Garagoittiko Orakulua

Etxakixat ezer idazle honen gaiñian, baiña agure zahar baten modura irudikatzen juat, gerrako batallitak kontatzeko zaletasuna jaukat. Agure zaharra, gauzak larregi esplikatzeko ipintzen daben enpeñuangaittik begittantzen jatak: oso kiskillosua dok, antxiña modura berbak biñaka ipintzen jittuk hobeto ulertzeko (“baiarte edo kamilla batean jarri zuten gudaria...”) eta esplikaziño pillua emoten jok kontakizunetan zer duan egixa ta zer fikziñua argitzeko. Honek, jakiña, literarioki kontakizun guztia “desinflatzen” jok, baiña horren trukian Espainiako Guda Zibilla ikertzen gabizenei oso baliogarrixa suertatzen jakuk.

Etxaide hau jeltzale totala dok, eta horretara bere erara moldatzen jok kontakizuna: bere kristaletik ikusitta noski. Ikusten najabik baiña, Guda Zibilleko protagonisten kontakizun guztietan gertatzen dala hori eta normala dok gaiñera. Ikerlarixen biharra dok objetibatzia, eurak nahikua egin juen.

Pasarte batek oso modu grafikuan ekarri jestak orduko girua. Jente desbardiña, kontestu desbardiña, sasoi desbardiña zuan eta hori askotan etxuau ikusten 2007tik. Orduan, alistatutako errepublikazale askok (boluntarixo nahiz reklutak) ez zekixen gazteleraz. Gaur egunian guretako, Hegoaldeko biztanliondako, espresiño batzuk guztiz normalak dittuk (carguen armas!, rompan filas!, fuego a discreción!) soldauzkia egin dogulako edo pelikuletan bada be makiña bat bidar entzun izan dogulako. Baiña zinerik bako herri txiki batetik oiñaz etorrittako 17 urteko gazte batendako, 1918an jaixotakua, ulertueziñezko esaldixak baiño ez ziran. ¿Zelan eratu Armada bat zibillez, zelan bateratu hain jatorri eta kultura desbardiñetako soldauak, zelan inprobisatu neurrixak danak batera eta modu koordinatu baten ejerzito profesional bati eurre egitteko?

Duda eta inprobisaziño-ahalmen guzti hori etortzen jatak burura Joseba Imanol Iradi Irastorzaren Euzko Gudarosteko Gudari Agiritik kopiatutako testu honekin:

“Egun batzutan, armak heldu zain, instruzioa egin zuten korrika eta presaka, aginduak ahal bezala euskerara itzulirik, hala nola:

Bildu, mutillak! – A formar!

Errenkadan! – Alinearse!

Tokian, egon! – En su lugar, descanso!

Lasai, egon! – Discreción!

Mutillak, irmo! – Reclutas, firmes!

Eskuira begi, be! – Vista a la derecha!

Bira erdia, eup! – Media vuelta, mar!

Bira osoa! – Doble derecha!

Aurrera, eup! – De frente, mar!

Arin, eup! – Paso ligero, mar!

Laisterka, eup! – A la carrera, mar!

Astiro, eup! – Paso lento!

Luzatu/laburtu, eup! – Alargar/acortar el paso.

Neurtu pausoa, eup! – Marcar el paso, mar!

Geldi, ge! – Alto, alt!

Banatu mutillak! – Rompan filas!

Guzti hauek su-iskilurik gabe egiten zituzten. Su-iskiluekin, ostera (eta fusilik ez zegoelarik, eskopetekin edo makilekin) honela:

Agertu, izkiluak! – Presenten, armas!

Jetxi, izkiluak! – Descansen, armas!

Sorbaldara, izkiluak! – Sobre el hombro, armas!

Errendi, izkiluak! – Rindan, armas!

Jarri, karga! – Carguen, armas!

Giltzatu, izkiluak! – Seguro, armas!

Apunta, izkiluak! – Apunten, armas!

Atzera, izkiluak! – Retiren, armas!

Su! Kendu karga! – Fuego! Descarguen!

Belauniko! – De rodillas!

Eserita! – Sentado!

Etzinda! – Tendido!

Sua nai ala! – Fuego a discreción!

Geldi sua! – Alto el fuego!

Agure zahar honen gaiñian zeozer jakin nahixan nebixala, hara nun enteratu naizen Juan San Martinen maisuetako bat izan zala (ez eskolakua, bestelakua baiño). Pasarte polittak jatozak “Jakin” aldizkarixan egindako artikulo honetan :

Urte hartan eskatu nion Yoni, Eibarko euskaltzale tal- de bati hitzaldiren bat emateko, euskal literaturari buruz. Jakina, mendian klandestinoki izan behar zuen, bestela ezin baitzen urte haietan. 1955. urteko udaberrian zela uste dut, gure eskari hura bete zuena. Elgetako Egotxeaga pagadipean, bere gogozko autorerik hoberenen bizitza eta lanen berriak emanez. Horretarako, Egoarbitza gailurrean eta beste zenbait muinotan jarri genituen zaintzaileak, badaezpada, goardia zibil edo beste inor zalantzagarri izan zitekeenik hurbilduko balitz aditzera eman ziezaguten. Hala ziren denborak.

Oso interesgarrixa artikulua, eta (glups!) irakorrittako liburua meheia dan arren, “peso pesado” batek idatzittakua dala jakitzian lotsa pizkat be emoten jok idatzi dotena idaztia. Baiña tira, halakuetan sekulan etxuat berridazten eta eginda jagok.

370116 tagged map by user - Tagzania

370116: Bilbo minatua.

• Gabian golpistak (Velasco eta Genoveva) Bilbo ingurua barriro minatzen.

Papel lodi eta letra haundiko liburua, seguraski mamin faltian aurrian argittaralpenari itxura hobia emoteko. Ipoin motzen bilduma bat dok hau, sentimentuz gaiñezka, elkartasunez bero (Nikaraguako eta munduko emakume pobriekiko), prologuak diñuanez “emakume batek idatzitta eta emakumiei zuzenduta”. Biharbada horregaittik, nere gizon garunari etxako liburua gustau. Historixak hain dittuk inpresionistak eze, batzutan hizkuntz-korapilluak estrangulatu eta ulertueziñezkuak egitten jatazela; esaldi asko txarto jositta agertzen dittuk; “Egunero hasten delako” liburuan kasuan legez, gazteleraz pentsatzen daben pertsona baten idazki bat emoten jok (biharbada idazle generaziño haren ajia zuan hau). Historia batzu salbatzen dittuk, dana dala: Nayito eta Ritan istorixak esate baterako. Beste pare baten hizkuntzia poetikua oso ederra geratu dok -nahiz eta ez dan ezer aitzen- eta irrati grabaketa pare baterako morokuak dittuk (halakuetan “zer” diñuan baiño garrantzitsuagua dok “zelan” diñuan). Baiña, esandako moduan: helburu eta ideal oso errespetagarrixen gaiñian idaztiak ez dok liburu makal bat ona bihurtzen, eta orokorrian hala gertatzen jako honi liburuari. Beste mailla baten, errata asko agertzen dira, eta euskerazko hainbeste berban idazkeria anakronikua dok (hestu, naharoki, mahaina, hibaia...); hankasartze galantak be ba dagoz, adibidez 1220garren urtian bale bat garraiatu zeban “baporiana”... Hónek guztiok baiña, argitaletxian, Euskaltzaindian eta idazlian artian heren bana partitzeko dittuk.

370108: Bilbo inguruan itxas tiroteua.

• Gabian golpistak (Velasco eta Genoveva itxasontzixak) Bilbo ingurua minatu nahixan dabizela, Nabarra bouak kañoikadaka uxatzen dittu.

370108 tagged map by user - Tagzania

"Deia" egunkarixa dagonik eta txarrenetakua begittantzen jatak. Baiña, paradoxikoki, bere umorezko suplementua euskal kioskuetatik onenetakua, onena ez bada. "Caduca hoy" jaukak izena. Aurreko baten, Espainiako erregian gaiñeko txiste bat argittaratziangaittik eta salaketa legal bat jaso juek Audientzia Nazionaletik. Badakik (eta hala ez bada, neuk esango deuat) gure auzokuen herrialdeko agintari gorenak ba daukala hainbeste aje ondo ezagunak dirazenak baiña tabú diranak komunikabidietan, benetako tabuak gero: Borboien atzerapen mental hereditarixua (Juan Carlos eta Elena bere alaban agerixena), erregiak alkoholakin daukazen arazuak, bere sexuzaletasun konfliktibua (Barbara Rey, Paloma San Basilio artista espainiarrak izan dittuk bere maittale ezagunenetakuak), bere anai nagusiña -legez erregetzia hari tokatzen jakon- tiroz akabatu izana umetan, kaza istripuan... eta gehixago be. Bueno, ba hauxe izan dok salatutako fotomontajihori.

Hau jakinda, zelan ez gogora ekarri oin dala denporaldi bat Mahoman karikaturekin gertatutakua . Islamisten protesta haundixak gertatu zittuan, eta Europako iritzi publikua, orokorrian (sektore katolikuak barne) "moruak" gitxiesten, ez zala hainbesterako eta intolerante fanatikuak baiño ez zirala... ¡Ay amigo! Onda Cerokuak Amabirjiña santuan "birjintasuna" (juo, juo) katxondeogaitzat hartu juen arte. Orduan kristauak etara juen turbante eta alfanjia.

Dana dok adarra jotzeko morokua, dan-dana.

Compostelako liburu azokan erosittako facsimil dibertigarri hau irakorri juat barriro (Librerias Paris-Valencia-n argittarapena). Sermoi moroko bat dok, puzkarren alde egindako diskurtso barregarrixa. Nere kautan etaratako konklusiñua: Martí hori noble eta aberatsen artian ibiltzen zan abare graziosillo bat izango zan kontizu (*), eta festetan gatz eta pipar haundixakin botako juan “puzkarren aldeko sermoia”, latiñez jakiña, elizako sermoi grabe eta solemne baten tonuan. Imajiñatzen jittuaraz bere lagunen barriak. Arrakastia izango juan sermoitxuak, eta halako baten gaztelerara itzuli eta inprimidu egingo zeban aberats lagunen artian banatzeko edo. Sasoi hartan eliziak erabiltzen zittuan metoduekin, pentsatzekua dok argitarapena ezkutu xamarrian egingo zebela.

Barregarrixa dok liburutxua. Atxiñako umorezko gauza guztiekin gertatzen dan modura, hainbeste gauza ez dezkue egittten graziarik 250 urte geruago, baiña beste asko ondiok oso onak dittuk eta hala eta guzti be harrigarrixa dok halako gauza bat esku artian izatia.

Gero, bigarrengo parte motzago bat jaukak liburua: “Gracias y desgracias del nobilissimo Señor Ojo del Culo. Dirigidas a Don Chupas de la necesaria monton de passa por arrobas. Escriviolas Juan Lamas el del camisón cagado”. Azken parte honen hizkuntzia askoz be ariñagua eta “kaletarra” dok, ez lehelengo zatixan modura, sermoi kulto bat imittatzen dabena, eta igual horretxengaittik ez dau hainbeste grazixa egitten. Baiña hala eta guzti be merezi jok irakortzia, zapore herrikoixagua daukalako edo.

Vale.

(*) Interneten topatu juat bere barri. Castelló-n jaixo zan 1663ian, eta bai, “Pro crepitu ventris” bere hitzaldi ezagun bat izan zan, 1694an esan zeban estrainekoz eta batek daki zenbat bidar gehixago errepikatuko zeban bere sermoi solemnia, noblien irri artian, harik eta 39 urte geruago gaztelerazko ediziñua inprimatu zan arte. (“Su presencia era requerida en los círculos literarios y sus intervenciones eran celebradas y aplaudidas tanto en recitales de versos italianos, en cuya composición adquirió gran habilidad, como en los discursos de ingenio, uno de los cuales se hizo famoso con el título de Pro crepitu ventris”).

Ideologia desbardiñen artian, anarkismuanganako interesa izan juat bereziki. Ezin esan, baiña, anarkistia naizenik; asko esatia izango litzake hori, teorixa politikuaz dakitten gitxixangaittik batetik, eta 10 bihargiñeko enpresa baten jabia naizelako bestetik. Gaur egungo egoeria begiratuta, gehixago egokittuko lejatake jefe absolutu paternalista-leninista etiketia.

Beti izan juat galtzekua diskusiño politikuetan: ezin ezerri heldu, anarkismua defenditzeko beste ideologixen aurrian. Horregaittik, igaz Buenos Airesetan nenbixala Plaza de Mayoko amen biltokixan sartu eta Noam Chomsky-n gaiñeko liburu hau ikusittakuan segiduan erabagi najuan erostia. Liburu meheia, elkarrizketaz osatuta, autore komunikatibo batena... nere moduko ezjakin batendako egoki eta irakurterreza.

Eta hala izan dok, pozik geratu nok liburutxuakin. Liburua etxok Chomskyk idatzi; “Letra Libre” talde argentinarrak egindako errekopilaziño bat dok, eta bertan 10 bat atalian biltzen dittuk artikulu, elkarrizketa eta beste autore batzuen liburueri egindako prologuak. Bilduma horretako ale batzu kostau egin jataz tragatzen, Pelipen idazki batzukin gertatzen jatan antzera. Baiña problemia ez dok idazliana, irakorliana baiño; ez dakit ze arrazoigaittik halako alergixa bat jetset testu politiko, filosofiko edo legalei, eta nekez aurreratzen juat pajiñan zihar. Parrafo bat hartu eta bedratzi bidar hasi bihar izatia, harixa guztiz galdu dotelako, ez dok arrarua izaten nere kasuan. Baiña, esandako moduan, bildumako ale jakin batzukin baiño etxatak hau gertatu. Beste artikuluak nahikua irakorterrezak diralako, eta ez hori bakarrik, oso argigarrixak suertatu jatazelako. Etorkizunian, diskutidu, diskutidu nerekin...

Eta azkenik, beste gauza bat gustatu jatak asko. Chomsky umilla dok, eta ez jok egixa absolutuan jabe legez aurkezten bere burua (entrebistatzaille gazte batzuk bai orraittiok). Detalle hori garrantzitsua begittantzen jatak pertsona batek esandakua serixuan hartzeko orduan.

Barru-barrura sartu jestek.

Juan dan eguenian, hara nun irakortzen doten Garan: PSOE-k, azken momentuan, AHT-an plana geratzeko eskatu dabela, nahikua babes sozialik ez daukala eta udal hauteskundietan euren kalterako izango dalakuan, tren suntsitzaille hori konjelatuta lagatzeko iniziatibia aurkeztuta. Haxe poza! Izperringietan agertutako albiste guztien modura baiña, nere erreserbak izan nittuan eta hau idatzi neban, eibartarrak forora bialtzeko.

Gaia: AHT-omar por culo? "Entzun dot, entzun dot... EAEko agintarixak "gure" bildur dirala, ez ei gagoz nahikua konbenziduta, eta geldialdi bat egingo dala AHT-ko proiektuan. ¿Hala ete? Eta "bildur" dirala... zera, hauteskundiak galtzeko bildur. Ba da tristia, gero, gure politiko profesional mangante hórrek arre edo iso egitteko estimulo printzipala horixe izatia. Ez gizartian ongizatia, ez ogasunan osasuna... ez, ez: hauteskundiak galdu edo irabaztia. Hau hala ba da, AHT-an kontrakuon garaipen partziala izango litzake; aintzat hartzekuak garala erakusteko beste. Oin baiña, AHT-zalien partetik gizartia konbenzitzeko zaparrada edo ur-eraso latzak datoz, eta argi ibilli. Entzun dot be, propaganda horretan sakontzeko kontrakuei abots publikua emotia aurreikusitta dagoala, zaindu egin biharko da ze modutan eta ze bermekin, ez deixan izan arpegi-garbiketa hutsa. Dana dala, itturri fidagarrixetatik jaso biharko dogu informaziñua. "

Hori bai, mezua bialtzerakuan konfundidu eta ez neban forora bialdu, blogen kontseillu editorialera baiño.

Eskerrak, ze... bixamonian zer irakorriko, eta... inozentadia izan zala. Lehelengo pentsatu nebana: "Garako putasemiak!" eta gero barreguria, eta gero lotsia, eta gero desilusiñua...

Baiña ez zestan behintzat kendu hortan zeozer lortzeko esperantzia.

361223 tagged map by user - Tagzania

361223: MAE-ko ontzixak patrullatzen.

• Ogoño iparraldian, Bizkaya eta Nabarra bouak Palos merkante alemaniarra atxilotu eta Bilbora daroie.

Markina-Xemein inguruan, Espainiako Guda Zibillian beste arrasto bat. Iparragirre basarriko lurretan, errepublikazaliak trintxera lerro luziak eraiki zittuezen 36-37ko neguan, Kalamuan gotortutako golpistengandik babesteko. Trintxera lerruon posiziño aurreratuena -arriskutsuena- dogu abixa hau.