Kalamuatik Txargainera

Apirilaren 14 guztietan Gora Republikia! idazten dut sare sozialetan. Eta urtero-urtero, baten bat(zu)ek —ia beti gizonezkoek— erantzuten dit/didate: baina Euskal Errepublika, zeren II. hori espainiarra izan zen, eta ez da gurea, eta tar, eta tar eta tar, tar, tar. Jakingo ez banu lez, bandera more-hori-gorria espainiarra dela, esaterako. Edo Alfonso XIII.a nongo erregea izan zen. Beti zerbait azaldu behar izatea ere! Baietz erantzuten diet, jakinaren gainean nagoela, eta nik ere Euskal Errepublika nahi dudala, lehenbailehen, baina jarraituko dudala Gora Republikia! esaten.

Aurreko larunbatean Jose Mari Pastorrek Eibarko tranpa izeneko artikulua argitaratu zuen BERRIAn. Bertan esaten du ez ote zen hobea izango Eibarren izan barik, Espainiako II. Errepublika Tordesillas, Tarazona edo Lucenan aldarrikatu izan balute. Ulertzen dut zer esan nahi duen, baina Eibarren izan zen, eta ez kasualitatez; bai nahastez, estreinakoz bandera errepublikanoa udaletxeko balkoian jarri zutenak konfunditu egin zirelako, uste zutelako herri gehiagotan ere aldarrikatu zutela. Patuaren amarruak. Baina kasualitatetik gutxi zuen, herrian ideia errepublikanoak eta sozialistak oso errotuta zeudelako. Datu bakarrarekin egiazta liteke herriko giroa: egun bi lehenago egindako hauteskundeetan sozialistek hamar zinegotzi lortu zituzten, zortzi errepublikanoek eta bat EAJk. Argiago ezin, ezta? Beraz, Gipuzkoa bazterreko herri honetan baino motibo gehiagorik, non?

Badakit errepublika sasoi hori idealizatuta daukagula, Eibarren mitifikatuta ere badagoela esango nuke. Beharbada, gure herriak egin duen —bizi baino askoz gehiago— gertakizun ikusgarriena izan zelako, eta sinbolo ere bihurtu delako udaletxearen argazkia. Eta ez dut ukatuko, izugarri gustatzen zaigu gure aurrekoek egin zuten ekintza gogoangarri hori kontatzea, guk geuk egin izan bagenu bezala. Herri guztiek dute euren epika, eta gurea hori da, gogor ordaindutakoa, gainera.

Bestalde, itsu geundeke ukatuko bagenu erregimen politiko horrek onura asko ekarri zizkigula euskal hiztunoi, batez ere. Aurreko zapatuko BERRIAn ere Hedoi Etxartek Gora apirilaren 14a! izeneko artikulua argitaratu zuen. Bertan, besteak beste, hau zioen: “(…) baina gerratik galtzaile atera ziren guztientzat (sozialista, abertzale, sindikalista, komunista, libertario) 31-37 zikloa izan zen ezagutu zuten eraldaketa gauzatzeko garairik nabarmenena (…)”. Sei urtean mendeetan egin gabe zegoena egiten ahalegindu ziren, eta horregatik ere ohoratu beharko genuke sasoi hori.

Pastorrek gehitzen duen beste kontu baten dio: “Eibarren Espainiako II. Errepublika aldarrikatu zutenean Frantziako III. Errepublikan bizi ziren beste aldeko haurrideak”. Egia da Iparraldea errepublika baten mende zegoela orduan, baina nik genero xehetasun bat gehituko nuke: Frantziako hiru errepublikek bestaldeko ahizpei ez zieten aitortu boto eskubiderik; 1945a etorri zitzaien. Hegoaldean, kostatuta, eskubide hori 1931n onartu zen errepublikan. Dibortzio Legea ere egin zuten, emakumeak lan munduan sartzea ere sustatu zuten… Emantzipazioa, berba baten. Emakumea naizelako defendatuko dut beti Espainiako II. Errepublika, batez ere guri eman zigulako askatasun gehien.

Eta horregatik baino ez balitz ere, mila urtean segituko nuke oihukatzen: Gora Republikia!.

Gipuzkoako Hitzan

Izenburua irakurrita askok pentsatuko duzue txikitako kuadrillaz jardungo dudala, lankideez, lehengusinez, edo sasoi baten nire bizitzaren parte izan ziren emakumeez. Aitatutako lau andrazkoak ez ditut ez kuadrillakide, ez lankide, ez lehengusina. Baina, bakoitza bere neurrian, laurak izan dira (eta badira oraindik ere) nire bizitzaren parte.

Izenei ondo begiratuta, asko kargutuko ziren nortzuk diren emakume horiek, zerk lotzen dituen. Bai, kantariak dira: Lourdes Iriondo, Maite Idirin, Estitxu Robles-Arangiz eta Amaia Zubiria. Abeslari bide-urratzaileak, emakumeak, bere sasoian punta-puntakoak. Hala ere, luzaroan ahaztuxeak egon direnak. Mitikoak —esanahi konbertzionalean zein gazteek mitiko erabiltzen duten moduan— izan beharko lirateke, baina jende gutxi gogoratu izan da haiekin azken urteetan.

Dena dela, itxialditik honantz haien gaineko zenbait erreportaje eta artikulu iritsi zaizkit. Batzuetan, lagunen artean komentatu, eurek ikusi, eta bidali dizkidate estekak. Besteetan, sarritan gertatzen den era magiko horretan: bilatu barik, gure eskuetara ailegatzen direnak, patuak aurrean jarriko balizkigu legez; beste zerbaiti buruz gabiltzala, azaltzen zaigu begien parean momentu horretan buruan darabilgun gai hori. Niri askotan gertatu izan zait, espero ez nuen leku edota euskarrietan azaldu izan zaizkit sasoi horretan gogoan nerabiltzan autuak.

Dena etorri zen Xabier Leteren heriotzaren hamargarren urteurrena zela eta, egin zuten dokumentalaren haritik. Bertan Lourdes Iriondo agertzen da, ezinbestean. Baina testigantza askok zioten Iriondo zela izarra eta aitzindaria Ez Dok Amairu sortu zenean. Zer gertatu zen, orduan? Zergatik egin zuten aurrera Laboak, Letek eta Lertxundik? Zergatik laga zion kantatzeari Iriondok? Zergatik ez du izan zegokion errekonozimendurik? Abendu berean hamabost urte bete ziren bere heriotzatik…

Dena den, Amagoia Gurrutxagak BERRIAn Izar eta ezin artikulua eskaini zion urteurrenean. Artikulu horren eta dokumentalaren gainean sare sozialetan ahanztura horretaz jardun zen. Batzuek zioten kantatzeko era hura oso modaz pasatuta geratu zela; beste batzuek genioen eboluzionatzeko aukerarik ere ez zuela izan, beste kantari batzuek egin zuten legez.

Estitxu Robles-Arangiz etorri zitzaidan akordura, eta Maite Idirin. Hirurek desberdin kantatu arren, kantaera oso “femeninoa” zuten (tonu altuak, ahots fina…), oso modakoa lehen, baina aspaldian demodé dagoena. Zer gertatuko zatekeen eboluzionatu izan balute? Idirinek musika klasikorantz jo zuen; kontserbatorioan ikasi eta sopranoa izan da zenbait proiektutan. Baina Iriondok eta Robles-Arangizek beste aukerarik izan balute? Gizonak izan balira, ahaztuta zeudekeen? Kantatzeari lagako zion Lourdesek? Abandonatu egingo zuten Estitxu?

Amaia Zubiriaren kasua bestelakoa da. Zubiriak ez dio utzi inoiz kantatzeari. Bere ibilbidea egin du, eta beste bide batzuk ere jorratu ditu. Oker ez banago, jardunean dagoen emakume kantari zaharrena da, eta karrera luzeena duena. Baina biziraun besterik ezin du egin dituen diru sarrerekin. Eta errekonozimendu publikorik izan du? Saririk, ohorerik egin diote? Adarra saria, esate baterako?

Lau emakume hauek bidea urratu zuten, baina bide bazterrean laga ditugu. Ahanzmendutik atera, eta merezi duten ohorezko lekua emango ote diegu inoiz?

Gipuzkoako Hitzan

Aurrekoan, ostiral iluntze batean, azken orduko erosketa bat egitera joan nintzen auzoko supermerkatura. Dendaren ateen ondoan, neskatila talde bat ikusi nuen, litxarreria poltsak eskuetan, zutik, aspertu itxurarekin. 13 bat urte izango zituzten, eta nire nerabezarora eroan ninduen ikusitakoak, anbulatorioko parkean pipak jaten ematen genituen arratsalde luze eta hotz haietara, zerbait gertatuko zitzaigulakoan, esperoan; etxera joan nahi ez, zeozer interesgarria pasatuko zelakoan, pasatu behar zelako, arrats horretan ez bazen, hurrengoan, adin horretan denok dakigulako pasadizo miresgarriak bizitzeko geundela parke triste hartan, nerabezaroa horixe baita: etortzeko dauden gertakizun miresgarrien promesa.

Neska kuadrilla ikusiteak, esan dudan moduan, edade horretara teletransportatu ninduen, nire bizipenetara, eta haien azalean sentitu nintzen. Pipa-jan etengabe hartan, itxaroten egonda, hezetasun eta asperduraren artean, giza-kondizioaz asko ikasten da, orduan momentuan kontziente ez bagara ere. Gainera, une horietan sortzen dira lagun-harreman asko, ez denak, ezta beti onenak ere. Askotan hartu-eman bereziak eta bizitza guztirakoak eraikitzen dira parkeko bankuetan eserita, pipa-lana egin bitartean. Baina talde horietan, laguntasunaz gain, pertsonok izan genitzakeen profilak ere ikasten dira, kuadrillak azken finean gizarte txikiak baitira, sozietatearen isla hutsa. Gaztetxoen multzoetan ere hierarkia existitu egiten da, eta esango nuke beti daudela liderraren rola eta haren akolitoena. Auzoko supermerkatuko atean zeudenen artean ere ikusi nuen nor zen, eta horrek ere anbulatorioko parkeko sasoietara eraman zidan oroimena. Lider hori, nahi duena egiten duena; diktadore txikia, ohituta dagoena bere burutaldi guztiak egitera, lidertza naturala balu legez, artalde otzan baten kapitain buruloka apetatsua. Taldeko erabakiak hartzen ditu, de facto boterea daukalako, inork zergatik ez dakien arren. Onartu eta baztertzeko gaitasun miragarria du.

Aitatutako neskato horien lagun taldeak ez dakigu zenbat iraungo duen; ez dakigu zenbat benetako adiskide eragingo dituen; ez zenbat ikusezintasun. Nik, gutxienez, opa diet lagun min bat betiko, eta beste lagun batzuk bizitzako une puntualetarako. Guztiaren gainetik, baina, lagunarte zintzoa desio diet, liderrik gabekoa, abaroa eskainiko diena, eta kritika suntsitzailerik zuzenduko ez diena, diren modukoak onartzen dituelako, ulertu eta entzungo dien adiskide taldea, barre egiteko eta asaskatzeko, amorruak lasaitzeko, negar egiteko, haserreak baretzeko, ondoezak elkarbanatzeko, errespetuz eta konfiantzaz. Nik lortu dut, eta pandemiak eman dit, piparik jan barik, hotza pasatu gabe. Babesteko txokoa, ahalduntzeko espazioa lortu dut. Gaizki-ulertuak ondo konprenitzeko, munduari nire begiekin eta besteenekin begiratzeko, ikuspuntua jiratzeko. Algara, malkoa eta oihua; emozioa, kezka eta amorrua; zoriontasuna, nekea eta babesa. Ni neu naizen lekua. Ni neu izatea ahalbidetzen didan espazioa, eusleku paregabea.

Eskerrik asko hor egoteagatik, lagunok, zuek barik pandemia eta bizitza askoz gogorragoa zatekeelako! Zenbat berraragiztatze behar ote ditugu amestu ditugun plan guztiak egiteko?

Gipuzkoako Hitzan

Martxoan dena dator more kolorez tindatuta. Batez ere hilaren zortziaren astea. Ekitaldi eta manifestazio asko emakumeen ikurraren pean. Karteletan ikusten dira emakumeak eskuak elkartuta triangelu bat osatzen. Egitarauetan arlo guztietako andreak agertzen dira hitzaldiak ematen, kantuan, bertsotan, bakarrizketetan… Dena andrakumea! Burbuila batek eztanda egin izan balu bezala, agertzen zaizkigu urteko beste hamaika hilabeteetan ahanzturaren tiraderan ostenduta dauden sortzaileak. Sarkileriak bazterrean abandonatutakoak azaleratzen dira urteko hirugarren hilabetean, martian, polen bioleta gisara, halako ekitaldietan pausatzen dena, geruza fin batez espazio konkretu batzuk estaltzen dituena, eta udaberriaren oldarraldian, lehen haize eta euriek eroaten dutena errutinaren erreketara, bertan disolbatu eta akordutik desagertu arte.

Baina non kukutzen dira hauts ubel horiek urtean zehar? Epailaren 8tik kanpo ere artista eta langile emakume horiek existitu egiten direlako, osterantzean ezingo lirateke kaleratu data horren inguruan. Izan, badira; jardun, badihardute.

Norbaitek pentsa lezake martxoko hodei lila hori faltsua dela, zuria, puztu egiten dela, artifizialki eraginda dagoela. Ez, bada! Egia da antolatzaileak bazterretan bila ibiltzen direla, adi, ahalegina egiten dutela nabarmendu nahi dutelako andrazkoak ere badaudela arlo guztietan. Interesa dutelako, berba batean. Begien bistakoari jaramonik egin barik, esfortzuaren puruan, lortzen dute helburua: emakumeak ikusgai bihurtzea, dagoena agerikoa egitea.

Orduan zer gertatzen da erauntsi purpura gabeko urteko beste hamaika hilabeteetan? Hartz emeak balira moduan, hibernazioan daude andrazko horiek guztioriek? Ez dago artista, hizlari, kirolari emakumerik beste 364 egunetan? Etxezuloan gustura bizi dira, diskrezio absolutuan, anonimato osoan? Edo gure sistema honek bihurtzen ditu ikusezin? Edo ez dago interesik sortzaile horiek ikusgai bihurtzeko?

Argi dago martxoak dakarren ubeltze hori ezinbestekoa dela argitara ateratzeko emakume horiek guztioriek, badirela baieztatzeko. Baina ekintza batzuen kasuan, purplewashing edo zuriketa moretik —feminismoa erabiltzea norberaren irudia zuritzeko eta beste helburu batzuk lortzeko—asko ere badutela esango nuke. Gorrindolez (berba ederra!) dena blaitu, zerbait egiten dutelakoan emakumeen alde. Atzera ere itxurakeria usaina hartzen diegu halako keinu eta adierazpen askori. Garbiketa morerik nahi ez dugulako, euri purpura baizik, zirimiria bada hobeto, dena ametista kolorez mela-mela lagatzeko. Martxoaren 8 honetan bertan, Zihara Enbeitak Twitterren bota zuen moduan: “Sentsazio arraroa izaten dut gaurko egunez. Gaur mikroa uzten digute, Twitterreko plazan guk hitz egiteko lekua egiten dute. Esan esateko duzuna orain, gaur. Hala hitz egin. Plaza erdira bueltatzeko presaz. Ez, ba. Nik bihar ere entzuna izan nahi dut, gaia dena delakoa dela.#M8″. Hobeto ezin da esan, ez nik behintzat.

Patxi Huarte Zaldieroa-k martxoaren 7an ateratako zintan zioen hemen bezperak ere ospatzen ditugula. Irribarrea atera zigun, baina bezperak ez ezik, ostekoak eta hurrengoak ere ospatu eta aldarrikatu nahi ditugu, urteko hirurehun eta hirurogeita bost egunetan ere martxoaren zortzia delako, egunero emakumeen eguna ere badelako.

Gipuzkoako Hitzan

Azal gosea dabil bazterrotan. Aspaldi gabiltza esaten izurrite sasoi honetan azala ukatzen zaigula. Inoren azala, gurea baino ez daukagulako. Gehienok gogo itzela dugu beste batzuk besarkatzeko, laztantzeko eta ferekatzeko. Baina egoerak ukatu egiten digu keinua, eta hamaikatxo estutze, musu eta ukitu kolkoan gorde dugu, sasoi ez-pandemikoetarako, besarkada eutsiezinezkoren batzuk eman baditugu ere. Horrek guztiorrek azaleratu digu azal hutsa garela, haragi baino gehiago.

Besteen azalaren antsiak, baina, azaleratu digu azalekoak garela, ez batzuk azal eta hezur daudelako, azal-azalean geratu garelako baizik. Azalutsak garela, alegia. Eskaparatismoa praktikatzen dugulako ia gehienetan. Zelofan-gizartean bizi garelako, lagun batek dioen moduan. Kanpokoak baino ez duelako inporta sarriegi. Opari itxuroso horietakoen antzera: pakete ondo batua, paper polita duena, zinta ederduna, lazo, begizta, erroseta eta guzti. Zabaldu, eta txinatar bazarreko euro bateko plastikozko objektu bat, imitaziokoa, gainera! Itxurakeria.

BERRIA egunkariaren sasoi bateko leloa Azala eta mamia zen. BERRIAk azala eta mamia badu, baina gizartean mamia desagertzen dabil, azal ederragoa lortzeko asmotan, beharbada. Azala, kanpoa delako saltzen duena, irudi fiktizioa eman, ez garena azaltzeko postureo hutseko jardueretan, atsegiteen bila sareetan. Plantak baino ez.

Uste genuenean zenbait ideia eta ikuspuntu mamiraino sartuta zeudela, sexismoa eta genero berdintasuna, besteak beste. Konturatu gara polemiken bidez, ideal horiek azalean baino ez direla geratu. Atzazalarekin azka eginda azalean, kla-kla-kla, eta ui, zer dago hemen? Betikoa: matxismorik zaharminduena, zahitsuena, erreakzionarioena azaleratu da. Gizon moderno, euskaldun eta ezkertiarren ahotan eta teklatuetan entzunda, gainera. Batzuk, gazteak; besteak, zaharrak. Matxismoa eta sexismoa iraultzarako tresna! To eta no! Barkatu, to! besterik ez.

Emakumeak azal eta mamia gara: azal, hezur, haragi. Gure gorputzek balio diete hainbati barre egiteko, iraintzeko, erabiltzeko. Objektu hutsak bilakatu gaituzte. Baina nazkatu gara, higuinduta gaude.

Aliatutzat geneuzkanek defraudatu egin gaituzte, eta benetan azaleratu dute zer diren, ematen zuten mezua azalekoa zela, mamira ez zirela iritsi. Kanpoan krak egin, eta Kaliforniako intxaurren moduan erraz kraskatu da euren ustezko konpromisoa, eta oskol hutsa zen zeukatena. Konturatu gara barrukoa lehengoa dela, mami eraldaturik ez, arima betikoa hondo-hondoan.

Gizonezko horietako askok esan digute ez dugula ulertu, ur-azalean geratu garela, mamira ez dugula jo. Azala behar da, gero, halakoak botatzeko. Betikoa, betiko moduan. Azal tatuatua, usain zaharra. Histerismoa aitatzea baino ez da falta izan.

Orduan orain artekoa azalkeria hutsa zen? Hipokrisia? Fribolitatea? Engainua? Ondo gelditzeko egiten zena? Haize-boladak norakoa markatzen zuena aldarrikatzen zuten: eguzkiak nora, zapiak hara. Orduan uste baino azalekoagoak dira, faltsuagoak. Dezepzioa infinitua izan da, barruraino iritsi zaiguna, batzuoi behintzat.

Baina zer gura dugu sasoi likido hauetan? Zahagiak, azal hutsez eginda daude eta.

Gipuzkoako Hitzan

Hillabete honetan gure herrixak 675 urte bete dittu, Santa Ageda egunian, hain zuzen be. Urteurren edo urtebetetze, ezin esan zein berba dagokixon. Ixa zazpi gizaldi ekiñan, jo eta keian.

Gure herrixak aurre egin detsa kontu askori. Batetik orografixiari, ibar estua, maldez inguratuta. Bestetik, historixiari. Liberala, ingurua karlistia zanian; ezkerrekua, bestiak eskumakuak ziranian. Ixa beti kontrara. Jarki jakozen gure aurrekuak orduan nagusi ziran haixieri, eta eutsi egin zetsen pentsatzen zeben hareri. Kosta ahala kosta, siñistuta zertan zebizen. Ondoriak gogorrak izan arren, bildurra alde batera laga, eta ekin zetsen biharrari, eta idealak gauzatziari. Edo behintzat, ahalengitziari.

Holan erre zeskuen herrixa gitxienez bittan. Baiña holan be proklamau zan republikia. Atrebidu eta egin.

Alde horretatik Eibarko jendia ausarkixa izan da, ez detsalako muzin egin pentsatzen zeban ha defenditziari. Beti. Baiña hori kontu historiko hutsian geratu dalakuan nago. Batek diñuan moduan: tótal bájauta gare!

Hillaren 5ekua, baiña, ez da izan febreruan izan dogun urteurren bakarra. Hurrengo egunian, hain zuzen, urtebetia zan goguan hartu genduana. Urtebete Eitzagan jausi zanetik zakar mendixa. Urtebete informaziñua ezkutau, guzurrak esan eta anparo barik laga ginduezenetik, furano eta dioxinen bende.

365 egun luze pasau dira, baiña ordukuak ahaztu jakuez eibartar askori. Edo ez zala hainbesterako izan pentsatzen dabe: “neri ez desta eragitzen”, konponduta dago. Konformismo gozuan instalauta hobeto bizi garalako. Ostantzian, zelan aittu protesta jendetsueri ingurukuen begirada txepelak? Gure aurrekuak ez leukie onartuko gertaeria hain errez, eta egixan alde egingo leukie burrukan.

Barriro be gertatu ez dein, aurretikuak akorduan, egin deigun bihar Zaldibarko hondamendixa argitzeko!

...eta kitto!n

Untzaga plaza, Eibarren, herriaren armarria den San Andresen gurutzearen gainean silueta bi Joaquin eta Alberto izenekin, margarita zuri sorta bana dutela. Euria ari du, eta euripean egin dugu manifestazioa. Lelorik oihukatu ez denean isiltasun ozena entzun da. Biko lerroan, maskarak musuan, “Zaldibar argitu!”, gure eztarrietan.

Plazan, biribilean jarri gara ixaren inguruan. Plaza zabala da gurea. Irakurri dute manifestua, urtebetean jasandakoa. Sufrimendu handia egon da, eta oraindik ere badago. Malkoak begi ertzean entzun dugu iazkoa, emozioa gainezka, erdiko siluetei begiratu bitartean. Zer ote da haien tartekoa izatea? Jaso duten tratu txarrarekin, egin dizkieten mehatxuekin, hasieran inoratu zituzten moduan. Txarrena, oraindik Joaquin ez dela agertu, zaborpean galduta dagoelako.

Zabortegiak amiltzean behargin bi hil ditu. Hondamendi ekologikoa eragin du, gure Prestige. Denok dakigu Eitzaga alde hori ehunka urtetan kutsatuta egongo dela, bertan geratuko delako bertara botatako guztia. Gertakari horiek aitatzen dira katastrofeak gogoratzean, baina inork ez du sentimenduez hitz egiten, zer sufritu zen egun horietan. Nigan eragindakoa kontatu gura dut, aldatu egin ninduelako. Akordura ekarri, ahaztu ez dakigun.

Otsailaren 6an sorpresak hartu gintuen: magala amildu zen A-8aren gainean, desagertu bi zeuden. Agintarien helburu nagusia autopista zabaltzea izan zen, eta dena horretara bideratu zuten. Langileen bila zebiltzan erreskate taldekoak jantzi arruntekin ibili ziren, amiantoa zegoela konturatu ziren arte, esku hutsik, inerteen zabortegia zelakoan. Halere, metanoak suteak sortu zituen. Larrituta, informazioa eskatzen genuen. Baina alarmista eta sarraskijale deitu ziguten. Ez genekien zer geniharduen arnasten, usain kimikoa zegoen, eta eztarrian azkura geneukan. Haatik, ez kezkatzeko esan ziguten. Baina hurrengo egunetan leihoak ixteko agindu furano eta dioxina maila altuegia zelako. Gizonezkoen Espainiako Lehen Mailako futbol partida ere suspenditu zuten; horrek larritasunaren neurria eman zigun.

Ostegunean gertatu eta asteburu osoan inongo informaziorik ez. Igandean Urkulluk prentsaurrekora deitu zuen. Zerbait esango zuelakoan, eta bai zera! Hitz erdirik ere ez. Bielorrusian gertatu izan balitz bezala. Iñaki Iriondoren galderaren ondorioz esan zuen zerbait: Twitterren egiten diren kanpainengatik, ez. Sare sozial horretan #UrkulluNonZaude galdetzen zelako. Jakin nahi genuen, eta informazioa espero genuen, lasaitzeko. Halakorik ez zen gertatu, ordea. Kontua da burua hauteskudeetan zeukatela, ez gure ongizatean. Sentitu genuen babesgabetasuna izan zen hain handia, ezen barrua irauli egin zitzaigun askori. Eta jabetu ginen ez diegula ardura Eitzaga inguruko biztanleok, 50.000 pertsona baino gehiagok. Mina, tristezia, amorrua eta dezepzioa. Abandonatu egin gintuzten.

Gestioa negargarria izan zen, inprobisazioa nagusi. Urtebete pasatu da, eta oraindik ez daukagu ez erantzunik ez erantzukizunik. Halere, asteburu honetan Tapiak eta Erkorekak publirreportajea egin dute zabortegian, buzo zuriak jantzita, iaz bata mendian eta bestea missing egon baziren ere. Lotsarik ez.

Zapatuan siluetei begira egin nuen promesa: gertaeraren memoria izango nintzela, bizi izandakoa ahaztu ez dakigun, berriro ere egin ez diezaguten. Zaldibar Argitu!

Gipuzkoako Hitzan

Itxi atea zabalik” esaldiak kortozirkuitua eragiten du Ermutik ekialderagoko ia guztien buruetan. Nola liteke atea, aldi berean, itxita eta zabalik izatea? Bizkaitarrek arazo bat ote daukate irekitzen diren gauzekin? Beharbada, bai, baina atea irekita lagatzea baino ez dute gura, itxi hitzak utzi esan nahi duelako.

“Lepoa eman dio” irratian entzun, eta harridura azaldu zuen lagun batek sare sozialetan. Zer demontre da “lepoa eman”? Inoiz ez diozue zeuen buruari galdetu Lepoan hartu eta segi aurrera abestian zein zentzu zuen anaia bidean erorita lepoan hartzeak, lepo hori bizkarra ez bada? Hori, bada, zerbikalek ez dute gehiago sufrituko lalara-ka gabiltzanean.

Donibane Garaziko taberna baten beste batek bizitzaren txinparta ei den freskagarria eskatu zuen, “izotzik gabe”. Zerbitzariak arraro begiratu, eta lagunak “jela ez” esan zion. Tabernaria are harrituago. Ondotik nik “hormarik gabe” eskatu, eta likido marroi hutsa agertu zen edalontzian. Horma ez delako pareta. Edo bai. Jela gel ez den moduan, bestela probatu dutxan.

Zumaiarra eibartarraren gaineko pisuan bizi da. Uda betean daude. Goikoa arropa zabaltzen ari dela, jantzi bat jausi zaio, eta behekoarengana jo du berreskuratzeko. “Barkatu, galtzak erori zaizkit zuen terrazara”. Begiratzera joan, eta han ez dago galtzarik, baina bai praka batzuk. “Galtzarik ez dut topatu, prakak bai”. Galtzak pantiak ere badirelako, edota galtzerdiak. Uda betean, galtzak? Bero, ezta?

“Behatzekin heltzen dio zigarroari ahotik ateratzean” entzun, eta jendearen abilidadean baino ezin dut pentsatu. Oinetako hatzekin zigarroari eusten ikusten dut erretzaile hori, beheko hatzekin. Tira, Artis Mutis elkartekoek behatzekin edo ahoarekin margotzen dituzte koadroak, artista hutsak dira, baina ez dut uste gure kasua denik.

Eta erizainak zer dira, gaixoak zaintzen dituztenak? Ala hatzak zaintzen dituztenak? Zer ote dira manikura eta pedikura egileak? Eria gaixoa da, baina, era berean, hatza, behatza ere ba ote da? Atzamarra lokira eroan, eta eragin iezaiozu!

Agian, agian egün batez jeikiko gira egiazko xiberutarrak. Matalasek esperantza txikia zeukan zuberotar eta euskaldunen gain, beharbada kantatu bazuen. Baina, hala ez balitz? Oxala esan nahi duela esango banizue? Hori bai itxaropena!

1960ko hamarkada, Hegoaldeko bikote ezkonberria Iparraldeko bideetan barna. Autoak bide bazterrean laga ditu botata, matxuratu egin delako. Inguruetako bizilagun bat gerturatu zaie laguntzeko asmotan. Gibelean jarriko dela esan die bultza egiteko. Senar-emazteek elkarri begiratu, eta giltzurruna aitatuko ote dien sumatzen dute.

Samurtu eta haserretu, ezkaratza, sukalde eta ataria, haginak eta hortzak, neba eta anaia… Polisemiak nahasteak sortzen dizkigu, baina jolas hutsa ere bada. Txantxa eta olgeta gure dibertimendurako. Oztopoa izan litekeena, dibertsio.

Baina Ospital Karrere da. Ez dira trukagarri inongo euskalkitan, nik hala egin arren aurreko artikuluan. Irakurle prestu batek hanka sartzeaz ohartu gintuen: Pantxoari Ospital abizena jarri nion. Gainera, harro adierazi ba omen nekiela bikotea desberdintzen! Harroa ni! Barka diezadatela Pantxoa Karrerek eta irakurle guztiek. Aitor, milesker bihotzez.

Beraz, kontuz zer izen (eta abizen) erabiltzen dituzuen. Besteengan ere pentsa ezazue, bestela Karrere Ospital bihurtuko delako, eta izotza pareta!

Gipuzkoako Hitzan