Markos Zapiain

-Nietzsche: “Montaigne bezalako pertsona batek idatzi izanak handitu egiten du, zinez, Lur honetan bizitzeko plazera”

-Filosofo gehienek ez dute filosofotzat, maizegi aipatzen du bere burua eta ez Ideia, Jainkoa edo Atomoa, ondoegi idazten du; literato gehienek ez dute literato petotzat, ez du genero ezagunik erabiltzen, ezin sumatu zein helburu duen, pasadizo eta aitorpen bilduma soila dirudi bere liburuak; muga-gizona, susmagarria

-Genero berri bat: entseiua, saiakera (zundaketa, esplorazioa, esperimentua, dakizunetik abiatu eta ez dakizunera hegaldatu)

-Konplazentzia eta erruki barik pintatzen du bere burua, umorez, gure literatorik exhibizionistengan ere harrigarria litzaigukeen ausardiaz: txikitasuna (1'57), baldarkeria, zetazko galtzerdiak bai neguan bai udan, zakil txiki bezain laburra, inpotentzia; liburua, besteak beste, txikitasunak eragozten dion presentzia indartsua lortzeko azkenik munduan

-Liburua idaztea, bere burua egituratzeko tresna (nik liburua egin baino gehiago liburuak egin nau ni)

-Diktatu egin zuen, ezin zuen pentsatu ibilian baino: bere dorreko liburutegian txango zebilela bururatzen zitzaiona eskribau bati diktatzen zion; gero, hori bai, etengabe erantsi zituen ñabardurak eta pasarte berriak, idatziz

-Montaignek berak euskaldunei buruz: mugimendua eta ibiltzea debekatzen badiezu, airea eta argia kenduko dizkiezu; bere burua Gallus Basco definitzen du, basko-galiar, basko-frantses, garai hartako jende denak bezala bestalde gaskoiz mintzo zen Akitania, Landak, Biarno eta inguru horietan; gaskoia okzitanierako mendebaldeko dialektoa da; bai “gascon” eta bai “basque” “vascon”etik datoz; Montaigne: “gure arbaso euskaldunak...”

-Harreman estuagoa zuen Montaigneren eskualdeak Nafarroarekin Frantziarekin baino; Nafarroako errege Henrike III.aren adiskide (gerora Frantziako Henrike IV.a izango zena)

-Montaigneren entseiuetan, bikain txertaturiko aipu ugari, aipuaren artista: ezin pentsatu besteak gabe; pentsatzea da besteari norberaren baitan toki egitea; eta heziketa, besteak pentsatutakoa ez buruz ikasi baizik eta ondo digeritu eta gure haragi bihurtzea

-Heziketan, haserrearen ondorioz ezartzen dugunean zigorra, ez gara zuzentzen ari, baizik mendekatzen

-Montaigne jaio bezain laster inudearen etxean utzi zuten, gaskoiz mintzo zena; bi urte zituela aitaren gaztelura ekarri eta aitak debekatu zuen Micheli latinez beste hizkuntza batean mintzatzea; zerbitzari guztiei latinezko esaldiak ikasarazi zizkien eta Alemaniatik irakasle bat ekarri zuen Michelentzat, frantsesez ez zekiena, eta den-dena latinez irakatsi ziona; biziki maite zituen Lukrezio, Plutarko, Zizeron, Erroma

-Bederatzi urte zeuzkala eskola frantsesera bidali zutenean, Bordelera, estralurtar

-Beraz, Montaigneren ama hizkuntza benetan aita hizkuntza, hizkuntza hila; ahoan txikitandik latina bezalako hildako lengoaia bat zuena, une langue mort, aho-mingaineko eritasun batek jota hil zen

-Montaigne, hizkuntza kontuetan, gaur egun ere ezohiko, estrabagante: Entseiuak japonieratik ari dira frantses modernora itzultzen, Montaigneren frantsesetik japonierara itzuli zuenak hemen sumatu ez ditugun ñabardurak ikusi eta ederki eman baititu japonieraz

-Edonola ere, frantsesez idatzitako lehen Filosofia liburua duzu Entseiuak; ez da batere purista, inguruan entzuten zituen gaskoizko hitz pilo bat zerabilen; Montaignek dio bere bizialdiko hogeita hamar urtean goitik behera aldatu zela frantsesa, bere aiton-amonek ez zuten ulertuko Montaigneren zahartzaroan entzuten zena

-Frantsesez idatzi zuen, besteak beste, buruan zuen irakurlea emakumea zelako, eta emakumeek ez zekiten latinez; maite zituen emakumeekiko harreman pribatuak eta gustuko zuen irudi hau: emakume ezezagun batek bere liburua logelako intimitatean irakurtzen; Montaignek dioenez, urreak asko dezake, baina edertasunak gehiago

-Marie de Gournay, hasieran Montaigneren miresle, gero elkar ezagutu eta Montaignek aliantza-alaba deituko dio, feminista bikaina, izugarri maite izan zuten elkar, 32 urteko adin-aldea eta Montaigneren inpotentzia hazkorra gorabehera, viagrarik gabeko garai hartan; Montaignek dioenez, zakilak erantzuten ez duenean ferekak aski

-Guretzat ere harrigarria den naturaltasunaz mintzo da sexuaz eta sexuaz mintzatzeko debekuaz, sexua neurriz gain bihurtzen duena interesgarri; debekuak desira pizten du

-Ezkontzaz eta maitasunaz: batetik, ezkontzak, Montaigneren ustez, jakintsuaren autonomia zapuzten du; horretan bat etorriko da Marie de Gournay 

-Bestetik, hobea izaten da amodiorik gabeko ezkontza, pasioak soilik ezkontzatik kanpo funtzionatzen omen du, bestela eguneroko bizitza kixkali egiten du; pasiozko maitale batekin ezkontzeak erantzukia dakar, iskanbila, negarra, jelosia, damua; horregatik dio maitale batekin maiteminduta ezkontzea dela "saskian kaka egin eta ondoren buru gainean ipintzea"

-Hortaz, ezkontza ondo joan dadin, senar-emazteek adulterioari eta ezkontzatik kanpoko pasiozko harremanei ezikusia egin eta diskrezioz onartu beharko lituzkete; ezkontzarik onena: emaztea itsu, senarra gor; ezkontza egokian, senar-emazteen artean, ez pasio itsua, baizik eta, patxadaz, adiskidetasuna gehi sexua: hori da giltza

-Heriotzari lotzen dio Montaignek ezkontzarena eta maitemintzearena. Ezkontzaren eta adulterioaren arteko oreka horretan helburua gure bizitza mugatu honetan ahal bezain ongi pasatzea da. Ez ahaztu hil behar dugula, gehien maite ditugunak ere ezinbestez hilko direla

-Hala ere, bizitzaren amaiera heriotza den arren, amaiera ez da xedea. Bizitzaren xedea gozamena da, eta helburua behar bezala gozatzea den heinean ez da ahaztu behar bizitza mugatua dela eta heriotza beti eta nonahi dugula zain, ez ideia ilunak gogoan erabiltzea gustuko dugulako

-Ustekabeko heriotzen hainbat adibide ipintzen ditu Montaignek: Esopo alegia idazlea hil zen atzaparretan dortoka edo apoarmatu bat zeraman arranoak atzaparrak laxatu eta dortoka buru gainean erori zitzaionean. Beste bat, orrazten ari zela zauritxo bat eginda. Larrua jotzen ari zirela, ema izterren artean, besteak beste, Kornelio Galo pretorea, Erromako armadaburu Tigelino, Espeusipo filosofo platonikoa eta Aita Saindu bat, gutxienez

-Beldurrik sakonena heriotzaren beldurra denez, heriotzaren ezinbestekotasunarekin onezkoak eginez gero edozein beldur gaindi dezakezu. Hiltzen ikastea da menpeko izaten desikastea. Heriotza onartzeak askatasuna dakarkigu

-Ondo bizitzeko eta gozatzeko, hortaz, ez ahaztu bihar bertan hil gaitezkeela eta bizitza berehala igarotzen dela. Ondo adierazten du Montaigneren ikuspuntua Enjoy Yourself (It's Later Than You Think) abestiak:

 Goza ezazu, uste baino beranduago da

Goza ezazu, ondo zauden bitartean

Urteak badoaz, begi-keinua bezain laster

Goza ezazu, uste baino beranduago da

-Leporatzen zaio ez zuela bere emaztea maitatu, baina garai hartan ezkontzak ez zuen maitasunarekin zerikusirik; Montaignek dioenez, gainera, ezkontzak jakintsuaren autonomia zapuzten du; horretan bat etorriko da Marie de Gournay, bere aliantza-alaba

-“Virgilioren zenbait neurtitz” saiakeran dio hobea izaten dela amodiorik gabeko ezkontza, pasioak soilik ezkontzatik kanpo funtzionatzen duela, bestela eguneroko bizitza kixkali egiten du; pasiozko maitale batekin ezkontzeak erantzukia dakar, iskanbila, negarra, jelosia, damua; horrela ikusten du Montaignek: saskian kaka egin eta ondoren buru gainean jartzea

-Ezkontza ondo joan dadin, ezkontzatik kanpoko pasiozko harremanei ezikusia egin eta diskrezioz onartu; ezkontzarik onena: emaztea itsu, senarra gor; ezkontza egokian, senar-emazteen artean, ez pasio itsua, baizik eta, patxadaz, adiskidetasuna gehi sexua: hori da giltza

-Zentzu honetan, esanguratsua da Montaigneren garaiko pasadizo bat, Bordelen kokatua, ezin hobeki konpontzen diren senar-emazteen pasio eta jelosia falta duena gai nagusi: senarra jauregian ezustean agertu, emaztea zerbitzari batekin alberdanian ikusi eta diotso: “laztana, imajinatu ni beharrean beste norbait sartu izan balitz”; alegia, ezkontzak kontu soziala da eta jendaurrean itxurak gorde beharra dago

-Emaztea bezala, umeak ere ez ziren bereziki maitatzen: haurren heriotza-tasa izugarria zen, kopuru batetik gora hiltzen uzten baitzituzten; ohitura: amak soberako ume jaio berria berekin oheratu eta biharamun goizean amaren pean itota; Montaignek halako batean dio bizpahiru hil zaizkiola, ez daki zehazki zenbat haur hil zaizkion, ez zion garrantzi berezirik ematen; sei ume izan zituen eta bakar bat iritsi zen helduarora

-Istripua zaldian; bere egingo du Ciceronen esaldi ospetsua: “filosofatzea hiltzen ikastea da”; beraz eta batez ere, bizitzen ikastea; hiltzen ikastea da ez bizitzea hil behar ez bagenu bezala; edonola ere, “Nire bizitzako zeregin nagusia da ahal bezain ondo pasatzea”

-Bizitzako unerik perfektuenak bakardadean sentitzen dira. Nafarroako errege Henrike III, gerora Frantziako Henrike IV izango zena, bisitan joaten zitzaion aholku eske. Hala ere, Montaignek injenioz babesten zuen bere independentzia: bere dorreko leiho batetik hurbiltzen zen edonor detektatu zezakeen; zenbaitetan bisitariarekin egoteko gogorik ez eta bazuen dorreko horma bat manipulatua, eta bertan ezkutaleku bat, aulki xume batekin, behar izanez gero bisitariak alde egin arte pare bat orduz edo han eserita aguantatzeko

-Gorroto zituen jende gozakaitza eta zoritxarraren adiktoak; jakintsuaren marka: patxada alai iraunkor bat; aukeran nahiago Demokrito irribera Heraklito negartia baino; Montaignek dio bere bizitza zoritxar ikaragarriz beteta egon dela, baina gehienak ez direla gertatu

-Montaigne: "gozamena dugu helburu"; bizitza, poza, plazera, desira, gozamena eta zorionaren alde, jakinduria alai bat nahi du; katolikoa izan arren, plazer haragikoia ez du bekatutzat; “katoliko hedonista” definitzen du Onfrayk

-Hil osteko zoriona hemengo zoritxarraren ordain: hori baino ideia arraroagorik...

-Larruaren plazera defendatzen du, Jainkoaren opari bat da; plazera naturala da, berez ona; fanatikoen desnaturalizazioak garamatza gure burua eta zehazki gorputza gorrotatzera

-Jende umila du eredu, herri xehea: nekazarien baretasuna goraipatzen du, lurrari lotutako jendearena: bizimodu soila, sinplea, diskretua; kulturaren zeregina: desnaturalizazioa geldiarazi

-Bere bizitzako lehen bi urteetako ama titikoaren sendi gaskoiaren sinpletasuna berreskuratzea du xede

-Tolerantea, zabala, eszeptikoa, fidagarriagoa zitzaion zalantza ziurtasuna baino; “zer dakit nik” zuen ikurritz, “Que sais-je?” bilduma ospetsuak heredatua; zenbat eta gehiago jakin, orduan eta duda gehiago; gure akatsei ezikusi egiten diegu, aldi berean akats horiek berak besteengan sutsuki gaitzesten ditugula; halatan, susmoetan oinarrituta torturatzen ditugu sorginak edo indiarrak, beren balizko errua aitor dezaten; hobe zalantzari bide eman eta susmoa bertan behera utzita; edozein aitzakia asmatu krudelkeria saihesteko

-Torturaren aurka garbi idatzi zuen lehen idazlea, Voltaire eta gainerakoen aitzindari (sorginen aurkako prozesuetan erruz erabili zuten tortura); gogor salatu zituen halaber espainolen izugarrikeriak Amerikako konkistan; koldarkeria da krudelkeriaren ama; Montaigneri ezer ez zaio beldurra bezain beldurgarri

-Hainbat erregerekin eta Aita Sainduarekin harremana izan zuen, baina boteretsuekin ez zen lausengari ez ipurgarbitzaile: munduko tronurik altu eta garrantzitsuenean ere, nor bere ipurdiaren gainean eseri behar

-Xenofobiaren aurka, eurozentrismoaren aurka, emakumeak gutxiestearen aurka

-Talentuei eta ahalmenei dagokienez, andrea eta gizona berdin-berdinak; gaur egungo desberdintasuna da indarrean dauden erakundeen eta ohituren errua; besteak beste, andreen instrukzio faltarena; ezkontzara arteko birjintasuna gorde beharra kritikatzen du; baita onarpenik gabeko sexu harremanak ere; emakumeen gozatzeko eskubidea aldarrikatzen du; orobat adulteriorako eskubidea, betiere diskrezioz; sexu harremanetan, goxotasunaren alde

-Xenofobiaren eta eurozentrismoaren aurkako erlatibista: Brasilgo kanibalak guretzat arraroak badira, gu neurri berean gara arraro haientzat; Montaigne, atzerritarrekin topo egitean, beti saiatzen da irudikatzen zer ikusiko ote duen beregan atzerritarrak, zer pentsatuko ote zuten esaterako zakila neurriz gain nabarmentzen duten prakei buruz, XVI mendean modan egon zirenak, ustezko basatiak biluztasuna eta sexualitatea hain modu natural eta jostarian bizi duten bitartean; Rabelais eta Montaigne dira Frantzian jakinmin etnologikoa erakusten duten lehenbizikoak: ezin dugu gure jendartea ezagutu ez badugu barneratzen jendarte mota desberdinak ezagutzeak ahalbidetzen digun ikuspuntu erlatibista eta perspektibista

-Beraz, Montaigneren eszeptizismoa ez da Pirronenaren tankerakoa, inoiz ez duena inongo iritzirik adierazten, baizik eta Sokratesenaren ildokoa. Sokrates zuen idolo: “dakidan gauza bakarra da deus ez dakidala”, “ezagut ezazu zure burua”; edonola ere, Montaignek, bere burua ez du bilatzen duenean aurkitzen; ezustean topatzen du, gutxien espero duenean

Morrontzari agur

http://www.oeegunea.eus/agiriak/ikusi/125

Bermeoko I.Arozena-B.Barrueta Institutuan irakasleen ehuneko 51k egin du greba, nahiz eta Hezkuntza Sailean ez agertu ehuneko 38a baino

Zergatik?

Hezkuntza Sailaren aplikazioan ikasturte hasieratik gurean lan egin duten irakasle GUZTIAK agertzen dira, alegia, 71 izen-deitura; besteak beste, bajan daudenak, dagoeneko ez dauden ordezkoak, aspaldi joandako ordezkoen ordezkoak, eta abar

Azken horiek ezinbestez markatu barik utzi behar, eta aplikazioak ulertzen du grebari uko egin diotela

Greba egin ahal izan duten irakasleen kopuru erreala 55 izan arren, Hezkuntza Sailaren aplikazioan, esan bezala, 71 ageri dira; halatan, datu erreala da irakasleen erdiak baino gehiagok greba egin duela, eta ez soilik ehuneko 38ak

Noski, nagusien hedabide nagusiak Hezkuntza Sailaren punta-puntako teknologia informatikoaren emaitzak ari dira zabaltzen 

Honezkero bost lagunek galdetu didate gaitzespen kutsutxo batez ea zergatik erabili dudan Etakideen ametsak liburuan “esnazko amets” esamoldea. Lontxo Oihartzabali irakurri niolako ausartu nintzen, Freuden “Psikoanalisiaren aurkezpena”ren itzulpenean. Sabino Aiestaran izan zen berrikuslea. Klasikoak bilduman dago. Eredugarri zaizkit bi maisu handi horiek. Hau da esaldia: “Esnazko amets-egoera batean sartu zen, eta hormatik nola suge beltz bat atera eta gaixoarengana inguratzen zen, honi hortzaka egiteko asmoz, ikusi zuen.” (73. or.)    

"Loaldiko amets" versus "esnazko amets", ez da hain desatsegina. Hala ere, “esna eginiko amets” eta horrelakoak ere ondo, besterik ez genuen behar.  

Emmanuel Macron presidentegaiaren proposamena da, eskualde prioritarioetarako. PISA emaitzak ikusita, ordea, EAE osoa dugu eskualde prioritario 

Oso harreman estua izan du Macronek irakaskuntzarekin eta garbi ikusi du emaitzak hobetu nahi izanez gero dirua ratioa jaisteko erabili behar dela, eta ez, gurean bezala, betiko programei izen berriak eman eta irakasle eta zuzendaritza taldeak burokrazia absurdo batean itotzeko  

Bob Dylan eta Joan Baezen bertsioa, 9:00-12:45. Joan Baezen aita Mexikoko Pueblan jaio zen.

https://www.youtube.com/watch?v=GlUUmiIEinY

The crops are all in and the peaches are rott'ning,
The oranges piled in their creosote dumps;
They're flying 'em back to the Mexican border
To pay all their money to wade back again

Goodbye to my Juan, goodbye, Rosalita,
Adios mis amigos, Jesus y Maria;
You won't have your names when you ride the big airplane,
All they will call you will be "deportees"

My father's own father, he waded that river,
They took all the money he made in his life;
My brothers and sisters come working the fruit trees,
And they rode the truck till they took down and died.

Some of us are illegal, and some are not wanted,
Our work contract's out and we have to move on;
Six hundred miles to that Mexican border,
They chase us like outlaws, like rustlers, like thieves.

We died in your hills, we died in your deserts,
We died in your valleys and died on your plains.
We died 'neath your trees and we died in your bushes,
Both sides of the river, we died just the same.

The sky plane caught fire over Los Gatos Canyon,
A fireball of lightning, and shook all our hills,
Who are all these friends, all scattered like dry leaves? 
The radio says, "They are just deportees"

Is this the best way we can grow our big orchards? 
Is this the best way we can grow our good fruit? 
To fall like dry leaves to rot on my topsoil
And be called by no name except "deportees"?

-Teleskopioa Bibliaren aurka: Ilargiko mendiak, izar berriak, geozentrismoa. Elizak: nola sinetsiko diozu gehiago traste horri Jainkoak idatzitako liburu sakratuari baino

-Nikolas Koperniko poloniarrak ezarri zuen geozentrismoa, baina Samoseko Aristarkok Kristo aurreko hirugarren menderako garbi zuen adierazia

-Kosmos biribil, geldi, ziur, bakar, babesle, goxo, betierekoak eztanda egingo du; hori zen ordea bai grekoen eta bai kristauen irudia

-Gerra latza Elizaren eta Zientziaren artean: ez soilik Galileoren aurkako prozesua; Giordano Bruno Erroman bizirik erreko dute, heliozentrismoa eta unibertsoaren infinitutasuna aldezteagatik, eta eguzkiari eta lurrari ez emateagatik beste edozein astrori baino garrantzi handiagorik. Apaiza zen

-Galdurik aurkituko du gizakiak bere burua: garbi dago zerua ez zaio gizakiari zuzentzen, ez dago gizakiarentzat egina. Pascalen esaldi ospetsua: “espazio infinitu horien isiltasun eternoak izutzen nau”

 -Kosmosa betierekoa eta absolutua zenean, geometriaren erreferentziak ere absolutuak ziren nolabait esateko. Orain, unibertsoak bere oreka harmoniatsua galdu eta erdigunerik ez duenez, erdigunea edonon egon daitekeenez, Descartesek “kartesiar” deituriko koordenatuak asmatu beharko ditu, “abzisa” eta “ordenatu” deituriko ardatzak, unibertsoko puntu bakoitzak sortzen baititu bere erreferentzia propioak, ezin da ordena absolutu batean behin betiko finkatu

-Bide batez, aurrerantzean Jainkoaren definizio eta ikuspegi flipagarriak biderkatuko dira. Pascalek berak, esaterako, horrela definituko du: “Jainkoa zirkulu bat da, erdigunea inon ez daukana, eta zirkunferentzia, berriz, edonon”

-Pixkanaka latina zokoratu eta ama hizkuntzetan idazten hasiko dira filosofoak, hala nola Nikolas Makiavelo, Montaigne, Descartes, Hobbes, Galileo bera... ; garai honetakoa da gure Joanes Leizarraga, Itun Berria euskaratu zuen lehenbizikoa

-Zientzia berriaren bultzadaren ondorioz, tradizioak indarra galduko du. Autoritatea iraultza zientifikoa baino lehen nagusi zen eskolastikan Erlijioak eta Filosofoak ezartzen zuten, alegia, Bibliak eta Aristotelesek; Descartesek ordea tradizio guztien azterketa kritikoari ekingo dio, giza arrazoiaren izenean

-Filosofiaren abiapuntua estoikoentzat Kosmosa zen; kristauentzat Jainkoa; iraultza zientifikoa humanismoari lotuta etorriko da eta ez kosmosa ez Jainkoa, baizik eta gizakia izango da filosofiaren oinarri eta abiapuntu, giza arrazoiak egia izan nahiko lukeen edozer bere galbahetik igaroaraziko du, azterketa kritikotik; erabat iraultzailea da Descartesen jarrera, iragana gainditu eta hutsetik abiatze bat; horregatik esango du Tocquevillek Frantziako Iraultzaileak, Robespierre eta, kartesiarrak direla, eskolak utzi eta kalera jaitsitakoak     

Julio Caro Barojak argi nabarmendu zuen sorgintzari dagokionez berriki arte izan dugun arazo nagusia: sorginek ez dute idatzi (Las brujas y su mundo). Sorginkeria pairatutakoek idatzi izan dute, edota Inkisidoreek; gehienez ere, erudituek. Orain ordea literatura aberats baten jabe gara. Eta hor ikas ditzakegu ez soilik sorgin ariketak eta xedeak; oinarrizko terminologia zelan bideratu ere bai.

Liburu horiei esker lausotu egiten da xamanismoaren eta sorgintzaren arteko muga. Don Juan xaman gisa etiketatua izan den arren maiz, bere burua sorgintzat dauka, "sorcerer" deitzen dio bere buruari, "brujo". "Sorgin" hitzari dagokionez, Caro Barojak zurgin, hargin eta gisakoei lotzen die, eta hasierako "sor" hori berriz latinezko "sors, sortis"-etik letorke, "sorcerer" edo "sorcier"-en lehen silaba bezala.

Hortik eratorri dira orobat euskarazko "zori" eta gaztelaniazko "suerte". Sorginak bere patua erabakitzen daki, bere zoria sortzen eta beraz baita hein batean irakartzen ere. Oso diziplinatua izan behar hortaz, bere buruaren jabe. Goitik behera hartzen ditu bere gain bere erabakiei lotutako erantzukizunak. Ezkutuan bizi bada ere, ez dabil ezkutukerian, inpekablea da.

Ingurukoei leporatzen dizkiegun gure zoritxarrak sarritan gure makaleriaren eta utzikeriaren ispilu izaten dira. Castanedak bere aitaz gorde zuen irudian egiturazko ahulezia tentel bat zen nagusi. Bere buruari errepikatzen zion Arana aitak oheratzean beti agintzen ziola Carlitos nerabeari biharamun goizean seietan esnatu eta igeri egitera joango zirela elkarrekin, baina gizona egundo ez zen garaiz jaikitzeko gai, eta gero beti asmatzen zuen aitzakiaren bat etxean gelditzeko. Castaneda kexu zen, ez zion barkatzen, aitaren erruz piszinarik gabe gelditu omen zen urte garrantzitsu haietan (bide batez, Euskal Herrian igerileku pilo bat dago, zenbait eskualdetan “igerileku” deitua gainera, arroketan, hondartzetan, aintziretan, erreketan; baina horietako bakar bat ere ez da piszina. Frantsesez “piscine” dugu, gaztelaniaz “piscina”. Zergatik ez baliatu igerileku mota berezi hori aipatzeko, bai iparraldeko eta bai hegoaldeko euskaldunen artean daukan erabilera zabal hori kontuan hartuta?).

Don Juanen erantzuna: eta zergatik ez zinen zeu joaten? Ezerk ez zizun eragozten. Eskura zenuen. Zeure gain hartu behar duzu urte haietan igeri egin ez izanaren erantzukizuna, ez aitari eta ez beste inori leporatu. Eta berdin jendeak egin omen dizkizun hainbat eta hainbat itsuskeriekin. Izan zaitez duina eta heldua behingoz, begiratu bizitzari aurrez aurre.

Bere buruaz inongo gupidarik ez duen zintzotasun zorrotz hori da bere zoria gobernatzera deliberatzen denaren betebeharretako bat, sorgin bizimoduaren ezaugarrietako bat.

Sorgintzan funtsezkoa da ariketei eustea, eustea eta eustea. Luzaro egon zaitezke emaitza garbirik gabe, eta etsi, baina ez, tira aurrera, aitzina beti sorgin euskalduna.

Sorginen hizkeran, beste gizakiekin partekatzen dugun munduaren deskribapenaren arabera gabiltzanean, normal bizi gara, tonalean. Ohiko munduko osagaiak harrapatu eta lotu egiten ditugu orduan; eta onartutako deskribapena proiektatzen diegu. Horren guztiaren ondorioa da hautemate normala. Uztartuta daude jende normalaren pertzepzio normal guztiak. Munduaren deskribapen onartuaren araberako errealitatearen eraikuntza zeregin kolektibo bat da hein batean, gizarte jakin bakoitzean dauden pertsona guztiek esku hartzen dute bertan. Horrek eragiten du gizartekide guztiek berdintsu hautematea gauzaki zehatz bakoitza.

Sorginaren ahalegina mundua ohiko deskribapenetik libre hautematea da, eta bestelako mundu batzuk eraikitzea. Nahiz eta denok dugun ahalmen hori, soilik pizten zaigu behin normaltasuna blokeatzen denean. Eta hori ez da batere ohikoa jende normalaren bizialdian: oro har, jaioz geroztik hil arte ez ditugu gizarte kontsentsuak oharkabean eraiki eta elikatutako munduaren mugak gainditzen.

Betiko jarrera eta hautemate horiek blokeatu daitezke haatik, barneratu dugun munduaren deskribapenari arrotzak zaizkion ekintza ez funtzionalen bitartez.

Munduaren ohiko deskribapenak era jakin batera jokatzera bultzatzen gaitu. Gure ekintzak oro onartutako deskribapen horretatik  datoz eta aldi berean egiaztatu eta sendotu egiten dute. Sorginek ekintza horiei “jardutea” deitzen diete, eta, eusten duten eta dituen deskribapenarekin batera, bere burua etengabe elikatzen duen sistema bat osatzen dute.

Munduaren edo norberaren ohiko deskribapenarekin bat ez datozen bestelako ekintzei sorginek “ez jardutea” deitzen diote.

Ez jarduteak eten egiten du deskribapen nagusiaren jarioa, mundu ezagunari dagokion hautemate moldea. Ez jardutea da beste munduetan barneratzeko sarbideetako bat; edota, tolteken hitzetan esatearren, tonaletik nagualerako zubietako bat. “Nagual” beste aldeari deritzote, bestelako munduei, hementxe bertan inguruan eskura dauzkagunak, beso baten distantziara, bide batez esanda.

Ez jardutea mundu normalean praktikatzen da, hala da, baina aldi berean bestelako munduetara ere bagaramatzanez, esan daiteke ez jardutearen praktika sistematikoak elkarguneak sortzen dituela bi munduen artean, tonala eta naguala bildu. Jungen hizkeran: geldika-geldika gogo kontzientearen eta inkontzientearen integraziora hurbilduko gara. “Norberaren osotasuna” deitzen diote emaitza horri sorgin toltekek, Victor Sanchezek jakinarazi duenez.

Besteak beste, biltzera heldu beharko genuke gurean bereizirik bizi ohi diren ni amesgilea eta ametsetako protagonista, ametsetako nia; honek normalean ez du haren berririk, baina sorgin ariketei esker biak elkartzera iritsiko zara. Goitik behera aldatuko zaizkizu orduan izaera eta bizimodua.

Sorginen ariketak talde bitan bana daitezke: alde batetik, betiko munduari dagozkionak, gorputz hau, hautemate arrunta. Zelatatzeko artea deitzen diote. Zelatatu beharrekoa, gure ohiturak, mintzamoldeak eta jarrerak dira. Horien artean indarra kentzen digutenak detektatu behar ditugu, eta desagerrarazi, indar handia pilatu beharra baitago burmuineko zati ezezagunak biziarazi eta mundu ezezagunetan barneratu ahal izateko.

Bizioak baztertzea, esaterako, sorginen ustez, oso hondoratuta ez dagoen edozein pertsonaren esku dago, eta berehala. Erretzeari, edateari edo jokoari uztea, aste bakar batean lor daiteke. Nahimena gutxiesten dugu, baina berez itzela da nahimenaren ahala, eta, beste batean ikusiko dugunez, sorgintzaren helburu nagusietako bat nahimena ametsetan infiltratzea da.

Sorginek ibilaldi luzeak egiten dituzte: egunero sei ordu edo gehiago. Sorgintzari gehien hurbildu izan zaizkion filosofoek ere, Thoreau eta Nietzschek, oso ibilaldi luzeak egiten zituzten ahal bezain maiz.

Noski, sorgina ez dabil edonola. Eskuak beti libre, ez makilarik ez antzekorik. Zerbait eraman behar izanez gero, motxila. Hatzak apur bat makotuta, ez ahurra ukitu arte baina ia-ia. Ibilaldiek bakartiak behar dute, aurikularrik gabe, ahal bezain isilik, mendiko edo hiriko soinuak lasai entzun eta segituan ahaztuta.

Sorgin ibileran, edozelan ere, begien erabilera da ziur aski garrantzitsuena: begirada ez duzu inon fokatu behar, saihestu arretagune bereziak eta zabaldu behako panoramiko bat. Ezkerreko begia ahal bezain ezkerrera eta ahal bezain gora eraman eta eskuinekoa berdin, ahal bezain eskuinera eta ahal bezain gora. Eutsi sei orduz ahaleginari, behakoa ezertan ez kontzentratzen ondo kontzentratuta. Hori egunero. Denboragarrenean, hautemateko zure inertziak dantzan jarriko dituzu eta zerbait berria jarriko da abian zure garunetan. Horixe izaten da ez jarduteen emaitza: ezohiko praktika arraroen bidez zure nia eta zure mundua desorekatu egiten dira, ziurtasunak galdu, eta horrek aukera berriak zabaltzen dizkizu. Begiak ezohiko modu batez kokatu eta erabiliriko ibilera hau da emaitza garbiak bizkorren erakusten dituen ariketetako bat.

Aretxabaletan HUHEZIn Iñaki Urruzolaren eskutik euskal kulturaren transmisioaz ari garela, azpimarratu behar kultura horren adierazpen asko eten izan direla historian. Horietako bat duzu sorginen kultura. Indarrez etendako transmisio hura berreskuratzen ahaleginduko naiz.

Ematen du sorgintza mundu osoan barrena sakabanatuta dagoela, eta siberiar xamanen, mesoamerikako curanderoen eta hemengo sorginen ariketak eta helburuak berdinak direla funtsean. Aldi berean desberdinak, noski, geografiak erlijio desberdintasunak moldatzen dituen bezala (adituek diotenez, monoteismoa soilik basamortu herrietan sortu ahal izan zen, eta mendi, errekatxo, iturri eta leizezuloz jositako lurrek bestelako erlijioak eragiten dituzte ezinbestez), sorgintzak ere adierazpen desberdinak izan ditu Amazonian eta Zugarramurdin. Hemengo sorginen praktika zehatzak ez ditugu ondo ezagutzen. Hura zer izango zen ezagutzeko, gaur egungo sorgintza-bideen artean bibliografia oparoena eragin duenera hurbilduko gara, alegia, Mesoamerikako kultura indigenetara, Colon baino lehenagoko eta askoz ere lehenagoko garaietatik bizirik iraun duten mundu ikuskera eta jardueretara.

Sorginak historian sarritan bere izaera disimulatu behar izan du, hilko baitzuten bestela, harrapatuz gero. Filosofoz mozorrotu zen Deleuze sorgina. Don Juanek kontatu du konkista garaian hainbat sorgin eliza katolikoan sakristau sartu zela, bizimodu bikoitza zeraman bitartean. Ez zitzaien batere zaila egin.

Don Juan Matus eta don Genaro, Taisha Abelar, Florinda Donner, Carol Tiggs, Carlos Castaneda, Alberto Ruz, Ken Feather, Victor Sanchez, Emilio Fiel... horiek egiten dutena aztertuz gure sorginek zer egiten zuten sumatzera irits gaitezke, eta haien gogoa biziberritu, erakutsiz inkisidore espainol eta frantsesen Jainko kristauaren izenean buruturiko hilketa sistematikoak soilik itxuraz isilarazi zuela euskal kulturaren adierazpen haren transmisioa.

Gaur egun, toltekak, yakiak, wixarikak (horrela deitzen diote beren buruari guk huichole deritzegunek) dira, besteak beste, sorgintza bizirik iraunarazten duten herriak. Carlos Castanaedaren liburuei esker, mendebalde osora zabaldu dira.

Zer da ordea zehazki egiten dutena? Zer nahi dute?

Jaio, arin eta dantzari jaiotzen gara, baina denbora aurrera astun gara bilakatzen. Sorginak badaki haurtzaroko arintasuna berreskuratzen.