Ingelesen hilerria

Mp4 bat daukat, baina bertan irudia eta soinua ez daude sinkronizatuta. Nola egin daiteke banandu, bat edo bestearen framerate-a (edo dena delakoa luzapen faktorea) aldatu, eta berriro batu gero audioa eta soinua? Egitekotan, Ubunturen gainean (hori baitut PCan). Laguntzeagatik ordaina, dokumentu interesgarri horixe, ondo sinkronizatuta.

Mila esker.

Spoiler da, ingelesez, fikzio baten amaiera edo tramako une jakin bat aurreratzea, irakurketa edo ikuskatzearen plazer nagusietako bat zapuztuz: intriga hausten da, sorpresa ezabatuz, eta ez da istorio bat modu bertsuan jarraitzen. Nik uste dut terminoa euskaratutzat eman dezakegula gaur egunean, aurretik e bat gehituta: espoilerrak, esan dezakegu.

Telesailak kontsumitzeko era modernoak espoilerren arriskua handitu du. Saretik jaisten ditugu atalak, eta arrakastako zenbait sailetan, AEBetan estreinatu eta egun gutxira. Lehen denok batera kontsumitzen genuen kapitulu bat Dallasen. Orain, Urliak zuk baino lehenago ikusi du, eta berak badaki zuk ez dakizuna. Era berean, audiobisualen kontsumoa oso lotua dago Interneteko jardunarekin, eta ikusten duguna komentatzen dugu Facebook eta Twitterren. Azkenik, sail batzuek geek osagarri propio bat daukate gaiagatik (fantasia Game of Thrones batean, teknofilia The Big Bang Theory-n, joko intelektualak Sherlock-en), eta horrek handitzen du aukera meme bat edo fikzioaren detaile bat konbertsazio digitalera ekartzeko, eta baten bati jakin behar ez zuena zapuzteko.

Game of Thrones telesailak aurreko predisposizio guztiak betetzen ditu, eta osagarri extra bat ere badu espoilerrentzako, bereziki: liburu sorta batean oinarritzen da, eta beraz, zer gertatuko den idatzita dago!

Batekin eta bestearekin, dena dela, espoilerrak ebitatu izan ditut Game of Thrones-eko 3. denboraldian (salbu eta detaile batean: banekin atal jakin batean sarraski handi bat zetorrela pertsonaia zentral bat edo beste ezabatu behar zituena, baina ez nekien zehazki nor eta nola). Ondo dago Tronuen Jokoa. Eraztunen Jauna bezala, baina titi eta ipurdiekin. Eta odol esplizitua. Telesaila ikusi ahal izan dut aurtengo udaberrian, atalak AEBetan eman eta egun gutxira, euskarazko azpidatziekin (ez kalitate onenekoekin) eta meme eta halakoen jokoan sartuta, baina inori ezer zapuztu barik. Sarean ezagutzen dudan batek baino gehiagok jarraitu du antzeratsu telesaila, eta gehienak ere kontziente dira espoilerrak zabaltzea ez dela ona. Ondo portatzen gara.

Hala ere, badago espoilerrak aurreratzean halako gusto maltzur bat ere, erresistitzea zaila dela batzuetan. Duela gutxi ikusitako film batean konprobatu dut. Urte Berri On Amona ikusi nuen seme-alabekin. Haiek ikusia zuten lehenago ere eta... tira, 9 urteko neskato batek ezin dio tentaldiari agoantatu eta bere aitaren aurrean filmaren trama etengabe zapuztu eta zapuztu. Nire alabak bere aita maite du, eta ez du haserretzerik nahi, baina fikzio onak badu zerbait kutsagarria, maltzurra bada bereziki, ikuslea ere maltzur bihurtzeko, eta alde horretatik filmak guztiz gaiztotu zidan neskatoa. Eszena kolpe bakoitza zapuztu zidan, sistematikoki, espoilerrak ere dosifikatuz, ez guztia bat-batean, baizik eta detaile bakoitza tokatzen zenean.

Urte Berri On Amona ere gustatu zitzaidan, guztiarekin. Euskal kostunbrismotik Game of Thrones-era aldea dago, baina maltzurkeriaren erretratuak lortzen ditu bietan fikzioak, ondo lortu ere.

Bata, dokumental onenari oscarra jaso duen filma, Searching for Sugar Man, Goio Arana Mondragon Unibertsitateko irakasleak euskaratua. Detroit hiriko (Sixto) Rodriguez izeneko musikari baten ingurukoa. Jende askok goraipatu du, eta bai, istorio interesgarri eta hunkigarri bat ondo kontatzen duen dokumentala da. Dena den, tranpatxoren bat edo beste ba ote dagoen gidoian, zalantza hori geratu zait.

Source: 3.bp.blogspot.com via Azpitituluak on Pinterest

Anbizio txikiagoko dokumentala da Sister Rosetta Tharpe-rena, telebistarako ordubeteko formatukoa, gusto handiz Tolosako Auggie dendakoek euskaratua. The Godmather of Rock'n'Roll, Rokanrolaren amabitxia... eta ezagutzen ez! Pionero nagusiki maskulino haien atzean, adin ertaineko andrazko beltz bisexual bat zegoen, bai, eta bazekien gitarra jotzen!

Source: Uploaded by user via Azpitituluak on Pinterest

20. mendeko inbentorik onenetakoa izan zen rokanrola, beti pentsatu izan dut. Dokumentalokin, konklusio berera iritsi naiz atzera ere.

(OHARRA, 1: zalantza bat kantuak agertzen diren filmak euskaratzeko: azpidatziak itzuli, bai ala ez? Rosettarenean euskaraz daude, Rodriguezenean ingelesez).

(OHARRA, 2, Disclaimer: Amazon-eko estekak gehitu ditut hemen eta beste post batzuetan ere agertuko dira: hortik klik eginda inork ezer erosiz gero zentimoren batzuk lortuko ditut, baina ideia ez da dirua egitea, baizik eta afiliazio sistemaren funtzionamendua testeatzea)

Pertsonaliatea transmititzen dakiten aktore ezagunen aurpegiei esker ikus daitekeen filma da Gangster Squad. Hori eta anbientazioa; hortik aparte, ez du balio handirik. Ustez, L.A.ko historiako pasarte batzuk deskribatzen dituen erreportaia sorta batean oinarritzen da historia, eta benetako izenak ageri diren arren, fikzionalizazioak derrigor esajeratua behar du izan: ez dut sinesten nik, behintzat, literala denik filmak kontatzen duena. Interesa duenarentzat, hemen euskarazko azpitituluak.

Gangster Squad-eko bigarren mailako protagonista historikoen artean, deitura euskaldun bat: Eugene Biscailuz, L.A. konderriko sheriffa. Bai, Biscailuz urte askoan izan zen sheriff Kaliforniako hiri handian, eta Martin Biscailuz euskaldunaren semea zen. Martin hura ere pertsonaia konpletoa izan zen, eta gogoan dut inoiz ETBko dokumentalen batean haren eta Miguel Leonis-en kontuak kontatu zizkigutela...

Biscailuz-en izena aditzeak beste film bat ere ekarri zidan gogora: han ere deitura euskalduna Los Angelesko polizia batengan. Bai, Clint Eastwood-en Changeling filmean, Lester Ybarra izeneko ikerlari bat agertzen da (aktorea berriki berrikusi dut House of Cards-en). Wikipediaren arabera, gertakarien benetako protagonista batzuen artean eratutako pertsonaia da, hortaz, ez dakit benetan Ybarra poliziarik egon ote zen kasu hartan nahastua.

Kalifornia... gogoan dut bidaia batean, nongoak ginen galdetu eta 'Basque' ginela esandakoa, gizon batek frantsesez egin zigula han, June Lake herrian. (Biscailuz-en argazkia, hemendik ateratakoa)

Hedoi Etxarteren poesia politikoa (Sinplistak, Susa) zorrotza eta zehatza da gaur egungo gizartearen aje eta injustiziak detektatzen eta salatzen. Injustiziarekin bezain zehatz ote dabilen justiziarekin, horra zalantza. Okerraren salaketa bai, baina proposatzen diren erruduntza akusazioak zabalegiak ez ote diren... Ez bakarrik perpetratzaileak eta kolaboratzaileak, esango nuke aldamenetik paseatzen dutenak edo teleikusleak ere erruduntzat jotzen direla. Eta epaiak eta zigorrak ere inplakableak dira.

Adibidez, '"Hemen hobeto" gaude diotenen kontra' poeman, injustizien zerrenda ukatzen zaila da. Baina zigorra, ño, eztarriak aiztoarekin ebakitzen dituen emakumezkoaren mendekua...

Yuyu apur bat ematen dit niri abangoardia heroiko gupidagabe horren idealizazioak. Ez ditut gogoko ez abangoardia gidariak ez heroismoak. Marxismo-leninismoa disparate bat iruditzen zait, gainera (uste dut Etxarte marxista-leninista dela, edo horrelako zeozer).

Salbuespen bat aurkitu dut, dena den, militantearen koherentzian. Okindegitik irten ondoren, putzuak ez zapaldu eta zipriztinik ez botatzea aukeratu du hor autoreak... Ez ote konformismoa hori? Ni Etxarte horrengandik (bera baldin bada, iruditu zait baietz, lehen pertsona erreala dela hor protagonista) hurbilago nengoke, beste poema batzuetako herriko heroi superkontzientziatu eta bortitzengandik baino.

Enfin, idazkera prezisoa eta landua duen idazle bat. Poema guztiak ez ditut ulertu, eta ulertutakoetan, denak gustatu ere ez, baina badaude ale batzuk aipagarriak oso, goian estekatu ditudan horiek adibidez, edo Gaur goizeko poema saialdiaren kontaketa zehatza eta Masturbatuaren galderak bideo pornoaren ostean. Agian, umoreari tremendismoari baino pisu gehiago ematen zaie bi hauetan.

"Zure erreakzioaren bila dabilen poesia da" idatzi zuen Igor Estankonak laudoriozko kritikan Argian. Nik igual esango nuke: Zure erreakzionarioaren bila dabilen poesia da, eta kontuz, akaso aurkitu egingo du eta.

Va vis et deviens (2005). Etiopiako juduen emigrazioa Israelera, film bihurtuta, ikuspegi konfliktiboak deskribatzeko asmoarekin: arrazakeria, erlijio intrantsigentzia... baina azkenean, mezu positibo batekin. Eta kontraste egiten du horrek istorioaren ausentzia flagrantearekin: palestinarren aipurik ez dago. Horregatik eta amaiera ez oso sinesgarriagatik, ez diogu aprobatua emango. Horrez gain, susmo bat, mundu moderno honetan nagusiki bi super-etnia daudela: lehen mundua, eta hirugarren mundua.

Errusiako literaturako klasiko handienganako kuriositatea izanik, tranpa egin dut: irakurri barik, ikus-entzunezkoak ikusi. Iaz War and Peace-ren (Tolstoi) bertsio klasiko hollywoodtar bat ikusi nuen. Aurten, pieza gehiago: Krimen eta Zigorra (Dostoievski, BBCren tele-ekoizpen batean / liburua[es]), Anna Karenina (Tolstoi, zine adaptazio berriena DVDean hemen, liburua[es]) eta Karamazov anaiak (Dostoievski, 1969ko bertsio errusiar/sobietar bat; liburua[es]).

Laburbilduz, interesgarriagoa egin zait Tolstoi, eta tostoiago Dostoievski. Fedor zaharraren neke esistentzialak oso arrotzak egiten zaizkit: Jainkoa, nihilismoa, errua, gizakiaren gaiztotasuna... apur bat galtzen naiz pertsonaien barne mundu torturatu eta ilun horietan, ez ditut ulertzen. Karamazov anaien kasuan, gainera, ez dakit film bertsio kulturalki urruna auketati dudalako, baina pitorik ere ez dut ulertu, hori da egia. Krimena eta zigorra, apur bat jasangarriagoa izan arren, zentzu batean ere ulerkaitza egiten zait. Ez dakit zergatik behartzen dituen Dostoievskik bere pertsonaiak aitortza auto-suntsitzaileetara. Irakurri dut hortik Sigmund Freud-en idazle faboritoenetako bat izan zela Dostoievski. Karakola eta barea...

Tolstoiren lanak, berriz, aristokratikoagoak eta klasistagoak iruditu arren, gertuagokoak egin zaizkit. Pasio terrenalen mende bizi dira pertsonaiak, hainbeste esistentzialismorik gabe. Aberaskumeen jolasak dira (Errusiako 19. mendeko pobreziaren kontestuan, jolas inmoralak) bai, baina ulergarriagoa zait bizitzeko modu hori, baita bere konbentzio sozial hertsiak (ulertu diot, ez onartu edo onetsi). Azkenengo Anna Karenina hau, bestalde, zine esperimentu nahiko manierista da, pixka bat Moulin Rouge-ren tankeran (hobea hau, agian, hura jasangaitza irudizen zait). Grazia egin zidan pertsonaietako bati lagun baten traza hartzea. Seduktore maltzurraren papera betetzen du istorioan kondeak, gaizto ofiziala da, eta uste dut kezkatuta utzi nuela laguna moralki ere antza hartu ote nion hari :-)

Orain hurrengo plana dut Jane Austen-en esperto bat bihurtzea. Iaz ikusi nuen Harrotasuna eta aurrejuzkuak, eta aurten Sense and Sensibility. Hurrengo ikusiko ditut

• Mansfield Park
• Emma
• Northanger Abbey
• Persuasion

Snob konpletoa bihurtzeko bidean nago!

***

Bide batez, jakinarazi nahi diot munduari nire kontsumo kulturalaren kontua eroateko sortu nuen Tumblr-a, -STXO, gelditu egin dudala. Segituko dut irakurri/ikusi/gozatutako piezen berri zehatz ematen, baina blog honetan egingo dut aurrerantzean (edo gaztelaniazko edo ingelesezko bertsioetan). Horrez gain, orain Ingelesen Hilerrira e-postaz ere harpidetu zaitezke, horretarako gogo estranbotikoa bazenu.

Albisteak ikusten, Maiatzaren 1eko manifestazioak agertu zaizkigu, eta Espainiako batean ikusi dugu Internazionala kantatzen zutela. Agrupémonos todos, en la lucha final...

Aitak (91 urte), orduan, txiste zahar bat gogoratu du, Eibarren 20. mende hasierako Alfa hartan esaten ei zutena edo. Sozialisten inguruan sortutako enpresa izan zen Alfa, baina haien artean ere bazegoen klaserik, gorago edo beherago zeudenak botere katean, enpresako postu eta soldata onenak beren artean banatu zituen kamarilla bat buruan, nolabait esateko. Eta haiengatik esaten ei zuten: Agrupé batzuek bakarrik, besteak, Monos todos.

21. mende hasieran agrupé eta agrupé diharduten sozialistarik ez da falta. Patxi Lopez lehendakariaren koinatu Melchor Gilek 500.000 euro metalikoan agrupatuta eroan zituen txalet bat erosteko... Ezer inportako ez balu gainetik pasatu zen albiste horietako bat.

Asko gustatu zait Rikardo Arregi Diaz de Herediaren poesia liburua, Bitan esan beharra.

Hiztegirik begiratu behar barik irakurri daitekeen poesia da Arregirena, eta lehenbizikoan ulertzen dena. Hiru parte ditu liburuak, poema "paisajistiko" batzuk hasteko (definizio baldarra nirea da, barkatu), gero maitasunari buruzko sorta bat, eta amaieran, heriotza gaitzat dutenak. Azkenengo atala ez zait gehiegi gustatu, besteak gehiago.

Une batean dio Arregik "poeta erromantikoa banintz...". Oker dagoela uste dut, poeta erromantiko bat dela, berba hori normalean ulertzen dugun modurik arruntenean, beste interpretaziorik gabe, poema hauek ere zuzen-zuzenean ulertu daitezkeen modu berean. Igual pentsatuko du poetak beren poesiaren fisikotasun homosexualak erromantizismoa apurtzen duela? Niri ere zait iruditzen. Ironia handiko erromantizismoa, umore puntu batekin dotoretua, oso lurtarra gainera. Adibidez:

All Blacks taldekoen praka motz beltzak
soilik izan daitezke egokiak
zure hankak estali
eta ez estaltzeko
beste guztia iraina da, moda,
izterrak zikinduko lituzkeen
mozorro zantar ohore gabea.

Ironiarekin bere buruari ere sarri egiten dizkio burla txikiak poetak. Zisneak aipatzen dituen poema baten amaiera bertso solte eta aparteko bat da:

(Zisne ala beltxarga, nola esan)

Barre egin dut, oso euskalduna iruditu zait. Gogoratu naiz Alejo Carpentierren El Siglo de las Luces nobelarekin. Karibearen historia, Frantziako Iraultzaren garaian. Halako batean, kriollo frantses batek diotso kriollo espainol bati, poesiarako frantsesa gaztelania baino askoz egokiagoa dela, barkaezina baita cygne bezalako hegazti eder bati ciñe deitzea poema batean.

Uste dut ortografia badela idazkeraren osagarri estetiko bat, eta horregatik, nik ere beltxarga nahiago, frantses hark bezala, ortografia hobea duelako :-)

Gomendatzen dut Bitan esan beharra liburua. Rikardo Arregi Diaz de Heredia duela gutxi hasi da Twitterren. Gehiago egin beharko luke bertatik baina tira, animatuko da igual. Intelektual eta poeta handi bat da (1.93 garai), jarraituiozue.

Elkarrizketan arreta piztu zidana beheko esaldi parea izan zen:

Soslai batzuek badakite eztabaidaren zentroan jartzen. Euskal Herrian, esaterako, Twitter politikarako erabiltzen dutenek @aranagoiri ri jarraitzen diote

Eta nire objekzioa, pentsatuz elkarrizketatua katalana zela, jarraian adieraziko dudana:

Kataluniatik etorri zen aditu hau bere jardun eta ideien berri ematera. Ba bale. Kataluniako eta atzerriko beste hainbat tokitako adituak etortzen dira erdarazko ebentoetara, eta askotan honetaz edo hartaz haiekin ikasteko aukera dugu eleanitzok ere.

Baina bada esparru bat, non kanpoko lezio zenbait apur bat sobera dauden. Komunikazioaren esparruan, adibidez, kontuz lezioekin. Esate baterako, goian aukeraturiko pasarte hori, amorrua eman zidan. Analisi elebakar batetik bakarrik daiteke bat konklusio horretara, erdaraz jarduten duelako Aranagoiri delako horrek, eta hortaz eztabaidaren zentroan jartzea erdaraz jardutea bezala ulertu beharko dugu gero. Euskara barik abiatzen bazara analisi komunikatiboan, hori ez da analisi komunikatibo bat herrialde elebidun honetan, zapalkuntza linguistikoaren jarraipena bakarrik izan daiteke.

Eztabaidaren zentroa gaztelaniaren inguruan bakarrik uler dezake erdaldun honek, eta putaidearik ere ez dauka euskaraz politikaz tuiteatzen dugunaz, zer den guretzat zentroa edo/eta periferia. Abiapuntu horretatik, presuntzio ezjakinetik, ez dut leziorik onartzen. Konta diezagula bere esperientzia, bere herrikoa, baina ez diezagula "geurea esplikatu", hala nola Gizon Jakintsuak M'Ongolori.

Kataluniara joan eta bertako komunikazio politikoaz jarduteko ausardia, katalana txintik jakin barik? Pentsaezina, ezta?

Edu Lartzanguren elkarrizketatzaileak esanda orain jakin dudanez, "trollismoaren" izpirituarekin jarraituz, elkarrizketatuaren izena eta argazkia ere faltsuak omen dira. Hala ere, bere horretan jarraitzen du nire objekzioak. Areagotua, akaso, aditua ez bada katalana eta hemengoa bada.