintxamenduen eta lintxamenduen berrien ugaltzea.

Jipoi zoriontsua, zartako alaia, ez da fenomeno berria. Krudelkeria gizateria baino zaharragoa da. Berriki arte ezin izan dugu irudikatu ere egin, ankerkeriaren batek apaindu gabeko jairik. Festa eta ondo pasatze guztien derrigorrezko osagai izan da hildura. Hain zuzen, Ekuador inguruan bizi diren jibaro indiarrek, etsaien buruzagiaren burua ebaki eta jai giroan laranja baten tamaina hartzeraino murrizteari, “tsantsa” deritzote.

Soinketa orduei eutsi beharko litzaieke. Nerabeen zaletasun berriak sedentarioak dira: zappinean etzanik, eseririk txatean. Pizza jaten dute gainera aldi berean, eta doneteak. Frexkatzeko premia larria dute gure gazteen hormonek eta gantzek. Ez badira apur bat mugitzen, 20 urte bete baino lehen akabatuko ditu kolesterolak.

Kasu bakar batean dirudi zilegi Soinketari orduak kentzeak: baldin ordu horiek Filosofiari emango balitzaizkio. Zeren Filosofiak gaur egun duen ordu kopuruak ez baitu behar bezala erakusten berez behar duela izan ikasketen bihotza. Halatan, ordutegiaren aldaketa berri honek ikasgaien berregituratze orokor bati bidea eman beharko lioke, ikasgai bakoitzaren oinarri filosofikoa garatze aldera, eta oinarri horien arteko lotura ahal bezain argi eta sistematikoena.

Kontua da Filosofiaz gainerako ikasgaiek ezin dutela beren funtsaren berri eman, Filosofia baliatu ezean.

Esaterako, Matematikan, ikasleek arazoak ebazten dituzte, baina itsu-itsuan. Zertara datoz horrenbeste ariketa, zein da problemen zentzua? Historiako Matematikari handienak oso gizon apasionatuak izan dira, eta bizi izan dituzten pasioak batik bat filosofikoak izan dira: espazioa, infinitua… Ordea, Institutuko ekuazio eta integral hutsekin biografia apasionatu horiek baztertzen dira, lur hartu barik airean biraka dabilen bizikleta-gurpila antzo. Matematikaren esentziari buruzko galderari ezin zaio hizkuntza matematikoaren bidez ihardetsi. Matematikaren esentzia ezin du Matematikak azaldu, Filosofiak baino.

Hobe genuke, ikasgai bat gainerako ikasgaien zerizana azaltzeko erabiltzea, eta ez jadanik aski onkeriazkoa den curriculumari “Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Heziketa” kurtsi hori eranstera mugatu. Ito egingo gaitu azkenean politikoki zuzenak. Ikasleak berehala ohartuko dira delako “Heziketa” berri hori irakasleen, politikarien eta oro har helduen kontzientzia gaiztoa xuritzeko beste tramankulu astun horietako bat dela: ezin gosea, hilketak eta tortura desagerrarazi, ezin herritarrak legea bere senti dezan lortu, eta konpentsatzeko ikasle koitaduei txintxoak izateko eta arraza guztiak direla errespetagarriak behin eta berriro errepikatu behar, aurretik mila bider entzun ez balute bezala…

Ez ote da egokiagoa “Herritartasunerako Heziketa”ri eskaini nahi zaion ordua gazteari ikasten ari den guztia perspektiba orokor batean kokatu ahal izateko baliabideak eskuratzeari ematea, alegia, hipokresia gutxiago eta eduki sendoagoak oferendatzea?

Eusko Legebiltzarrean, nola Filosofiaren alde, hala Soinketaren, PPko Iñaki Oiartzabalek egin du, adore handiz. Agur eta ohore, Iñaki.

Dena den, ariketa fisikoa gure gazteria usteltzen ari den kuadrillismoa eta komunikakeria gainditzeko ere erabil liteke. Honelaxe: DBHko laugarren mailaren amaieran, udaberrian, eta Beharrezko Ikasketen titulua eskuratzeko beharrezko baldintza gisa, ikasleek, bat-banaka, ilargi beteko gau batez, ondo afaldu ostean, gaueko hamarretan basora edo leku morturen batera joan beharko lukete, eta konpon daitezela bakardadearekin, beldurrarekin, otsoekin eta mugikor barik. Soilik behin egunsentia loratu ondoren itzuli ahalko lirateke etxera. Eta, bizirik bueltatuz gero, soilik orduan jasoko lukete titulu akademiko ofiziala.

Gezurra nabaritzen hasten delarik, zer egin behar luke gezurtiak, egia lehenbailehen aitortu ala gezurrari kosta ahala kosta eutsi?

Eutsiz gero, barregarri eta negargarri gelditzen zara sarritan: Bush eta Sadamen suntsipen handiko iskiluak edota PP eta ETAren laguntza Madrilgo sarraskian... Baina lotsagarri gelditzeko arriskuagatik gezurra lehenbailehen zokoratzeko aholkuak aurka ditu Historia eta eraginkortasuna.

Zeren, zenbat gezur ez ote dituen denboraren joanak eta egia balira bezala errepikatu izanak, dudarik gabeko egia bilakarazi! Oro har, gezurti mota horri zorionak ematen dizkiozu, zure aldekoa bada. Aldiz, etsai bazenu, egia beti eta nonahi adierazteko betebehar morala gogorarazi nahiko zenioke.

Edonola ere, zenbaitetan gezurra traizionatu eta egia lehenbailehen aitortzea komeni den bezalaxe, beste zenbaitetan, esan duzun egia ez baldin bada komenigarri gertatzen, lehenbailehen gezurtatu beharra dago.

Colemanen aldetik oso polita izan da, eta Errealari dion begirunearen adierazpen, ez gezurra esatea, hori ohikoa baita, baizik nola biribildu duen, zein ederki eta zelako ganoraz pintatu dituen alegiazko xehetasun guztiak: esan zezakeen soilik etxea uholdeak hartu diela, eta aski zatekeen, baina begiruneak bultzaturik erantsi du garbigailua matxuratu zaiela, beheko solairuan umeak bizi direla eta uholdea bereziki arriskutsua izan zitekeela, eta horregatik nahiago izan duela prentsaurrekora joan baino lehen anabasa hura behar bezala konpondu…

Colemanen meritua are hunkigarriagoa da, kontuan hartuz gero Donostiako gautxori guztiek ikusi zutela sekulako melokotoiarekin Bataplanen, Napon, taxi geltokian goitika... Orain donostiar perfidiak “Alkoholeman” bataiatu du.

Entrenatzaile gisa ez ezik, pertsona gisa ere miresgarria da Coleman, giza konplexutasuna ezkutatzeko lanik hartu ez duen heinean. Errealaren datorren urteko zuzendaritzak ederki asmatuko luke, Coleman atxikiko balu.

Inposizioa tarteko, tristeak izaten dira batzuetan euskararekiko harremanak. Etengabe jarri behar izaten dituzu salaketak: Eusko Trenen, EHU-UPVn, eta abar, zure hizkuntz eskubideak zapaltzen baitituzte.

Baina badira egoera atseginagoak, euskaraz ongi pasatzekoak. Irauteko senak aginduta beharbada, zenbaitetan amorrua mehetzen da eta gozamena sendotzen, eskertzekoa baita, eta zaila, batez ere euskararen aurkako irain guztiei jaramon egin behar izanez gero.

Halatan, ia inoiz ez da alferrikakoa aldarrikatzea badirela euskara dela-eta pozteko arrazoiak. Gaur egun Euskal Herriko Institutuetako eta Lizeoetako ikasleek Platoni, Kanti, Nietzscheri buruzko azterketa zoragarriak egiten dituzte, sinesgaitzak, apartak. Denak ez dira horrelakoak, noski, baina baikortasunari eusteko moduko mordoxka eder bat bai.

Institutu garaiko gure euskara mailaren aldean, ehunka eta milaka dira maila izugarri altua duten euskal gazteak, bikain idazten dutenak. Iparraldean berdin, Piarres Xarritonek herenegun kontatu zidan Donibane Garaziko Lizeoa –Antton Luku dabil bertan– Frantziako Lizeo mitikoen pare dabilela emaitzei dagokienez, Parisko Louis-Le-Grand eta abarren pare, eta harrigarria dutela halaber euskara maila.

Beren esku dago euskararen etorkizuna.

“Hospital Central” ikusten izango dira oraintxe, edo “El internado”.

(Ederra, Pello Zabalak ekarri duen Bitoriano Gandiagaren poema)

Isildu ezean elebakarrak ezin du bere hizkuntza ez inposatu, ez du ezarri beste erremediorik. Eta ia euskaldun guztiak gara elebidunak. Dena den, baditugu euskaldun elebakar batzuk. Eta ez dago esan beharrik “euskal” izena ematen zaion herrian zein den arrotzago, zein dagoen baztertuago, euskaldun elebakarra ala erdaldun elebakarra. Hizkuntzari dagokionez, Euskal Herrian gaur egun euskaldun elebakarra da benetako paria bakarra.

Edozein gisaz, erdaraz dakigunok ere arazoak izaten ditugu. Gernikan arbitroak txartel horia atera zion futbolari bati, soilik euskaraz zuzendu zitzaiolako. Neuri ere, orain dela urte batzuk, atzerritik bueltan, aireportuan, kontrola igaro baino lehen paper bat betearazi zidaten, nondik nentorren, zertan nintzen ibilia, eta abar. Nik Markos izenpetu nuen, k-z, betiko legez, inongo asmo matxino abertzalerik gabe, beti erakutsi didatelako horrela. Orduan Poliziak begietara gogorki begiratu eta sakon, oso sakon mintzatu zitzaidan, Polizia ez ezik Txikitero ere izanen baitzen: “te has equivocado, Markos se escribe con c de cabrón”.

Erasotzaileek badakite euskararen aurkako zartakoen aurrean zelan erantzuten dugun, eta hala ere oldarrari eusten diote. Zergatik?

Alde batetik, eztabaida horrek barrutik higatzen gaituelako. Erasoen aurrean, Euskaldunon Egunkaria ohiko lotsagabekeria harroputzaz itxi zigutenean kasu, gure erantzuna hau izaten da: hasieran sumindura, egundoko manifa; gero, lauzpabost egunez Berria erosi; azkenik betiko El Correora eta Diario Vascora itzultzeko.

Erasogileek badakite amorruak euskararen aldeko jarrera pizten duela. Baina badakite halaber jarrera hori oso axalekoa dela, berehala desegiten den aparra, eta baliteke beren helburuetako bat izatea erasoz eraso euskara eta amorrua bat egin ditzagun. Euskara eta sentimendu uher eta desatseginak uztartu nahi bide dituzte, batik bat euskaldundu ez euskaldundu dabilen populazio esparru zabal horren baitan.

Badago hala ere bigarren arrazoi bat. Zeren euskara hain ezgauza baldin bada, zergatik ez dute bere kabuz hiltzen uzten?

Erasotzaileak ez baitira borondate oneko kazetariak, manipulatu dituztelako hanka sartu dutenak, baizik animalia zaurituarekin olgetan dabiltzan ehiztariak. Sinetsita daude euskal piztia hiltzen ari dela, eta animalia larriki zaurituaren kontura barre apur bat egin nahi dute, edo behintzat denbora eman. Horrela, euskara irainduz gero, piztia altxatuko da, ehiztariari haserre oldartuko zaio, atzaparra baldarki luzatuko dio, berpiztu dela emango du; baina ez da itxura hutsa baizik, xirikatzeari utzi orduko berez etzango baita berriro, herioren itxoitera.

Wall Street Journal-en erasoa bultzatu dutenak bat datoz Joan Mari Torrealdaik “El libro negro del euskara”n jasoriko ideia honekin: “Euskal Herrian ez dugu benetako bakerik izango harik eta guztiok erdaraz mintzatuko garen arte.”

Hizkuntz politikarako sailburuorde baten ikuspegitik, ez ote da Johnsoni erantzutea baino premiazkoagoa euskalgintzan benetan dauden arazoak konpontzen ahalegintzea?

Esaterako, Udal Euskaltegietako euskara irakasleen bizimodu petrala ezagutzeko "Kalamuataik Txargainera" Leire Narbaizaren blogeko azkenaurreko idazkia irakurtzea komeni da. Leire Narbaizak hamazortzi urte daramatza Udal Euskaltegietan irakasle. Eta sentitzen du bere lanak ez duela prestigiorik, probisionala dela, Jaurlaritzarentzat bere funtzioa ez dela adabaki hutsa baino. Hona ekarriko ditut bere salaketa batzuk. Dena den, Narbaizaren testua bera da irakurri beharrekoa, antologikoa baita: freskoa, sendoa, egiatia eta umore goibel batek zipriztindua, Narbaizaren beste asko bezala.

Kontua da Udal Euskaltegietako irakasleek, formazio espezifikorik ez izateaz gain, zoratzeko moduko ordutegiak pairatzen dituztela, kabaretera ordutegiak: adibidez, EAEko beste puntan ordu bi goizean goiz eta beste bi ilunabarrean.

Hizkuntza Eskolarekin alderatuz gero, aldea ikaragarria da, lan baldintzei dagokienez, prezioei, funtzionamenduari...

Euskara ikastea garestia da. Aldiz, gaztelania ikastea, adibidez Eibarren, doan da.

Eta Udal Euskaltegietako irakasleak soldataz ez dira kexu, AEKkoek beren erdia inguru kobratzen dutelako, lan gehiago eginda.

Leire Narbaiza: "Uste dut euskararen normalizazioa dela eta, erakunde publikoek hipokrisia handiz jokatzen dutela. Euskara, azken batean, floreroa baino ez da. Polit egiten du programan eta paperean. Baina eguneroko jardunean enbarazuan dago".

Etsaiak tentuz aukeratu behar dira, etsai indartsu libreak hobetsi, etsai beldurgarriak. Keith Johnson lako txotxongilo salduek ez dute euskaltzalearen etsai izateko ohorea merezi.

Johnsonena bezalako irainei ihardesteak merezi ote duen, hara zalantza. Ziur aski ona izango da erantzutea, alderdi politikoek psikologoak dituzte eta beti dabiltza elkarri erantzuten, are arerioak zer arraio esan ote duen ulertu baino lehen. Hala ere, demagun euskararen aurka espainolez botzen diren irain guzti-guztiei ihardesten diegula. Orduan, ia ez litzaiguke beste deus egiteko astirik geldituko. Halatan, egoki litzateke eta zuzen, Patxi Baztarrikak zuzentzen duen bulegora beste bi lagun ekarri eta lan-egun osoa euskararen aurkako irainei erantzuten jartzea, herritar arruntok horrelako xextra desatseginez libratzeko.

Dirudienez, eta zoritxarrez, euskarak gaur egun oraindik militanteak behar ditu. Baina tentelkeriei etengabe ihardetsi beharrak, tentel bilakatzen zaitu. Militanterik eragingarriena hortaz ez litzateke beharbada euskararen aurkako laidoak direla-eta beti defentsiban eutsi eta eutsi amorraturik bizi dena, baizik autista apal bat, irainak eta giro arrotza gorabehera euskaraz dabilena, eta ahal duen heinean euskararen bidez ondo pasatzen eta pasarazten duena, besteak beste horrelako irainak oroz lehen bertso on baterako abiapuntu eta akuilutzat hartzen dituen bertsolaria.

Bertsolariak ez ezik, iraina bizipoz bilakarazten du Katixa Agirreren ihardukia Keith Johnsoni ingelesez zein txukun dagoen irakurtzeak. Agirrek bere literatura ingelesez idatz dezakeela garbi erakutsi du. Dena den, bere liburuak argitaratzeko orduan gurago izan du gure hizkuntza, eta euskal irakurle batzuk horrenbestez zorioneko sentiarazi gaitu.

Asteazkeneko Kalakan etxean erditzea eskubide edo luxu ote den galdetu ziguten. Eskubidearen aldeko arrazoi bat adierazi nuen: ospitalean erditzeak karena edo ume-zorroa ebats diezazuten arriskua dakar. Gaur egun karena oso estimatua da kremak eta makillajeak egiteko; hori dela eta, ospitaletan sistematikoki lapurtu izan dute.

Ordea, Josebe Etxeberria emaginak jakinarazi zigun bere ospitalean, beste askotan legez, karena bota egiten dutela, eta egundo eta inon eta inork ez duela ostu.

Aurreko beste Kalaka batean ere, Downing Streeteko Akordioari buruzko zerbait esan orduko Joseba Arregik gogor gezurtatu zidan. Horrelakoetan, trebetasun dialektikorik ez dugunok isildu egiten gara. Are gehiago, Arregi bezalako pertsona heldu batek bere argumentuak su berezi horrekin botatzen badizkizu, pentsatzen duzu irakurritakoa ez zenuela zuzen ulertuko, eta aitzina.

Gerora, Imanol Muruak zehazki azaldu digu Akordio hartan Arregik zer interpretatu zuen gaizki; eta, ondorioz, Kalakan aldeztu zuenak ez duela oinarri zientifikorik.

Ospitaleetako karena-lapurreten kasuan, aitzitik, nire ikuspuntua indartzeko informazio bila ibili naiz baina deus ez. Beharbada ez nuen Egunkarian irakurriko, baizik eleberriren batean. Dena den, garbi oroitzen naiz kliniketan infiltraturiko gaizkile bandek ohean eseri eta karenez inguraturik antolatzen zituztela beren ekintza zitalak.

Hori bai, ezin fidagarriagoak dira karena berriki Alemanian errauskailuetan baliatu izan dutela dioten iturriak. Errekuntza azkartzeko erabili dute, hilik jaioriko umekiekin batera. Ez dakit gaur egun ohitura horri eusten ote zaion.

Kalakan proposatu nahi baina ezin izan nuena: umea etxean erdituta errazago izango zaigu karena gordetzea, eta zibilizazio tekniko industrial honek harrapa gintzan baino lehen karenarekin egiten zena berreskura genezake: batetik, amarentzat oso osasungarria ei da umeari bularra ematen dion bitartean karena frexkoa jatea; bestetik, karenaren patua eta umearena uztarturik omen daudenez, bagenuke ohitura polit hau errekuperatzea (Afrikako zenbait herritan bizirik dago): karenari kotoizko alkandora eta txapela jantzi, eta, soka batez lotuta, etxe ondoko zuhaitz batean, tentuz aukeratua, eskegi, ondoren ahal bezain luzaro eta gozoro zaintzeko, horrela ume errealari, karenaren bikotekide ohiari, benetan lagunduko baitiogu.