Garagoittiko Orakulua

Askotan entzutzen jittuadaz guraso barrixen partetik: “¡umien kaka da barren! ¡jateko morokua!”. Ba jaik heuk, txotxo: lehelengo pardelak aldatzen, aspaldixan sentidu izan ez doten igoña igarri neban. Umiak jaixo barrittan tripa barruan sortutako kakia botatzen juek, mekonixua: baltza, likiña, pegajosua... ¡higungarrixa! Errezagua egin izan jata pertsona nagusixei kakak garbitzia, nere seme txikixari baiño.

Porru landara baten moruan, ingurugiro normaletik etara nabe eta gurasuen artera aldatu.

Atzotik egitten nabillen pasiuetan, hasi nok gauza interesgarrixak ikasten. Ikasi juat, esate baterako, jentiari inpresiño haundixa egitten detsala umia zelan darabixaran ikustia. Usauta najagok biharretik seiñak manipulatzen, eta txirikillan modura erabiltzen juat Niko batera eta bestera, esku bakarrakin-eta, periodikua edo madari killo bat erabiltzen dan modura. Oso dibertigarrixa dok, jentiak uste dabelako seiñak kristalezkuak dirazela eta justu kontrakua dok.

Ikasi juat, umia erdittu eta gero oso ondo etortzen dala aittak umia hartu eta kalian pasiatzen hastia, amak etxian deskantsau deixan. Hónen pasiuen helburua biharra aurreratzia dok: 10 minutuko trayecto bat ordubete ingurukua bihurtzen dok, batekin geratu eta bestiakin geratu eta bati umia erakutsi eta bestiari bebai. Aittan biharra rompehielos batek egitten daben lakoxia dok: aurretik bidia zabaldu, oztopuak leundu, ama nekatuak urtetzen dabenerako lan sozial neketsua aurreratu.

Beti najeukan kuriosidadia, edade batetik pasau naizenez geroztik, ia ze kristongaittik egitten dok hainbeste berba umietaz.  Harrigarrixa begittantzen jatan hain gai plano eta aspergarrixan ugalketiaz, eta pizkaka pizkaka ba najoiak nere ondorixuak etaratzen. Ume bat izan doten ezkero, punto kritiko baten nagola suposatzen juat: ikuspegi externua gordetzen juat ondiok, baiña korriente nagusixan indarrak eruateko aukera haundixekin.

Edade horretatik aurrera (27-30 urte?) lagunak aldatu egitten dittuk, beste behiñ be bizitzan. Biharra dala-eta, jentiak bikotia topatzen dabela-eta... ordurarteko lagunekin gitxiago egon eta kuadrillak apurtu egitten dittuk. azken fiñian, kuadrilla gehixenetako kidien arteko lotura bakarra mozkorraldixak dittuk, eta pertsona bat bere kabuz pentsatzen hasten danetik aurrera, hori oso lotura ahula gertatzen dok. Beste afinidade batzu topatzen dittuk, normalena afiziñuen arabera.

Hala eta guzti be, antxiñako “lagunekin” loturia ahuldu arren, ez dok guztiz eteten. Eta askotan suertatzen gaittuk kalian, “¿Ta?” galdera bildurgarrixari zeozer erantzun biharrian. “Hamen...” erantzun iheslarixari jarraipena emoteko derrigorra sentitzen juek batzuk (ez nik) eta... zer gai hoberik, umiena baiño. Konpromezurik bakua. Universalmente ezaguna. Gizaldi eta gizaldixetan bardiña...

Kaso batzu patetikuak dittuk. Ba jaukat lagun bat, bere umia parapeto legez erabiltzen dabena. Ventrilocuua bere kopiñakin lez, umian bittartez egitten detsu berba “Tira XXX, kontaixozu aittatxon lagunari zertan ibilli garan” eta era berian bajirudik neuk esandako guztia Rockefeller indiferente horren belarrixetatik pasau bihar duala guraso horren garunetara allegau aurretik, terato-sinapsis xelebre bat osatuta. Jakiña, elementu honekin eziñezkua izaten dok monotemiaz aparteko ezertaz berba egittia.

Nik dana dala ulertzen juat halako gurasuen egoeria. Ulertu biharko najeukek behintzat, eze, ni be hortan jausteko zorixan egon najeikek. Halan be, gurasotasunan lurrunak ez nok ondiok itsutu eta nere balizko argittasun unekada postrero hónetan deklaraziño orakular bat nahi juat egiñ: ulergarrixa dok norbere umia izatia munduko gauzarik garrantzitsuena guraso batendako. Ez dok ulergarrixa, baiña, uste izatia norbere umia munduko gauzarik garrantzitsuena dala beste pertsonendako be.

Mikel L-k euren ámamari emondako agurrian

ikusi dot, pozik, gauza baten bat gatozela.

Azken urtietan nahikua arruntak dittuk herri diferentietako bikotiak, eta beraz umien amama-aittitten jatorri desbardiñak. Honen ondorixo naturala euskalkixen nahaste eta bardintzia dok, eta hori ezin dok galazo, orraittiok. Baiña... beste gauza bat dok laguntzia. Edo, hobeto esanda, umiari gauzak “erreztia”, euskalki desbardiñak erabiltziak bere garun txikixan esguince bat egingo detsan bildurrez. Horregaittik, nere inguruan asko entzun izan jittuadaz halako gauzak: ume batek “amatxi bakarra dakala”, bestia ez dalako amatxi, “amona” baiño... Hónek entzunda halako eziñegon difuso bat izan juat beti, zeozerk enkajatzen ez daben sentsaziñua, baiña ointsu arte forma konkreturik izan ez dabena. Oiñ barriz, Oiartzun, Lekeittio eta Eibarko naparrera eta bizkaierak interaktuatzen hasiko dirazen honetan, zirt edo zart egin biharra izan juat, eta nik be Mikel L-n aukeria egitten aldekua nok.

“Amama” edo “aittitta” berba generikuak dittuk, eta txarto eresten jetsat izen propixo bihurtziari. Gurasuen gurasuak izenak jaukezek, eta errespetuzko kontua dok eurak mantentzia. Horregaittik gure etxekuak amama Isabel, aittitta Manuel, amama Ines eta aittitta Demetrio izan dittuk; eta bisabuelak bizi izan ziraneko urtietan be, amama Valentina, amama Serapia, amama Maria eta amama Maria Antonia. Bere izen propixuakin. Kasu honetan be, Nikola txikixanak amama Maixux, amama Adela eta aittitta Joxelux izango dittuk (nere ahotan) eta amona Maixux, amona Adela eta attona Joxelux (Anen ahotan). Eta gero, umiak berak erabagi deixalan zelan esan.

Garrantzitsua eresten detsat ume bati eredu senduak emotia, gero bere eredu propixuak garatzeko erreferentziatzakuak. Bizitzian arlo guztietan, eta jakiña, baitta hizkuntzan be. Beti begittandu jataz penagarrixak komunikabidietan batuaz egin nahi-ta-eziñ dabizenak. Bardiñ euskalkixan seguridadez berba egitteko kapazak izanda, lotsatu egitten dirazenak. Batetik honek pobretu egitten jok entzulian belarrixa, eta bestetik autoestimurako kaltegarrixa eresten jetsat. Etxuat nahi gure umia halan heztia.

Eguneraketia 7 urtera (2015-IV-27): Nikok 7 urte dittu eta lekittarrez egitten dau, batez be; Tomaxek 4 bete barri, gehixena oiartzuarrez baiña nahastatzen hasitta (hartu lugu; emoten lu...). Amama/aittitta arluan, mainstreamari jarraitzen: hanguak amona eta attona, eta hamenguak amama eta aittitta, izen propixo barik.

Ba najoiak pizkaka errekuperatzen. Parterik txarrena Anek hartu bazeban be, nik tute ona hartu najuan. Egun bi pasau jittuadaz ondo-antzian paratzeko, nekia dala eta.

Partua neretako barixakua 7.30etan hasi zan, David eta Raquel matronak etxera heldu ziranian, horrengaittik kontau jittuadaz 34 ordu. Baiña Anek errazoia jaukak: partua aurreko eguneko gabietik hasi bihar gaittuk kontatzen, Ane gaba guztia kontrakziñuekin esna pasau zebanetik hain zuzen be. 50 ordu pasau egin dittu lo egin barik nere emazte txikixak.

Idatziz motzian jarri bihar, baiña oso oso luzia egin jatan dana. Lehelengo Raquel eta Davidekin etxian, ondo baiño hobeto, Aneri laguntzen eta erditzia ia bide normaletik zoian edo ez kontrolatzen. Zelako txarto pasau zeban nere emaztiak. Berari miñak alibixatziarren gauzak egitten gentsan, baiña tamañuan eze, umiak urtetzeko kontrakziño senduak bihar dittu, eta ez eurak baretzia. Nik yerba matiari tiraka, eta matronak fresko: harrigarrixa jatan zela eguazen ohian etzinda esna, luak hartu barik. “Gure biharra da” ziñuen. Eta eskerrak. Bihar gehixena zapatu goizetik aurrera izan zan: Anek aurreko gaba osuak lo egin barik, oso nekatuta jeguan eta miñekin lo egin ezinda. Bañeran sartu zan eta ur berotan 4 bat miñutuko lo-jaruak egitten zittuan, kontrakziño eta kontrakziño artian. Halan enpalmau zittuan 40-45 minutu egunian zihar, ¡gitxienez haxe!.

Gaba guztian animoz beteta egon nintzuan. Zapatu goixian jaixoko zala mentalizauta najenguan, etxe goxuan, lagun artian... Ane zaindu, liburua irakorri, intendentzixia eruan, jatekua prestau eta serbidu... Gero ederto derrunbauko jatazen ustiak.

Cervix-ak 10 zentimetro dilatau bihar izaten jittuk umiak umetokittik alura pasatzeko. Zapatuan zihar hasi ziran neurtzen, eta 4 zentimetroko dilataziñua emon juan. Albiste ona zuan. Dilataziño hau –kontrakziñuekin egitten dana.- izaten dok erditzian parterik luzena, eta hobe izaten dok ahal dan gehixena etxian trankil egittia, norberak nahi daben posturetan eta lagun-senidien konpañian. Halan be, orduak pasau eta pasau, eta 4 zentimetruak ez zittuan haunditzen. Zapatu eguardirarte aguantau genduan: Ane oso nekatuta jeguan eta alperrik sufritzen ziharduala konbentzidu giñan; matronak Kruzetaraiñok lagundu zeskuen.

Nik orduan bajoi haundixa izan najuan. Ordurarte neu nintzuan umia ospittalian edo etxian eukitziari garrantzirik emoten ez zetsana, eta Ane zuan etxian erditzeko ilusiño gehixen zekana. Gauzak zelan zetozen ikusitta, asko zaindu genduan Ane, ez zeixan pentsau ospittalera juatia frakaso bat zanik, etxian egindako biharra alperrik zanik. Anek Kruzetara juatia erabagi zebanian, teorikoki dana ondo jeguan; ordaun neuk jo najuan beheia, paradojicamente. Azkenian neuri be, antza, egitten jestan ilusiño haundixa umia etxian eukitziak, eta kostau egin jatan hala izango ez zala onartzia. Frustraziño hau, baiña, hutsian geratu zuan gertakari osuen artian, azucarillua itxasuan legez. Biajia eskasa izan najuan. Ez Anengaittik: kontrakziñuak eta orruak 5 minututik behiñ baziran be, bixok genkixan situaziñua ez zala grabia eta nasai genguazen alde horretatik. Neu nenguan txarto; neuk neukan lehen aittatutako frakaso sentsaziño hori, eta horrek izugarri izorratzen ninduan, bai bait nekixan ospittalera juatia zala momentu horretan Anendako eta umiandako onena, eta trauma gitxien sortuko zebana. Barruko konflikto hau, 34 orduko lo faltia, eta Anen aurrian sendotasuna erakutsi biharrak biajia oso desatsegiña egin jestan.

Behiñ Kruzetan, bigarrengo planora pasau nintzuan. Nere papela boltsa-eruataille zombi izatera mugatu zan, eta eskerrak Raquel eta Davidek hartu zebela situaziñuan arduria. Errejistrua, pasillo haundixetatik igarixa, medikuei eboluziñuan barri emotia, itxarongeletako egotaldixetan laguntzia, dilataziño gelaraiñok. Hantxe emon gentsen agurra matronei, eta Kruzetako pertsonalan eskuetan geratu giñuazen. Zapatuan 19.30ak aldia izango zuan.

Behiñ dilataziño gelan, lehelengua anestesixia izan zuan. Horrekin bakarrik Anek hartu zeban atsedena ikaragarrixa izan zuan: parto naturalian, kontrakziñua etortzen dan bakotxian emakumia esnatu egin bihar izaten dok, eta azken orduetan 3-4 minutuan behiñ zittuanez... tente be lotan geratu nahi eta eziñian jeguan. Anestesixiakin lo seko geratu zuan ordu pare batez, eta horren ostian askoz be deskantsatuago esnatu. Orduak luze jo juen baiña. Kontrakziño gitxi zittuala eta, oxitociniakin gehittu jittuezen, gitxi gora behera minutu bakotxian behiñekuak ipiñi arte. Horrekin dilataziñua osatzeko esperantzia jeguan: handik ordu pare batera egindako neurketan, pozik ikusi genduan 8 zentimetrotara allegau zala.

Bittartian, Anek atseden hartzen zeguala ikusitta, ni be apur bat errelajau nintzuan eta lo egitten saiatu. Aulketan milla postura saiatuta be (erdi etzinda, siesta sozialistiana...) ezin konpondu eta komunian lotan amaittu najuan, bizkarra losan eta hankak aulka gaiñian ipiñitta. Hori bai, ekipua zetorren bakotxian (orduan behiñ, gitxienez) tente jarri eta gelatik kanpora urten bihar izaten nintzuan. Ahal zana, minuto batzu lo egin eta gerorako deskantsauago egotiarren.

Orduak assssstiro pasau zittuan, eta gauza asko egongo litzakez esateko: kateter epiduralak urten, begixak erreta elektro-cardio-miografuari begira, alkartasuna, negarra, orduak pasau eta pasau eta cervixa 8 zentimetrotan geldi... Azkenian talde medikuak –nere UEU’ko ikasle izandako bat buru- zesareia proposatu eta guk baietza emon, lehen bait lehen amaitzeko gogoz...

Erditze saillekuak oso atsegin jokatu juen gurekin. Danak sentsibilidade haundiz, guri kaso eginda –urgentzixa zerbitzu batek lagatzen daben neurrixan-, gauzak bihar dan moduan azalduta... Nikola jaixo eta amari segiduan erakutsi, haxe josten zeguazela aittan eskuetan laga, eta ahal besain laster hirurok trankil laga observaziñoko box batian. Zeruan, amesgaiztua pasau eta.gero...

Domekan 8.00ak aldian igo ginttuen bost egunian zihar bigarren etxe izango genduan gelara. Egun bi umiandako, eta hiru gehixago amandako. Titi eta Esneketan Masterra etaratzeko oso ondo etorri jakun behintzat. Ba jaukak bere zera-eta, ordu luzietan probau genduan legez.

Azkenian, etxera etortzeko gogo ikaragarrixak. Ospittaleko jentiak bikain tratau arren, ulertzekua. Eta honutzko biajia, eta hirurok bakarrik egoteko gogua, eta...

Harañegun, Uztaillak 17, David eta Raquel matronen azkenengo bisittia jaso genduan etxian. Pozik gagozak eurak kontratau izatiaz, eta ez gaittuk damutzen ordaindutako 1400 euruekin. Juan dan 3 hillian beti izan juagu nora deittu, gaba eta egun; denpora guztian gertatu zeikian gauzen jakiñan gaiñian egon gaittuk. Egoerian kontrola norbere eskuetan. Korputzan erritmuak errespetatzen ikasten. Partua hasi zanian, etxian pasautako lehelengo 14 orduak gogorrak baiña ederrak izan zittuan, biharbada Anek eta bixok alkarrekin pasautako ederrenak, eta Raquel eta David gure zaindari diskretuak izan zittuan, eta emoten zeskuen seguridadia ezin dok diruaz erosi. Nere emazte txikixan adore miresgarrixan lekuko izan nok (“surtan jartzian probatutzen da nolakoa den eltzia”) eta pozik najagok buru belarri laguntzeko aukeria izan dotelako. Estuasunak alkarrekin pasatziak lotzen jok gehixen, eta zentzu horretan edozein papel edo ritual baiño senduago lotu gaittuk Ane eta bixok, eta matronak izan dittuk gure “abade laikuak”.

Uztaillak 18xan emon jok Nikolak bere lehelengo pasio lekitxarra. Begixak zabal-zabalik bixok, hor hasi gaittuk umeologixian bidietan zihar ibiltzen.

AKTUALIZAZIÑUA: Anen bertsiñuan dana ez zan izan hain larrosa kolorekua. Kejak dakaz epiduralakin harreta gitxi izan zebela -anestesia barik geratu zan- eta bihargin batzu modu zazkarrian erantzun zetsela bere kejei. Dana dala "beheko" parteko (erditze gelak) asistentzixian errekuerdo hobia daka. "Goixan" (ospitalizaziñua) arazo gehixago izan zittuan, edoskitzia zala eta hango bizimoduan stressakin. Berak nahi badau, kontauko dau -oiñ ez daka denpora askorik...-.

<img class="image-inline captioned image-inline" src="resolveuid/70909b7818dea7d1df044cd4b2b30587/image_preview" alt="ofiziala.jpg" />

Lehelengua: 2002 urtian jasotakua Eibarren, Otaola hiribidian (tallarrez betetako kale hori, Ermutik sartu eta segiduan). Asko gustau izan jata beti: direktua, kontundentia, sinplia, eraginkorra:

Bigarrena Ermuan jasotakua, 2001 urtian, hirigunetik Ongaraira igotzeko aldapa hasieran. In illio tempore, Espainiako estatuan soldaduzkia egin bihar izaten zeben gaztiak (urtebete ejerzituan). Militarismuari uko egitten zetsan mobimendu autonomo indartsua sortu zan; pintada hau concretamente Kakitzat taldiana zala uste dot. Hau be asko-asko hedatu zan Euskalherri osuan zihar, sinplia besain esanguratsua:

EGUNERAKETIA 2015-VI-14: Leirek diñostanez

"Aklaraziñuakin datorren batek : 2.a Ermuko Talde Antimilitaristarena omen da, Kakitzatekin koordinatzen zan".

Oihaneko pagoa abailtzen da
aideratu bat bezala.
Ostadarraren basoan dira
hirurak ene aingura (Bis)

Larrosak dira urratsa
edo bestela latsa
Aranak dira ederragoak
neskatila da ez bedatsa(Bis)

Maldan behera gorriak
maite bidean xuriak
Hodei antzera gaua hartzen du
udazkenaren irriak  (Bis)

Gizasemeak bihotzean
huts bat badut ostantzean
Zatoz fruitua gure etxera
dostatzera arratsean (Bis)

Eder harian haritza
haran maitean garitza.
Betiko iluna ontzen da hemen
usapalaren bizitza (Bis)

Sagar gorriak uluka
damea dago zaunkaka
ahal den laztanez belzteko eta
elkartzeko koblaka (Bis)

Isiltasuna abailtzen blai
luma galdu hiru elai
begiak uso mingaina hagitza
zure bihotza pausatu nahi  (Bis)

Hurrun gau hontzak dilindan
zakur deslaiak ganbaran
Mende oso bat iraganen dut
zure ondoan ohantzean (Bis)

Ojebarreko espeleolaguntza praktikak elixa ondoko zelai baten egin genduzen: zelai zapal bat, arte haundi batzukin. Inguruan kuskukeatzen, joko arraro baten elementuak topau nittuan: traktore neumatiko haundixa, txirlo jokuan tipoko kanala eta markia lurrian, zelaixan zihar altzairuzko kable batzu... ¿zer zan ha?

Caverna-kidiak azaldu zestenez, bertako joko bat zan: zeozer jaurtitta, zelaixan zihar ahal dan metro gehixena egittia zan kontua...

Kuriosidadiak jota bueltau nintzan etxera, eta bai: Pasabolo Tablón daka izena jokuak, eta Cantabria eta Bizkaiko muga inguruan jokatzen da. Hor ikusten dan gomazko bide horretan hiru txirlo jartzen diraz. Jokolarixak egurrezko bolia jaurtitzen dau, hamen inguruan egitten dan legez. Txirluak jotia da kontua, baiña ez hori bakarrik: aidian bialdu bihar dira, fonduan ikusten dan zelaixan zihar. Han lurrian dagozen kabliak distantzixia markatzen dabe, eta metro gehixenak egitten dittuanak, harek irabazi.

Zelako sorpresak hartzen daben batek etxe onduan. Jente askok jokatzen ei dau gaiñera, eta bai: argazkixan ez da ikusten baiña neumatikua zarta-zarta eginda dago, boluan eta txirluen takatekuekin.

Ojebar map

Iturrin mezu baten harira, hamen jarriko dittudaz juan dan hillietan Oiartzunen harrapautako irudi batzu. Bertako giruan dzapart eginda, Ane Lardi ikerlarixan morroi ibilli naiz batzutan, Oiartzuarren Baitan proiektuan laguntzen (Ahotsak.com-ekin kolaboraziñuan). Basarririk basarri, atez ate... dozenaka atso-agure maittagarrikin egoteko aukeria izan dot, bigarrengo plano bateko lekuko ixilla. Ezin naiz gogoratu izenekin (zuen komentarixuekin lagunduko baninduzue...), bai ostera arpegixekin.

Domingo Elizondo, Ardotz basarrikua, "Krus" txakurrakin.

Diurtxio Aranburu, Altzi basarrikua.

Juanito eta Faustino Galdos, Gurutzeko Galdoseneko tabernakuak. ¡Denda-tabernia martxan jagok, Iturri, dotore askua! Asteburu honetan juan sin falta.

Anttoni Andalurria, Tolareko neskamia.

 Faustino Galdos, Diurtxio Aranburu, Ane Lardi.

Xabier Harregi,  Enrique Lekuona, Joxeluix Lardi, Diurtxio Aranburu.

XX, Gregori Almandoz, XX, Luixa Berrondo, Maitxo Sagardia.