Lagun batek esan dit lagun batek esan diola

Santutxuko idazleak "Auzoak" liburua plazaratu dau Susa argitaletxeagaz, eta beragaz egin genduan berba maiatzaren 25ean, Santutxuko Irakurlearen Tartean.

Poesiatik etorrita, prosara egin dozu salto. Eroso sentidu zara jauzi hori emoterakoan?

Poesian ibilita, prosa inoz ez dot bazterrean euki, eta, izatekotan, denpora faltagaitik baztertu dot. Gogoa baneukan, eta iruditzen jatan zer kontatua be baneukala. Eroso sentidu nazen... poesiak beste askatasun bat dauka, gura dozun lurraldean ibiltearena. Ez neukan lar argi nondik nenbilen, eta, batzuetan, ez nekian asmatzen ete nenbilen. Hasibarriaren sensazinoa euki dot.

Hasibarria, poesian idazkera asko landu dozun arren. Halanda be?

Halanda be, bai: hasibarriaren sensazino totala. Eta kontuan eukinda, gainera, aspaldion idazteko ohitura handia euki dodala: kazetaritzatik batez be, errutina hartuta neukan, baina hau beste gauza bat izan da. Mina-zelai baten egotearen sensazinoa zan.

Kazetaria zara, izan. Liburu hau sartuko zeunke kazetaritza motaren baten?

Kazetaritza lez hartzekotan, kazetaritzaren eremu libreren baten sartuko neuke: kronika personalean edo. Izan be, kazetaritzan ondo definiduta eukiten da zer idatzi behar dan, baina liburu honetan neuk asmatu behar nebazan personaiak, egoerak, giroak... Baegoan errealidade bat eta errealidade horretan kokatu gura neban, baina hortik aurrera dana zan librea. Gauzak diran moduan idatzi behar dituzunean, halan dala onartzen dozu eta kito; baina zeuk asmatu behar dozunean, saiatzen zara buruari beste buelta bat emoten eta idatzi dozunari zergaiti bat emoten.

Joseba Jaka beka nobelea idazteko lortu zendun, baina honeek ipuinak dira.

Oinarrietan, aukerea dago nobelea edo ipuin bilduma idazteko, eta ni bigarrenari lotu nintxakon. Ipuin bilduma lez aurkeztu neban proiektua, eta azken emoitza ez da erreza sailkatzeko: ipuin bilduma da, baina ipuin solteen bildumatik aparte, beste zeozer be bada: espazioan eta denporan lotutako ipuinak dira. Badagoz beste adibide batzuk, Gasteizko hondartzak, Dubliners eta beste asko, ipuin bilduma argiak diranak.

Liburuaren prozesuan sartuta, hasieratik jakin zenduan emoitza honen bila zengozala?

Ez, ez. Bilboren gaineko zeozer idatziko nebala, hori banekian. Gero, konturatzen zara idazten dituzun gauzek badaukiela loturaren bat; edo ikusten dozu uriaren gainean idazten zagozanean gaztetako kontuek urtetan dabela, baina ez dakizu ez ete dan uri imajinario bat. Errealidadetik jasoten dozu, baina gero saiatzen zara errealidade hori tapetan, ez daiten igarri non dagoan kokatuta. Gero, "Berlin, hiriaren sinfonia" pelikulea ikusi, eta hortik egiturea hartu neban: denporagaz batera joanda, egun oso baten, uriaren jarraipena egitea zan nire asmoa. Horrek mobimentu sensazinoa emoten dau, eta horri eutsi gura neutsan. Personaien galeria be sortu behar neban, neure joeretako personaiakaz eta neureak ez diran esparruetakoakaz be bai.

Txatalok lotzeko lanean, ze zailtasun eta ze gozamen topau dozu bidean?

Zailtasunak, esate baterako, buruan ideia bat argi euki eta hori dana idatzi beharra. Edo puntu batera heldu eta zelan segidu ez jakitea, edo orri zuriaren bertigoa. Bestetik, gauza polita da personaiakaz jokatu ahal izatea, loturak egitea, edo gauza bat idatzi eta gero aldatzea... idazten dozuna kontroletako ahalmen hori gozamena da.

Alde horretatik, sorpresak hartu dituzu, espero ez zenduzan gauzakaz topo egiterakoan?

Ez da izan etengabe gozau dodan liburua. Batzuetan asko kostau jat. Baina badago alde ona be, eta beharbada gero horregaz gogoratzen zara gehien. Esate baterako, afrikar baten biografia egitean: interneten begiratzen dozu senegaldar baten bizitza eta lotzen dozu beste baten bizitzagaz; gero zuk emongo deutsazu ezaugarri bat, amets bat... eta horren guztiaren zatitxo bat baino ez da agertuko liburuan, baina askatasun horregaz jokatzea sano gauza polita da.

Dana dala, bizitza horreek ez jatzuzan hurbilak egingo. Senegaldar baten eguneroko arazoak, edo Labe Garaietako langile batenak...

Kazetaritzan, telebistan adibidez, minutu baten dana esan behar dozu, eta gehiena kanpoan geratzen da. Liburuan, alde batetik, personaia horreen larruan kokatzeko eta sinesgarri egiteko zailtasuna neukan, baina, bestetik, idazlearen askatasuna egoan, personaia horregaz gura neban moduan jokatzeko. Hor arriskua dago: lar gauza naifa egitea edo exotismoan galtzea, esate baterako. Sinesgarritasuna be jokoan dago...

Sinesgarritasuna berba klabea da liburu honetan. Idazten zengozala, zure kezketako bat zan etorkinak eta, batez be, hemengoak, zelan ipini euskeraz berbetan.

Etorkinak euskeraz ipintea ez da inongo arazoa. Gatxagoa da euskaldunon erregistroak jasotea. Hori da arazoa, hain zuzen be hurbilen daukaguzan ereduak: sinesgarri egitea, hau da, egiatik hur egotea, baina era berean liburu baterako mailagaz... hori gatxagoa da.

Baina iruditzen jat sinesgarritasunaren kezkagaz segitzen dozula, liburua amaituta be...

Bai... Norberak askatasuna dauka gura dauena egiteko: istorioak, fikzinoa diranez, sinesgarriak izan behar dabe? Edo kontrajarria da? Fikzinoa guzurra bada, zertan ibili hori sinestarazi guran? Liburu batek ez dau zertan sinesgarria izan, ez dau premisa horren menpe egon behar. Baina gauza bat bai: kontautakoa guzurra edo fikzinoa izan arren, istorioa irakurlearengan sartu behar da. Denpora eta espazio baten kokatu ezkero, jazo ahal izan dan zeozer kontetan dozu, jazo dan edo ez alde batera itxita. Eta nik baneukan morrontza moduko bat, istorioak sinesgarri egiteko.

Hikaren erregistroa aukeratu dozu alkarrizketetarako.

Hemen apenas existiduten dan errealidadea da, baina kezka neukan, zelan jaso liburuan hizkuntza bizia. Askotan erderakadaz jositako hizkuntza, baina hizkuntza bizia, hori dalako erabilten dana. Horra hurbiltzeko modu zuzenik ez egoanez eta sortu egin behar nebanez erregistro hori, pentsau neban hika izan ahal zala ikutu informala emoteko modua.

Kanpokoei saltzen gabilzen Bilbo-postalaren gainean be egin dozu berba ipuinen baten.

Nik uste dot munduko edozein baztarrek daukala interesa, baina foko turistiko batzuk pizten deuskuez, eta danok hara bideratzen gaitue. Dirua dagoan lekuan, uriek Guggenheim efektuak bilatu gura izaten dabe, baina hor uri asko dagoz lehian: uri bakotxak daukana saldu behar dau, horregaz urten behar dau kanpora. Ezin da ibili autokonplexuagaz. Daukagunagaz egin behar da aurrera, eta daukagunagaitik erakarri behar da jentea.

Zu Santutxukoa izanda, Sorgintxulo gaztetxeak be ipuin bat hartu dau liburuan.

Sorgintxulo amets polit bat izan da. Pentsau gura dot oindino ez dala guztiz amatau, baina itsukeria jasan dau agintarien aldetik, kontroletan ez dana beti itxi egin gura izaten da eta. Alkateak behin esan eban Bilbo Zaharrean auzo bohemioa, artisten auzoa sortu gura ebala, baina hori sortzeko oinarri bat behar da, eta espazio libre batzuk behar dira. Hain europarrak garan sasoi honetan, dana ez kontroletearen ikuspuntua falta jaku.

Ez neukan honen gainean blogean idazteko asmorik, baina pentsetan dot lagun pare bati, gitxienez horreeri, zor deutsiedala.

Kontua da atzo Zazpikale saria jaso nebala, Bilboko igazko liburu azokan "Han goitik itsasoa ikusten da" liburua izan ei zalako gehien saldu zana.

Eibartarrak zerrendan Leire Narbaizak emon eban sariaren barri, gogora ekarrita apirilaren 20an Azkunari bota neutsazanak. Besteak beste, Leirek hauxe esaten eban: "Eta sari hau ze da, alkatiari gauzak arpeira esatiagaittik? Beste diskursoren bat eukiko dozu prestauta, ezta? Kontau jasotakuan, bale?".

Ezin neban bestela egin: Leirek kontetako eskatzen badeust, nik kontau egin behar dot. Eta holantxe idatzi neban atzo Eibartarrak zerrendan:

Sano polita izan da: ez sariarena, hori txorrada bat da eta. Zoragarria izan da, ze, Azkunaren ekitaldian ez moduan, oingoan Jon Sanchez udaleko Kulturako zinegotzia euki dot alboan. Eta alboan eukite hori, txaparradea jausten jakon bitartean Jon Sanchezek inora ezin alde egitearen detaile hori, horixe izan da zoragarria. Ze, berez, nik guragoko neuke Azkuna bazan nire albokoa, baina Sanchez be ez da pieza makala, ez jauna!!

Jakin daizuen, Sanchez da igazko karnabalak suspendidu ebazan zinegotzia, PPren presinoakaitik. PPkoek inoen Txori Barrote konpartsaren karrozak ezin ebala urten desfilean, presoen argazkiak eroateagaitik: hori iraina zala demokratontzat eta betikoa. Azkenean, Sanchezek espainolen eskubideak babestu ebazan, klaro. Beste konparsek esan eben Txori Barrote ez bazan urtetan, eurak be ez zirala urtengo. Sanchez be piezatxoa dala, labur esanda.

Mahaian, beraz, hiru: Asier Muniategi (liburu azoken koordinadorea), Jon Sanchez zinegotzia, eta ni erdian.

Hasi da Asier eta berba ederrak esan ditu "Han goitik itsasoa ikusten da" liburua dala ta. Benetako berbak ganera, badakit-eta zer sentidu dauen liburua irakurtean.

Segiduan Jon Sanchez hasi da, eta itzelak esan ditu niri buruz (Azkunak "ese joven de Galdácano al que no conocía" esan eban gitxienez, disimulu barik; baina Sanchezek disimulu gehiago hartu dau, eta, seguruenik ezagutzen ez ninduan arren, berba potoloak bota ditu): "sekulako lana egiten dabil", "liburu zoragarria", "euskal literaturaren alde...", betiko tontakeriak. Eta ni, bien bitartean, neure kasa pentsetan: "ez berba lar egin, Sanchez, ze gero txaparradatxue jatortzu...", baina berba asko egin dau.

Esan neutsuen moduan, Sorgintxulokoei gura neutsien eskeini saria. Beste modu baten egin dot azkenean: eskerrak emon deutsiet euskal kulturaren eta euskal literaturaren alde isilpeko lana egiten dabenei, eurei esker lortzen doguz gero guk holako sariak, bidea eginda daukagulako. "Bidegileak" izenagaz ezagutu geinkez, edo "aitzindariak" edo ez dakit. Nik adjetibo barri bi proposatu dodaz:

Arestitarrak, batetik. Kontau dot Arestiren plaken inguruan Bilbon bizi izan diran gertakari estraño biak (eskerrik asko informazinoagaitik, Karmelo):

• Arestiren jaiotetxean egoan oroimenezko plaka desagertu egin zan.
• Bilboko Arte Eder Museoaren aurrean, igaz, Bilboko Udalak kendu egin zituan Arestiren omenez bertan egozan aretxa eta harri poemaduna.

Sorgintxulotarrak, bestetik. Aurton zarratu dabe Santutxuko gaztetxea. Bertan egozan, besteak beste: euskera alkarteak, haurtzaindegi bat, musika taldeentzako lokalak, auzoko zinema, ordenagailu gelak, bertso eskola eta Santutxu auzoko liburutegi bakarra.

Adjetibo bi horreek sakon azaldu dodaz, gustora, pozik. Aresti aitatu dodanean, Sanchezek boligrafoa atara dau eta zeozer zirriborratzen hasi da. "Sorgintxulo" berbea esan dodanean, barriz, ia-ia aulkitik salto egin dau. Badakizue horrek (agintariak nerbioso ipintea) adore handiagoa emoten dostela egiak esateko, asike ni pozik, nire saltsan.

Azkunaren kontrako "mitinean", hauxe idatzi neban blogean: "Gioconda Belliri begiratu nion, eta irribarre zabala erakutsi eta buruarekin baietz egin zidan". Gaurkoan ez da izan Gioconda Belli: gaur Irune Berro izan da, Berriako kazetari fina. Hari begiratu eta irribarrez ikusten neban, eta pentsau dot hori seinale ona zala.

Amaitzean, Iruneren ondotik pasau naz, eta esan deust "eskerrik asko esan dozun guztiagaitik". Niretzat, hori nahikoa eta sobera izan da gaurkoa justifiketako.

Espainian jendea pozik bizi da. Hori diote estatistikek.

Pentsatzen dut antzeratsu izango dela Euskal Herrian ere, hor nonbait han edo hemen, poza neurtzerik badago sikiera.

Esan dute %80 libre sentitzen dela gustatzen zaiona egiteko. %74 pozik edo oso pozik bizi dela. Duela 20 bat urte, inkestatuen %40 bakarrik sentitzen zela, eta orain, berriz, %30 inguruk aitortu duela bakardadearen kontu hori. Gaur egun, %67 ia inoiz ez omen da bakarrik sentitzen, hori diote estatistikek.

Zorionez, ni ere ez naiz normalean bakarrik sentitzen. Patuaren beldur handirik gabe esan dezaket pozik edo oso pozik bizi naizela, eta argi dago ezin naizela guztiz libre sentitu den-dena egin edo esateko, baina, hala ere, ezin naiz kexatu. Zirkulu intelektualetan poza lar ondo ikusia ez badago ere, zer egingo diot, intelektual ilunok, pozik bizi banaiz? Ukatu, behintzat, ez.

Aurrekoan, lagun batek bere asteburua kontatu zidan. Asteburu zoragarria izan zen, eta inbidiaz entzun nion. Lagunez inguratuta, plan ederrean, giro gozoan. Normalean inbidia izaten diot lagun honi, gogoratu barik nire planak ere ez direla txarrak izaten, giro gozoan egoten naizela ni ere. Baina inbidia izaten diot, beharbada, poztasunaren ehuneko horietan, puntu bat edo bi gorago dagoelako ni baino. Puntu batzuk beherago, askoz ere jende gehiago dago, baina beherantz ez dut begiratzen, beti gehiago nahi. Edozelan ere, inbidia izaten diot, eta pentsatzen dut nik ere nahiko nituzkeela horrelako planak.

Aurrekoan esan egin nion: "zelako inbidia".

"Ez pentsa", erantzun zidan, "pozik nagoenean baino ez dizut esaten zelan nagoen".

Soziologoa naiz ikasketaz. Teorian, badakit inkestak interpretatzen. Jakin beharko nuke inkestek egia diotenean, zelan esaten duten egia hori. Teorian, jakin beharko nuke nire lagunaren egun guztiak ez direla onak. Eta, halere, inbidia diot.

Asma dezaket istorio bat Barrenkale Barrenan kokatuta, esate baterako ezagutzen dudala tipo bat eguna gimnasioan pasatzen zuena, bere ametsa ertzain izatea zelako. Institutuan genbiltzala, gaztetxea lortzeko protestetan ertzainekin liskartzen ginen garaian, derrepente, lagunak esan zigun ertzain izan nahi zuela. Geroztik, ez zen gehiago etorri 634 nazionalera, trafikoa oztopatzera. Ordurako bazebilen gimnasioan, nerabeak baginen ere. Adiskidetasuna, baina, ez genuen galdu. Gero bai, gero bakoitzak bere aldetik egin zuen. Atzo arte.

Atzo Barrenkale Barrenan ikusi nuen. Esan zidan hauxe izan dela bere betiko ametsa, eta nik ez nion gogorarazi ezetz, bere ametsa ertzain izatea zela, ez hau. Arkautera aurkeztu eta atzera bota zuten. Joan zen Protecsara eta ezetz. Astondoa Pirotekniak Segurcan enpresa kontratatu zuela jakitean, hara jo zuen, baina Segurcan enpresaren espezialitatea txakur zaindariak dira, izenak ondo adierazten duenez. Beraz, hor ere ez zuten onartu. Azkenean Consorcion kontratatu zuten, gorila.

Gau batean neska bat ezagutu zuen. Maitemintzea eta ondorengo abarrak ohiko abiaduran etorri ziren, gutxi gorabehera. Asteburu gauetan elkartzen ziren, mutilak belarrian pinganilloa sartuta zuela. Harreman bitxia zen, neskak gau osoa pasatzen zuen-eta mutilarekin, trago guztiak doan lortuta eta Consorcioko komuneko hormak ondo probatuta, lagunaren gerri-kolpeei esker.

Horrela izan zen, neska unibertsitatera joan zen arte. Gehiago estudiatzen hasi zen, gutxiago irteten. Edo, hobeto esanda, irten irteten zen, baina Mazarredotik, eta hango tabernetako komunetako hormak probatzen zituen beste gorila batekin. Vanessa deitzen zen. Neska, ez gorila.

Laguna hurbildu, eta, sekretuz, esan zidan berak, benetan, postari izan nahi duela. Vanessaren etxera joan eta gutun zertifikatuak eskura emateko. "Gauza bat egingo dugu", bota zidan: "oposizioak irten direla enteratzen bazara, abisatu. Aterako dizut trago bat". Baietz egin nion buruarekin, eta pentsatu nuen istorio bat asma nezakeela kontu horrekin, dena egia ez balitz.

Maiatzaren 28an estreinatu zen, Leioako Umore Azokan, Hortzmuga Teatroa antzerki-taldearen lan berria, Zirko iluna.

Beharbada ez nuke honi buruz idatziko, lan horren euskarazko itzulpena ez banu nik egin. Baina horrela izan da, eta norbera pozik dagoenean azken emaitzarekin, ez da disimuluan ibiliko, ezta?

Ez naiz itzulinguruka ibiliko: Zirko iluna zoragarria da. Paperean ikusi nuenean, gustatu zitzaidan, baina orain, kalean ikusita, hunkitu egin nintzen, izan nituen beste mila sentimendu ez aipatzearren.

Jumbo, arriskuaren maitalea; Kerkus, dama misteriotsua; Mirinda, ekilibrista paregabea; eta Fredo, fartsaren profesionala, dira zirku honetako protagonista nagusiak, baina ez bakarrak, ume eta helduek sekulako sorpresak hartuko dituzte-eta antzezlanak aurrera egin ahala. Horrela, elefante bat agertuko da, oilo bat, malabarista mutu bat, jirafa bat, bala-gizona... imajinazio hutsarekin, sekulako festa antolatu dute Hortzmugakoek.

Baina gauzak hasieratik daude garbi: aktoreak agertzen dira (ez pertsonaiak) eta argi esaten dute hau antzerkia dela. Mozorroak janzten dituzte, eta hau antzerkia da, bai; baina hau errealitatea ere bada, eta errealitatea ankerra ere izaten da batzuetan, gogorra. Baina errealitate zikin horrek, hain zuzen ere gure gustukoa ez delako, baditu esperantzarako eta edertasunerako zirrikituak. Eta dena nahastuko zaigu antzezlan honetan, errealitatearen tristura eta ilusioaren emozioa.

Zirku zahar batean gertatzen da dena. Lau artista baino ez dira geratzen han, lehen jendetza erakartzen zuen zirku hartan. Orain, mundua aldatu egin denez, lau protagonista horiek bizitza berriari ekin behar diote: batek abokatu izan nahi du, bestea ahizparen etxera joango da bizitzera... Lau galtzaile, beraz, umeentzako antzezlan batean. Gaia gogorra da, baina Hortzmugakoek badakite zelan jarri umeak txaloka, irribarrez eta emozioz beteta.

Kontua da, eta hori da nik espero ez nuena, helduentzako obra ere badela, eta zelan gainera. Emozioaren negarrari eutsi ezinda ikusi nuen bat baino gehiago Leioan, eta ni ere ozta-ozta libratu nintzen trantzetik. Irudi koloretsuak, mundu magikoak, txikitan denok amestu ditugun eta liluratu gaituzten ilusioak, denak bat eginda ordubeteko ikuskizunean.

Eta amaieran, pertsonaien partez berriro ere aktoreak agertu direnean, eta berriro ere tristura agertu denean (amaiera beti delako tristea, zer esanik ez zirkuari buruz ari bagara), kantu bat proposatzen dute, eta kantuan, lelo bat, esanguratsua, tristea, ederra: "buruan beti maletak prestatuta izan".

Izan ere, aldaketak egun batetik bestera etor daitezke, ezer ez da betirako, are gutxiago ilusioa.

Gogoan izango duzue, ez baita hain gauza urruna, duela hilabete gutxi Jarrai, Haika eta Segiren kontrako epaiketa egin zela Madrilen. Gogoan izango duzue, zelan ez, epaiketa hartan ia-ia anekdota gisa saldu zitzaigun ikuskizun penagarria gertatu zela, euskaraz ez zekiten interpretari batzuen eskutik. Anekdota gisa hartutako gauzek hori dute: laster ahazten direla edo, gogoratu arren, txisteen esparruan gogoratzen ditugula. Gutxitan arakatzen da ustezko anekdota horien atzean, eta "hobe barre egitea..." esaldi usatuarekin estaltzen ditugu gure nahi eta ezinak. Baina anekdotak ez dira kasualitatez gertatzen, kasualitatez gertatzen ez den bezala Audientzia Nazionaleko interpretariak ETA itzultzea ETT dioen pankarta. Izan ere, anekdotaren atzean errealitate sakonagoa dago, Audientzia Nazionaleko pailazokerietatik harago doana eta gure eguneroko bizitzan inguratzen gaituena, eta, are gehiago, gaitz baten moduan errotzen ari zaiguna gizartearen esparru ugaritan. "Euskararen fartsa" deitu dakioke, esate baterako, boteprontoan.

Epaiketa dontsu hari esker jakin genuen interpretari lanean aritzeko aski zela Euskararen Gaitasun Agiria izatea. Kontu hori zela eta, bati baino gehiagori entzun nion Espainian ez dagoela errespeturik euskararekiko. Ez gaitezen kaikuak izan (garena baino gehiago, behintzat, ez gaitezen izan): arazoa ez dago Espainian. Audientzia Nazionalean euskararekiko errespetu bila joatea eta Europako Parlamentuan euskararen ofizialtasunaren bila aritzea gauza absurduak dira, Euskal Herrian bertan ez badago euskararekiko errespeturik eta Josu Ortuondok ez badaki euskaraz. Kanpoan aurkitu nahi badugu etxean ez daukaguna, orduan bai, hobe barre egitea. Baina kaikuaren irribarrea izango da, eta, lehen ere esan dut, ez gaitezen izan garena baino kaikuagoak.

Euskararen inguruan sortu dugun gauza asko fartsa hutsa iruditzen zait, makillaje lana. EGAren inguruan sortu dena, zer esanik ez. Madrileko epaiketak argi utzi zuen EGA dela euskalduntasunaren eremuan ibili ahal izateko salbokonduktu baliagarri bakarra, euskaraz hitz egiten jakitea baino baliagarriagoa, duda barik. Euskararen gaineko ezagutza egiaztatzen duen agiria omen da EGA, baina euskararekiko errespetua erakutsi nahi duten enpresa eta erakundeek, koherentziaz jokatuz, EGA baino harago doan pauso bat eman beharko lukete, eta ez fidatu helburu huts bihurtu den titulu batekin. Ez nabil ezer berria deskubritzen: titulitisa, azken batean, horixe da: tituluaren oinarria eta funtsa albo batean utzita, titulua lortu nahia, lortu beharra. EGA, Hizkuntza Eskakizunak... berdin zaizkit denak: euskararen fartsak baditu milaka aurpegi.

Ez da hilabete ere izango irakasle bati entzun niola Bigarren Hizkuntza Eskakizuna urrirako atera behar zuela. Larri zebilen. Atera behar hori da euskararen fartsaren ezaugarririk nabarmenena: beharra. Titulua atera beharra, adibidez. Kasu horretan, irakasleek izebergaren tontorra osatzen dute, baina azpitik egoera horretara eraman gaituen sistema oso bat dago, euskararekiko errespetu gutxikoa baina eraginkorra, lortu baitu mundu guztia makurtzea bere esanetara: gutxitan entzungo diozu irakasle bati "euskara ikasi nahi dut urrirako". Sistemaren errespetu gabeko makineriak ondo funtzionatzen du, argi dago. Titulua bera helburu bihurtu da, eta, adibidez, urrian lortu beharrean azaroan lortuz gero, egingo nuke porrotetik hurbil sentituko dela bat baino gehiago. Orain, sistema hori da euskararen mundu bakarra, balio duen bakarra, euskarak berak baino gehiago.

Baina ez gaitezen joan Espainiaraino, euskararekiko errespetu falta topatzera. Ez gaitezen joan Europako Parlamenturaino, euskarak Europan ofizial izan behar duela aldarrikatzera. Has gaitezen etxetik, ze, etxean errespetu faltarik txikiena dagoen bitartean, horixe izango da errespetu faltarik handiena.

Mussolinik aginduta 1937ko Tourretik erretiratu ostean, 1938ko Tourrean Bartalik buruan zeukan helburu bakarra irabaztea zen. Urte horretan ez zuen Giroan parte hartu, Tourrerako fresko egoteko. Gaur egun egiten den moduan, beraz.

Irabazi zuen, bai, Tour hura. Mendian irabazi zuen. Izan ere, ordekan arerio gogorra agertu zitzaion, mendian ere ez zebilena batere txarto: Félicien Vervaecke belgikarra.

Vervaecke 8. etapan jarri zen lider, Pau-Luchon mendiko etapa gogorrean. 14. etapara arte ezin izan zuen Bartalik maillot horia jantzi, gogor saiatu zen arren. Hori bai: egun hartatik aurrera, inork ez zion elastiko hura kendu. Izan ere, sarraskia egin zuen Digne-Briançon etapa hartan.

Ordura arte lider zen Vervaeckeri 17 minutu kendu zizkion Briançoneko helmugan. Vicini, etapako bigarren sailkatua, 5:18ra sartu zen, eta Clemens, hirugarrena, 6:48ra. Laugarren postuan sartu zenak 11 minututik gora galdu zituen, eta hortik aurrera, sailkapenari begiratzea Bartalik eragindako triskantza ikustea da.

Gino Bartali lider jarri zen egun horretan, bigarren postuan Mathias Clemens luxenburgarra zegoela... 17:45era!! Tourra ere antzera irabazi zuen: bigarren sailkatutako Vervaeckeri 18:27 kenduta.

Baina gaurko testua Digne-Briançon etapa mitikoko xehetasun bitan zentratu nahi dut. Detailetxo bi, txikikeriak ziklismoaren historiarako.

Izoard mendian gora, Bartali bakarrik geratu zen aurrean. Inork ezin zion segitu. Kronikek diotenez, bazirudien aspertzen ari zela, hain bakarrik zihoan. Holako batean, mendateko amildegietatik behera begiratu, eta han, behe-behean, Vicini eta Clemens ikusi zituen, etapan hurbilen zituen ziklistak. Urrun zetozen, oso urrun. Eta Bartali, "aspaldiko partez" adiskideak ikusi barik, agur egiten hasi zitzaien, bizikletatik. Behekoak flipatuta geratuko ziren, mendiaren goialdean Bartali zoro hura besoa astintzen ikusi zutenean, pedalei eragiten utzi barik, eurak tripak bota beharrean zeuden bitartean Izoard itzelean gora.

Baina, batez ere, Izoardeko anekdota hori albo batean utzita (egun horretan beste mendate bi pasatu zituzten Izoard baino lehenago: Allos eta Vars, eta bietan Bartali joan zen aurretik), Toskanako txirrindulariak esaldi bat bota zuen Tour hura amaitzean, eta hori jaso nahi dut hemen.

Esan zuen, etapa handi hura hizpide hartuta:

"Girardengok (zuzendariak) esan zidan maillota neurea zela. Bitxia da: horrek ez zidan inongo pozik eman. Esan izan balidate Tourra irabazteko zorian nengoela, Izoarden behera urduri jarriko nintzatekeen. Nik gauza bakarra nahi nuen: Villari (Bartaliren laguntzailea) eskatu nion katilukada bete esne, beti prestatzen zidana eta egongelan zain izango nuena. Horretan ari nintzen pentsatzen, nire bizitzako ametsa gauzatzen ari nintzen unean".

Handik hamar urtera, 1948ko Tourrean, Bartalik historia egin zuen Izoarden eta hurrengo etapetan. Historia, ez ziklismoaren historia bakarrik: Historia, entziklopedietakoa. Baina hori hurrengo astean kontatuko dut.

Eskuratzen duzu Mp3 entzungailu bat, eta hiria aldatu egiten da. Ilusioa izango da, baina ematen du mugimenduak zure soinuaren aginduetara daudela, obrako gizonak Horace Silverren pianoaren tempoari jarraituz altxatu duelako porlanez betetako zakua, Horace Silver existitzen dela ere ez dakien arren, eta, gutxiago oraindik, beragandik hain hurbil Blues for Monique jotzen ari dela ez dakien arren, ondotik pasatzen ari zaion betaurrekodun haren belarrietan.

Eta zebrabidea zeharkatzen ari den jendeak gospela dauka ariman sartua, goizean, etxetik irtetean, aitaren egin beharrean erritmo txute bat hartu izan balute legez. Baina ez: kontu zikinegia da txute hitza Bilborentzat. Hori San Frantzisko auzorako uzten da, bizimodu zuritik urrun, Bilbo berriaren alfonbrapean. Ilusio optiko edo sonoroa izango da, beraz, jendearen gospelarena. Ilusioa da pentsatzea Bilbok soinu banda duenik ere. Lekutan dago 1980an Ruperrek Atxagaren poemak kantatzen zituenekoa, zubiak, kale-garbitzaileak, sukalde proletarioak. Urrunago MCD, Eskorbuto, Zarama edo Parabellum, ez urtetan baina bai jarreran. Hurbilago, baina ez gaurkoa moduko egun eguzkitsu baterako, Doctor Deseo.

Indautxutik irten eta ez naiz heldu Barrenkale Barrenara, Abandoko geltokiaren parean etxera zetorren autobusa topatu dut eta. Baina bidean, ikusi ditut Indautxuko komisariako poliziak, fusilak eskuetan, galdutako turista birekin berbetan; Alondegiaren aurrean, ikusi dut itxura ez hain txarreko emakume bat mozkortuta, zapatak kentzen; aitak zaplazteko bat eman dio seme txikiari, eta umeak ez du negar egin; Fernández del Campo kaleko telebista-dendaren aurrean, agure bat arrastietako talk-showa ikusten; lau brasildar berbetan, bati qué horror ulertu diot; begetarianotik bikote bat irten da eskutik helduta eta, kalea zapaldu bezain laster, askatu egin dituzte eskuak: gizona zaharra zen, neska gazte-gaztea; Blas de Oteroren jaiotetxea ikusi dut Hurtado Ametzagan, gizon bati begiak joan zaizkio zebrabideko ijitoaren eskotera. Gero autobusa hartu dut, eta leihoaren atzetik jarraitu dut jendearen gospela, ilusio sonoro hori.

Larunbatean, Garak blogei buruzko orrialde bi argitaratu zituen Mugalari gehigarri kulturalean. Urtzi Urrutikoetxeak elkarrizketa egin zigun Xabier Mendigureni, Volgako Batelariei eta niri, blogak eta literaturak duten harremanean sakonduz.

Nire erantzunetako batzuk jarriko ditut gaur hemen. Ez ego kontuagatik, ezpada Mugalari (Berriaren Tartea bezala) ez delako interneten argitaratzen, eta harrigarria iruditzen zaidalako gaur egun oraindik horrela egotea, Euskal Herrian kulturari buruz argitaratzen den gehigarririk onena denean gainera.

Hemen, beraz, nire burutazio merkeak.

Idazlearentzat zer da bloga?

Niretzat literaturan aktibo mantentzeko modua da. Jakina, idazten duzun guztia ez dago asmo literarioekin idatzita, inondik ere ez. Nire kasuan, blogean argitaratzen dudanaren erdia edo gutxiago da mota horretako testua. Gainontzekoa, burutazioak, apunteak... Azken horiek ez ditut idazten idazle bezala, baizik eta pertsona arrunt bezala, gai jakin batzuei buruz edozeinek iritzia eman dezakeen moduan. Beraz, eta gai horiei buruzko iritzia (zuzena edo okerra) badudanez, argitaratu egiten ditut, jakinda atzean irakurlea dagoela eta egurra eman diezadakeela. Baina azken batean horixe da bloga, zerbait bada: idazlea eta irakurlea maila berean jartzen dituen tresna.

Exhibizioaz

Azken aldian asko aipatzen ari den kontua da. Dudarik gabe, exhibizioa badago, liburuetan baino gehiago gainera. Baina nik, nire kasuan, ez dut horren sentsaziorik, beharbada idazleak ohituta gaudelako biluzten edo, gutxienez, gure izaeraren zati bat erakusten. Idazlea bere liburuetatik ezagutu daiteke, are gehiago blogetatik. Baina ez dut uste tresna deserosoa denik exhibiziora hain ohituta dagoen batentzat.

Blogak zer du literaturatik?

Izan daiteke literatura, zergatik ez. Edo zergatik bai. Nire kasuan, blogean idazten dudanaren erdia edo gutxiago hartzen dut literaturatzat. Xabier Mendiguren egunero ari da idazten bere blogean, eta ni ia egunero. Ez dakit Xabierrek ze sentsazio izango duen, baina niri iruditzen zait egunero idazten baduzu nekez egingo duzula literatura blogean. Izan ere, erritmo horretan, egunero zerbait idaztearen erritmoan, bloga oso bat-bateko tresna da. Literatura ezkutuko zerbait da, isilpekoa eta patxadatsua. Blogek (berriz diot, erritmo honetan) ez dute patxada hori, eta isilpekotik gutxi dute. Orain, zure asmoa bada blogean literatura egitea, egin daiteke, eta tresna bikaina iruditzen zait literatura egiteko. Hori bai: blogean literatura egin nahi bada, literaturak eskatzen duen patxadarekin izan beharko litzateke hori, edo, bestela, zirriborroak ere argitara daitezke. Esperimentu bezala, polita izango litzateke idazle baten zirriborroak argitaratzen dituen bloga. Nik ezin izango nuke horrelako blog bat egin: hori bai iruditzen zaidala benetan exhibizioa, idazle bezala.

Idazkuntzan trebatzeko tresna da?

Esango nuke ezetz. Esango nuke, gainera, alderantziz dela: egunero idazten baduzu, eta egunero publiko egiten baduzu idazten duzun hori, iruditzen zait bilakaera txikia izango duzula idazteko moduan. Nire ustez, idazketan bilakaera bat izateko, behar-beharrezkoa da jardun literarioa patxadaz eta isilpean egitea, literaturak horrela eskatzen duela iruditzen zait eta. Arin eta jendaurrean eginez gero, esperimentaziorako eta, ondorioz, bilakaerarako aukera gutxiago ikusten dut.

Izan daiteke genero hibrido baten abiapuntua?

Esperimentatzeko dagoen gogoaren arabera, bloga edozer izan daiteke. Duen indarra eta ahalmena itzela da: zeu zara zeure buruaren editore, eta badakizu argitaratzen duzun edozer munduko bazter guztietara helduko dela. Eta garrantzitsuena: irakurlearekiko harremana berehalakoa eta erabatekoa dela. Beharbada Historian lehenengoz, irakurlea idazlearen maila berean dago. Baina galdetu duzunarekin jarraituz, momentuz badirudi generorik ez dela sortu blogetan: hurbilago gaude kazetaritzatik, kronikatik, testigantzatik, hausnarketatik... genero hibrido berri batetik baino.

Arriskuak

Jakin behar duzu noiz ari zaren egiten literatura, eta noiz ari zaren blogean idazten, asmo literariorik gabe. Zure asmoa blogean literatura egitea bada, eta egunero idatzi nahi baduzu, txarto pasatuko duzu, blogak ez dituelako idazlearen jardun tradizionalaren ezaugarriak. Horrek segurtasun eza ekar dezake. Baina jakinez gero blogintzan ari zarela, badakizu ze arma den esku artean duzuna, eta horretara moldatzen zara.

Bestetik, nire kasuan, hasieran sumatu nuen arriskua izan zen jendeak dena har zezakeela egia balitz bezala. Orduan, blogean fikzioa egitea zaila izan daiteke batzuetan, ze liburuetan oso argi dago idazlea dela istorio hori kontatzen ari dena, baina blogean ez: blogean Julen da, edo omen da, idazten ari dena. Hau da: pertsona da, ez idazlea, hori kontatzen duena. Eta blogean, jendea pertsona horrekin ohitzen da, ez idazlearekin.

Futbola ez zait gustatzen, batere. Ez da gauza berria, apur bat ezagutzen nauzuenontzat.

Atzo berandu heldu nintzen etxera, eta, afaltzen nengoela, futbola jarri nuen, fondorako soinuren bat izateko sikieran. Ez nekien ze partidu zen ere. Gero konturatu nintzen Milan eta Liverpool zirela, eta Txapeldunen Ligako finalean zeudela.

Artean, 3-0 Milan irabazten. Bigarren zatiaren hasiera zen, eta dena eginda zegoela zirudien.

Baita zera ere! Nire afariak iraun zuen bitartean, 20 bat minutuan, Liverpoolek hiru gol sartu zituen. Hirugarrena, gainera, agonikoa: Xabi Alonsok penalti bat jaurti, atezainak geratu baina baloia solte geratu eta, erretxazoan, gola sartu zuen tolosarrak.

Gero paso egin nuen partiduaz, eta beste gauza batzuk egitera joan nintzen. Ez nuen jakin nahi, gainera, zelan amaitu zen partidua. Epikatxoa sumatu nuen afaltzen eman nituen 20 minutuetan, eta berdin zitzaidan hortik aurrerako emaitza. Liverpoolek galduta ere, 20 minutu horietako jokoa epikaren barruan sar zitekeen, futbola eta epika lar lotuta ikusten ez baditut ere. Nire ustez, futbolak aukera gutxi ematen du epikarako, orain futbolzale trumilkada gainera etorriko bazait ere.

Xabier Mendigurenek lehengoan idatzitako Epika, gaur haren haritik dator gaurko testutxo hau, zelan ez. Bertan esaten zuenez, kirolen artean, berak ziklismoa eta boxeoa ikusten ditu epikatik hurbilen. Nik ere berdin ikusten dut: ziklismoa maite dut eta boxeoa kirol kuriosoa iruditzen zait. Biek erakartzen naute eta bietan ikusten dut epikotasuna. Gero eta gutxiago, hori ere egia da.

Mendigurenek beste gauza bat ere aipatzen zuen, eta horretara noa: "epika askoz ere démodé-ago dagoela esango nuke. Gaizki ikusia dagoelako baino gehiago, ia barregarri ere gertatzen delako, umekeria xinple eta inozo bat".

Arrazoia du umekeria xinple eta inozoa dela esatean, duda barik. Baina ez dut uste gaizki ikusia dagoenik ("epika" hitza hiru bider entzun dut gaur), are gutxiago démodé dagoenik. Alderantziz: iruditzen zait gero eta gehiago jotzen dela epikotasunera, erlijiora jo daitekeen modu antzekoan.

Iruditzen zait gizakiak gero eta gehiago sentitzen duela bere txikitasuna erabatekoa dela. Diruaren edo famaren prestigioa dutenak albo batera utzita, gainontzekoak oso txiki sentitzen dira. Langileak, zer esanik ez, ñimiño sentitzen dira protestarako edo eskubide minimoetarako betarik ematen ez dien sistema baten aurrean. Jendeak ikusten du gizartearen aurrean ez dela ezer, bere kabuz ez dela gai ezertxo ere aldatzeko. Berriz ere, baina termino gaurkotuetan, Durkheim eta Weberren eztabaida, gizartea eta gizakia, nork nor egiten duen.

Kirola da ihesbiderako balbula horietako bat, jakina. Txirrindularitzan ez da hainbeste gertatzen hori, baina futbolean bai: jende askok bere taldearen esku uzten du igande gaueko eta astelehen osoko umorea. Irabaziz gero, umore ona. Galduz gero, ostia txarra. Gizakiaren alienaziotik sortzen diren ihesbiderako balbula gehienak izaten dira umekeria xinple eta inozoak, horrelako egoeretan gizakiak aitzakia gutxi behar izaten duelako barruak askatzeko.

Gauzak horrela, kirolean ematen den edozein "iraultza" epikotzat hartzen da. Berdin da 3-0 galtzen joan ostean 3-4 irabaztea, berdin da konbate batean erdi grogi egon eta gero arerioa muturreko bakarrarekin lurrera botatzea, berdin da pajarak jota 7 minutu galtzea eta gero errekuperatzea. Azken batean, kirolean, atzetik aurrera egiten den mugimenduari deitzen zaio epika, eta jendeak hori ikusi nahi du, atzetik aurrera edo behetik gora egiten duen norbait aurkitzea, identifikazioa lortzeko, alienazioa apurtzeko, eurak ere zerbait direla amesteko, gizakiaren indarraz (fisikoa baina, batez ere, psikologikoa) jabetzeko.

Ziklismoan oso argi ikusten dira behetik gora egiten dutenen kasuak. Xabierrek aipatzen zuen moduan, "sakrifizioa, sufrimendua, laguntasuna, borroka, garaipena..." hortxe daude, eta jendeak hori nahi du. Hasieratik amaierara irabazleak direnak ez dira maitatuak (Indurain aparte utzita, baina nik ez nuen maite), ikusi bestela Armstrongekin gertatzen dena (kasualitatez, hori bai maite dut, egunen batean kontatu beharko dudan anekdota batengatik).

Azken batean, umekeriek mugitzen dute jendearen esperantza. Démodé dagoen beste kontu bat, esperantza.