Garagoittiko Orakulua

Amuategi-Gisasola artxiboko materialen liberazioa (CC-BY-SA) - 8

Oier Gorosabel 2021/03/19 00:35

The following graphic material, whose owner I am, is published here in order it can be freely used under the terms of a CC-BY-SA license, by anyone who wishes to do it.

Hamen azaldutako moduan, artikulu honetako material grafikua CC-BY-SA lizentzixiakin argitaratzen dot.

Hurrengo argazkixa benetan kuriosua da. Aittittan edadiangaittik (ezkerretik lehelengua), 1900 ingurukua izan bihar da. Eugène Pirou estudio famatuan etarakua da, Parisen (Boulevard Saint Germain 5). Eta esango neuke jarritta dagona Pedro Chastang dala, jatorri frantseseko sozialista eibartar historikua. Beste bixak ez dakitt zeintzuk dirazen. Aittitta Akilinon "biaje iniziatikua" izango ete zan?

EGUNERAKETA: Antxon Narbaizan liburua errebisauta, misterixua argittuta. Argazkixa, duda barik, 1900ko Erakusketa Unibertsalera egindako bisittan egin zan. Eibarko bihargiñen ordezkaritzan juan ziran Amuategi, Chastang, J. Rufino Sande eta Pedro Gisasola (eskumakuak izango diraz; baiña ez dakitt zein dan zein!). Eta ez ziran oso pozik geratu hartutako tratuakin, La Lucha de Clasesera bialdutako kartan (1900-VIII-18) irakorri leikianez!

Hurrengo argazkixa oso ezaguna da. Hau be Ojangurenena. Etxian hiru kopixa dakaguz, rekorte desbardiñekin; hirurak ipiñi dittudaz. Ez dakitt nun etaratakua dan. 1915 ingurukua izango da.

Hurrengua be Ojangurenena, 1915 ingurukua izango da. Aittitta kenduta, ez dot beste iñor ezagutzen; kontzejuan kanpokaldian dagozela emoten dau, Ego Gainera begira. Musiko formaziño deigarrixa, egurrezko haize-instrumentuak eta gittarrak.

Erantzunik ez

Amuategi-Gisasola artxiboko materialen liberazioa (CC-BY-SA) - 7

Oier Gorosabel 2021/03/19 00:03

The following graphic material, whose owner I am, is published here in order it can be freely used under the terms of a CC-BY-SA license, by anyone who wishes to do it.

Hamen azaldutako moduan, artikulu honetako material grafikua CC-BY-SA lizentzixiakin argitaratzen dot hamen.

Aurreko txataletan argitaratutako argazkixen aldian, hamendik aurrera datozenen egoeria konplexuagua da. Izan be, autore jakiña dake (Indalecio Ojanguren); eta hau hil zanetik ez dira 70 urte pasau (Espainian, irudi bat domeinu publikora pasatzeko epia da hori). Horregaittik, teknikoki, bere argazkixen erabilpena ondiokan ez da libria. Baiña:

Interneten "lizentzia libriakin" argitaratuta dagozen hainbeste argazki bildumatan (Juanito San Martin, Jesus Elosegi Irazusta...), beste autoriak egindako argazkixak be badagoz. Hau da: euren fondo fotografikua dijitalizau eta "askatu" zanian, blokian egin zan. Eurenak ziran argazkixak, eta eurenak ez ziranak be.
Gaur egun irudi eskubidiekin oso zorrotz gabiz; baiña Ojanguren eta bestien sasoian, gauzak ez ziran holan. Gaiñera, euren ibilbidia eta izaeria pixkat ezagututa, baitta "Kajoitxu"ren familixakuen jarreria be, nik badakitt euren aldetik ez dagola ezelako trabarik (kontrara, beti dibulgatzian alde dagozela erakutsi izan dabe).
Gehixago esango dot: lekuren baten, argazki bildumaren bati lizentzia pribatibua oso modu "alegrian" ezarri izan jako, autoriak ez dirazen erakundien aldetik (!!). Hori ez da ez etikoki, ez legalki onargarrixa.
Argazkixak ordaindu eta erosi zittuanak be (gure familixiak) euren gaiñeko eskubideren bat izango dau!

Honek guztiok kontuan hartuta, ez gara gu tikismikis edo purista jarriko lizentzia kontuekin. Beraz, esandakua: irudixon jabe modura, eta Arrateko Ama santisimuak emoten destan podere eta eskumenak baliatuz, hamen jarraixan doiazen irudi guztiak CC-BY-SA lizentziapian zabaltzen dittudaz. Eta hala adierazten dot espreski, aktiboki, pasiboki eta zirkunflexuki, argi eta garbi geratu daiñ.

Hortxe doiaz ba, argazkixak.

Lehelengo bixak, ezagutzen dogun aittitta Akilinon argazkirik zaharrenak dira. Bere edadiangaittik (1876xan jaixotakua zan) 1892kua edo izango dala uste dot, lehenagokua behintzat ez. Argazki saio berekuak dirudixe; lehelengua talde argazkiren bat seguraski (familiakua? lagunena?), gero ebagitta dago. Auskalo beste zatixak etxeren baten ete dagozen. Igual senidien etxietan? Jose Jacinto Amurutegik (sic) eta Zenona Atxak 9 seme-alaba izan zittuezen: Andres Antonio, 1864an jaixotakua; Jose Eustaquio (1867), Maria (1869), Raimunda (1871), Anselma (1873), Aquilino (1876), Luisa (1879), Candida eta Angel (azken bixen jaioturtia ez dakitt).

Argazki bixak batera etara baziran, Luis Gomezen estudixuan izan zan, Bilbon, Barrenkale Barrena 12. Kuriosidade modura, egurrezko barandilla moroko hori garai horretako beste argazki batzutan be ikusi leike. Wikimedia Commonsera igoko doten erretratua "garbi" doia, ohar barik, baiña hamen nere fitxia ipintzen dot, erretratuan atzeko aldia ikusi daizuen.

Hurrengo argazkixa politta da, Kajoitxuna. Bertan Eskola Armerixako bigarren promoziñoko ikasliak agertzen dira, frontoiko eskoletan (artian eraikin barrixa egin barik), Julian Etxeberria gazte baten onduan. Fitxako testua kopixaukot: "Egilea: Indalecio OjangurenLekua: Eibar, frontoi zaharreko eskolaren atarixaData: 1914Oharrak: atzian idatzitta: “Ojanguren, Eibar. 1914. 2ª promoción de la Escuela de Armería. Foto sacada a la entrada de las Escuelas del frontón viejo, donde se impartieron los dos primeros cursos.1ª fila: 5º por la izquierda, Tomás Amuategi, 7º Benito Galarraga, 9º Antonio Telleria, 10º Don Pío Zulaica Unamuno?, 11º Don Julián Etxeberria”

(segi hurrengo artikuluan)

Erantzunik ez

Amuategi-Gisasola artxiboko materialen liberazioa (CC-BY-SA) - 6

Oier Gorosabel 2021/03/18 21:30

The following graphic material, whose owner I am, is published here in order it can be freely used under the terms of a CC-BY-SA license, by anyone who wishes to do it.

Eta, commonsen argitaratutako serie hau amaitzeko, amama Valentinan argazki batzuk (Aquilino Amuategiren alarguna). 1875ian jaixo zan, Abuaga basarrixan (Agiñaga). Orbeanian biharra egitten zeban; eta etxian kontatzen danez, aittitta Akilino fabrikatik despedidu zebenian, bera be atzetik urten zan. Lehelengo argazkixa 1940 ingurukua da, eta beste bixak 1955kuak.

Erantzunik ez

Amuategi-Gisasola artxiboko materialen liberazioa (CC-BY-SA) - 5

Oier Gorosabel 2021/03/18 21:25

The following graphic material, whose owner I am, is published here in order it can be freely used under the terms of a CC-BY-SA license, by anyone who wishes to do it.

Hurrengo hiru argazkixetan, familiako eta tallarreko lankide/lagunak agertzen diraz. Euretako baten, amama Valentina zahar-zaharra agertzen da, barrezka, bere seme bakarrari begira. Horregaittik gustatzen jata serie hau. Bertan, pertsona bardiñak agertzen dira postura desbardiñetan. Lehelenguan, ezkerretik eskumara: Belloso, Tomas Amuategi, Dolores Amuategi, Valentina Gisasola, Aurora Amuategi, Ildefonso Arrieta.

Erantzunik ez

Amuategi-Gisasola artxiboko materialen liberazioa (CC-BY-SA) - 4

Oier Gorosabel 2021/03/18 20:45

The following graphic material, whose owner I am, is published here in order it can be freely used under the terms of a CC-BY-SA license, by anyone who wishes to do it.

Hurrengo argazkixan, tia Aurora dakagu. Nik neuk ez neban ezagutu, eta ez dakitt gauza haundirik berari buruz, baiña etxian entzun doten apurrangaittik, esango neuke familixan oso estimatua izan zala. Ez zan ezkondu. Bere argazkixei begira, esan neike politikoki aktibua izan zala (maiatzan 1-eko manifetara-eta juaten zan), eta emakume oso guapia begittantzen jatala. Igual oker nago, baiña bere arpegixak pakia eta lasaittasuna transmititzen desta.

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Aurora_Amuategi_Gisasola_ca._1960.jpg

Oin datozenetan, barriro agertzen da aittitta Akilino. Musikarixen argazkixak diraz; euretako batzuk banda munizipalekuak, eta beste batzuk talde informalaguak. Euren artian ixa ez dot iñor ezagutzen, Akilino bera, Ildefonso Irusta zuzendarixa eta Indalecio Ojanguren kenduta. Baiña seguro nago bateronbatek zehaztasun gehixago emon ahal izango dittuala.

Hurrengo honetan, gazte talde bat agertzen da, 1916 urtian. Esango neuke Eskola Armerixako bigarren promoziñokuak dirazela, baiña ez nago seguru. Atzian idatzitta daka: "Eibar 20 de diciembre de 1916. Tio Tomas (erdiko filan, ezkerretik lehelengua). Besteen artean, Sotero Zamacola ta Antonio Telleria ta Benito Galarraga".

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Eibartar_gazte_taldea,_1916.jpg

Hurrengo honetan, amama Ines agertzen da (beheko filan ezkerretik bigarrena; ze neska politta!). Ez dittu 3-4 urte izango; beraz, 1905 ingurukua izan bihar da. Ez dakitt Eibarko ze eskola izan leikian. Monjena ez, behintzat!

Amama Ines, ume-umetan ezagutu neban nik; bere oroitzapen gozua dakat. Gerora kontauta jakin dot, bere lagunekin juntatzen zanian, danak noka ibiltzen zirala txatxaran, eta ordurako deigarrixa ei zala hori, batetik andren hittanua atzera zoialako, eta bestetik, 1950. hamarkadako Eibarren, kaleko andren artian erderia nagusittu zalako. Argazki hau ikusitta, politta da neska hórretan pentsatzia, patixuan olgetan, danak bigurrikerixetan, euren artian noka egiñez ibilliko zirala.

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Eskolako_neskak_Eibarren_ca._1905.jpg

Erantzunik ez

Amuategi-Gisasola artxiboko materialen liberazioa (CC-BY-SA) - 3

Oier Gorosabel 2021/03/18 20:05

The following graphic material, whose owner I am, is published here in order it can be freely used under the terms of a CC-BY-SA license, by anyone who wishes to do it.

Behiñ aittitta Akilino hil eta gero, jakiña, familixakuak segidu zeben, tallarrakin-eta. Horregaittik, interesgarrixa begittandu jata euren argazkixak be ipintzia.

Hau 1930ko hamarkadakua dala kalkulatzen dot. Bertan, lurrian jarritta dagozen lau nagusixak ezagutzen dittudaz: Aurora Amuategi, Valentina Gisasola, Ines Amuategi eta Manuel Gorosabel.

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Aquilino_Amuategiren_familia,_ca._1930.jpg

Hurrenguan data zehatza badakigu: Kalamuako Tomas Meabe errefujixuan inauguraziño egunian (1934ko uztaillan 29, domekia). Ezkerretik eskumara, goixan: Tomas Amuategi, Salvador Marzana Amuategi, Manuel Gorosabel. Erdixan: Nati, Valentina Gisasola, Aurora Amuategi, Nieves Marzana Amuategi. Beheian: Alberto, Sole Marzana Amuategi, Ernesto Gorosabel Amuategi.

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Aquilino_Amuategiren_familiako_kideak,_1934.jpg

Hurrengo argazkixa, gure gurasuen ezkontza bikotxekua. Koladura bat euki dot: autore ezezaguna zalakuan igo dot commonsera, baiña gero konturatu naiz PLAZAOLArena dala (uuups!). Oiñ ez dakitt zelan konpondu. Bueno, kartzelara eruaten banabe, etorri zaittie bisittan. Ezkerretik eskumara: Armando Gorosabel Amuategi, Adela Larrañaga, Valentina Gisasola, Serapia Arana, Mari Jose Zubia, Ernesto Gorosabel Amuategi.

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Aquilino_Amuategiren_familiako_kideak,_1956.jpg

Hurrengo argazkixari buruzko zalantzak dakadaz; erdiko emakume nagusixa amama Valentina izan leikialakuan nago, baiña ez nago seguro; baiña total, amama Ines eta aittitta Manuel be agertzen diranez, ipiñi eingot.

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Aquilino_Amuategiren_familiako_kideak,_ca._1950.jpg

Momentuz nahikua, artikulua argazkiz larregi ez kargatzeko.

Erantzunik ez

Amuategi-Gisasola artxiboko materialen liberazioa (CC-BY-SA) - 2

Oier Gorosabel 2021/03/18 19:50

The following graphic material, whose owner I am, is published here in order it can be freely used under the terms of a CC-BY-SA license, by anyone who wishes to do it.

Hamen azaldutako moduan, artikulu honetako material grafikua CC-BY-SA lizentzixiakin argitaratzen dot hamen.

Argazkixotako batzuen autorerik ez dakigu, eta horretara ez dago lizentzia arazorik: argazkixak gure jabetzakuak dirazenez, erabilpen libria baimentzen dogu, eta kitto. Hónek, zuzenian, Wikimedia Commonsen kargauta dagoz.

Datozen bixak, 1915eko hauteskundietakuak izango dirala uste dot. Urte horretan, sozialistak lehelengo kontzejala etara zeben Eibarren (Akilino); imajinatzen dot ospakizun haundixa egingo zebela, eta eskumako lagun hori burukide sozialistaren bat izango dala. Ez dot identifikatzia lortu.

Hurrengo argazkixa, Guillermo Torrijosekin; buruzagi historikua hau be. 1917ko huelgian kontrako represiñuan ondorixoz, bixak Frantziara iges egin behar izan zeben (modu txarrian, gabaz mendixetatik, euripian... hor gaixotu zan aittitta). Nagusittuta agertzen da, ule zurixakin. Imajinatzen dot argazki hau atzerrixan hartutakua izango dala, familixakuei bialtzeko-edo. Oso gastauta dago.

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Amuategi_eta_Torrijos_ca._1917.jpg

Beste hau, sasoi beretsuan egindakua da, behiñ Eibarrera bueltatzia lortutakuan itxuraz. Nere burutaziñua da, bazekixela aittari etxakola asko geratzen; eta hortik argazki dotore bat hartu nahi izana; baiña burutaziñua da bakarrik. Saio horretako bi ale dakaguz: familixia osorik, eta aittitta bakarrik.

Honaiñok, Akilinoren beraren argazkixak; 1917an gaixotu eta 1919an hil zan, eztarriko minbizixakin.

Erantzunik ez

Amuategi-Gisasola artxiboko materialen liberazioa (CC-BY-SA) - 1

Oier Gorosabel 2021/03/18 16:40

The following graphic material, whose owner I am, is published here in order it can be freely used under the terms of a CC-BY-SA license, by anyone who wishes to do it.

Amuategi-Gisasola artxiboko materialen liberazioa (CC-BY-SA) - 1

Justu artikulu txorta hau prestatzen nenguala jasotako erregalo politta, Ixile trintxera-lagunan eskutik.

Zorionez, urtietan egindako bilketa eta toloste sistematikuak halako gauzak errezten dittu. Halan, aman pisua hustutzia tokau jakunian, argazki asuntua kontrolpian nekan (senidiekin artxibo grafiko guztia neuk gordetzia adostu dot, X urte barru kontsultau nahi daben ondorenguei gauzak errezteko) eta jatorri bakotxeko argazki moltzuak tolostu xamar: alde batetik Larrañaga Berasueta, bestetik Gorosabel eta bestetik Amuategi. Egunen baten dan-dana digitalizatzia etorri beharko da (bertigua emoten dau biharleku hori pentsatziak! momentu honetan behintzat ez dakat horretarako ez adorerik, ez astirik, ez baliabiderik) baiña tarteka banako "altxortxo" batzuk sareratu dittudaz, bere garaian argazkiak.org-en, eta hamendik aurrera (Arrateko Amakin adostuta) Wikimedia Commonsen segitzeko asmua dakat.

Nunbaittetik hastekotan, bistan da, interes jeneraleko gauzak aukeratu bihar: gehixen dakana, nere ustez, aittitta Akilinon gauzak diraz. Momentu honetan, Wikipedian gaztelerazko artikulua daka, txukuna, baiña nere ustez asko hobetu leikiana; euskeraz ez dago ondiok artikulorik: horra aukera ona, Akilinon ezaugarri izan zan hizkuntzia leku onian lagatzeko! Neuk ez dot egingo, jakiña (gogorik ez izatiaz gain, Wikipediako oiñarrixen kontra doia); ostera, iñoiz iñok egin nahi izan baleu, dakadazen materixalak eskuragarri ipintzen saiatuko naiz. Momentu honetan nik kontrolatzen doten materixala Akilinoren seme Tomasengandik eta alaba Inesengandik jasotakua da; gehixago be egon leike baiña, tia Doloresen ondorenguena (Salvador Marzana, eta senidiak) eta igual tia Aurorana.

Azkenaldixan konturatu naiz, lehen uste nebanan kontra, aittitta Akilino ez zetorrela familia pobre batetik. Ez dakitt zergaittik hartu neban iritzi hori: igual sozialistia zalako (pobrien alde), edo bere jaiotetxia (Amurutegi > Amutegi > Amuategi, Abuaga azpixan) gaur egun ruina bat dalako, eta han ezin bizi izanda kalera bajatu zan errentero familixia izango zala irudikatu nebalako. Baiña oin konturatu naiz hori ez zala halan izango: 1892 inguruan aittittak Bilboko estudixo baten etaratako argazki bat dakagu; beste bat Parisen, 1902 inguruan (bere "botadura" politikua, via Chastang? orduantxe ezagutuko ete zeban Jean Jaurès, "benetako sozialista" hori?); arpegixan ezagun dau gose haundirik ez zebala pasau; torero be ibillittakua zan; musikia ikasten, bonbardinua jotzen; endredu sindikaletan (horregaittik bialdu zeben Orbeanetik, amama Valentina atzetik urten zanian); bere tallar propixua ipintzeko aiña diru izan zeban; Untzagan piso eraiki barrixa erosi zeban (Txoko tabernako etxietan); politikia egitteko astixa etara zeban (1906 Bilbon, Espainiako Gazteri Sozialisten sorrera kongresuan egon zan)... Hórrek ez diraz ekonomikoki estu dabillen familia bateko semiak egitten dittuazen gauzak. Baiña dana konjeturak diraz: izan be, etxian jasotako lau detalle kenduta, Akilinori buruz dakitten guztia (politika kontuekin lotuta) kanpuan ikasi dot nik. Bere gurasuen gaiñian ez dakitt ezer: Zenona eta Jose Jacinto zekezela izenak, honek Andres izeneko anaia zekala (Txistoren-eta aittitta)... Erdi-erretako papeletatik errekuperautako izenak baiño ez diraz, Sabin Egiguren biblio-arratoiari esker eskuratuta. Eibarren bai, baiña nun jaixo ziran zehazki? Agiñan, kalian? Zer egin zeben XIX. mendeko 3 gerretan? Liberalak, karlistak? Hónen galderon erantzunik ez dakat; baiña ezagun da familixia ez zala estuasun haundixetan bizi izan.

Beste gauza bat, papelok tolostian begi bistan geratzen dana, Akilino Amuategik izan zeban karismiana da. Hasteko, hil eta 9 urtera halako omenaldixa antolatzeko; gero, 36ko gerran, batalloi bati bere izena emoteko (Gazterixa Sozialistako kidiak osatua, bera pertsonalki ezagutu ez zebenak); tio Tomasek jasotako kartia be oso esanguratsua da -ezkutuko miresle batek idatzitta, frankismo gogorrenian-. Bai; Eibar inguruan dagon "anomalia sozial"horretan (euskal abertzaliak nagusi diran eremu batian, "ugarte" sozialista bat) badirudi eragin haundixa izan zebala aittitta Akilinok; mundu abertzalera bideratuta zeguan publiko euskaldun elebakarran zati haundi bat bereganatu zeban, eta publiko horren loibak dira, ondiokan, gaur egunian Amuategi begirunez gogoratzen daben jente ugarixa. Etxeko sukaldian behiñ eta barriro entzundako kontuak errepikauta.

Guazen ba gure albumeko irudi batzuk argitaratzera, domeinu publikuan geratzeko moduan. Honen ostian artikulu serie bat dator.

4 erantzun

"Arte lan totala"

Oier Gorosabel 2021/03/16 23:33

MOREAU, Jérémie. 2017. La saga de Grimr. Norma Editorial, Bartzelona 2020.

Kode grafiko berezixak; ez nere gustukuenak, inpresionistegi. Halan be, historia indartsua, Europa iparraldeko ahozko literaturako giruan, hain ezezaguna neretako. Eta Islandiako edertasun basatixa, komikixan alde guztietatik.

Erantzunik ez

Milla urtian, danok senide

Oier Gorosabel 2021/03/16 23:28

GARCÍA SÁENZ DE URTURI, Eva. 2018. Los señores del tiempo. Planeta, Bartzelona.

Txalo bero bat, Urturi. Aurreko liburuan ostian, honetan barriro goixa jo dau: trama interesgarrixa, ondo josittakua, eta interesa mantentzeko gimmick-en manejo bikaiña. Benetako plazerra, liburu hau irakortzia. Bada detalle flojoren bat (gaizkillien etorri aitortzaillia), baiña kasu honetan ez dau iñundik iñora idazlanan biribilttasuna illuntzen.

Bistan danez, liburuan kako nagusixetako bat "los ricos también lloran" efektua da, kaleko jentiandako jauntxuei begira hain kontsolagarri izaten jakuna; diru eta lur asko bai, baiña... alfonbra azpiko zikiña be, ugari! Baiña liburuan amaieran ondo ikusten dan moduan (eta edozein azterketa genetiko/genealogikok erakusten daben legez), gutako ixa guztiak gara Erdi Aruan umiak izan zittuan ixa edozeiñen deszendiente, eta beraz ez daka zentzu haundirik "haiek eta gu" kontzeptuak bereiztia. Eta hori oso ondo dago.

Asko gustau jatan beste gauza bat: XII. mendeko Bittorixan rekreaziño historikua: hirigintza, herri barruko gatazkak, orduko politikia, gerria. Sasoi hartara biaje politta egitten dau irakorliak.

Erantzunik ez

Oier Gorosabel Larrañaga, Lekeittioko Eibartar bat