Garagoittiko Orakulua

Matrallako Irratixak iraun zeban urtietan, Martzinkus Erretorea izan genduan bere ardatz eta bultzatzaille nagusixetako bat. Lehendik beste pertsonalidade batekin ezagutzen baneban be, radixuan bere mundu partikularra eta alderdi kreatibo harrigarrixena ezagutu neban; eta ordurarte ondo konektatzen bagenduan be, ordutik aurrera, hobeto. Berak sortutako irudixen artian, uste dot hauxe dala nere faboritua



Nobela monumentala begittandu jatak, etxakixat zela esan. Luze jo jestak irakorketia, eta nahiz eta oso interesgarrixa izan, Mendebaldeko narraziño-kodiguetatik hainbeste apartatzen da, eze, etxatak “engantxe” fenomenorik gertatu.

Hau berez ez dok txarra neretako. Izan be, bestsellerrismuan ezaugarrixa dok irakorlian “engantxia” billatzia, hori lortzen daben espezialistak dagoz, kodigo estandarrak erabillitta. Eta hau be ez dok txarra, ezagutzen dittudazen musika ederrenetako batzu estandarretatik urtetzen dittuk (bluesak, esate baterako...).

Mendebaldeko narraziñuakin bat datorren gauza bakarra estrukturia dok: azken urtietan ohizko bihurtu dan hausittako jarroian estrukturia, nahaste, flashback eta omisiñoz osatutako kuadro inpresionistia. Baiña hortik aurrera... medikuntza txinuak mendebaldekora dakan aldia, literatura txinuak be izango jok zeozer kontizu. Kontatzeko formia eta errekurtsuak, behintzat, klabia guztiz aldatzen juek: sorgo landare omnipresentia... realismo magikuan ekialdeko bertsiñua... gizarte zaharran basakerixen kontaeria...

Azken hau izan dok, biharbada, nobela honetan gehixen inpresionau destana. Asko dagoz: umien herixotza gordiñak, gerrako eszenak, bigarren amaman bortxaketia... Txarrena, errealidadian egunero gertatzen dirazen gauzak dirazela; gogorrak izan arren, idazlian trataeria gustau jatak: txinatarren eran, errekurtso eta irudi poetikuen bittartez halako piedadia transmititzen jok, gore terrenuak sahiestuta baiña (edo biharbada horretxeittik) gertakarixan gordiña ondo baiño hobeto azalduta.

Argazkiak.org | Mapa bildumia, lehoietara © cc-by-sa: txikillana

Eta horixe egitten najuan nik: oso komodo sentitzen nintzuan nere selluak, posporo kajak, txanponak, esku-kalendarixuak, pegatiñak... txukun-txukun eta kontrolpian mantenduta. Hori entzutian etxataan bape gustau: eta seguridadia beste leku batzutan topau bihar nebala pentsau najuan. Harrezkero etxuat bilduma barririk hasi, ez behintzat lehengo modura; eta bilduma batzu kendu dittudaz.  (kalendarixuak, pegatiñak... beste bildumazaliek erregalau detset); beste batzu gordeta geratu dittuk, liburu onen artian (selluak, txanponak, billetiak, diskuak...) eta beste batzu, barriz, basurara juan dittuk zuzenian, posporo kajen eta hor ziharko biajietan bildutako mapen modura.

Mapak ez dittuk basurara juan zehazki: umiei emon jetsedaz olgetarako. Hor jagozak, egongelako umien apalian (apurtu leikiazen gauzez betetako apal madarikatua) eta lantzian bat hartu eta pinttau, apurtu edo lurrian ipintzen juek alfonbra modura. Biajian be ibiltzen gaittuk hatzaparrakin,  eurak galdetu eta nik herri horretako konturen bat edo beste kontau... Halakuetan ibiltzen gaittuk gu, telebisiñorik bako etxe honetan.

Oiñ egongelako lurrian Txile jakagu. Eta, ez dakitt, asko gustau jatak Puyehue eta bestelako aintzirak ikustia. Han, oihan hotz deigarri horretan Gonzalo Linazasoro jaunak erakutsi jestaan lurralde lunar hori, bost bolkanez inguratuta (Casablanca, Puntiagudo, Tronador, Puyehue, Osorno) eta lava-harezko lur baltzakin... Pozik najabik egunotan, ordukuak gogoratzen. 

Irudixa: Juan Jauregi.

Gaur autobusian euskaldun bi gazteleraz: “Si no merece ir a Bilbao en coche! Teniendo autobus?”. Askotan entzutzen dan: “Ez du pena merezi” esaldixakin gogoratu nok.

Ezingo neukek esan alde ala kontra nagon; baiña gustau, etxatak gustatzen. Ez nok iñor epaitzeko tentaldixan jausiko; batzundako naturalena hori dala ulertzen dotelako. Baiña neri, behintzat, etxatak gustatzen euskeratik erderara eta barriro euskerara saltoka ibiltzia, nere inguruan askok egitten daben lez. Eta bardin, gazteleraz nabillela azentua eta euskerakadak alde batera lagatzen saiatzen nok (etxuat esaten “euskera”, “vasco” baiño; ezta “la ama”, “mi madre” baiño...).

Biharbada arbasuen lotsiari aurre egitteko nere formia dok hori.

Argazkiak.org | Elgetako bidetik Urko © cc-by-sa: txikillana

Egixa esan, gaur egunian igual aitta kartzelara sartuko juen horrengaittik: hango erremintta arriskutsu, produkto kimiko, eskillara eta aska elektrolitiko artian... ¿umia libre? Baiña artian normala izango zuan kontizu; neri behintzat sekulan etxataan ezer pasau.

Gehixen gogoratzen doten usaiña taladriniana dok. Hau idaztiakin batera, usaiña hartzen nagola jirudik. Asko gustatzen jataan. Iñoiz, gaiñera, torno revolverra martxan egotia suertatzen jatanian, han egoten nintzuan zulotik begira: barautsak, labañak, txiribirixak, txirlorak eta txipristiñak eten bako taladrina jarixopian, makiñian ahotik sartzen zan altzairu barriakin bizikleta-kurpil ardatzak egiñian. Eta usaiñ atsegin hori...

Irudixa: CIMA

Aziduan usaiña be gogoratzen juat; píezak halako parrillan jarri eta tankez tanke pasatzen zittuan, elektrolisisez –uste dot- kromatzeko. Baiña aska illunak bildurra emoten jesten, eta usaiñak larrittasuna emoten zestanez, etxakat hain errekuerdo onik.

Azken urtietan (alturan be gora nindoialako izango zuan kontizu) beste makiña lilluragarri bat be deskubridu najuan: halako tanbor bertikal bat, paretetan gora erreten espiralak zittuana. Pieza txikiz betetako baldia bertara isuri, eta dardarka hasten zuan. Orduan, píeza desbardiñak berez ordenau  eta bakotxa bere erretenetik gora hasten zuan, pitufo txikixen modura bata bestian atzian, illaran, klase bakotxa bere banastara jausi arte. Ez galdetu neri zerk eragitten zeban bereizketa hori, gaur egunian be ez dakitt-eta.

Errekuerdo hobia jakat asken ondoko armarixuaz: han topatzen najittuan-eta komiki pillo bat, Conan estiloko fantasia mediebal distopikuak, eta onena, komiki guztien azpixan Interviu errebistak. Etxakat ahaztutzeko, ez, nesken komuneko dutxetan egindako peep-show estiloko erreportai ha...!

Gero, kalera begirako pabelloi argitsuan, píeza txikiz betetako arasak jeguazen. Eta esku-taladrua. Bularrian apoyau eta maratilliari bueltak emonda, multiplikadoriak puntako barautsa bueltaka ipintzen juan. Asko gustatzen jataan, baiña aittak ez jestan beti lagatzen, jakiña; tallarreko armarixo eta ohol guztiak zulatuko najittuan bestela.

Dana dala, denpora gehixen buleguan emoten najuan, aittan inguruan. Behintzat, hango gauzekin gogoratzen nok gehixen: idazteko makiñan ibiltzia asko gustatzen jataan; baitta kontabilidade liburuan prentsiari eragittia; askotan egoten nintzuan tanpoiekin papelak zikintzen be: “Tomas Amuategui SA, Tomas Amuategui SA, Tomas Amuategui SA”. Gero: “Pagado, Pagado, Pagado” eta halan.

Baiña zoratzen ninduana sakapuntia zuan: sekulan etxuat halako tresnarik barriro ikusi: behiñ txupoiakin mahai gaiñian pegauta, etxeguan kristorik ha mobiduko zebanik (ez nere edadekorik behintzat); harkatza zulotik sartuta, diafragma moduko bat itxi eta, maratilliari eraginda, leihatillatik ikusten zittuan espiral metalikuak bueltaka. Tallarreko harkatz guztiak zorroztasun biribil perfektuz lagatzen najittuan, zihero gastatzen ez nittuanian behintzat. Azpiko kajoitxuan geratutako aserrin usaiña be asko gustatzen jataan. Grapadoria eta papel-zulatzaillia be asko erabiltzen najittuan; danak “El Casco” markakuak, zelan ez.

Gero tio Tomasen bulegua izandakua jeguan, illuna eta misteriotsua: moldura bigurrizko mahaixa, pareta goraiñok liburuz beteta, botoi arraroz betetako telefono grisa. Gauza gitxi gogoratzen jittuadaz handik.

Bulego orokorretik pasillorako leihatillia be ondo gogoratzen juat. Pentsatzen dot, txikittan, aittak “kiki” egingo zestala handik eta grazia haundixa egingo zestala; baiña azken urtietan mutikua nintzanez, halako umekerixetan ez nintzuan ibiltzen.

Eskillaretan behera, bestekaldeko tallarretan be ibilli izan nintzuan iñoiz. Ez askotan; han makiña pisutsuenak jeguazen, montakargia-eta, prentsak-eta... arrisku haundiegixa kontizu. Tornuak be han egongo zittuan kontizu, ez nok ondo gogoratzen. Batez be tio Ernesto ibiltzen zuan han. Harekin egindako jolas hipnotiko bat jaukat goguan: etxetik autuak eruaten najittuan (olgetako kotxe zaharrak, burdiñezkuak), eta tio onduan nekala, prentsa azpixan ipiñi eta harek botoiari sakatzen jetsan (diñot nik; ez najuan ikusten-eta). Daunba! Eta metalezko talo fin-fiña eginda etaratzen najuan. ¡Zoragarrixa! Trenak zapaldutako pezetak be halatsu geratzen zittuan, baiña trena etortzian iges egin bihar izaten zanez, ezin zuan haiñ ondo ikusi. Prentsan bai: daunba, aurrez aurre.

Bai, tallarretik dakadazen errekuerdo guztiak onak dittuk. Idearik bez hanguak pasatzen ziharduen momentu latzetaz. Horregaittik, biharbada, inpresionauko najinduan hainbeste tallarra itxi eta gero egindako bisitta ha; 14 bat urte izango najittuan. Aittakin zeozer hartzera juan, eta dana hankaz gora ikusi najuan: atia lehertuta; bulegoko gauza guztiak botata; armarixuak zabalik, papel guztiak lurretik... nere edadeko gazte batzu be topau genduazen barruan, jolasian, eta ostikadaka bialdu genduzen. Etxakixat aittandako sorpresia izango ete zan; izango jittuan harek kezkatzeko beste motiborik-eta... Baiña nik amorru haundixa sentidu najuan, umetzaroko leku majiko haren errekuerdua bapatian zikinduta. Ez neban barriro bertara bueltau nahi izan.

Oin dala urte pare bat kontautako gauza batekin askotan gogoratzen nok. Lopez Izozkiak dendetako mantekero nagusixa dan lagun hau sarri egoten zuan umetan Cantabrian (familixia hangua dok berez). Herri txiki haren izena etxuat gogoratzen, baiña egixa esanda ez detsa asko ardura: Lopezen izekok erakutsittako jakindurixiak eta zentzunak bardin-bardin balixo dabelako munduko edozein partetarako. Bereziki umiak elbarritzat hartzen daben gizartiotarako.

Mundu urbanotik etorrittako beraneante txiki haren kargua hartu zebanian, izekon lehelengo eginbiharrekua labañia emotia izan zuan.

¿Labañia zetako? berak, ondoko herriko gazte bigurrixengandik defenditzeko izango zalakuan, edo mendiko azken hartzen erasuen pentsamenduan, dardarez. Bai, labañia. Sekulan ezin lajeikek jakin zer suertauko dan, eta labañiak edozein apurotatik etarako hau: sokia ebagi biharra, ogixa zabaltzia, makillari puntia etaratzia nahiz ugartutako potia askatzia; beti komeni dok labañia aldian izatia.

Lehendik be usaiña hartuta ajnenguan, baiña Lopezen izekon aholkua entzunda konbentzimendu totala etorri jataan: umiak babestu nahixan, ergeldu egitten doguz. Herri txikiko umiandako, gaztetandik, bere buruan jabe izaten erakusten jakok gurasuengandik banatzeko momentua prestatzen. “Lehelengo mundutarrak”, barriz, umetzarua mailla erridikuluetaraiñok luzatzen juagu (nun dago gaur ¿35 urtetan?), algodoi sinboliko eta errealetan mantendutako inutilla.

¿Ez ete dok hobia umiak labaña zorrotzak gure bistan erabiltzen ikastia txikittatik? Beti gaillu kamutsekin ibillitta, ez dittuk zaurittuko ez: baiña halan erremintta zorrotzak bere kontura erabiltzen ikastera kondenatzen jittuagu. Komunian... toki illunetan... lokaletan... neretako askoz be arriskutsuagua eta, batez be, kontrolau eziñezkua.

Bardin esan lajeikek suakin. Bardin edo gehixago, suakin norbere buruari min egittiaz aparte inzendiua be eragin leikialako.

(Oharra: hau kultur tekniko enrollauen batek irakorri ezkeriok, ez mesedez sartu datorren ikasturteko Agenda Kulturalian “Sua egitteko tallarrak”, edo “Ikasi labaña zorrotza erabiltzen” moduko aisialdi aktibidaderik. Ez, ez da hori esaten nabillena)

Hego Afrika herri zihero ezezaguna zuan neretako, eta horregaittik interesau jatak gehixen liburu hau. Familia batek epeltasunetik militantziara egitten daben progresiñuan barruan, nerabien izaera konfliktibuan esploraziñuan, andra afrikaner ezkertiarrak eta beste andra baltz tradizionalistiak gizon berakin daken harremana explorauaz (ikuspegi feministatik, esango najeukek)... apartheid aruan amaierian erretrato erreal antzeko bat egitten deskualako idazliak. Oiñ arte ezer gitxi najekixan Hego Afrikan gaiñian: “pata pata”, Mandela, Transvaal-boerrak-diamantiak, HIES-a eta “el gimijó (Yoana)” elementuez osatutako entsalada superfiziala baiño ez (Euskal Herrixa paella, flamenko eta harrijasotzailliekin asoziau leikian modura). Oiñ pizkat gehitxuago jakixat. Barriro be, deigarrixa egitten jatak zelako gitxi dakigun munduko hainbat historia interesgarriri buruz, EEBB-etako edozein konflikto txiki zitz eta mitz ezagutzen dogun artian (zine eta liburuen bittartez).

Aste honetan eskolumiak gabon kantuen erakustaldixa egin deskue. Euren artian Suleyman, Olimatu, Ismail, Aissa, Mustafa... normal-normal erlijiño asiatiko horren kondairak kantatzen.

Lojikua egin jatak pentsatzia: ¿zelan hartuko genduke guk herri islamiko baten biziko bagiña eta gure umiak entzungo bagenduz:

• “Ai hau gabaren zoragarria / Mohamed jaio da La Mekan...”
• “Kanta dezagun denok, hau da egun alaia / Mohamed piztu da eta, kanta inch allah...”
• “Olentzero (...) aditu duenian / Allah sasi baten agertu dala / lasterka etorri da / berri ematera”

Kaka fraketan egingo leukie askok, gure umiak jihad-era bideratuta ikusitta. Fundamentalistak, integristak, mediebalak... eta halakuak urtengo jakuzen, gitxienez. Tolerantzixia, beti, bestiak praktikau biharreko birtudia izaten da-eta.

3 urte izan dittuk ETB-ko kolaboratzaille moduan. Deittu zestenian, zalantzia najeukan ia zer aportau neikixon nik eztabaida politiko bati, eguneko aktualidadiari ezin lotuago (etxaukat telebisiñorik, etxuat normalian izperringirik irakortzen). Nere ikuspuntua interesgarrixa izango zala insistidu jesten, eta baietz esan neban: azken fiñian, parakaidista baten ikuspuntua interesgarrixa izaten dok (extralurtarra, azken saio honetan aittatzen doten lez). Ni behintzat pozik egon nok, guztiz libre nahi izan doten guztia esateko. Eskerrikasko kamara aurre eta atzian egon zarien guztiei.

Ah, eta zalantzarik balego (estudiuan katxondeuan ibilli gaittuk honen kontura): ez dot alde egin Patxi Torpezek Muskulluri egindako botere traspasua dala eta. Dakizuenez Oier Gorosabel fisioterapeutia be ba naiz, eta biharreko txanda aldaketia izan dot, Azpimarra grabatzen dan ordutegixakin bateratu ezin leikiana...

Seme zaharrenak hartu barri daben muletillia erabillitta, “Eerra marka!”. Al-Jazirako preso politikuei ipiñi detsen gabonetako arauangaittik najabik, postalak euskeraz ezin idaztiana. Biharbada umorez hartzia be ez litzakek txarra izango, kartzeleruei koskabilluak miazkatze aldera (hori baiño ariketa gozuagorik ez najuan topau nik, kunda eta kunda artian). Goguan dakadaz instantzia barrokoen borroka, edo baldintzapeko askatasunian egon giñan arteko “Arriba España!” atsotitza sistematikoki erabiltzen genduala, gure telefono berbetak entzutzen ziharduan funtzionariua goguan...