Garagoittiko Orakulua

Gaur hiru orduko pasiotxua emon juat andra-umiekin, Lekeittioko Iraillan 1-ian, jaixetako egun polittenetakuan. Gauza jakiñekua neban arren, oso deigarrixa egin jatak jentian erantzuna hille ta erdiko umia kaletik zihar hala erabiltzen ikustian.

Bajagok fenomeno bat, “alderantzizko alkartasun” legez izendatu geinkiana. Soldautzatik librau giñanian –nere lagunartian oso oso gitxirek egin jok soldautzia- gu baiño nagusixaguetan halako amorru-sor bat somatzen najuan. Broma eta txantxen atzetik, azpittik “Gu izorrau bagiñan, zuek be izorrau biharko ziñakie” mezua usainduko balitzok legez.

Haurdunaldixan zihar, jentian jarkeriak behiñ baiño gehixagotan ekarri jestan ha gogora. Kontua dok, Anek oso haurdunaldi ona euki dabela: azken egunetararte pasiatzera juan, itxasuan bañua hartu, eta ezelako miñik eztok izan. Gauzak halan, ba jeguan egoera bat behiñ eta barriro beste ama batzukin errepikatzen zana: “¿Eta zer? ¿Bizkarra txarto eta? ¿Gomittuak...? Nik haurdunaldi osssua pasau neban bota eta bota, ohetik jaiki ezinda. ¿Eta hankak haunditzen jatsuz, ezta?”. Hónek dittuk emakume haurdunen aje nagusixak, gehixenetan egoten dirazenak, hala egixa. Kontua dok, Anek zorionez ez dabela halako ezer be euki; eta hárei... etxaken gustatzen hori entzutia. Interrogatorixuan zihar, ezagun zan sufrimenturen bat topau nahixan zebizela, esaten nabillen “kontrako alkartasun” aboziñauorrengaittik. Zera esaten moduan: “¿Txarto ezta? ¡Ja, jai!: gu be pasau bihar izan genduan, eta oin izorrau hari”. Askotan egon gaittuk beraz egoera xelebre honetan, eta azkenian urtenbide lojikua hartu zeban nere emazte txikixak: ¿Hankak haunditzen jatsuz? “Bai, bai”. ¿Bizkarreko miñak? “Bai, bai”. ¿Botaguria? “Bai, bai”... Eta danok pozik.

Sorpresa bat izan dok gaur beste adibide bat topatzia. Ez genduan uste. Hori bai, etxuat uste gaurkuan “alderantzizko alkartasun” kontua bakarrik izan danik; hortaz gain, askotan aittatu izan doten beste faktore bat sartu dok jokuan: umiak kristalezkuak diran siñismena, gizartian hain sustraittutakua eta hainbeste kalte ekartzen dabena.

Gauza jakiña dok ume bat jagon biharra duanian, bizimodua aldatu eta ezin izaten dirala lehengo ohitturak jarraittu. Nik behintzat zihero asumiduta najekan, eta horretxegaittik ez dok izan bape traumatikua neretako semian jaixotzia. Halan be, gaur hirurok koko jazteko gogua genkan, eta zazpiretako biberoia emonda kalera jaitsi gaittuk, lagunak ikustera. Sanfermiñero jantzitta juan gaittuk: Ane “Peña La Jarana”-kua, ni “Peña Los del Bronce”-kua eta Nikola mocico jantzitta, gerriko gorrixakin. Nik umia trapuan txintxilizk neroian, bular aldian, askotan legez; logikuena begittandu jatak, Lekeittioko alde zaharreko jentetza artian ume batekin ibiltzeko. Lehelengo plaza aldera jo juagu, han txozna bateko letrerua erretratatzeko. Bidian, exagerau barik, hogei bat pertsonen komentarixuak jaso doguz, eta batzu geratu eta gurera etorritta: ia zenbat denporako umia dan, etabar. Danak ezezagunak; baiña majuak halan be; pizkat astunak bebai, dana esan biharra dagok.

Hurrengo, kuadrillakuak Marinara doiazela, eta gu atzetik. Taberna barrura begiratu, eta espero ez nebana: leku asko, dantzan egitteko eta mobitzeko. Etxuat zalantzarik izan: ¡barrura! Berua, dantzia, zigarruak, pumba-pumba, cha-cha-cha. Eta hor bai, hor aldaketia somau juat. Lehengo moduan, begiradak eskuma-ezkerretik jasotzen jarraittu juat, baiña beste ñabardura batekin: zentsuraz. Dana bez: gehixenak harrittuta agertzen ziran, beste batzu umiari kaso egittera etortzen zittuan (lotan seko bera), eta batzu bakarrik okertzen juen muzturra. Baitta batzu arpegira esan be: “Zelan euki zeinke umia halan tabernan...”. Jente gaztia dana, eta hamarretik bedratzi ezezagunak. Lehen esan doten modura jakinda netuan, eta beraz ez jestazen asko ardura halako komentarixuak: nik ba jakixat zer dan onargarrixa eta zer ez eta nere irizpidiaz fidatzen nok. Halan be, umia zaintziaz pizkat inseguro dabizenendako benetako torturia izan leikek inguruko guraso beteranuen aholku zaparraria. Nere kasuan, irribarre egin eta berari begira geratzen najaken, erantzun barik. Eta bereziki inpertinentia begittandu jatan kaso baten, zera gaiñeratu juat: “Bai, umiak negar asko egitten dabenez, lehen bait lehen hiltzia pentsau dogu eta horregaittik etara dogu kalera”.

Halan segidu juagu ba, gure kaleko pasiaratxua. Marinako beruaz nekatu naizenian kanpora urten juat –neregaittik jakiña, ez umiangaittik, lo jeguan eta- eta han egon nok kuadrillian zati batekin. Bestiak urten dabenian, Dzanga tabernara juan gaittuk; han jente lartxo zeguala ikusi, eta sartu be ez gara egiñ; kanpoko freskuran geratu gaittuk, mozkorren jokuak eta txarangian eskandaluan albuan. Inguruan, aholkuak eta komentarixo ozpinduak eten barik: kanpuan daroian esku horrek kolore txarra dakala, zarata asko dagola, kolpia hartu leikiala, keiak kalte egingo detsala, berak ez leukela umia halan eruango... Nahi barik, oso egoera probokatzaillia sortu dogula konturatu nok; eta neri betidanik gustau izan jatak probokatzia.  Dana dala, tamalgarrixa dok: umien hiperbabesa batetik, eta hiperbabes desegoki honek ekartzen daben gurasuen izorramendua unibertsalizau nahixa.

Halako baten, nahikua izan juagu: bedratzi tt’erdiak izango zittuan Nikon afalordua etorri danian, eta parkian titixa emoteko asmua bagenkan be, nahixago izan juagu etxera igo eta parrandia amaittutzat emotia. Nik behintzat ederto ibilli nok eta barijakuan (antzar eguna) bestetxo bat egitteko gogoz geratu nok.

Gauza jakiñekua da, eskatu bako aholkuak ez dirala ongi etorrixak izaten. Eta nik etxuat jentia haiñ arduratuta ikusten gurasuak egunero kafia hartu, tabakua erre eta umiak inguruan dabizenian; umiei telefono mobillak erosten jakenian (mikrouhiñak eta garuna, konbinaziño txarra); kotxien tuboeskape onduan karrotxuak dabizenian...

Gure umian ojal, fardel edo pañalak galdera asko eragitten dihardue egunotan. Jakinmin hori asetze aldera, blogian zeozer idaztian pentsau dot.

Uste eze zelulosazko pañalak (desechabliak) prehistorixatik erabiltzen dirala; ba ez, jaun andriak. 25 urte baiño gehixago dakazuenok, galdetu zuen amei. Ziur nago gehixenak telazko ojalak erabilli izan dittuezela zuekin. Hamen dakazue ikuspegi historiko interesgarrixa, zelulosa fabrika batek eginda:

 Funtsian, fardel bat zera da: xurgatzaille bat, eta isolagarri bat. Atzo goizerarte (¿zer da ba, 80 hamarkadian hasieria?), barrutik oihal bat erabiltzen zan, eta kanpotik hule tipoko estalki bat. Gaur eguneko telazko ojalak gauza bera dira, baiña modernuago: goretexa eta forro polarran tipoko gaixak erabiltzen dira, azala siku mantentzeko batetik, eta isolagarrixak transpirau deixan bestetik. Gure pañalan modeluakin, saltzailliak gitxienez 12 erostia gomendatzen detsu (4 erabiltzeko moduan, 4 garbitzen, 4 sikatzen), baiña Badajozetik Euskalherrirako klima aldaketia kontuan hartuta, guk 20 erosi doguz. Bakotxak 20 bat euro balixo dittuz, eta dobladillo sistema baten bittartez, 0tik 3 urterarte balio dabe, edade guztixetarako beraz. Irudi honetan automatikuen itxitturia badaka be, guk velcrodunak erosi doguz.

Garbigailluan garbitzen dira, detergente gitxikin eta 30 gradutan, eta ez da komeni izaten umiari ipurdixan ezelako kremarik emotia (ezta toalla desetxabliak dakena be), xurgatze efektuan kalterako izaten dirazelako. Eta esan bihar da, halakorik ipintzen ez doguzen arren, Nikolak momentuz ez dakala ezelako erredura edo gorriunerik. Bide batez esanda, eta detalle gehigarri legez: Uztaillan 13an jaixo zanetik baten bez ez dogu bañau edo jaboirik erabilli; justo-justo hankatartia ur hutsez bustittako esponja batez pasatzen dogu, eta listo.

Gauzak halan, ez dogu arrazoirik ikusten zelulosazko ojalik erabiltzeko. Hónen alde, arrazoi estetiko (eta kuestionable) bakarra dago: egitten daben bultua. Euren kontra, ostera, arrazoi ekologiko, ekonomiko eta –zergaittik ez- estetikuak bebai. Izan be, oihalezko fardelak askoz be alai, sinpatiko eta polittaguak diraz.

Gudari, ay mi gudari,

gudari ¡ay! mi gudari;

gudari, ay mi gudari

gudari ay mi gudari.

Gudari: ay, mi gudari

gudari, ay-mi-gu-da ri.

¡Gudari! ay mi gudari

yo seré tu pelotari.

(Jose Antonio Nielfa)

Gure gudarixak AHT-an kontrako laguntzia bihar genduala, eta hamen etorri dittuk beti besain prestu. Halako lagunekin, etsaitik etxuagu bihar, ez horixe.

Zorionak, Amatiño eta bestiak: irabazi dozue. Lehen gatxa genkan, baiña artaburu hónei esker oiñ eziñezkua izango juagu zuen AHT-a geratzia.

Etxakixat zergaittik, baiña Matrallako irratixan hasierak gogoratu jittuadaz. Kuña barregarrixak grabatzen hasi giñan. Batzu nahikua sinpliak zittuan baiña deigarrixak: matrallakua merezi zeban jentia aurkezten zan, eta gero txalo baten soiñua, irratixan izena eta frekuentzixiakin amaittuta. Halan:

- "Begira, begira! Iturgaitz eta Regina". Zapla!. Matrallako irratixa, 102.8.

- "Pss, pss! Atutxa! Eh!". Zapla!. Matrallako irratixa, 102.8.

Hortan genbixala, neri hauxe grabatzia okurridu jatan:

- "Kaixo, ETA-ko estrategia arduraduna naiz" (tonto abotsez). Zapla!. Matrallako irratixa, 102.8.

Esan bihar dok, radixua 2002xan osatu genduanon artian, gehixenak ezkertiar abertzaliak zirala -ez dok harritzekua, alderdixetatik eurak bakarrik mobitzen ziran-. Baiña orduko talde soziopolitikuetan hain arrunta ez zana, autonomo/anarkoide sektore bat jeguala (%30a, gitxi gora behera). Honek haize fresko pizkat ekartzen juan, eta maniobra margen haundixagua.

Goguan dakat beraz, kuñak programatzen nittuan bakotxian, ETA-kua "desagertu" egitten zala. Barregarrixa zuan: iñork etxuan ezer esaten billeretan kuña horren kontra, baiña gero, astero-astero, bateronbatek radixora igo, ordenadorian sartu, kuñia billau eta ezabatzeko molestixia hartzen juan. Gero nik barriro ipiñi. Gero barriro harek kendu... eta halan ibilli giñan pare bat hillian, harik eta nere lagun anonimuari kuñia disko durotik borratzia okurridu jakon arte. Bakotxak bere estilua jaukak, olerkarixak esanda:

"Hay quien te va de frente,

y hay quien se arrastra como una boa".

No time for... fuck.

Denporian tuneletan sartuta, eta 80ko hamarkadako revivalari esker, segitzen dot perlak topatzen. Oinguan, Vicisitud y Sordidez blog bikain eta zoldatsuari eskerrak, Thomas Dolby artistian Hyperactive kantu/bideua gogoratu dot. Ez nekixan ezer: ez kantarixan izena, ezta abestixan titulua be... baiña lantzian behiñ beti etortzen jatazen gogora estribillua, eta kopiñari zamia luzatu, luzatu eta jausi egitten jakon azken eszena hori, 1984ko telebisiño hartan behin baiño gehixagotan ikusi nebana.

 
Teknologixiak berak neri gitxi ardura desta, baiña bai eskertzen detsat teknologixiari bere alde praktikua. Kasu honetan "El fantasma del paraiso" pelikulako "Somebody super like you" kantuakin gertatu zan modura, arkeologixa memoristiko pizkat egitteko aukeria.

Oporretan, ADES espeleologia taldian lana ez da amaitzen; kontrara: plazer haundixa dan neurrixan, salida gehixago egitteko aukeria dakagu. Jentia hondartzan kiskaltzen edo izardi flotian dagon bittartian, gu fresko-fresko gabiz gure Ama Lurran tripetan zihar.

Gure blogian ikusi zeinkienez, azken egunetan prospekziñuan ibilli gara koba barrixak topatzen (3 koba eta leza barrixak katalogau doguz Ispasterren, esploratzeko pendiente). Ullako ubegi barrura sartu giñan, eta gomazko potin batekin aintziran zihar juan giñan emaitza positibo baiña frustrantiakin. Trakamañeko esploraziñuakin jarraittu genduan (solo para campeones).

Betiko moduan, gogoratu gure txangoak edonori zabalik dagozela. Interesa dakanak, nahikua dau gurekin harremanetan jartzia.

Kontua da, lo kantuak ba dakela alderdi illun bat. Gehixenetan kantu zurixak dittuk, lorak, elefantetxuak hegan, eta halakuak aittatzen dittuezenak. Baiña beste batzutan, errez ikusten da konposatzaille horren atzian guraso atormentatu bat dagoala, gabe toledoar luzietan zihar garuna laskitzeko denporia izan dabena. Halan, mezu larrosa baten azpixan beste gauza siniestruagua topau geinke. Adibidez: aingerutxua laugarrengotz esnatu dok gaba honetan. beste puzkar atrabesau batek eraginda. Histeria atakiak hiru ordu laren dirauenian, etxe illunan zihar atzera eta aurrera n-garren pasiuan gurasuak lo kantu batekin saiatzia pentsatzen jok. Halan, bere ezpaiñetatik aire ezti hau loratzen dok:

“Oi ene ume maitia

lo egizu lo, aingeruen artian

bixar egunsentixan esnatu eta

jolasten egongo gara kalian”

Lerro artian irakortzen dakixanak baiña, ba daki aire ezti horrekin botatzen diharduan mezu subliminala oso bestelakua dala. Lo-kantu doiñuakin hau kantatzen balego legez:

“Lehelengo oiñetatik heldu eta

burua horman kontra lehertuko deuat;

gero laban sartu eta

kiskaldu arte bertan euki;

gero atzeko patixora juango haiz leihotik

ondo zatittu eta gero;

orduan ixilduko haiz bai ederto

ume kabroi putia”.

¿Zeiñ ete dan honen interpretaziño psikologikua? Etxakixat ba. Baiña burura etortzen jataz irribarrez akabatzen zaittuen pallaso hiltzailliak, doiñu gozo eta edukauakin  popatik hartzera bilatzen zaittuan hipokritia... Azken fiñian, umiak txakurren morokuak dittuk: etxuek berbak ulertzen, doiñua bai ostera. Horretara, doiñuakin lasaittasuna transmititzen duanakin batera, gurasuak bengantza txiki hartzen jok, bere sein eskandaloso horrek sortzen detsan amorrua asaskatzeko modu bat billatuta. Zelan ulertu leikez bestela halako letrak:

Bolon bat eta bolon bi

bolon putzura erori;

erori bazen erori,

ezta geroztik ageri.

Dodo ti pitit' maman

Dodo ti pitit' maman

Si ou pas dodo crab'la va mangé

Si ou pas dodo crab'la va mangé

Y si el negro no se duerme

Viene el diablo blanco

Y zas le come la patita

Chacap, chacap, chacap,

Chacap, chacap, chacap,

Lay laray la la laray la

A letto a letto,

dice la farfalla,

chi non va a letto

vada alla paglia.

Aro gaitza dük kanpoan ta aita itxasoan.

Beha zak haize beltza mehatxükaz ari

Zer gaü aldi lüzea, zoinen etsigarri

Harritürik ikara niz lotü kürütxeari

Otoitzez jinkoari egin dezan argi.

Duérmete, niño mío,

que viene el coco,

y se lleva a los niños

que duermen poco.

Duérmete niño

duérmete ya

que vendrá el coco

y te comerá.

Mé cosìn no 'I vol che bala

perché è mort la so cavala

perché è mort el so bobò

per dispeto balerò.

Loa, loa txuntxurrun berde

loa, loa masusta.

Aita guriak diru asko du

ama bidean salduta.

Addormentati bimbina e fa' la nanna

fa' un sonnellino accontenta la tua mamma

accontenta la tua mamma e il papà ancora

fa' un sonnellino brava che è già l'ora

è l'ora di riposare e di dormire

fa' un sonnellino non farmelo più dire

è ora di dormire e riposare

fa' un sonnellino e non mi far penare.

 Que no venga la Mora,
la Mora con dientes verdes,
toda la noche ligero,
mi niño, duerme.
Que no venga la Mora,
la Mora con dientes verdes.
Toda la noche, mi niño,
ligero duerme,
ea, ea, ea.

Duerme ligero, duerme,
que si la Mora viene,
en el sueño escondido
no podrá verte.
Duerme ligero, mi niño,
que si la Mora viene
en el sueño escondido
no podrá verte,
ea, ea, ea.

La Mora grande,
la Mora con dientes verdes,
no llames a mi niño
ni lo despiertes.
La Mora grande,
la Mora con dientes verdes,
no, no llames a mi niño
ni lo despiertes,
ea, ea, ea.

A la ru ru, nene,

a la ru ru ya,

duérmete mi nene, duérmase ya.,.

Duérmase mi negro, cara de pambazo,

que si no se duerme

le doy un trancazo...

Kaixo lagunak:

Gure seme jaixobarrixa ezagutzia nahi daben guztiendako, atsolorra egingo dogu datorren zapatuan  ¿Zer ete da hau, akelarre moduko bat? Ez... eta bai. Nikolan amama Maixuxek hamen azaltzen dau zer dan:


"Beste oitura bat ere bazan: aurra izanda gero, andik ogei egunera edo, familiko eta auzoko etxekoandreak juntatzen ziran aurra jaio berria zan etxe edo baserrian. Aurra ikusiaz, zortzi edo amar emakume biltzen ziran jai arratsaldean. (...) Gure amari entzuten nionez, alakoxe egunetan disfrutatzen zuten etxekoandre gaxo aiek. Gañerakoan etzuten izaten radioa entzuten eta telebistari begira egoteko aukerarik. Egun aietako bat etortzeko zai egoten omen ziran. (...) Bakoitza bere zestotxoarekin joaten zan juergarako gogoarekin. Gauza ta edari goxoak artu ondoren, denak berriketako sasoi ederra ere bai. Erdi txoratuta azkenerako"
http://tinyurl.com/67qdjb

Ahal danik eta jente gehixena bildu nahi dogu, bisittak danak batera eginda ama-semiak ahal danik eta gitxien nekatzeko. Dana dala, Abuztuan 2xan ezin dabena be, etorri dedilla lasai beste egun baten.

Oierrek txokolate goxua ipiñiko dau, eta edarixa be egongo da: etxeko patxarana, Valènciako moskatela, eskillarapeko orujua, Slovakiako borovitxka, Lekittoko txakoliña, Ligiko zerbezia etabar. Nikola be gurekin egongo da (titixak lagatzen detsan neurrixan). Andrazko eta gizonezkuak, danok gonbidatuta zagozie. Gauza bi eskatzen detsueguz bakarrik: ez oparirik ekartzia (zuen presentzixia nahikua da) eta guri abisatzia (zebat litro txokolate prestau bihar dogun jakitzeko).

Hitzordua:
Abuztuan 2xan.
Arratsaldeko 16.30etan.
San Antolin kalia (Gernikako errepidian), 2-3º ezkerra, Lekeitio.
Tel. 944 650 733

Sujerentzixia: etorri goizez eguna pasatzera; juan Lekittoko errekan gora pasiuan (bidegorri bat egin dabe Munittibarreraiñok); jan eguneko menua nunbaitten (aukera asko dagoz). Gero, lasai ederrian, etorri oiñaz gurera (kotxez Uztaillian aparkatzia... mision imposible).