Markos Zapiain

Zigortu ahal izateko gaizkilearen askatasuna suposatu beharra dago, erabakimena, liberum arbitrium, aukeratzeko ahalmena. Eta gizakiok nahiago izaten dugu zigortu ulertu baino. Erdi Aroan animaliak ere erantzuletzat jotzen zituzten. Michel Onfrayk kontatu duenez, behin batean Normandian ahardi batek, zerri eme batek, ume bat jan zuen, gurasoek bide ertzean eserita utzia zutena. Epaiketa egin zioten: heriotza zigorra. Behin baino gehiagotan, baserritarrek oilarren aurkako salaketa formalak jarri zituzten, desorduz kukurruku egin eta esnatzeagatik. Heriotza zigorra eta lepoa ebaki. Halaber bizkarroien aurka, galsoroak alferrik galarazteagatik. Auskalo nola konponduko ziren auzitegian zorri mordo erruduna gobernatzeko.

Espainia aldean oraindik orain soldaduzkan gauza bizigabeei nolabaiteko erantzukizuna leporatu izan zaie. Lagun batek kontatu zidan furgoneta militar bat hartu,  bueltaxka egin eta horma baten kontra amaitu zuela. Laguna atxilotu zuten, bai, baina baita furgoneta ere, formalki: “queda usted detenida y arrestada”. Erakargarriegia izango zen beharbada, probokatu egingo zuen soldadua bere barruan sartzera. Furgonetari sarea gainetik ezarri eta atxilo. Ez soilik baztertu, baizik atxilo. Teniente bati armairu bat gainera erori zitzaion, eta armairu hura ere atxilotu egin zuten.

Dena den, ez ote da zuzenagoa alderantzizko bidea? Agian, animaliei eta gauzei erantzukizuna egotzi beharrean, gizakiei beharko litzaieke erantzukizuna eta errua arindu.

Guk badugu benetan aukeratzeko ahalmena? Ez ea gosaltzeko kruasana edo donetea nahi dugun, baizik funtsezko kontuak, esaterako gure sexu joera, hiltzaile izaera, eta abar. Spinozak eta Freudek uste dute ezetz. Spinozak dioenez, botatzen dugun harri koxkorrak kontzientzia eta mintzamena balitu, esango liguke askatasun osoz aukeratu duela aurrena ziztuan igotzea, gero lastertasuna apaldu eta jaistea eta azkenik lurrean atseden hartzea. Spinozak harri hori bezala ikusten du jendea. Askatasunaren ilusioa dugu, determinatzen gaituzten kausak ez baititugu ezagutzen. Guztia bageneki, zehazki ezagutuko genuke hiltzailea biktima hiltzera derrigortu duen kausen eta ondorioen katea, hilketa halabeharrak ekarri duela ohartuko ginateke.

La palabra “pueblo” tiene diversos significados que no coinciden por ejemplo con los de “herri”. Resulta graciosa la manera irremediablemente circular en que tuvo que definirla el caballero de Jaucourt cuando redactó el articulo “Pueblo” para la Enciclopedia ilustrada: “Nombre colectivo dificil de definir, dado que en los diversos lugares del mundo, en los tiempos diversos y según la naturaleza de los acontecimientos nos formamos ideas diferentes del concepto ‘pueblo’.” Quizá lo que diferencia entre sí a los humanos no sea tan importante como lo que los une, pero sin duda Sarkozy no es cubano. Lo humano aparece diversificado en pueblos diferentes. Por supuesto, el mestizaje y lo neblinoso de las fronteras hace difícil la clara delimitación de los pueblos. Los patriotas constitucionales tuercen el gesto cuando leen “el pueblo”, esa antigualla, como cuando ven a la suegra. Ahora bien, de vez en cuando hay que sacar a pasear tanto a la suegra como al pueblo, que se ventilen las momias.

No se sabe muy bien lo que sea un pueblo. Cuando se dice “un pueblo” (el pueblo checheno, el pueblo corso, el pueblo vasco, el pueblo mapuche) se trata o bien de una especie de almorrana que sufre algún Estado, o bien de algo así como Dios o el punto G. Es difícil de definir pero hay quien asegura haberlo  sentido. En  la guerra ideológica contra uno de tantos pueblos que se empeña en durar, el enemigo imperial suele aducir que el pueblo vasco no existe, es pura alucinación, los vascos son unos locos que se creen vascos.  

La verdad es que no sólo todo pueblo es imaginario; también lo es la personalidad individual, como vio bien David Hume, filósofo escocés que, sólo por serlo, todo inglés deseó ver ahorcado, según Hume mismo cuenta. Los argumentos utilizados para rechazar la existencia de un pueblo con nombre pueden serlo igualmente para negar cualquier identidad personal. Ben Gurion, Golda Meir, casi todos los presidentes israelíes han repetido que “el pueblo palestino no existe”, lo mismo que ciertos ideólogos del constitucionalismo acerca del pueblo vasco. Y no les falta razón, como tampoco le faltaba a aquella interesante variante de la nota habitual en el umbral de las malas novelas: “Todos los personajes de esta novela son ficticios, exactamente igual que las personas de la vida real”. La personalidad de Santi Leoné es tan ficticia como la del pueblo mapuche o la del español. Ahora bien, lo imaginario no deja de producir efectos reales. Por otro lado, no quiero morir, sentimiento natural y legítimo.

El patriotismo constitucional que propugnan quienes no se sienten sojuzgados por la Constitución, a la que la mayoría de los vascos estamos sometidos a pesar de no haberla aceptado y que contiene leyes claramente antidemocráticas, es una sosada que, como todas las sosadas, esconde una trampa. Es como si te exigieran renunciar al Athletic o al Barca para imponerte el amor al fútbol en general, es decir, al Real Madrid, equipo por otra parte incapaz de ganar título alguno sin ayuda de los árbitros.

Los separatismos en España utilizan cada vez más argumentos de sentido común, pragmáticos y consecuencialistas: el tamaño del País Vasco permite una adecuación a las novedades sociales y económicas y una gestión de los problemas concretos más ligera y rápida; además, por supuesto, un País Vasco independiente garantizaría mejor la pervivencia del vascuence. En cambio, los argumentos de los constitucionalistas suelen ser o bien confusos y mitológicos, o basados en el miedo (cuando no constituyen amenazas directas), o bien no son argumentos. Defender hoy en día que los Estados son cosa del siglo XIX (cuando ningún pueblo renuncia voluntariamente a semejante fósil, sospechoso aferramiento), defender que si nos independizáramos dejaríamos de estar en Europa, defender la sagrada unidad de la madre patria y la herejía que supondría trocear su cuerpo, defender que si la opción independentista se extiende “mandamos los tanques, como impone el artículo octavo de la Constitución”…  Está claro: es la opción dependentista la que actualmente resulta trasnochada y afeada por la peligrosa agresividad de los inseguros.

La independencia generaría una sensación de alivio y bienestar entre otras cosas porque el PP, heredero espiritual de Franco, obtiene en España alrededor de 10 millones de votos, que se traducen en un permanente mangoneo vaticanista/tardofranquista en el estilo político, judicial y mediático, agobiante lastre del que conviene descansar cuanto antes.  

Berriki arte tesia eta antitesia sintesiak biribiltzen zituen, baina orain ez dugu sintesi lasaigarririk, baizik protesia. Tesia, antitesia eta protesia. Giza gorputza oinarri naturaletik gero eta urrutiago dabil, gero eta libreago. Karlos Linazasoro tolosarrak iradoki duenez, gure zahartzaroan honelaxe oheratuko gara: entzungailua kenduko dugu, betaurrekoak, ordezko hortzak. Gero, ohean eseri eta ezkerreko esku ortopedikoa kenduko dugu, ondoren eskuineko zangoa. Jarraian, maindirepean sartuko gara goxo-goxo. Eta argia itzali eta zoriontsu sentituko gara, bihotzaren ordez izango dugun taupagailuaren konpas latorrizko beti berdina entzunez. 

Protesiaren pozarekin batera, ekomigrazioa gero eta bortitzagoa izango da. Giza oldeak eta herriak lekutu beharra izango dute kokaleku berriren baten bila, baina ez, ohi bezala, gerratik ihesi, edo tiraniatik, edo langabeziatik, edo katastroferen batetik, baizik gure industria, garraio eta gizartearen garapenak hainbat lurraldetako airea eta oro har ingurunea pairagaitz bilakatu duelako, ezin arnastuzkoa. Badugu dagoeneko atmoterrorismoak bultzaturiko ekomigrazioa. Atmosfera pozoindutik ihesi datozkigu ekoetorkinak. Guk ere, auskalo noiz arte jasan ahalko ditugun gure isuri toxiko eta porlantze eta asfaltatze orokorrak. Beste ekomigrazio mota bat ere agertu da: Artikoko herri asko beren betiko lurrak utzi beharrean dira, izotzezko blokeen urtzearen erruz.

Arestian hasi gara etorkin mota berri hori ezagutzen. Bere errefuxiatu-estatusa oraindik ez dago arauturik. Arautzen dutenerako, bihotzaren ordezko taupagailuaren latorrizko konpasa entzunez lokartuko dira.

Arantxa Iturbek Ai ama! liburuan gure tokian jarri gaitu emakumeekin guaiarena egiten ibiltzen garenok, esanez adibidez: “Hori zorte ona zuena, erditu ahal izatea, nik ere nahi nuke bizia eman, nire haragiaren haragia sortzeko misterioa erraietan sentitu!”

Utzi bakean, ihardetsi du Iturbek, utikan, gezurti ez bestea. Erditzea tortura hutsa da. Natura, sadikoa ez ezik, gaiztoa ere bada.

Gezur hutsa da naturak ama erditu berriari umearenganako maitasun eztia agintzen diola.

 Nire lankide batek erditze arazoak nozitu zituen. Botika gogor batek amets goxoetara eraman zuen. Palmondo baten azpian zegoen, hamaka batean etzanda, itsasoa hurbil, zoriontsu. Umearen negarrek bortizki esnatu zuten. Emaginak izterren gainean zion ipinia. Haserre bizian, “daramatela hemendik ziztuan!” garrasi egin zuen. Semeak mundualdi honetan entzundako lehenbiziko hitzak izan ziren, amaren lehenbiziko ele plazentak. Orain elkar maite dute, baina erditzeak sarriegi dakar oinaze ikaragarria. Batak ez du bestea kentzen.

Etxean erdituz gero, ez duzu ospitaletan ohikoak diren zenbait oker pairatu beharko. Ospitalean mingarria izaten da erremediorik ez duen kontraste hau: gurasoentzat berebiziko gertakizun izugarria dena, aspergarri gerta liteke emaginarentzat. Ulergarria ere bada, zurea baino lehen egun berean zazpi erditzetan lagundu behar izan baldin badu eta gaueko ordu txikiak badira.

Gure lehenbiziko alabaren jaiotzaz oroitzen naiz. Uzkurdurak aurrera zihoazen. Artean ez zen epiduralik. Arrate une batetik bestera hil zitekeela iruditzen zitzaidan. Beste galaxia batean zebilen eta sekulako deiadarrak botzen zituen. “Bitartean heldu eskutik” eskatu zidan, berak behar zuelakoan, baina ziur aski ni kontsolatzearren, oso fina baita.

Emagina alboko gelan zegoen, telebista ikusten. Mexikoko sugetzar bat ematen zuten Tele Bosten. Noizbehinka atea ireki, gu han oihuka eta izuturik ikusi eta “vale, vale, joder, no exageres, qué pesada” esan eta berriro kulebroia ikustera. Arrate erdi ito eta isilik gelditzen zenean, “vaya sorpresa que seas mi hermano, Alfonso Gabriel, siempre creí que eras mi abuela” eta horrelakoak entzuten genituen.

Egia da gure agintarien hizkera irakasleoi buruz ari direlarik esker on hipokritaren generoan sartzen dela. Bushena bezalakoa da marineak Irakera bidaltzean, edo Zapaterorena legionarioak Afganistanera: “Hori duk eta motel, animo, benetan heroikoa da zuena, herriak bihotzez eskertzen dizue ahalegina, ikaragarria da aberriaren alde egiten duzuena, inoiz ez zaituztegu ahaztuko. Baina, hori bai, nire seme-alabaren bat Irakera edo Afganistanera, ezta pentsatu ere”.

Irakaskuntzan sartzen direnei ere gero eta jende gehiagok begiratzen die misiora edo gerra arriskutsuren batera joango balira bezala. Bihotzez eskertzen digute, batez ere zama hori gu bezalako tutuluok gure gain hartuta, beraiek ez dutelako hartu beharrik.

Ordea, arriskuan loratzen da salbabidea.

Oro har, zuk zartakoa, iraina, eztenkada pairatzen duzularik, besteren bati igaroarazteko joera izaten duzu. Tratu txarren emalea, tratu txarra jasandakoa izaten da eskuarki. Hori armadan garbi dago arauturik: kapitainak du komandantea iraindu edo zigortzeko eskubidea, komandanteak koronela, koronelak sarjentua, sarjentuak soldadu xehea. Eta azken honek, pilaturiko zigor eta irain mordoa amorru gogorrez bideratu beharko du etsaiaren aurka.

Jesukristo bezalako sainduak, berriz, laidoen eta jipoien joan-etorria geldiarazten dutenak lirateke. Jo nazazu, irain nazazu, baina nik katea etengo dut, nire baitan atxikiko dut zartakoa. Etengabe eta gogorki lintxatuko nauten arren, ez diot eztena besteri pasaraziko.

Ikasturtea ondo joan dadin oso eragingarria izaten da hasieran sentiaraztea (ez hitzez azaltzea, baizik gorputzean sentiaraztea) zeu, irakaslea, ero biolento arriskutsu beldurgarri bat zarela, erabat arbitrarioa, kontuz ibiltzeko modukoa. Horrek aurrerantzean ikasturtean zehar bare atxikitzen ditu ikasleak.

Aldiz, emakumea bazara, txikia eta argala, jai duzu. Hau da, beldur fisiko bat eragiteko gai ez bazara, beharrezkoa duzu erakundearen zeharkako mehatxua.

Masailekoa berez ez da oso eragingarria, horrexegatik debekatuko zuten ziur aski: irakaslea edo gurasoak barregarri uzten ditu, beren desoreka nabaritzen baitu, urduritasuna eta gontzetarik jalgi izana. Heldua bere burua bridatzen ez dakien gizajo biolento gisa erakusten du ikasleen edo seme-alaben aurrean, bere makaltasuna. Era berean, Rousseauren eta Nietzscheren ustez, Estatu batek tortura erabiltzea bere ahulezia, ezinegona eta ergelkeria nabaritzen ditu.

Belarrondokoa eragingarriagoa da beharbada ematen duenarentzat jasotzen duenarentzat baino. Zartakoaren bidez hezten omen dela, gerora asmatu zaion zentzu edo helburu bat da. Aurrena masailekoa dator, erraietakoa, itsua, naturala. Eta a posterriori asmatzen zaizkio norberaren kontzientzia onak eta gizarteak onartzeko moduko xedeak: hezi, bide onetik eraman.

Ikasi beharrak eskatzen duen diziplina ezartzeko orduan benetan eragingarri izu lauso bat da, mehatxu-giro latente orokorra, irakaslea gainditu eta erakundeak berak zabaldua. Hori biziki onuragarria da bihurrikeriak egiteko tentaldia eragotzi eta ikasketak eskatzen duen diziplina ezartzeko orduan.

Eskolak oinarri ugari dauzkake, baina bat duda barik beldurra da: etorkizunari beldurra (titulurik gabe ez ei dago lanpostu kaxkarra baino), jendartean ez integratzeko beldurra, adinkideen aurrean estralurtar emateko beldurra…

Masailekoa gorabehera, irakaskuntzaren oinarrian mehatxu eta txantaia sistema sendo bat dago. Nerabe osasuntsu batek nola pairatuko ditu bestela udaberriko egun alai bateko sei-zazpi ordu jarraian eserita?

Filosofoen artean ere badira batetik ehiztariak eta bestetik hartzaileak, jasotzaileak. Lehenbizikoen artean, Platon, Akinoko Tomas, Diderot: ideia bururatzea hodeia ehizatzea da. Bigarrenenean San Agustin, Heidegger: Jainko laztana, bete nazazu zure Jakinduriaz, Izatea zainduko dut, Izatearen artzaina nauzue.

Bestalde, “ehiza” esaten da, oro har, baina oso aldakorra da eta ezagutzen hasiz gero baditu alde liluragarriak, esaterako ehiztarien modei eta berrikuntzei dagozkienak. Dena den, ziurrenik liluragarriagoak dira oraindik ehizakien moda aldaketak.

Esaterako, basurdeek Urdaibai inguruan orain dela bizpahiru urte ohitura berri bat hartu zuten, baserritar batzuek “soro-borroka” deitu zutena: asteburuetan basurde-saldoak elkartu eta edozein baratz eta porruri eraso egiten zioten.

Basurdeen soro-borrokarekin batera, ehiztarien artean moda bat jarri da abian Artea inguruan, gaur egun indarrean dagoena: zuhaitzera igo, adarren gaineko plataforman zutitu eta bertatik arkuz eta geziz hiltzea basurdea. Batzuek txantxetan txano lumadun bat janzten dute, Robin Hooden gisara.

Egia esan, abereak industrialki erabiltzen dituztenen artean ere bada abeltzain finik, ehiztarien artean bezalaxe.

Nire bizialdiko bisione edo ikuskizunik txundigarrienetakoa Artaxonan izan nuen, Jimeno Jurioren herrian. Mayora oilozaleak negutegi itxurako oilategi erraldoi batean ehunka oilo zeuzkan, eta den-denak betaurrekoekin. Betaurrekoak gorriak ziren, opakuak. Mayora benetan arduratzen zen oiloez. Oiloen gaineko mundu osoko hainbat aldizkariren harpidedun, beti saiatzen zen oiloen oinazea arintzen.

Garai hartan haize gaizto bat zebilen, oiloa erasokor jartzen zuena. Lauzpabost oilo zituen Mayorak kaiola bakoitzean. Haize horrek eraginik, elkarri mokoka hasten ziren. Eta oiloak behin odola ikusita itsutu eta amorruz jarraitzen du mokoka alboko oiloa hil arte. Baina betaurrekoekin ezin odola ikusi eta horrenbestez aireari egiten zioten mokoka eta berehala aspertzen ziren.

Bigarren D-ko Olatz Canterak kontatu digu Bilboko eskola erlijioso batean hamar urteko haurrei sexologoak hitzaldi bat eman diela, gurasoak seme-alabekin batera entzule, eta gurasoak ikaratuta irten direla (umeak ez horrenbeste), sexologoak muxu beltzaren eta antzeko praktiken berri zehatza eman baitie.

Pairatzen ari garen informazio-gainezkaldiak nostalgia handiz oroitarazten dizkit gure nerabezaroan erakusten zizkiguten filmina haiek bizitzaren misterioaz eta umegintzaz, ia beti apaizak proiektatuak: aurrena bikote bat petrilean eserita, elkarri maitasunez begira, atzean eguzki erraldoia ezkutatzen, zeru laranja. Hurrengo filmina: ama erditzen. Oraingo txapapotearen aldean zoragarria zen lotsa hura, imajinatu behar hura.

Nerabeen uzkurtasuna sexuari buruz gurasoekin mintzatzeko orduan, eta alderantziz, ez ote da erdi biologikoa? Edozertaz eta guztiaz mintzatzea ona dela psikologo batzuek zabaldu dute, baina ez modu desinteresatuan, mintzatu behar aizun horri esker bizi baitira. Ordea, ez al da dotoreago, garbiago, osasuntsuago, euskal usadio zaharra: isiltasuna, are sekretua? Gure alabek 14 eta 16 urte dauzkate eta sexuari buruzko informazioa, eskolan, institutuan eta edonon, aski eta sobera izan dute, dute eta izango. Hasiko banitzaie, “begira alaba maiteak, banana hau zakila genuke eta kondoia ipintzen erakutsiko dizuet”, salaketa jarriko lidakete, arrazoi osoz, neronek baino hobeki dakitena esplikatzeagatik, eraso psikosexualagatik eta desorduko txortaldira bultzatzeagatik.

Egokiagoa da lehengo eredua: esperimentatu dezatela zuhurtzia erabilita eta zorte on. Gurasotasunak ez dakar seme-alaben sexu-aholkulari izan beharra. Ez ditut alaben sexu-abenturak ezagutu nahi, Jainkoarren, zorabiatuko nintzateke.

Isiltasuna difamatzen dabilen kanpainari dagokionez, Juan Rulfo idazle mexikar bikainaren bizimodua, berak kontatua: “Oso itxita bizi naiz. Etxetik bulegora noa, eta listo. Gure etxean ez dugu hitz egiten. Gure amonak ez zuen inorekin hitz egiten, hitz egiteko ohitura hori Hiriburukoa da, ez landakoa. Gure etxean ez dugu hitz egiten, inor ez da mintzatzen, ez Klara nirekin, ez ni Klararekin, ezta seme-alabak ere, inork ez du hitz egiten, hori ez dugu erabiltzen, gainera ez dut komunikatzeko ezer. Gertatzen dena ulertu, horixe da nahi dudana. Nire buruarekin bai, hitz egiten dut, baina ez zait gustatzen beste inorekin hitz egitea”.

Diotenez, oraingo gazteek sexua ez dute arduraz erabiltzen. Ordea, ez ote dira sexu harreman guztiak hein batean arduragabeak? Sexu harremana eta ardura beti eta nonahi uztartu beharrak berehala dakar frigidotasuna. Rotterdamgo Erasmoren ustez, bizi ahal izateko arduragabetu beharra dago, erotu. Ezkondu, seme-alabak ekarri… pitzatuta ez bageunde, ez genuke halakoetan amiltzeko ausardiarik.

Ardura muturrera eramanez gero, politikoki zuzena sexu harreman fisikoan bertan txertatzea dugu. Amerikako Estatu Batuetako Ipar Mendebaldea omen da politikoki polita ezarri nahian amorratuen dabilen eskualdea. Bertako College batean sedukzio-prozesua bera ere arautu dute. Bikotekide bakoitzak, ezer egin baino lehen, hitzez baimena eskatu behar dio besteari, eta soilik mintzozko onarpena jaso ondoren egin ahalko ditu egin beharrekoak. “Sar diezazuket atzamarra belarri-zuloan?” “Bai, sartu”. Orduan bai, sar diezaiokezu, bestela bortxakeria genuke. “Jar diezazuket eskua ezkerreko titian?” “Aurrera, tigre”, eta abar. Dirudienez, ondo funtzionatzen du, ikasleek erabiltzen dute. Noski, serio hartzen ez dutelako dabil ondo. Galderak eta erantzunak berak erotizatzen dituzte eta jolas bihurtzen, ironia lizun batez apaintzen dituzte. Ez dakit gustatuko litzaidakeen horrela seduzi nazaten. Aukeran nahiago ohiko ekimen isila, betiko berotasun itsu eta mutua, eta ardura auzoan.

Bestalde, mintzamolde etsi hori, belaunaldi berriak ardura galtzen ari direla errepikatzen duena… Gaur egun ezagutzen ditugun izkribu politikorik zaharrenek honelakoak adierazten dituzte: “Gazteak begirunea galtzen ari dira, betiko balioez trufatzen dira, ohitura txukunak galbidean daude, ez dago helduenganako errespeturik, gero eta arduragabeagoak dira...” Antzinako Egipton etengabe salatzen zuten morala usteltzen ari zela, orobat mintzatzeko modu jatorra eta oro har hizkuntza. Era berean, hasierako taoismoaren hainbat testuk degradazioaren historia unibertsala dute hizpide. Juduen testu profetiko zahar askok ere gero eta okerrago gabiltzala gaztigatzen dute, eta endekatze honek ez duela irtenbiderik. Platon berdintsu. Dirudienez, aldatzen ez dena sentsazio horixe da, gazteak lotsagabeagoak direla eta pikutara garamatzatela, baina beti izan da horrela eta hementxe gaude ta poztutzen naiz.

Dirudienez, oraingo gazteek desberdin egiten diote aurre sexu harremanari. Egia bada ere gazte bakoitza bat-banaka desberdin eta aldakor ageri dela, eta “gazteak” kontzeptua nahasiegia dela  (harrigarria da esaterako DBHko hirugarren mailatik laugarrenera dagoen jauzi psikologiko eta morala), hala eta guztiz ere, egungo gazteen hainbat jokabide ezinezko zen gure garaian edo lehenago, eta horrek oinarrian balio- aldaketa bat gertatu dela edo abian dela erakusten du. Berriki hamasei urteko mutiko zentzudun batek kontatu dit bere ohean etzanda masturbatzen ari zelarik ezustean aita gelan sartu zitzaiola. Aitak “barka” xuxurlatu eta alde egin zuen. Nire ikasle honek bere lana patxadaz eta gozoro burutu ondoren sukaldean aurkitu zuen aita, urduri bezain lotsatuta. Ikasleak berak kontsolatu behar izan zuen aita: “Lasai, aita, ikusi duzun hori normala da, naturala. Zuk ere egingo zenuen nire adina zenuenean, ezta?” Nekez irudika genezake antzeko egoerarik eta elkarrizketarik gure nerabezaroan, are gutxiago gure gurasoen eta beren gurasoen artean.

Beste kasu bat, gure garaian edo lehenago pentsaezina, eta nerabeek sexualitatea modu lasaiagoan bizi dutela seinale: behin batean, Psikologian, neska batek masturbatzeko orduan erabiltzen duen fantasia gogokoenaren berri eman zigun: Txinako jauregi bateko printzesa izaki, biharamunean ezkondu behar du eta sexuaz ez daki tutik ere. Orduan, Jauregiko neskame eta morroiek ohe batean etzanarazi eta sexu harremanei buruzko sekretuak erakusten dizkiote. Hamar ipini nion, bere ausardia ospatzeko. Mutilen fantasiak arruntagoak izaten dira, heterosexualenak behintzat bai: titi pare erraldoia goiti eta beheiti eta kito.

Gazteak sarritan soilik gazte den bitartean egiten ditu bere, gurasoenak ez bezalako  balioak; heldu bilakatu ahala, gurasoenak barneratu eta errepikatzeko joera hazten zaio. Dena den gaur egun belaunaldien arteko jauzia sexuari ekiteko orduan ez ezik balio-aldaketa orokorrago batean ere nabari da. Internetek, sakelakoek, nanobotek eta pilula berriek garunen mutazioa ekartzen ari dira, eta ondoriozko balio-aldaketak. Are gehiago, balioekiko harreman berriak. Izan ere, orain arte borondatez ahalegindu behar zenuen balio jakin bat betetzeko: demagun ausart, eskuzabal, errukitsu aritzeko. Aurrerantzean ordea dirudienez pilula soil batek ahalko zaitu ausart, eskuzabal edo errukitsu bihurtu. Borondateak, orain arte balioetara heltzeko abiapuntu eta gasolina izan denak, garrantzia galduko du.  

Ohiko balio etikoen artean, oraingo gazteek adiskitetasunari ematen diote garrantzi handia. Aldiz, duintasuna dateke baliogabetuena. Telebistako serietan edota youtube-ko bideoetan bereziki erakargarri zaie edozein duintasun galtze, edo, behinik behin, kontrolpean bide duzun gizartearen aurreko itxura ustekabean arrakalatzea.