Kilkerbide iniziatikoa

“Kolosala izango da” ipuinean, Sarrionandiak kontu kezkagarri bati heltzen dio: gerrak gozamena ere badakar. Hamaika urteko mutikoak berez jolasten dira gerrara; ez dakite bakera jolasten. Gerra-hasieran ordutegiak, eskolak, arauak... hainbat gogordura hausten dira.

Bestalde, gerra zibilari buruzko euskal literaturan garrantzi berezia dute kilkerrek. Sarrionandiaren kilkerrek protagonista haurtzarotik heldutasunera daramate. Bilakaera bizi baten lekuko eta bultzatzaile dira ohartzeke, beren kantu monotono eta ergelari eusten dioten bitartean.

Hasieran, kilkerrak mutikoaren tiragomazko gerra paraleloetako baten jopuntu militar dira; baina, kilkerren hotsak lagun, protagonista eta bere laguna, gauez, dandarrez, erreketeen kanpamendura iritsi eta BI gauzaki jaurtitzen dizkiete etsaiei. Harrigarriro, hots BAKARRA entzuten da. Inportantea zaie enigma, baina alde egin behar dute, guardiakoa altxatu baita.

Ihesaldian, ordea, mutiko gero eta izutuagoak gero eta hurbilago sumatzen du guardiakoa. Honek mutikoa harrapatu eta poxpolu bat piztu du: baztangak zulaturiko aurpegi ikaragarri bat da erreketearena.

Halaxe nabarmenduko zaio mutikoari gerraren beldurgarria.

Ez dago gerra garbirik: gerra gehiagoren bila zebiltzan umeek, irudimenezko beren abenturentzako gerra erreal bat nahi zutenek, heldu ahala, alderantziz, euskarri erreal hori latzegia bilakatu zaienez, irudimenezko beren zirkoan bilatu beharko dute babesa. Aspaldiko hamarkada hauetan gerraren ondorioei ihes egiteko erabili izan du galtzaileak irudimena, horregatik ez dira berriki arte agertzen hasi gerra zibilari buruzko euskal eleberriak.

"Kolosala izango da”n, gerra atseginez hartzetik gerragatik negar egiterainoko ibilbideak egiten du mutikoa heldu; aldi berean, aita mirestetik aita mehatxatzeraino igaro beharrak ere laguntzen dio bizitzaren ankerra ezagutzen.

Izan ere, zergatik iristen da aita amari pistolaz apuntatu eta “urdanga baten moduan” akabatu nahi izatera, mutikoa ama babestera behartuz?

Agian, aitak ezin duelako jasan amak bezain ondo ezagutzen duen inoren behakoa.

Giza harremanetan beti, baina bereziki militarren artean, bada behin eta berriro nabaritzen den egitura eta bilakaera bat: alde batetik, jauntxo karismatiko bat, leba handiko gizona -Kalaportun Juan Maria Garaikoa-; bestetik, gizon hori miresten duten albolagunak eta gizajoak. Egitura hori abian jarri orduko, buruzagiak hondamendira amiltzen ditu miresleak. Gainera, koitaduok, jausten doazela, berdintsu jarraitzen dute ugazaba miresten, ez baita makala. Gure mutikoaren aita zangobako itzultzen da frontetik, eta Garaikoak, gerra ostean Kalaportuko nagusi berriro, puru bat oparitzen dio esker onez.

Durangarraren obra osoan bada halako menpekotasunari ihes egiteko deia. “Hitzen ondoeza”n kontatzen da badoala morroi bat desfilean, formazioan. Jenerala agurtu behar dute. Baina “jeneralaren paretik pasatzean, batbatean, bestaldean agure bat ikusi nuen martxa militarraz axolatu gabe han aldamenean bideska batetik zihoana, astiro, herrenka, kanta debekatu bat erdikantatuz... Formazioa abandonatu eta agure haren atzetik abiatu nintzen, berehala konprenitu bait nuen beste hura zela 'ene jenerala'.”