Kalamuatik Txargainera

Aurrekoan, aspaldian ikusi bako lagun batekin izan nintzen bazkaltzen. Izango zen urtebete elkar ikusten ez genuela, pandemiaren kontrako neurriengatik gaitza izan delako gu elkartzea. Bakoitzaren lanak eta betebeharrek ere ez digute asko lagundu elkarrekin egoten. Lagun estimatua izanda (katalanez ere irakur zenezakete estimu berba), haren falta izan dut, nahiz eta telefonoak eta mezuek arindu duten mira hori. Baina ez da gauza bera aurrez aurre izatea pertsona edo pantaila bat tartean edukitzea, sekulako aldea dago. Behin elkartuta, luzaroan egon ginen, arratsalde-pasa ederra egin genuen eta.

Egun horretan agurtzeko momentuan izan nuen zalantza: neurri pandemikoak zaindu? Besarkatu? Musu eman? Ezer ez? Baina azkenean, musuak eta besarkadak etorri ziren, pentsatu barik, ilusioak bultzatuta. “Hau ezin da egin, baina…”, batek itxi zuen diosala. Egun horretan “bizikide” izan ginen, burbuila bereko kide. Bestela, zelan?

Bata bestearekin emandako arratsalde luzeak poz bare moduko bat eragin zidan, osorik estaltzen ninduen geruza bat imajinatzen nuen inguruan. Benetako alegrantzia ematen diguten gauzak zein txikiak diren! Eta askotan konturatu ere ez gara egiten. Era berean pentsatu nuen zelan konplikatu dugun bizitza, premia barik.

Hurrengo egunean, pozaldia oraindik barruan nuela, ibiltzera irten nintzen, orain hain mentan diren hamar mila pausoak egitera (ene, zenbat kalte egin duten aktibitate eskumuturrekoek!). Ibai ondoko bidegorrian arbola artean ibili nintzen eguzkitik babestuta. Zein ederra! Aurreko egunekoa oraindik buruan, ibaiari begira gogoratu nuen aurreko astean ikasi nuen termino bat: fluviofelicidad. Euskarara itzulita ibai-zoriontasuna-edo litzateke, ibai, erreka, laku eta abarrek ematen diguten zoriontasuna edo gozamena. UEUk eta Jakinek antolatutako Krisi ekologiko, klimatiko eta sozialaren erdian: desazkundea beste biderik bada? jardunaldietan entzun nuen urek eragiten diguten bozkario eta betetasunari buruz. Eta egia da, erreka ondo baten egoteak edo itsasertzean ibiltzeak barrena baretu ez ezik, halako ditxa bat sortzen digu gizakioi. Baina horrek ez die axola gure gobernu guztiei, eta onurak mespretxatzen dituzte. Lagun estimatu horrek esan zidan bezala, Excel orri baten ezin delako sartu urek eta naturak eragiten diguten on hori. Monetizatu ezin daitekeelako. Kito!

Bizi garen sistema honetan gauzak eta egoeren balioa dirutan neurtzen dira. Zenbat diru atera lekiokeen paisaia bati neurtuko da, zenbat turista joango diren leku batera, eta turista horiek zenbat gau, jatordu eta gastu egingo duten toki horretan. Baina inoiz ez dute kontuan zer onura ekartzen dizkion auzoari bertan dagoen berdeguneak, dauden zuhaitzek edo urmaelek. Gerizpea eta atsedena ez direlako dirutan neurtzen, nahiz eta auzotarrendako oasi txiki bat izan udaldian, esate baterako.

Aspaldian ikusi bako lagunari emandako besarkada monetizatu ezin den legez. Adiskideekin pasatutako denbora ere eurotan ezin da kontatu, baina aberasgarria da oso. Ez du dirurik ematen, erosi ere ezin da egin, ordea. Poltsa beterik ez, poz betea baino ez du eragiten.

Gauza txikiek ez dute preziorik, nahiz eta balio handiena daukaten.

Izan dezagula gauza txikiz betetako uda!

Gipuzkoako Hitzan

Herri eta hiri askotan automobilak aparkatzearen kontrako neurri ugari ezarri da. Gurutzada baten moduko zerbait jarri dute martxan, eta autoa kalean lagatzeko aukerak urritu egin dituzte. Hori dela eta, gero eta buelta gehiago egin behar dira aparkaleku egokia lortzeko.

Egia da autoak gaur egun erabiltzen ditugun moduan erabilita mesede baino kalte handiagoa egiten duela. CO2a isurtzen dute, besteak beste, eta beroketa globala eragin. Beraz, argi dago mugatu egin behar dela erabilera, baina leku libreak kentzea huts-hutsean ez da modua. Beste neurri batzuk ipini beharko lirateke; adibidez, disuasio-aparkaleku zainduak ondo argiztatuak eta konektatuak daudenak, bertara beldur barik eta seguru joateko, eta hurrengo egunean kotxea osorik egongo dela bermatuko digutenak. Eta garraio publikoa indartu, ezer baino lehen.

Herritar askok egokitzat hartzen dute aparkalekuak kentzeko joera, uste dutelako automobilek eragiten dituzten arazoak horrela gutxitu egingo direla. Baina ez da egia. Aitatu ditudan beste neurri horiek ezartzen ez diren bitartean, kalteak gehitu egiten dira, bueltaka jardun behar izateak kutsadura eta zarata biderkatzen dituelako, trafikoa larritu, eta kaos sentsazioa txartu. Oinezkoendako arriskuak ere ugaritu egiten dira. Eta zer esanik ez gidarien nerbioak dantzan, eta eroapena agortu. Azkenerako umorea gaiztotu.

Ezin dugu ahaztu jende askok lanerako joan-etorriak egiteko erabiltzen duela kotxe pribatua. Ezinbestean, muntatu dugun sisteman eten barik beharginak gabiltzalako alde batetik bestera, puntarik punta. Ia beti automobilean garraio publikorik ez dagoelako, edo dagoena ez delako nahikoa edota egokia. Batzuetan, lan ordutegi zabalegiak ez dira konpatibleak garraio publikoa erabiltzearekin, bizitza pribaturako aukera barik geratuko ginatekeelako. Sistema zoro eta absurdu honetan kuiak gurpilean bezala gabiltzalako, etengabeko mugimenduan.

Baina, batez ere, autoa lagatzeko neurri murriztaileek kolektibo ahul batzuei eragiten diete. Beti legez, diru gutxi eta mugitzeko arazoak dauzkatenen aurkakoak dira. Izan ere, dirua izanez gero, garajea edukitzea erraza da. Diruz eskas ibilita, hamaika jira-bira egin behar etxera edo lanera iritsi orduko. Bitartean, pazientzia erre, eta denbora alferrik eman kontziliazioaren kaltetan. Kutsatuz.

Kaltetuenak, baina, mugitzeko arazoak dituzten pertsonak dira. Horietako askok osasun zentrora joateko, esate baterako, derrigorrean behar izaten dute beste pertsona bat, atarian bertan jasotzeko, eta medikuaren —lehengo adibidearekin jarraituta— ateraino bertaraino eroan behar izaten dira. Horretarako, taxien prezioa ikusita, automobila edukitzea ezinbestekoa da, administrazioren batek beste irtenbiderik jartzen ez badu, behintzat. Laguntzailea ere derrigor, batzuetan bi. Zelan garraiatu pertsona horiek helmuga duten gune horietan aparkalekurik ez badago? Elbarriendako leku bakarra, eta beteta dagoenean? Nola jaso pertsona etxean ezin bada autoa inon laga? Pibotez josi dituztenean bazterrak? Lekuak kendu gune estrategikoetan, baina tabernen terrazak jarri? Zaurgarrienengan inork ez du pentsatzen, eta eurak buruan izatea hiri-planifikazioetan ere zaintza da.

Arauok neurri kosmetiko hutsak dira askotan, edo garajeak saltzeko estrategia. Garbiketa berdez (greenwashing) makillatuta, makalenak ahaztuta.

Gipuzkoako Hitzan

Espainiako El Pais egunkariak elkarrizketa egin zion Miren Arzalluzi, Palais Galliera Parisko Modaren Museoko zuzendariari. Elkarrizketa galdera maltzurrez josita dago, modarekin zerikusi gutxi dutenak. Aurreiritziz beteta, Arzalluz Xabierren alaba delako. Kargu berean aita anonimoa duen beste bat egongo balitz, ez lizkiokete egingo. Alabari zuzentzen zaio galdetegiaren zati handi bat, erabat desegokia nire ustez. Itaun batzuek higuin puntu bat ere ematen dute, baina Arzalluzek egoki eta ondo egin die aurre. Primeran.

Beste galdera batzuk onartezinak dira. Adibidez hau: ¿Está sola porque quiere estarlo? (Bakarrik zaude nahi duzulako?). Halakorik! Bakarrik, ez duelako bikotekiderik! “Nahi duzulako” horrek, gainera, iradokitzen du ezin duela gizonik (beti hetero, jakina) lortu, edo ezin eutsi! Uf!

Emakumeok adin batera iritsita ez badugu bikotekiderik bakarrik gaude. Baina ez dut inoiz entzun harreman sentimental iraunkor bako gizonei buruz bakarrik daudenik. Urrezko ezkongabeak direla, bai; bizizaleak, playboy-ak ere bai. Itzela.
2021ean, emakume kazetari batek. Zenbat dagoen aldatzeko!

Argian

Aurreko larunbatean altxatu zuten kalean maskara jantzita ibiltzeko agindua. Aurrerantzean barruetan eta egoera konkretu batzuetan baino ez da derrigorrezkoa izango. Gustura jaso dugu askok berria, eta musua agerian izatearen plazeraz bagabiltza disfrutatzen.

Igandean bertan lagun maite batzuekin bazkaria izan nuen. Aspaldi bertatik bertara ikusi bakoak ginen, eta irrikaz espero genuen hitzordua. Halakoetan askori gustatzen zaigu ahalik eta itxura onenarekin agertzea, eta zer arropa jantzi-eta izaten dugu buruan. Aurpegia libre izateak ere margotzeko aukera ematen du. Zertarako ezpainak pintatu estali behar baditugu?

Ezpainetakoa atera eta jardun nuen aspaldiko partez gorritzen muturra. Gaitza egin zitzaidan, adinarekin ezpainak fintzen direlako, eta inoiz ez dudalako ganoraz makillatzen ikasi. Eskulanetan ez naiz batere trebea eta, gainera, berandu hasi nintzen langintza horretan. Sekula ganoraz ikasi ez, eta ohitura falta.

Bai, gure belaunaldiko askok ez genuen ikasi makillatzen beste belaunaldi batzuek ikasi zuten adinean, nerabezaroan edo gaztetxotan. Moda kontuak. Takoietan ibiltzen ere ez dugu askok ikasi, eta lurretik pixka bat igotzeko ziri-takoiekin baino ez gara moldatzen.

Takoiak txarto ikusita zeuden gure gaztaroan. Safari izeneko zapatak (pisamierdak) zeuden modan, oinetako lauak eta unisexak. Horrelakoa zen orduan modan zegoena, tradizionalki gizonezkoena izan zena. Marinelen jaka, jertse, txanodun euritako eta katiuskak top-topean zeuden, denok desio genituenak. Mahoizko prakak ere janzten genituen, eta aitaren zenbait jertse ere bai, nahiz eta hiper handi izan. Jantzi guztiak ziren handiak. Eta arropa geruza horien azpian ezkutatzen genituen gure emakume gorputz berriak.

Izan ere, moda unisex hori aho biko ezpata zen. Alde batetik, ordura arte emakume janzkeratzat hartzen zena desagertu egin zen. Neska eta mutilen arropak eta oinetakoak antzekoak edo berberak ziren, eta aurpegiek ere ez zuten gainean ezer emanda, “garbi” generamatzan, estalki barik. Neskok adatsa, orokorrean, ez genuen oso luzea, demodé zegoelako. Beste ileekin, ostera, ez zen halakorik gertatzen: genero bereizketa mantentzen zen, eta depilazioa inposatzen zitzaigun. Lastima.

Jakina, hau guztiau —depilazioarena salbu— liberatzailea zen, erosotasuna ematen duelako, denbora gutxiago behar delako prestatzeko, eta perfektu egon behar izate hori deuseztatzen duelako.

Beste alde batetik, joera honek behartzen gintuen gure gorputzen formak ezkutatzera, biribiltasun berriak disimulatzera. Bular oparoa zeukaten neska askok bizkarra okertzen zuten titiak ez nabarmentzeko, ipurtaldea nahikoa disimulatuta ez bazegoen, jertseak lotzen zituzten gerrian, ikusi ez zedin. Unisex horrek gure gorputza ukatzea ere bazekarren, oraindik gorputz berria onartuta ez geneukanean. Gorputz egokia mutilena zela adierazten zitzaigun txantxa eta barreen bidez, gainera.

Ez zait damutzen ganoraz pintatzen edo takoi altuetan ibiltzen ikasi ez izana. Baina bai gu makillatu ez arren, makilatu gintuzten modu sotilean, gure gorputzak mespretxatzen irakatsi zigutelako.

Nahiz eta modak aldatu eta oraingo neskatoak makillatu, makilatzen jarraituko dute beste bide batetik, geure buruarengan ziurtasunik ez izatea komeni zaielako, zaurgarriago garelako.

Gipuzkoako Hitzan

Gutako askok ondoez larria daukagu barruan azken hamar egunotan. Ondoez sakona, barrua nahasten diguna eta tristatu egiten gaituena. Egoera animikoan eragin ez eze, larritu ere egiten gaitu. Jakin ezinda gabiltza zein den egoera bidegabe honen irteera, ez dakigu zer egin horrelakoak berriro gerta ez daitezen. Geratzen zaigun arma bakarra ahotsa da; protesta egitea, kalean zein sare sozialetan. Berbalizatzea guztia, zurian beltz egitea; gure amorrua eta ezinegona plazaratzeaz gain, ea esnatu eta aldatzeko gaitasuna ere lortzen dugun.

Eivissan (Herrialde Katalanak), aurreko asteko ostegunean, Elena Livigni bere bikotekide gizonak balkoitik bota zuen. Hil egin zuen. Sevillan (Espainia) Rocio Caiz 17 urteko neska egun batzuetan desagertuta egon ondoren, bere bikotekide ohiak —eta lau hilabeteko umearen aita ere badenak— aitortu zuen erail zuela, eta ondoren gorpua zatikatu. 45 egun bahituta egon ostean, Olivia 6 urteko haurraren gorpua aurkitu dute Tenerifen (Espainia). Urtebeteko Anna ahizparena, momentuz, ez dute aurkitu. Aitak desagerrarazi eta hil zituen biak. Ostiralean, Basaurin (Bizkaia) gizon batek haurdun zegoen emazteari labana batekin eraso zion. Chalon sur Saonen (Frantzia) hastekoa da Valerie Bacoten kontrako epaiketa. Aitaordea Valeriek 12 urte zituela hasi zen hura bortxatzen eta jotzen. Prostituitu ere egin zuen 25 urtean. Ihes egin ahal izateko, Valeriek hil egin zuen bortxatzailea. Bizitza osorako kartzela zigorra ezar liezaiokete emakumeari. Irune Costumerok salatutako Bizkaiko Foru Aldundiko lau langileen kontrako epaiketa egin zuten pasa den astean. Alaba kendu zioten GAS (Guraso Alienazio Sindromea) delakoa argudiatuta, existitzen ez den sindromea. Fiskalak gogor jo zuen Costumeroren kontra, defentsaren abokatua balitz bezala, eta Costumero akusatua balitz lez. Igandean Senpereko (Lapurdi) gizon bat atxilotu zuen Frantziako Jendarmeriak, 55 urteko bikotekide emakumea hiltzeagatik Lot eta Garonan (Frantzia).

Hori guztiori astebete eskasean. Dakizkigunak baino ez dira, eta mendeko gauzkaten bi estatuetan, Herrialde Katalanetan eta gurean baino ez. Ondoeza sentitzea normala da, ezta? Emakume izanda, gutxieneko sentimendua dela esango nuke. Hotzikara etengabea eragiten digute gorago aitatutako guztiek. Hitzak ere labur geratzen zaizkigu deskribatzeko orduan: “latza”, “itzela”, “etsigarria”, “izugarria”, “negargarria”… Sinonimo hiztegi guztiak erabilita ere ezingo genituzke ganoraz kalifikatu.

Berba barik geratzen gara halakoetan. Eta askok horrela nahi gaituzte: isilik. Horregatik, sare sozialetan-eta gure egonezina adierazi dugunean izan ditugu komentario batzuk (gutxi, dena esan beharra dago) guri eraso egin eta iraintzen gintuztenak. Patriarkatuak hil egiten gaituela esate hutsagatik. Berriro ere hitzen bidezko bortxa eta indarkeria.

Irain horiek botatzen dituztenek haizatu eta hauspotu egiten dituzte zerrendatutako basakeriak. Esajeratu egiten dugula esaten digute, gure eldarnioak direla diote, histerikoen berbak. Horrela, ahoa estali nahi digute, isilarazi. Baina argi izan dezatela: ez gara isilduko, eta aurrean izango gaituzte.

Eskerrak bestelako ahotsak ere entzun ditugun, egoera aldatzeko eta eraldatzeko nahia azaldu dutenak. Gehiago dira, gainera. Horiek ardura dute benetan. Esperantzarako argi izpitxo bat dira.

Gipuzkoako Hitzan

Bueltau da zaratia Eibarko kalietara. Esango neuke etxeratze agindua altzau zebenetik mugimendu haundixagua dabillela herrixan. Automobil gehixago dabiz, eta trafikuak eragitten dabena, poluziñuaz gaiñera, zaratia da.

Amaiera bako obren kontuak ez gaittu abandonau, konfinamenduan salbu. Mailluka pneumatikuen tratatata gogaikarrixak segitzen dau geurian. Errebalen inguruan bizi garanori galdetu bestela. Obra bat amaittu baiño lehenago beste batzuk jarri dittue martxan. Hamaika hillabete badira kale-zinttak zulatzen, tubuak sartzen, eta aparkatzeko lekuak kentzen betiko.

Baiña beste zulatze zarata batzuk be batu dira gure eguneroko orkestra desafinatu eta astunera: etxe barrixetako obrena. Bai, makiñatxo bat etxe dabiz eraikitzen, lasterketa zoruan. Batzuk iñork pentsauko ez leuken lekuetan, eta kolpian Eibarrera inguruetako biztanle guztiak bizitzera etorriko balitzaz lez. Proiektu asko ei dagoz 200 bat etxebizitza egitteko. Hasieran zeken asmua 500 egittia zan. Baiña 1.000 bat etxe huts izanda herrixan, ze zentzun daka hainbeste eraikitziak?

Jarraitzen dogu 2008. urtiaren aurreko mentalidade berarekin: bota eta eraiki. Ez dogu ezer ikasi. Bitarttian, ondare industriala txiki-txiki egin edo abandonatuta.

Desarrollista izatia oso barruan daroiagu, zer egingo detsagu, bada!

Izurrixak zeozer erakutsi badesku izan da Eibar ez dala herri gozua bizitzeko. Lehen be bagenkixan hala zana, baiña hainbeste ibili gara gure zulo honetako baztar guztietan urten ezinda eze, benetan konturatu gara dana dakala hobetzeko.

Horregaittik, eraiki barik dagozen orubietan jendiarendako espaziuak egittiaren aldekua naiz, ez bakarrik zinbili-zanbuluak dittuenak (hórrek be bai, jakiña), arbolak eta bankuak dittuen guniak, zelaixa dakenak trankil jarritta egoteko moduko lekuak. Herrigunian bertan. Porlan eta adreillu gitxiago eta naturaleza gehixago. Ze danok ezin dogu Kalamura igo, ezta mendixan pasiuan ibili be.

Plan general barrixa egittekuak dirala entzun dot: gure ondaria zaindu eta bizi-girua bizkortuko ahal dau!

...eta kitto!-n

Udaberri bitxia da 2021ekoa. Apirilean, maiatzeko eguraldia; eta maiatzean, apirilekoa. Euri gutxi, oro har, eta egun eguzkitsu asko. Klima aldaketaren zantzuak, duda barik. Gorabehera handiak tenperaturan, eta ezin asmatu zer jantzi. Beroa bat-batean, eta denboraldi guztian erabilitako arropa soberan. Horregatik, zer edo zer arinagoaren bila ibili gara armairuan, eta gainezka egon arren, ez dugu ezer aurkitu. Hiru bizitzatan janzteko beste jantzi baditugu ere, ez dugu asmatzen eta dendara zerbaiten bila joateko desioa pizten zaigu. Arazoa. Lehenengo Munduko arazoa.

Hainbeste janzki izango genituela inoiz ez genuen pentsatu. 14 urterekin batxilerra (BBB-BUP) egiteko eskolaz aldatu ginenean, praka pare bat eta jertseren bat erosi zizkiguten gutako batzuoi, ordura arte uniformean ibili ginenez, praka bakero pare bat, eskolako jertse urdin iluna eta alkandora zuria eta asteburuetako arropa besterik ez genuelako. Klaseko aberatsenak ere ez zeukan askoz arropa gehiago! Eta ekonomikoki ez geunden txarto. Ez naiz gerra osteko umea, ez. Horrela zen, eta kito. Austeritatea genuen arau, eta arropa merkerik ez zegoen. Horra hor gakoetako bi.

Beraz, gazte denboran aisialdia betetzeko ez ginen erosketak egitera joaten arratsalde pasa, orain jende askok egiten duen moduan. Urtean bitan egiten genuen, egitekotan, denboraldirako hornitzeko. Nahikoa. Beharrezkoa baino ez, eta gurean, ahal izanez gero, merkealdian.

Orain pare bat urte, merkealdi baten lagundu nion gertuko bati Eibarko El Corte Inglesera kamiseta baten bila. Sasoi aldaketa zen, eta arropa pila bat zegoen sobera. Milaka jantzi zebiltzan erretiratzen, beste horrenbeste jartzeko. Eta horrela El Corte Ingles guztietan, eta munduko jantzi-denda erraldoi guztietan. Milioika arropa alferrik, sasoiz pasatuta. Zer egiten ote dute sobera geratu zaizkien oihal tona horiekin? Egun horretan ikusi nuen telazko itsasoak kortozirkuitua eragin zidan buruan.

Aurreko zapatuan, Euskadi Irratiko Amarauna saioan Danel Agirre zutabekide ohiari entzun nion Alemanian Amazonek aitortu duela itzultzen diren produktuen %5ek erraustegian amaitzen dutela, erre egiten direla, merkeago irteten zaielako, biltegietako espazioa oso neurtuta dagoelako, eta kostu ekonomiko (ez bestelakoa) handia duelako. Ehunka mila tona urtean! Bere burua defendatu du Amazonek, esanda beste enpresa batzuek ere egiten dutela, eta ahalegintzen ari direla gero eta genero gutxiago deuseztatzen. Entzun nuenean, burua lehertu zitzaidan! Merkeago? Norendako?

Orain galdetzen diot neure buruari ea El Corte Ingleseko telazko itsasoa ere erraustu egingo duten. Ea Amazonek Oiartzunen jarri nahi duen banaketa zentroko pakete itzuliak errefus bihurtuko diren, eta Zubietako erraustegian erreko dituzten. Beharbada, hori behar zuen Gipuzkoako Foru Aldundiak suzko munstroa elikatzeko.

Ez dakit, dena hain apokaliptikoa iruditzen zait, hain zoroa eta burugabea! Jendea ia esklabo izan produktu bat egiteko, milaka kilometro egin produktuak, eta suntsitu! Burutik eginda dago kapitalismoa, eta kontsumoaren kiribil infinituan sartuta gaude gu. Izan ere, armairuak gainezka izanda, dendetako erakusleihoetan imajinatzen gabiltza zer erosiko dugun, klima aldaketa eragiten, klima aldaketak eragindako eguraldi zoro honi aurre egin nahian. Uf!

Gipuzkoako Hitzan

Gorabehera emozional handiekin nabil azken aldian. Batzuetan, oso berri txiki on batek goian jartzen nau. Baina, era berean, kontrara ere egoten naiz, behean. Eguneroko arazoek eta estres arruntak birikak estutu eta antsiatuta naukate. Ingurutik eta mundutik datozkigun albiste ankerrek ere ez dute laguntzen arnasten. Palestinaren kontrako Israelen sarraskiak, Zaldibarko zabortegian Joaquin Beltranen gorpua bilatzeari uzteak ez didate lagatzen bular aldea nasaitzen, gehiago lauskitzen didate arnasa aparatua. Antsietatea. Pandemiak berak handitu egiten digu ondoeza, eta izurrite sasoi honetan askoren egoera dela badakit.

Halere, itolarriak jotzen nauenerako topatu dut irtenbidea. Ez da behin betikoa, baina momentuko estutasuna baretzen dit, gorako bidean jarri. Bizitzak estu hartzen nauenean, automobilean lanerako joan-etorrietan, musika jarri eta oihuka kantatzen dut, dena emanda. Kantu zahar eta betikoak, epikoak, arrandiatsuak. Baretu eta alaitasuna eragiten dit horrela abesteak. Estutasuna desegin egiten zait, arnasa hartzeko modua onera etorri. Zoragarria da. Proba ezazue!
Funtziona.

Argian

Hilabete honetan jokatu da bertsolari emakumezkoen Señora Sariketa. Irabazlea Amaia Agirre izan da. Sariketa hori aurkezteko Maider Arregik BERRIAn adierazi zuen: “(…) denok ulertzen dugu zer den señora bat, eta kontzeptu hori aldarrikatu nahi genuen. Izan ere, emakume indartsu bat da señora bat, ahaldunduta dagoena”. Izugarri gustatu zitzaidan izena, eta oinarrian dagoen ideia.

Agian izango da —Atxaga eta Ruper Ordorikaren kantua parafraseatuz— apirilean nahi baino urte gehiago bete ditudala. Señora izateko adinera iritsita nagoela, helduaro bete-betean, sinistu ezinda. Beharbada horrenbeste gustatu zitzaidan Arregiren definizioa, aspaldi luze baten nabilelako defendatzen “señora eibartarra” naizela, izen sintagma horrek inplikatzen duen guztiarekin. Inguruko ez eibartarrek barre egiten didate, ez eibartar adjektiboagatik (ondo dakitelako Eibarkoa naizela, eta harro diodala nongoa naizen), señora substantiboagatik baino gehiago.

Señora izatea modaz pasatuta dagoelako askorendako, demodé, zahar egiten gaituelako batzuen begietan. Señorak dira zaharrak eta estatus soziala dutenak, perlazko idunekoa jantzita dabiltzanak. Eta Euskal Herrian, hainbatek zibilizazioaren dekadentziaren ikurtzat dauzkate perlak!

Baina nik “señora eibartarra” naizela diodanean, beste gauza bat adierazi nahi dut: perladuna edo perla bakoa izan arren, bizitzak eman didala hemen egoteko modu bat, hanka biak lurrean tinko jarrita, gauzei aurre egiteko jarrera bat. Askotan, ahula; beste batzuetan, zalantzatia; besteetan, noraezean eta alderrai. Askotan (gero eta gehiagotan), aldiz, bizitzan eroso egonarazten nauena, nire azalean hobeto. Maider Arregik ahaldunduta daudenei deitzen zien señora. Ez nuke esango neure buruaz ahaldunduta nagoenik —hori lau bizitzatarako lana, gutxienez, badelako—, baina badakit bidean nabilela, gabiltzala. Elkarrekin gabiltzalako bidea egiten señora batzuk batera: eurekin, euren bidez eta eurei esker.

Señora estereotipoak duen irudi txarra ere apurtu behar dugu, gainera. Serie eta nobela klasikoetan ahaldundutakoak gaiztoak dira, oso gaiztoak (nola ez!). Angela Channing bezalakoak: atso zaharra, ahaltsua eta despota, botere-gosea duena. Eta señora ganorazkoak ere badu maltzurretik asko. Ez da betiko matriarka, sarritan takarra eta ez abegitsua izan liteke. Horrek bere gaizto fama handitu egingo du, ez delako ama amultsua, ilobei kroketak egiten dizkien amama. Amantal bako señora. Hain dago gaizki ikusita, ezen señora esaten digutenean, izularritu egiten garen. Ni señora? Mesedez, ez. Ni gaztea naiz.

Bestalde, Simon de Beauvoirren esaldiak —”emakume ez da jaiotzen: egin egiten da”— inoiz baino indar handiagoa dauka señoron kasuan, emakume egin ostean, beste eraldaketa bat behar dugulako señora bihurtzeko. Askoren begietan, ezkonduz gero baino ez da lortzen hori (¿señora o señorita? Madame ou mademoiselle?), beti inoren señora izateko (señora de). Gizonezkoak, aldiz, beti dira señor/mosieur, hamazortzi urteko ezkongabea izan arren. Androk kategoria hori irabazi egin behar dugu. Beti lanean!

Horregatik guztiagatik señora izatea aldarrikatzen dut; adina ez ezik, ahalduntzea ere helburu dugulako. Gora señorak!

Gipuzkoako Hitzan

"Zu zatzaizkit axola” irakurri eta jendea aztoratu, dena bat. Iruñeko Udalak euskarazko Twitter kontuan bota zuen duela pare bat aste iragartzeko sanferminik ez dela izango aurten ere. “Zatzaizkit”? Nola liteke! Dena kritika, beharbada zetorren lekutik etorri zelako. Bitartean, Nor-Nori aditz paradigma negarrez dago bazterrean, ulertu ezinda zergatik baztertu dugun, zergatik ez dugun maite. Baina hala da, baztertu egin dugu, eta hainbeste murriztu da gure ezagutza, ezen “zu zatzaizkit axola” txartzat jotzen baitugu. Egoera tristea, egoera anormala gurea.

Askotan galdetu izan didate ea euskaraz nola esan behar den “me gustas“, ea “gustatzen zatzaizkit” den modu egokia. Erantzuna ezezkoa da. Gramatikalki zuzena izan arren —eta zatzaizkit moduko adizkiak atsegin arren—, ez da forma hori erabili inoiz norbaiti gogoko dugula esateko, edota interes erromantikoa (edo sexuala, kasuaren arabera) dugula aitortzeko. Ez. Mesedez: “Gustatzen zatzaizkit”, stop!

Hori komentatzen nenbilela ikasleekin, batzuek aitatu zidaten “norena gustetan zare?” erabiltzen zutela nerabezaroan. Ai, ama! Erdal usain nabaria izanda esaldi horrek, nondik ote zetorren asmatzen ibili ginen. Orduan, gogoratu nintzen guk gaztelaniaz “¿de quién te gustas?” esaten genuela, eta itzulpen literala dela konturatu ginen. Gero akordura etorri zitzaidan madrildar batek esan zidala “¿de quién te gustas?” hori Euskal Herritik kanpora ez zela ulertzen, eta euskararen eragina izan behar zuela non edo non. Baina ez nion inondik inora arrastorik antzematen. Halako baten, aspaldi hil zen gure kaleko andre zahar bat etorri zitzaidan burura: Rosario. Hark galdetzen zigun neska gaztetxooi mutil kontuez (neska konturik pentsaezina zen), eta gaztelaniaz esaten zigun: “¿Ya tienes gustoco? ¿Quién es tu gustoco?“. Orduan sasoian ez nuen lotzen gustoco hori ezerekin (bai, motza naiz), eta tokata eta bokata bezalako hitza zela uste nuen. Enfin! Aurrerago, askoz aurrerago konturatu nintzen euskarazko itzulpen traketsa zela: “Badaukazu (mutil/neska) gustukorik?”, esan nahi zuela Rosariok. Hortxe translazioa, tradukzioa ez esatearren.

Zenbat aldaketa “zein da zure gustukoa?” esalditik “zeinena gustatzen zara?” esaldira. Itzulpenak itzulpen, jatorrizkoa kiribildu eta txiribuelta larregi egindakoa, azken zatian gaztelaniaren morrontzapean. Ematen du Google translate erabilita egin dela itzulia. Itxialdi betean lagun zoro kuadrilla batek Furra, furra Oskorriren kantu ezagunari egin genion antzera: Google translate-n zenbait hizkuntzatara pasatu hitzak, hizkuntza-kate bat osatuta: euskara-gaztelania-frantsesa-txinera-gaelikoa-arabiera. Tartean, beti euskarara. Imajinatzekoa zen moduan, letra absurdo geratu zen —”zeinena gustatzen zara” bezain absurdoa—. Tartean, ez dakigu nondik, “arroz-bola” hitza agertu zitzaigun. Horregatik, “arroz-bolarena” deitzen diogu bideoari.

Google translate-rik gabe ere, euskaldunok gurea ahaztu, eta gazteleraren pean beti.

“Arroz-bola”, “Arroz-bola!”. “Zu zatzaizkit axola!”.

Gipuzkoako Hitzan