Garagoittiko Orakulua

Goizian nasai asko lo egin. Armosu eder baten ostian pasiadia itturrixetatik, azeittuna arbolak ikusi, Anek galdetuta hamengo basarrittarren kezka eta bizimoduan ziheztasunak jakin. Trinquet bat ikusi goiko kalian; uste baiño zabalduago dago “joc llarg”, nahiz eta azkenaldixan ikusle eta jokalari gazterik ez egon.

Bazkalduta, Millenako kooperatibara orixotan juan gara. Ona eta prezio onian. Lekeitxion jango doguzen tostadak beste zapore bat izango dabe aurrerantzian. Gero, Cocentainara txikiteuan; herri ikusgarrixa, historiaz beteta. Zelako gaztelua herri erdixan!

 1800 aldian, Eguesibarreko Joakin Lizarraga abariak egindako euskerazko bertsiñua be entzungo dogu. Gero, 1980 hamarkadan Mocedades musika talde bilbotarrak etaratako aldaeria -biharbada ezagunena-. Eta azkenik, urte batzu geruago Xabier Amurizak eta Oskorrik egindako bertsiño “sakrilegua”, euskeraz hainbesteko tradiziñua daken sasi-latiñezko otoitzetan oiñarrittuta.

Aittitta Raduga, zuen osasun espiritualaz arduratzen dan irratsaio bakarra.

Denia herrittik hegoaldera doian pasialekuan, dana txaleta eta hotela –tartian, Francon denporan egindako uralitazko txabola haundi bat; agure bat bizi da bertan, eta bere sasoian gizon bakarti bat izan zanan erretiro-lekua gaur etxetxo xarmangarri bat dogu, norma urbanistikuetatik kanpo, Pais Valenciá-ko turismo espekulaziño gune printzipalenetakuan.

Denia eta Les Rotes-eko mugan, pasialekua amaitzen da eta arrantzalien etxiak hasi. Gaur ez dago arrantzalerik jakiña: baiña etxe zeheiak dira.

Eta karkaba estu batzutatik atzekaldera juanda, atxak eta ariatza txikixak topatzen doguz llaút eta bestelako enbarkaziñuendako. Arrantzaliak atrakau, bertan lo egin eta atzera itsasora juaten ziraneko sasoien usaiña hartu leike ondiok Les Rotesen.

Gurian gatz gitxi erabiltzen juagu. Batetik osasunangaittik, baiña bestetik zapore fiñako hobeto hartzen dirala konturatu garalako. Aurten adibidez, plater nagusixak oillo saldia, bildotsan hankak eta bakillaua kokotxekin izan jittuagu. ¿Zer gertatzen da? Aurretik jamoia, solomua, pateia, esparragua, langostiño etabarrak jan izan doguzela beti; eta gero... “amari gaur etxako oso ondo urten hau...”. Dana sosua begittandu.

Penia dok benetan plater nagusixak, etxian maittasunez egindakuak, benetako biharra dakenak, ez apreziatzia ¿zergaittik? eta prefabrikautako jatekuekin mihiña anestesiauta dakagulako. Eta aurten nahikua dala esan juat: entremes guztiak gorde egin dittudaz, eta lehelen-lehelen oillo saldia etorri da. Fiña, ederra, eta gosiak dagon jentiandako entrante bikaiña: dana amaittu dok (normalian, entremes putekin danak erdi-beteta amaitzen juagu eta geroko platerak erdi-janda laga). Gero bildots hankekin be, hazurtxo guztiak garbi garbi amaittu juek platerian. Bakillau eta kokotxak be (“gula” higungarri horrek kentzeko konbentzidu juagu ama) fiñak, ariñak, benetan gustora jan doguz danok. Hamentxe hasi da betetzen jentia (¡orraittiokan!). Eta orduan –orduan- etara doguz: enbutiduak, esparraguak, pateia, gaztaiak... eta jakiña: ixa dana sobrau da. ¡Baiña ez dago arazorik! Honek danok errez-errez atzera gordetzeko morokuak diralako; ez ostera bakillaua, karrillerak, txarri hankak... etxeko platerak sobratzia bai txarra: bixamoneko tuperware-dantzia...

Jan gustorago; sukaldarixak poz-pozik; infraestruktura aldetik erosuago... Arrakasta haundiko ekimen hau zuen zelebraziñuetako mahaixetara eruatera animatzen zaittuet. ¡Fight the entremes!

Idazle hau eskolako irakorraldi aspergarrixetatik baiño ez najuan ezagutzen. Liburu politta, orijinala. Mundiala bez. Gehixen gustau jatazenak, giruak: zaharren etxietan egoten dan isilttasuna, erloju haundi batek bakarrik hautsitta. Ume triste baten deskribapena, jostailluz betetako bakardadian. Gomez de la Sernan hizkuntza zoruak halako giruei bere “zera” emoten detse, deskribapen arruntetan falta jakuzen “metadatuak”. Kuadruen atzeko hautsa.

Asteburu honetan, taldeko kide barrixak Ereñoko kanteran trebatzen ibilli gara. Izan be, haitzulo horizontaletan edonor ibilli leike arazo berezi barik; baiña leza bertikaletan ibiltzeko "yumar" sistemian gorabeherak ondo ezagutu bihar dira, seguridadiakin ibiltzeko. "Los experimentos, con gaseosa" egin bihar dira; kanteran alegia. Gero lurpian, illunetan, bakarrik eta lokatzez beteta ezin diralako akatsik egin.

Datorren asteburuan, Amorotoko Trakamaillen aurkittutako bidia exploratuko dogu, lurpetik Ispasterreko Elexalde auzora eruan ahal gaittuena. Oso interesgarrixa.

euskaldiaspora tagged map - Tagzania

Marmitake is a traditional platter from basque cuisine, made usually at the itxasontzies of the sea, in the temporade of tuna fish. Anyway, marmitake can be made of any blue fish, like berdel; really, it could be made with any living thing that is moving in our webs or kainaberes.

To the thread: for making a good marmitake, put all this on the table:

• - A lot of potatoes.
• - Half trontz of tuna fish (the buztan or kokot is OK too).
• - Some kipules.
• - Some green raw peppers.
• - Some red hot riojan pepper powder (band).
• - A bit of salt.
• - A txorrostade of oil.

As you can see, i do not give any kopuru or weight. First reason is that I’ve no idea of them (I usually cook at eye). Second one, that every etxekoander you ask will give you a different recipe and will promiss you that one is the real thing. You my dear irakorles, will know what this male etxekoander does, and hor konpon: it's to you to create your own marmitake for sucking the fingers.

So, let’s prest that marmitake.

First, txikite kipules as thin as you can, and sofry them in a bit of oil. The sofrying has to be in slow fire, in order to get them poched (soft and brown). This will need 10-15 minutes.

While kipule is poching, you can proceed to peel potatoes and break them in big cubes. The fact of breaking them is quite important: notice that if we CUT them, potatoes will get quite gogors, and if we BREAK them they will desegin in the boiling water, and the almidon askated will lodite it.

Pull: when kipule is poched, you will bote a little spoon full of red hot riojan pepper powder on it.

Then, the cube potatoes, and you’ll rehog all around. Meanwhile, we will pour enough water (you can use the tape of the lapik) to cover the potatoes. This is the moment of putting a bit of salt (not too much, as tuna fish is berez quite salty) and give kainabere to the fire.

We could put the green pepper cut in pieces at the same time as potatoes, but this has theoretically a problem: as etxekoanders say, boiling pepper from the start brings it to have “bad taste”. I never have proved it, egix esand: but zeozergaittik will say it (maybe this is the little detail that faults you, Cat).

So, if we follow most etxekoander’s aholks we will wait until our marmitake is boiling 10-15 minutes. Then we’ll put the pepper in the boiling lapik.

That way, the potatoes will complete their boiling denpor. We will notice they are done, when we can mash them easily with a fork. We’re almost finished, but here comes the –for me- most inportant pause, that makes difference between marmitake and riojan potatoes:

• - Take the lapik off the fire.
• - Put in the raw tuna fish pieces, cut in cubes.
• - Let the lapik in peace for 10-15 minutes, for the fish to cook and to bote all its sustance.

For me, it’s important not to boil the fish. The rawer the fish is, the better this platter goes out. And of course, in the hour of recalenting it, berote only the amount you are going to eat (not all the lapik!).

Enjoy your marmitake!

Gero, Deniako alde zaharretik pasiua. Pentsatzen neban modura, politta dok; eta gaztelu itzala jagok sasoi bateko kaliak barruan hartzen. Errespetua emoten juek hamen hain ugarixak dirazen gazteluak; antxiñan gerrako 1º lerrua izan ziraneko oroigarri isillak, eta oso ondo kontserbautakuak. Hortan genbizela, sorpresia: gazteluan muiñua azpittik puntatik puntara traspasatzen daben tunel luzia, dinamitaz zabaldutakua. Bertan topau dogun plaka batek diñonez, 36ko gerran errefujio antiaereo izateko eraikittakua. Eta oroitzapen gehixago. Egixa dok, hau gune errepublikazalia izan zan gerrian azken parteraiñok, Alberique, base aeronautikua, arma fabrikak, “naranjerua”... hamengo zaharretako batzuk izango ziran ba, emakume eibartarrak biharreko buzo urdiñakin ikustian harritzen ziranak.

Trinkete zahar bat topau dogu be, itxitta, pilota balentziarran sasoi hobien lekuko.

Portu industriala, arrantzalien portua, kirol portu bixak: itxasontzi asko, baitta arrantzalienak be. Egurrezko arrastreruak. Alde illuna, kinkixak, sua kalian, jentia burruketan; hotelak eta dizdiria beti dakelako alde illuna. Kotxe zaharran ibiltzian bentajak.

Gabaz, Canal Nou-ko teleserie baten “Vaya Semanita”-ko ekipo zaharreko neska bat topau dogu... ¡balentziarrez berbetan! Serie aboziñaua, antxiñako gizarte klasista baten gaiñeko kulebroia, nun aberatsak gazteleraz eta basarrittarrak balentziarrez berba egitten daben.