Eñaut, ur laster eta zurietako entziklopedia

Gallego ibaia (aragoieraz “Gallicus”, Galiatik datorrelako) ohitu samarra dago euskaraz entzuten. Ez, soilik, Rigloseko malloen aitzakiaz euskal mendizale eta eskalatzaile asko bertaratu ohi delako, baita, Murillo aldean, raftina, barrankismoa eta kaiaketan egiterik ere badagoelako.

Aurreko astean hitzartu genuen raftin-errekaldia euskal izeneko enpresa batekin, eta ibaian barrena aldi beretsuan jaitsi ginen hiru ontzietako hiru lemazainak euskaldun peto-petoak ziren.

Eñaut pozik zegoen, elkarrekin egokitu zitzaion bost laguneko talde osoa euskalduna zelako. Gazteleraz edo ingelesez hitzegin beharrean, lantzean behin euskaraz egin ahal izatea gustuko du.

Eñauten betekizunik funtsezkoena lemazainarenak egitea da baina, horrez gainera, bera arduratzen da guztiok apropos jantzi gaitezen, egoki jarri eta eseri, nork noiz eta nola arraunean egin, orekari eutsi eta, irauliz gero, zelan igerian egin korrontearen alde, sekula burua aurretik bota gabe.

Baina, ordu bi luzetan, lemaz ur-korrontearen nondik norakoaz, abiadaz, sakoneraz, uste gabeko haitzez, ezkutuko arriskuez  eta eskifaiaren segurtasunaz arduratzeaz gainera, Eñautek ibai-inguruko mendiak ezagutzen ditu, Riglosko mallo bakoitzaren deiturak, erreka-bazterreko bizilagunak, itsasotik heltzen diren hegaztiak eta urpean gure bisitaren zelatan dauden igaren* (urtxakurren) agiriko hondakinak eta aztarrenak.

Eñaut, Ordiziako semea, Pirinioetako ur laster eta zurien entziklopedia da.

*Igara dio Eñautek naturaltasun osoz. Nik sekula entzun gabeko hitza. Hiztegian igaraba  dator.

Tira, arazorik ez, uste baino lasaiagoa ematen du-eta.

Horra, ur-isuria gero eta biziagoa, lasterragoa eta zuriagoa.

Egoera larritzen-edo, bidean hiru buru galdu dira-eta, antza.

Esperientzia polita izan da, hurrengoan gehiago.

 ----------------------------------------------------------------------

MALLOAK. Riglosko malloak, guztiz ezagunak dira euskal mendizale eta eskalatzaileentzat, garai batean itsaso azpian zeudenak eta, gero, Pirinioekin batera, azaleratu zirenak. Gallego ibaia malloen barren-barrenetik pasatzen da eta, arraunari etsi gabe Eñautek esan bezala, mallo hitza, euskarazko mailu-aren pareko da. Segurutik ez zaio arrazoirik falta, Corominasek latinezko (malleus) jatorria ezartzen baitie mallo/majo/mazo (gaztelaniaz), mall (katalanez), malho (portugaleraz) eta mailu (euskaraz) adierei. Ildo beretik, antza, majar, mallar, malhar eta mailatu aditzak.

Euskaltzaindiaren Hiztegi Historiko-Etimologikoak ez du, oraingoz, biltzen, eta Luis Mitxelenaren "Apellidos Vascos" delakoan, berriz, Mallabia, Mallagaray, Mallea eta honelakoen mailla sustraiari, galga zentzua ematen dio.

Hala ere, Mallonaz gainera, Acilona, Bertendona, Durañona, Letona, Licona, Zamacona eta Zarandona abizenak aipatzerakoan, zera dio: "Lo que precede a -ona en estos nombres es para mí absolutamente hermético. Desde luego, ni es latín ni es vasco; podría ser indoeuropeo identificable, pero todavía no está, ni mucho menos, identificado".

Gallego ibaia, mallo galanten magalpean. Barrenean, gure ontzi urdina.