Lekak, saiheskixa eta pellak

Eibarren behintzat lekak lekak dira, saiheskixa saiheskixa eta pellak pellak baina, Asier Sarasuak bere blogian diñuanez, Beterriko taberna jatorren baten menuan zera irakorri egin ei dau oin hurrengo: “Bainak, kostilla eta letxefrita”. Eta gero esango dabe Eibarren erderakada mordua erabiltzen dogula.  

Eibartarron erderakada-entzutia ez da bart gabekoa. Neska-mutikotan takian potian entzun bihar izaten genduan Eibarko euskerian kontrako egurra eta abarra,  Gipuzkoa aldera juaten giñan bakotxian gehixenbat.  Bentania zala, kaballua zala, itxura danez beti zeguan atxekixaren bat guk normal-normaltzat jotzen genduan euskerian kaltian mortalak eta bi esateko. Alperrik gero Sebero Altube euskaltzale jakintsuak Eibarko euskeria goratu biharra edo gure Juanito San Martin euskaltzainak sekulako ahalegiñak alde egin nahixa. Ordurako, eibartarron euskerian kontra jardun biharra ondotxo zabalduta zeguan Euskal Herri guztian zihar. Euskal Herrixan edo, hobeto esan, Gipuzkoan baino ez, nahiz-ta orduan edozenbatek uste izan aurrenengo maillako euskal mundua Itziarren hasi eta Donostian amaitzen zala.

Eta ez gero uste izan honek petralkerixok lau ganorabakoren esne-berbak besterik ez ziranik. Bere burua jakituntzat zekan hainbatek be antzerako kontuak esan izaten zittuan, bestiok mozoloak eta tontolapiko samarrak bagina letxe. Eibarko erderakadak sarri aittatzen zebezenetako bat Basarri bertsolarixa zan, Zarauzko talaittik. Bere ustez, euskera onan kalibria Granada-Errekan zeguan (horraittiok, kasualidadez, bera bertan jaixua zan) eta zenbat eta erreka-zulo haretatik urrinago bizi, hainbat eta eskasagoa, urrixagoa eta erdeldunagoa ei zan euskeria. Berak idatzitakoa da, benetako euskaldun jatorrak, erderaren ikuturik bakoak, ez leukiala inoiz efe letrarik erabiliko. Granada-Errekan moduan, itxura danez, pamilia, aparia, iparra, prailea, purrustada etab. Eta sekula ez, ostera, Eibarren moduan: famelixia, afarixa, ifarra, frailia, furrustadia…

Oin dala 35 urte inguru, nik 29 baino ez nittuala eta berak, ostera, 61 urte (oso zaharra begittantzen jatan, ni oin naizena baino gaztiagoa izan arren) trabesa bota netsan Zeruko Argia astekarixan ia nork alkarri erderakada gehixago arpegiratu. Kukurrukua jo netsan baietz berak Eibarko euskera motroilloari leporatzen zetsan erderakada bakotxeko nik, ordainetan, Zarauzko euskera garbixari beste horrenbeste ezarri. Ordurako nik itxura batian ezagutzen neban Zarautz (berak Eibar baino zatixa hobeto, seguru asko)  eta banekixan kostako arroketan ikusi nizun, parienteen enkarguak, plomuak erre, Telesforoneko bainak, kostilla eta bokadilloak eta eibartarrik kaskajoenak be sekula esango ez leukiazen perlak esaten zittuela barra-barra.

Basarrik ez zestan, baina, sekula erantzun. Eta ez, bihar bada, errazoirik ez zekala uste izan zebalako, ordurako bera Basarri bertsolari txapeldun txit agurgarria izateaz gainera aittittatuta zegualako eta ni, ostera, artian, hogeitaka urteko kazetari umemoko, lotsabako eta petrala baino ez. Baina posturiak indarrian jarraitzen dau ondiokan be, orduko karraskadia jaso gura izango leukian edozein giputxentzat.

Zarautz aittatu eta, gure ama zanari Zarautzen bertan gertatutakoa bururatu jata. Udako oporretan bertan ginala, hara nun juan jakun ama erosketak egitera eta, kale Nagusiko merkatu-plazan zarauztar ezagunaz tope egin:

Zarauztarrak:  Egunon Aurorita, aspaldiko, zer dala-ta hemen…?

Auroritak: Ba hamentxe neska, errekauak eitten.

Zarauztarrak, sasijakintsu: Ai ene, eibartarren euskera gaixoa… ez da esaten errekauak…

Eta Auroritak, lotsa-lotsa eginda: Eta… zelan esan bihar da ba…?

Zarauztarrak, harro-harro: Enkarguak, emakume, enkarguak!!!

Gauzak nabarmen aldatu dira orduandik. Gaurko gaztiok leihoa eta zaldia esaten ikasi dabenetik neurri haundi batian amaittu dira Eibarko euskerian kontrako oratulekuak. Honek ez dau esangura, hurrik bez, leihua eta zaldixa erabiltzeagatik gaztiok euren gurasuok baino euskera hobia egitten dabenik. Baina hori beste kontu bat da.

EIBAR herriaren arima aldizkarixa, 89. zenbakixa.

 Pellak       Lekak                

                    Saiheskixa