Ingelesen hilerria

Bata, dokumental onenari oscarra jaso duen filma, Searching for Sugar Man, Goio Arana Mondragon Unibertsitateko irakasleak euskaratua. Detroit hiriko (Sixto) Rodriguez izeneko musikari baten ingurukoa. Jende askok goraipatu du, eta bai, istorio interesgarri eta hunkigarri bat ondo kontatzen duen dokumentala da. Dena den, tranpatxoren bat edo beste ba ote dagoen gidoian, zalantza hori geratu zait.

Source: 3.bp.blogspot.com via Azpitituluak on Pinterest

Anbizio txikiagoko dokumentala da Sister Rosetta Tharpe-rena, telebistarako ordubeteko formatukoa, gusto handiz Tolosako Auggie dendakoek euskaratua. The Godmather of Rock'n'Roll, Rokanrolaren amabitxia... eta ezagutzen ez! Pionero nagusiki maskulino haien atzean, adin ertaineko andrazko beltz bisexual bat zegoen, bai, eta bazekien gitarra jotzen!

Source: Uploaded by user via Azpitituluak on Pinterest

20. mendeko inbentorik onenetakoa izan zen rokanrola, beti pentsatu izan dut. Dokumentalokin, konklusio berera iritsi naiz atzera ere.

(OHARRA, 1: zalantza bat kantuak agertzen diren filmak euskaratzeko: azpidatziak itzuli, bai ala ez? Rosettarenean euskaraz daude, Rodriguezenean ingelesez).

(OHARRA, 2, Disclaimer: Amazon-eko estekak gehitu ditut hemen eta beste post batzuetan ere agertuko dira: hortik klik eginda inork ezer erosiz gero zentimoren batzuk lortuko ditut, baina ideia ez da dirua egitea, baizik eta afiliazio sistemaren funtzionamendua testeatzea)

Pertsonaliatea transmititzen dakiten aktore ezagunen aurpegiei esker ikus daitekeen filma da Gangster Squad. Hori eta anbientazioa; hortik aparte, ez du balio handirik. Ustez, L.A.ko historiako pasarte batzuk deskribatzen dituen erreportaia sorta batean oinarritzen da historia, eta benetako izenak ageri diren arren, fikzionalizazioak derrigor esajeratua behar du izan: ez dut sinesten nik, behintzat, literala denik filmak kontatzen duena. Interesa duenarentzat, hemen euskarazko azpitituluak.

Gangster Squad-eko bigarren mailako protagonista historikoen artean, deitura euskaldun bat: Eugene Biscailuz, L.A. konderriko sheriffa. Bai, Biscailuz urte askoan izan zen sheriff Kaliforniako hiri handian, eta Martin Biscailuz euskaldunaren semea zen. Martin hura ere pertsonaia konpletoa izan zen, eta gogoan dut inoiz ETBko dokumentalen batean haren eta Miguel Leonis-en kontuak kontatu zizkigutela...

Biscailuz-en izena aditzeak beste film bat ere ekarri zidan gogora: han ere deitura euskalduna Los Angelesko polizia batengan. Bai, Clint Eastwood-en Changeling filmean, Lester Ybarra izeneko ikerlari bat agertzen da (aktorea berriki berrikusi dut House of Cards-en). Wikipediaren arabera, gertakarien benetako protagonista batzuen artean eratutako pertsonaia da, hortaz, ez dakit benetan Ybarra poliziarik egon ote zen kasu hartan nahastua.

Kalifornia... gogoan dut bidaia batean, nongoak ginen galdetu eta 'Basque' ginela esandakoa, gizon batek frantsesez egin zigula han, June Lake herrian. (Biscailuz-en argazkia, hemendik ateratakoa)

Hedoi Etxarteren poesia politikoa (Sinplistak, Susa) zorrotza eta zehatza da gaur egungo gizartearen aje eta injustiziak detektatzen eta salatzen. Injustiziarekin bezain zehatz ote dabilen justiziarekin, horra zalantza. Okerraren salaketa bai, baina proposatzen diren erruduntza akusazioak zabalegiak ez ote diren... Ez bakarrik perpetratzaileak eta kolaboratzaileak, esango nuke aldamenetik paseatzen dutenak edo teleikusleak ere erruduntzat jotzen direla. Eta epaiak eta zigorrak ere inplakableak dira.

Adibidez, '"Hemen hobeto" gaude diotenen kontra' poeman, injustizien zerrenda ukatzen zaila da. Baina zigorra, ño, eztarriak aiztoarekin ebakitzen dituen emakumezkoaren mendekua...

Yuyu apur bat ematen dit niri abangoardia heroiko gupidagabe horren idealizazioak. Ez ditut gogoko ez abangoardia gidariak ez heroismoak. Marxismo-leninismoa disparate bat iruditzen zait, gainera (uste dut Etxarte marxista-leninista dela, edo horrelako zeozer).

Salbuespen bat aurkitu dut, dena den, militantearen koherentzian. Okindegitik irten ondoren, putzuak ez zapaldu eta zipriztinik ez botatzea aukeratu du hor autoreak... Ez ote konformismoa hori? Ni Etxarte horrengandik (bera baldin bada, iruditu zait baietz, lehen pertsona erreala dela hor protagonista) hurbilago nengoke, beste poema batzuetako herriko heroi superkontzientziatu eta bortitzengandik baino.

Enfin, idazkera prezisoa eta landua duen idazle bat. Poema guztiak ez ditut ulertu, eta ulertutakoetan, denak gustatu ere ez, baina badaude ale batzuk aipagarriak oso, goian estekatu ditudan horiek adibidez, edo Gaur goizeko poema saialdiaren kontaketa zehatza eta Masturbatuaren galderak bideo pornoaren ostean. Agian, umoreari tremendismoari baino pisu gehiago ematen zaie bi hauetan.

"Zure erreakzioaren bila dabilen poesia da" idatzi zuen Igor Estankonak laudoriozko kritikan Argian. Nik igual esango nuke: Zure erreakzionarioaren bila dabilen poesia da, eta kontuz, akaso aurkitu egingo du eta.

Va vis et deviens (2005). Etiopiako juduen emigrazioa Israelera, film bihurtuta, ikuspegi konfliktiboak deskribatzeko asmoarekin: arrazakeria, erlijio intrantsigentzia... baina azkenean, mezu positibo batekin. Eta kontraste egiten du horrek istorioaren ausentzia flagrantearekin: palestinarren aipurik ez dago. Horregatik eta amaiera ez oso sinesgarriagatik, ez diogu aprobatua emango. Horrez gain, susmo bat, mundu moderno honetan nagusiki bi super-etnia daudela: lehen mundua, eta hirugarren mundua.

Errusiako literaturako klasiko handienganako kuriositatea izanik, tranpa egin dut: irakurri barik, ikus-entzunezkoak ikusi. Iaz War and Peace-ren (Tolstoi) bertsio klasiko hollywoodtar bat ikusi nuen. Aurten, pieza gehiago: Krimen eta Zigorra (Dostoievski, BBCren tele-ekoizpen batean / liburua[es]), Anna Karenina (Tolstoi, zine adaptazio berriena DVDean hemen, liburua[es]) eta Karamazov anaiak (Dostoievski, 1969ko bertsio errusiar/sobietar bat; liburua[es]).

Laburbilduz, interesgarriagoa egin zait Tolstoi, eta tostoiago Dostoievski. Fedor zaharraren neke esistentzialak oso arrotzak egiten zaizkit: Jainkoa, nihilismoa, errua, gizakiaren gaiztotasuna... apur bat galtzen naiz pertsonaien barne mundu torturatu eta ilun horietan, ez ditut ulertzen. Karamazov anaien kasuan, gainera, ez dakit film bertsio kulturalki urruna auketati dudalako, baina pitorik ere ez dut ulertu, hori da egia. Krimena eta zigorra, apur bat jasangarriagoa izan arren, zentzu batean ere ulerkaitza egiten zait. Ez dakit zergatik behartzen dituen Dostoievskik bere pertsonaiak aitortza auto-suntsitzaileetara. Irakurri dut hortik Sigmund Freud-en idazle faboritoenetako bat izan zela Dostoievski. Karakola eta barea...

Tolstoiren lanak, berriz, aristokratikoagoak eta klasistagoak iruditu arren, gertuagokoak egin zaizkit. Pasio terrenalen mende bizi dira pertsonaiak, hainbeste esistentzialismorik gabe. Aberaskumeen jolasak dira (Errusiako 19. mendeko pobreziaren kontestuan, jolas inmoralak) bai, baina ulergarriagoa zait bizitzeko modu hori, baita bere konbentzio sozial hertsiak (ulertu diot, ez onartu edo onetsi). Azkenengo Anna Karenina hau, bestalde, zine esperimentu nahiko manierista da, pixka bat Moulin Rouge-ren tankeran (hobea hau, agian, hura jasangaitza irudizen zait). Grazia egin zidan pertsonaietako bati lagun baten traza hartzea. Seduktore maltzurraren papera betetzen du istorioan kondeak, gaizto ofiziala da, eta uste dut kezkatuta utzi nuela laguna moralki ere antza hartu ote nion hari :-)

Orain hurrengo plana dut Jane Austen-en esperto bat bihurtzea. Iaz ikusi nuen Harrotasuna eta aurrejuzkuak, eta aurten Sense and Sensibility. Hurrengo ikusiko ditut

• Mansfield Park
• Emma
• Northanger Abbey
• Persuasion

Snob konpletoa bihurtzeko bidean nago!

***

Bide batez, jakinarazi nahi diot munduari nire kontsumo kulturalaren kontua eroateko sortu nuen Tumblr-a, -STXO, gelditu egin dudala. Segituko dut irakurri/ikusi/gozatutako piezen berri zehatz ematen, baina blog honetan egingo dut aurrerantzean (edo gaztelaniazko edo ingelesezko bertsioetan). Horrez gain, orain Ingelesen Hilerrira e-postaz ere harpidetu zaitezke, horretarako gogo estranbotikoa bazenu.

Albisteak ikusten, Maiatzaren 1eko manifestazioak agertu zaizkigu, eta Espainiako batean ikusi dugu Internazionala kantatzen zutela. Agrupémonos todos, en la lucha final...

Aitak (91 urte), orduan, txiste zahar bat gogoratu du, Eibarren 20. mende hasierako Alfa hartan esaten ei zutena edo. Sozialisten inguruan sortutako enpresa izan zen Alfa, baina haien artean ere bazegoen klaserik, gorago edo beherago zeudenak botere katean, enpresako postu eta soldata onenak beren artean banatu zituen kamarilla bat buruan, nolabait esateko. Eta haiengatik esaten ei zuten: Agrupé batzuek bakarrik, besteak, Monos todos.

21. mende hasieran agrupé eta agrupé diharduten sozialistarik ez da falta. Patxi Lopez lehendakariaren koinatu Melchor Gilek 500.000 euro metalikoan agrupatuta eroan zituen txalet bat erosteko... Ezer inportako ez balu gainetik pasatu zen albiste horietako bat.

Asko gustatu zait Rikardo Arregi Diaz de Herediaren poesia liburua, Bitan esan beharra.

Hiztegirik begiratu behar barik irakurri daitekeen poesia da Arregirena, eta lehenbizikoan ulertzen dena. Hiru parte ditu liburuak, poema "paisajistiko" batzuk hasteko (definizio baldarra nirea da, barkatu), gero maitasunari buruzko sorta bat, eta amaieran, heriotza gaitzat dutenak. Azkenengo atala ez zait gehiegi gustatu, besteak gehiago.

Une batean dio Arregik "poeta erromantikoa banintz...". Oker dagoela uste dut, poeta erromantiko bat dela, berba hori normalean ulertzen dugun modurik arruntenean, beste interpretaziorik gabe, poema hauek ere zuzen-zuzenean ulertu daitezkeen modu berean. Igual pentsatuko du poetak beren poesiaren fisikotasun homosexualak erromantizismoa apurtzen duela? Niri ere zait iruditzen. Ironia handiko erromantizismoa, umore puntu batekin dotoretua, oso lurtarra gainera. Adibidez:

All Blacks taldekoen praka motz beltzak
soilik izan daitezke egokiak
zure hankak estali
eta ez estaltzeko
beste guztia iraina da, moda,
izterrak zikinduko lituzkeen
mozorro zantar ohore gabea.

Ironiarekin bere buruari ere sarri egiten dizkio burla txikiak poetak. Zisneak aipatzen dituen poema baten amaiera bertso solte eta aparteko bat da:

(Zisne ala beltxarga, nola esan)

Barre egin dut, oso euskalduna iruditu zait. Gogoratu naiz Alejo Carpentierren El Siglo de las Luces nobelarekin. Karibearen historia, Frantziako Iraultzaren garaian. Halako batean, kriollo frantses batek diotso kriollo espainol bati, poesiarako frantsesa gaztelania baino askoz egokiagoa dela, barkaezina baita cygne bezalako hegazti eder bati ciñe deitzea poema batean.

Uste dut ortografia badela idazkeraren osagarri estetiko bat, eta horregatik, nik ere beltxarga nahiago, frantses hark bezala, ortografia hobea duelako :-)

Gomendatzen dut Bitan esan beharra liburua. Rikardo Arregi Diaz de Heredia duela gutxi hasi da Twitterren. Gehiago egin beharko luke bertatik baina tira, animatuko da igual. Intelektual eta poeta handi bat da (1.93 garai), jarraituiozue.

Elkarrizketan arreta piztu zidana beheko esaldi parea izan zen:

Soslai batzuek badakite eztabaidaren zentroan jartzen. Euskal Herrian, esaterako, Twitter politikarako erabiltzen dutenek @aranagoiri ri jarraitzen diote

Eta nire objekzioa, pentsatuz elkarrizketatua katalana zela, jarraian adieraziko dudana:

Kataluniatik etorri zen aditu hau bere jardun eta ideien berri ematera. Ba bale. Kataluniako eta atzerriko beste hainbat tokitako adituak etortzen dira erdarazko ebentoetara, eta askotan honetaz edo hartaz haiekin ikasteko aukera dugu eleanitzok ere.

Baina bada esparru bat, non kanpoko lezio zenbait apur bat sobera dauden. Komunikazioaren esparruan, adibidez, kontuz lezioekin. Esate baterako, goian aukeraturiko pasarte hori, amorrua eman zidan. Analisi elebakar batetik bakarrik daiteke bat konklusio horretara, erdaraz jarduten duelako Aranagoiri delako horrek, eta hortaz eztabaidaren zentroan jartzea erdaraz jardutea bezala ulertu beharko dugu gero. Euskara barik abiatzen bazara analisi komunikatiboan, hori ez da analisi komunikatibo bat herrialde elebidun honetan, zapalkuntza linguistikoaren jarraipena bakarrik izan daiteke.

Eztabaidaren zentroa gaztelaniaren inguruan bakarrik uler dezake erdaldun honek, eta putaidearik ere ez dauka euskaraz politikaz tuiteatzen dugunaz, zer den guretzat zentroa edo/eta periferia. Abiapuntu horretatik, presuntzio ezjakinetik, ez dut leziorik onartzen. Konta diezagula bere esperientzia, bere herrikoa, baina ez diezagula "geurea esplikatu", hala nola Gizon Jakintsuak M'Ongolori.

Kataluniara joan eta bertako komunikazio politikoaz jarduteko ausardia, katalana txintik jakin barik? Pentsaezina, ezta?

Edu Lartzanguren elkarrizketatzaileak esanda orain jakin dudanez, "trollismoaren" izpirituarekin jarraituz, elkarrizketatuaren izena eta argazkia ere faltsuak omen dira. Hala ere, bere horretan jarraitzen du nire objekzioak. Areagotua, akaso, aditua ez bada katalana eta hemengoa bada.

Durangoko Azokaren azken edizioaren ondoren Alberto Barandiaranek analisi bat argitaratu zuen tarteka idazten dituen 'Sorbideak' artikuluetan, Berrian. Bertan zioen, besteak beste:

Zenbatek begiratu diote Jon Irazabalek argitaratutako Gerra Zibila Durangaldean liburuari, Durangoko bonbardaketaren inguruko argazki ezezagunen bidez orduz orduz bonbek hirian eragin zuten txikizioa eta hondamendia laburbiltzen baitu xehetasun ikaragarriaz? Nago ahaztuta pasatu dela, ilustrazio finez apaindutako liburu hura bezala, stand bakarreko argitaletxeetako eskaintza bereziak bezala, sarrera guneetatik urrunxko zeuden mahai askotan pilatutako produkzioa bezala, Zabalak aipatzen duen indar zentrifugoak nahitaez uxatuak.

Ba ez dakit, nik ere, inork arretarik eskaini dion ala ez liburu horri, baina kasua bada inork ez diola erreparatu edizio bikoitzari (bi argitaratu baitira, bat gaztelaniaz eta bestea euskaraz), tira, nire barren gaiztoak plazer maltzur txiki bat sentitzen du: "Hala ba, merezia du!". Joan den igandean, martxoaren 31n, Durangoko bonbardaketaren urteurrenean, horixe bururatu zitzaidan berriz ere, eta abenduan idatzi barik utzi nuena, orain esango dut.

Duela bi urte, sekulako aurkikuntza baten berri eman zuen Gerediaga Elkarteak. Durangoko bonbardaketaren eta 1937ko Bizkaiko kanpaina kriminalaren argazkiak aurkitu zituzten Erromako artxibo militarretan. Tamaina nahiko txikiko argazki batzuk jarri zituzten sarean Gerediagoek, eta haiekin artikulu hau idatzi nuen Sustatun.

Zuzenean ukitu ninduen kontu horrek, argazki horietako batean, Ezkurdi plazan, neure aita dagoelako.

2010eko hartan Gerediagakoei idatzi nien ea argazki interesgarri gehiago zeuzkaten. Mostrarako, ale batzuk espero nituen, eta gero, gainerakoak, ba jarriko zituztela sarean. Argazkiak.org aipatu nien, han jar zitzazketela. Kontua ere sortu nien, gauzak errazteko. Irudi handiak, tamaina orijinalean gordetzen dira, eta tamaina txikiago moldagarrietako kopiak automatikoki egiten dira.

Baina ez zen halakorik gertatu. Bederatzi argazki gehiago bidali zizkiguten Gerediagakoek Sustatura, eta haiek argitaratu Argazkiak.org-en eta artikulutxo bat egin. Horra argazki haietako batekin egindako berregiketa, Lemoako San Inazio auzoa:

Baina nik dakidala, beste inon ez dute material digitalik zabaldu. Elgetan bertako argazkiekin erakusketa bat egin zuten, baina hango irudien berri ere ez da sarean azaldu. Gerediagak jakinarazi zuenez, 100 argazki inguru ekarri zituzten Erromatik. Ez da hain zaila 100 argazki erresoluzio onean sareratzea. Edozein jaunartzetan gehiago ateratzen dira...

Ulertezina egin zait, ordudanik, kontu hau. Guztiz ulertezina. Eta gero, total zer, Irazabalen liburuan ere ez dago hainbeste, lauzpabost ale jarri ditu Gerediagako Irazabalek (beste irudi askoren artean, hori bai), baina Italiako materialik gehienak ezkutuan jarraitzen du.

Argazkiak lehen bezala daude. Erromako artxibo militarrean. Beste espedizio bat bidali beharko genuke.

46 urte ditut, eta Eibarko Kutxan, beti euskaraz tratatu izan naute. Gaur arte. Umetan ere, Osito-aren klubekoa nintzenean, Hartzaren kluba Club del Osito baitzen orduan (paisaia linguistikoa oso bestelakoa zen aspaldiko kajadeorros probintzial hartan), euskaraz tratatzen ninduten lehiatilan nire herrian, nolabait ere nirea sentitu izan dudan finantza erakundean.

Ba gaur, joan naiz Lurraldebusko txartelaren tramite baterako 5 euro sartzera (tramite absurdoa, bestalde), eta azaldu diot mutil gazte bati, hau ta bestea, eta mesedez bost euro, eta Internetetik inprimatu dudan euskarazko inprimakia ere pasatu diot eta...

- Lo siento, pero no sé euskera.

- ¿Y te han contratado aquí? Yo flipo.

- Yo también flipo. Soy de Barcelona, llevaba 5 años trabajando allí, y hace tres meses que me han mandado aquí.

Euskara ikasten hasi dela ere esan dit. Egin dut egin beharrekoa, eta kalera irten naiz. Zaparrada ikaragarria, Eibarko bailara zuloa hotz, ilun, eta desatsegin ageri da gaur. Suposatzen dut Bartzelonako mutilari ere izugarri leku hotz, heze eta tristea irudituko zaiola Eibar, baina zein ote bere alternatiba? Langabezia?

Nik ez dut ezer mutil horren kontra, noski. Baina, benetan, daflipat Kutxabank-ekin. Hau ez da normala. Hau atzerapauso larri bat da.