Iruzkina kohete legez

GIZAKIA

 

Gizakia gaizki irten den animalia bat da; ondorioz, behartua dago asmatze lan izugarri bati ekitera, teknikari, historiari eta arteari ekitera, liburuak idatzi eta irakurtzeari, munduarekin berriro bat egiteko ahaleginetan, inoiz lortuko ez badu ere erabat, gizatasuna bat ez etortze horixe baita funtsean. Izaki natural gisa abortu hutsa denez, natura ez zaionez aski, gizakiak bere burua zein ingurua tramankuluz eta protesiz betetzen du lehiatsuki. Hainbat filosofok jarri du mintzamena ahalmen horren oinarrian. Mintzamenak ahalbidetzen omen du abortuon askatasun malerusa.

 

Bestalde, idazle eta irakurleok aspaldi dugu galdua Europan behinola izan genuen ospe oneko izena. Egungo gizarteak, alderantziz, bereziki gaizki eginiko gizakitzat hartzen gaitu, erdi marikoitzat Jon Alonsoren hitzetan, eta apika ez zaio arrazoirik falta: baliteke mundua bere horretan gainerako gizakiek baino maizago sentitzea arrotz, eta zenbaitetan liburuak bertan erosoxeago ibiltzeko makulu eta kontsolamendu zaizkigu. Beste zenbaitetan, berriz, matxino bilakatu eta liburua indarrean den ergelkeriaren aurkako erresistentzia iskilutzat hartzeko eskubidea ematen diogu gure buruari.

 

GAUZA

 

Nolabaiteko bortxaz munduratzen gaituzte, geuk eskatzeke, eta nolabaiteko bortxaz bultzatzen gaitu halaber munduaren latzak liburuetara; horrenbestez, antzeko askatasun derrigortua dauka munduaren aurrean gizakiak eta liburuaren aurrean irakurleak. Bestalde, Lukrezioren ustez bat datoz atomo, formari dagokionez mugatuen konbinazioen bidez mundu infinituak agertu izana eta fonema jakin mugatu batzuk konbinatuz unibertso literario amaigabeak sortzeko ahalmena. Baina zertan da infinitua geure eskumenean jartzen duen askatasun hori? Zelan lotzen zaio mintzamenari? Eta iruzkinari?

 

Munduko gauzen funtsezko ezaugarria denboratasuna da; gauzei, desagertzen ari direlarik, beren simulakroak, mamu bikiak, darizkie etengabe. Simulakro horiek ikaragarrizko ziztuan zeharkatzen dute espazioa, eta gizakiak berehala bereganatzen ditu, hautemateen bidez. Hautematea, denboran den gauzari darion mamuak begiarekin topo egiten duelarik gertatzen da. Gizakiak, era kaotikoan iristen zaizkion simulakroen artean antzekoak bildu eta esentziak bereizten ditu, aurreneko mapen lehengaiak. Bien bitartean, esentzia horiek, adiera bilakaturik, euskarri material bati lotu, dela soinuzko, dela tintazko, nahiz bestelako, eta hitza sortzen du. Kojèveren iritziz, horixe da gerora teknika, historia eta artea ahalbidetuko dizkion mintzamenaren abiagunea.

 

LIBURUA

 

Liburuari dagokionez, gainerako gauzen antzekoa da: denboraren joanak higatu egiten du, une oro jaurtikitzen ditu bere simulakroak, eta abar. Gainera, nola gauzen eta gizakien arteko harreman naturala hala izkribuaren eta irakurlearen arteko harreman magikoa, hau da, bizitzea eta irakurtzea, harrigarriro, berdintsu dabiltza. Bai ba: liburua, gauza natural bat izateaz gainera, izaki magiko bat ere bada, eta bere berezitasuna izaera magiko horretan datza hain zuzen.

 

Izan ere, zeinu arbitrario zenbaiten bidez idazleen munduetan barneratzen gara. Irakurtzean, ahozko mintzaldi bat ulertzean baino areago, mirari telepatiko antzeko bat gertatzen da. Ohiko telepatia ez da liburu bat ulertzea baino estonagarriagoa. Pentsatzean, garunak piztu eta dantzan hasten dira, gogoeta ez baita hutsean gertatzen, zeruan edo ideien munduan, baizik materian hezurmamiturik, burmuinen euskarria behar baitu. Telepata gai izatea burmuin pentsalari baten dantza materiala nolabait jasotzeko, txundigarria da zinez, baina ez zeinu arbitrario batzuk dezifratuz bertan ez dagoen beste gizaki bati burutik edo bihotzetik pasa zaiona zeure gogoan jasotzea eta zeure baitan sentitzea baino txundigarriagoa.

 

Bertzalde, liburua hasi eta amaitu beharra dago, irakurtzeak denbora eskatzen du. Irakurri ahala, zeinu arbitrariook iraganerantz doaz. Ordea, badoazen heinean, gurekin batera noski, irakurtzeaz batera gu ere bagoaz-eta, zeinu arbitrario horiei adierak darizkie, liburu enpirikotik irten eta irakurlearen buruan sartzen baitira. Irakurtzen ikastea, orrialdetik gogora hegan datorkigun txori bakoitzari bere habia atontzea da.

 

IRUZKINA

 

Kontua da gauzari darion mamu arinaren antzera dabilela hitzaren adiera. Irakurlea, adiera anitz aldakor mordoa multzotan antolatu eta, ohartuki nahiz oharkabean, ia beti oharkabean, liburuaren zentzuen mapak margotuz doa. Iruzkingileak, aldiz, era ohartuagoan sortu eta eraiki behar ditu mapa horiek, jendaurrean erakutsi beharko baititu gero. Mapa eta ibilbideok kontagaitzak dira, gizakia gauzen aurrean bezain libre baita irakurlea liburuaren aurrean: mundua ez zaio gizakiari behin betiko egina eman; ezta liburua ere irakurleari.

 

Munduaren aurreko giza askatasun horrek dakarren arriskua nabarmena da: bere burua zein mundua bera suntsi dezake gizakiak. Eta liburuaren aurreko iruzkingilearen askatasunak dakarren arriskua, apalagoa, bikoitza da: alde batetik, liburuari protesirik xumeena ere ezin asmatzea. Halakoetan ez da ageri liburua baizik, liburuak iruzkingilea ito baitu. Hemen iruzkingileak liburuko pasarteak zein azal hegal edo solapak hitzez hitz ditu kopiatzen. Beste muturreko arriskua, iruzkinak inolako zerikusirik ez izatea da, oinarri beharko lukeen liburuaren mamiarekin. Halatan, iruzkingilearen nortasunak liburua zanpatzen du, liburuaren arrastorik ez da ageri iruzkinean, edo, bestela, edozein libururi egokitzeko modukoa da iruzkina.

 

Bi gehiegikeria horien artean kokatzen dira iruzkin izena merezi duten izkribuak. Iruzkin ideala, liburuari ongi egokituko zaion protesi bat asmatu eta liburua biziberritu, mugiarazi eta hegaldarazten duena da. Izan ere, gizakiak urpekariak eta espaziuntziak eta sateliteak egin dituen bezalaxe, berez ez dagozkion inguruetan bizi dadin ahalbidetuz, gizakiari lur azala baitagokio berez, era berean iruzkingileak badu liburuari protesiak asmatu eta eransteko askatasuna, baita protesi txit arraroak ere, liburua berez ez dagozkion munduetan sartzeko. Horiexek dira agian iruzkinik ederrenak, liburuari kohete bat erantsi eta hegan bestelako mundu batzuetara daramatenak, liburua bestelako mundu horietako gorabehera eta kontuekin nahastuz.