Nire uste harroan

(Argian argitaratua)

Aurrean daukat ekainaren 5eko egunkaria. Azalean, izenburu handia, denok ezagutzen duzuena: “Su-eten iraunkorra haustea erabaki du ETAk, gaur gauerditik aurrera”. Barruan, 48. orrian, Zaldieroaren zinta, The Organization protagonista duena hau ere, “Pastak” izenarekin. Biñeta parea. Lehenengoan, erakundeko bi lagun ikusten ditugu, beren txano, txapel eta guzti; kafea hartzeko jarritako mahaiaren aurrean daude, atrezzo guztiarekin: kafetera, katiluak, pastak plater batean, eta mahai-zapi guztiz kitsch bat; aurrean bi aulki hutsik, eta Asierrek dio: “Deskuidatzen bahaiz ez dittuk gehio etortzen!!”. Bigarren biñeta lagun bien arteko solasaldiak hartzen du: “Kafea aspaldian hoztu zuan eta txokolatezko pasta guztiak jan dittuk” jarraitzen du Asierrek; “Jan dizkiagu esan nahiko duk!!” erantzuten dio kideak; “Nik bat edo bi bakarrik”, amaitzen du Asierrek.

Bere absurdoan jeniala zen, Zaldieroak ohiturik gauzkan bezala. Baina anakroniko bihurturik zegoen argitaratu zenerako. Bezperan, marrazkia egitean, Patxi Huartek ez baitzekien berria, guk geuk ere ez genekien bezala. Eta irria izozturik gelditu zitzaigun askori, mahai gaineko kafea baino hotzago eta mikatzago. Mahai bera erakutsi zigun marrazkilariak biharamunean, “Urratsa” izenburupean: “Asier / Zer dugu? / Su-etena bertan behera utzi dugu. / Hara. Independentziaren bidean beste urrats bat!!”. Eta amaieran, korolarioa: “Kontua da aurrera edo atzera eman ote dugun!”

Bere bide ustez argitsuan, gero eta etsai gehiago ditu erakundeak, gero eta traidore gehiago topatzen ditu bazterretan. Eta hori, nahi ez badu ere, arazo handi bat da gerra bat irabazi nahi duenarentzat, arerioa baino askoz ahulagoa denean batez ere. Beste arazo bat ere badu ordea: ustez ulertu lezaketenengan ere, abertzale eta euskaltzale eta ezkertiar den gizarte-atalean gero eta gutxiago konprenitzen dela erakundearen logika, gero eta arrotzago eta urrunagoa zaiola haren estrategia, gero eta deserosoagoa eta gaitzesgarriagoa estrategia horren ondorengo jardunbidea.

Horixe baita kontua. Pastak amaitu dira. Orain, beste zeozertara pasatu behar da. Eta hor txisteek ez dute lekurik, ondo asko daki Zaldieroa artista handiak ere. Lehen gauzak oker egonda ere, inork sinesten du amnistia, autodeterminazioa, lurralde-batasuna hurbilago izango ditugula inori auto azpian amosal-opari bat utzita?

Mesedez, Asier: kimizefak utzita, sartu ezazu bizkotxo bat labean.

(Goierriko aisialdi gidarako idatzitako artikulua)

Baditut nik Bilbo-Behobia autopistaren ondoan bizi diren lagunak, eta beti kexatu izan dira edonora mugituta ere ordainsaria pagatu beharraz: “Bilbora zoazela, Donostiara, Gasteiza peajetik pasatu behar aurrena. Zuek goierritarrok berriz”. A-8aren kontzesioa noiz amaituko zain zeuden garai batean, baina Diputazioak jabetza hartutakoan kobratzen jarraitzea erabaki zuen. Beste lagun batek hala zioen, marmarka: “Hara, niri berdin zait bizitza osoan ordaintzen segitzea, baina zuei ere N-1 hartzen duzuen bakoitzean kobratuko balizuete”.

Purrustada moduan botatako horrek egia bihurtzeko itxura dauka ordea. Orain hauteskundeak datozela-eta ez da komeni jendea ikaratzea, botoek beste norabait alde egingo duten beldurrez, eta arazoa isilpean gordeko digute, baina pixkanaka eta erremediorik gabe datorren kontua da: Europako errepide nagusietan dabiltzan ibilgailuek ordaindu egin beharko dute erabiltze hori, eta kamino horietakoa da, noski, Goierri zeharkatzen duena (eta baita Zumarragara doan bide berria ere).

Plan horrek badu noski bere azalpena: milaka kamioi dabiltza egunero batetik bestera, eta garraioak ere lagundu behar luke bideen eraikuntza eta mantentze-gastuetan. Logikoa da, ezta? Hala ere, gu ez gara kamioilari txekiarrak edo portugaldarrak: hemen ordaintzen ditugu geure zergak; bigarren aldiz pagatu behar ote dugu kaminora ateratzeagatik (edo bosgarrenez, autoen, erregaien eta abarren zergak kontuan hartuz gero)? Gainera, ze alternatiba dugu batetik bestera mugitzeko N-1 alde batera utziko bagenu?

Beste alde batetik, peaje garestia ekologikoa dela esango digute beharbada, jendea garraio publikoa erabiltzera bultzatuko duelakoan. Ba ote? “Gipuzkoa Hiria” eslogan zoragarria da, baina nola moldatuko da, esate baterako, Zarautzen lan egiten duen ataundarra, autoa baztertu eta garraio publikoa erabili nahi badu? Tren berrietan (eta autobusetan) egundoko inbertsioa egin beharko litzateke autoaren alternatiba egiazkoa bihurtzeko, baina arlo horretan aurreikusitako bakarra zer da? AHT: inbertsio ikaragarria daukana, baina ez barne garraiorako, ezpada Madril eta Parisa joateko.

"Gauzen presentzia" da Pablo Sastreren (Madril, 1958) azken liburua, egilearen lehenengo saiakera, Joseba Jaka bekaren laguntzaz idatzia. Gure gizartearen, zibilizazioaren kritika erradikal bat, modu guztiz pertsonalean egina. Bizitza bateko liburua eta aldi berean liburu bizia, idazleak aipatu digunez.

Urtetako lanaren emaitza dirudi liburu honek. Noiz hasi zinen, eta nolakoa izan da gauzatze prozesua?

Ez dago muga bat non esan bainezakeen: orduan, halako urtean hasi nintzen liburu hau imajinatzen. Bizitza bateko liburua dela esango nuke zeren, txikitandiko neure esperientziekin elikatu baita, eta, bestalde, liburu bizia dela ere esango nuke, bere gaia ez baita, hala sentitzen dut, nire beste liburu batzuetako gaiak bezala, azken puntua jartzearekin hil, edo hiltzen hasi, idazten amaitu nuenez geroztik ere ematen dit gogoeta egiteko bidea.

Orain arte fikzio-idazlea izan zara. Zer dela-eta saiakerarako pausoa?

Nire idazle izate suerte hau bizi-isuria legez sumatzen dudanez, ez dut batetik besteranzko pausorik ikusten, ez dut termino horietan pentsatzen. Edo, halako pausorik, edo halako saltorik balego, ez dut holakotzat perzibitu nik. Esan nahi dudana da, bizitzak eta bere konplikazioek ekarri nautela hona, agian, bizi dugun tragediaren kontzientziak ere.

Saiakera honen bereizgarrietako bat da inguratzen gaituzten eguneroko gauzak hartzea gogoetagai: atea, ohea, komuna, koilara-sardexkak...

Nolatan heldu gara garen bezalakoak izatera? Nolatan heldu gara ditugun gauzak izatera? Egunero egiten ditudan galderei erantzunak bilatzen ditut, hala nola, eta hau ez da liburuan azaltzen, baina azaldu zitekeen: fardelak, eta poltsak, eta berdin emakumezkoen erdarazko bolsoak, eta monederoak, poltsikoak, gerritakoak, eta abar, noiz eta nola sortu ziren? Ez "gauzak gauzengatik", ez kuriositate edo datu harrigarri sorta bat biltzeagatik, baizik eta: fardel eta poltsa haiek, adibidez, zer eramateko sortu ziren? Antzina, zelan eramaten ziren gauzak? Zein klasetako jendeak hasi ziren batzuk eta besteak erabiltzen? Jendea erresistitu egin al zen? Gauzak zergatik erabiltzen ditugun, edo zergatik ez ditugun erabiltzen, hori da jakin nahi dudana.

Kapitalismoaren kritikatik progresoaren kritikara

Eta gauzen historiaren bitartez, gure zibilizazioaren diagnosi moduko bat egiten duzu.

Gauzek definitzen dituzte zibilizazioak, partez bederen. Zibilizazioak ahitu egiten dira. Zibilizazio hau ahitzen denean, orain ezagutzen eta erabiltzen ditugun gauzetatik, zein eta zein geldituko dira? Gauza bakoitzaren beharraz edo ez-beharraz galdeginez gero, hurbil gaitezke erantzun bat ematera.

Zure biografian, gogoratzen al duzu nola eta noiz iritsi zinen progresoaren ideia arbuiatzera?

Pika hemendik, pika handik... 1982an uste dut izan zela, pentsa! Lemoiz hoztu gabe artean, Kuban zentral nuklearrak eraiki beharraren alde artikulu bat idatzi nuen Argia-n. Hurrengo urteetan, Afrikaz zenbait liburu irakurri, telebistaz, progresoaz, biologiaz, eta abar eta abar, gogoratzen naiz 1987rako behintzat irakurrita neukala "La déconnexion", Samir Aminena. Sistema kapitalistatik dekonektatu beharra: hara Aminek Afrikako herrialdeentzat-eta proponitzen zuena, eta nik idealtzat hartu nuena, guretzako ere. Edozein giza talderentzat, izan dadin handi izan dadin txiki, sistema kapitalistatik dekonektatzea komeni dela pentsa izatetik oro har progresotik dekonektatzea komeni dela pentsa izatera ez zegoen pauso handirik. Progresoaren bandera haizatzen zuen munstro paraleloaren, Sovietar Batasunaren erortzeak lagundu zidan azken hori konprenitzen.

Liburu honetan, hala ere, ihes egin duzu planteamendu ideologiko abstraktuetatik. Halaxe atera zaizu, ala kontzienteki hartutako erabakia izan da?

Erabaki zerbait izango da, bai; hala ere, oro har, ez naiz oso kontzientea hartzen ditudan erabakiez. Bo, kontzientzia zeri deitzen zaion... Nire eskumeneko gauzetarik abiatzen naiz, ba. Planteamendu ideologiko abstraktuak, bestalde, inoiz ez ditut izan oso maiteak eta, behintzat, inoiz ez ditut konprenitu oso ongi.

Horrek ez du esan nahi modu naïf batean idatzi duzunik. Irakurketa oso zabalak daude hemen, bizitzarekin uztartuta.

Xinpleegia naiz agian modu naïf batean idazteko. Gauzak jakitea gustatzen zait, punto. Jakituria iturrietarik bat, gure aitatxi-amatxiengandik hartzen ahal duguna, itxia edo biziki agortua dagoela sumatzen dut, horrek izugarri kolpatzen nau, zergatik da hori hola? Dena dela, nire eskura diren beste iturrietara jotzen dut: noski ezagutze sentsiblea, batik bat inguratzen nauten jendeek eta gauzek aportatzen didatena, eta, bestetik, liburuetatiko jakintza. Bietan gozatzen dut, esan liteke gozatze horren emaitza dela liburua.

Hondamendiaren aurpegiak

Eta zure erreferentzien artean bat nabarmena: Ivan Illich. Ezagutzen ez duenarentzat, aurkeztu ezazu.

Oso berandu ezagutu nuen Illich. Batek esaten dizula, halako batean liburutegi batean haren liburu bat bilatzen duzula... Duela lau edo bost urte, ezagutu eta gero, berriz, Ivan Illichek argi handi bat eman zien nire pentsamenduei, nire sentsibilitateak harenarekin oso bat egiten du. Nire liburua, bere osoan, nekez uler liteke haren ekarririk gabe. Sentitzen dut Ivan Illichen ideiak sakontzen eta zabaltzen eman nezakeela bizitza: hain dira gauza inportanteak eta ederrak esaten dizkigunak. Azkenean, gogozkoagoaz gain, neure eskumenekoagoa egin zait neure ibilbide propioaren egitea, hori bai, Illichen konpainia argigarrian.

Gure gizarteak daraman abiadan gelditze bat proposatzen duzu, progresotik zer hartu eta zer baztertu aztertzeko, bestela hondamendira goazela-eta. Gauza ikusten duzu gizakia bere ondasun eta ongizatearen zati bati borondatez uko egiteko?

Ivan Illichen moduan, beste hainbatek egin dute sistemaren kritika zorrotza. Fundamentalean, esan beharrekoak esanda daude. Alta, zerbait egin lezaketenek ez dituzte kritika horiek kontuan izaten. Horrek berak eramaten nau optimismoa baztertzera, eta zure galderari ezezko batez erantzutera ere: ez, ez dut uste jende gehienak dauzkan ondasunak izateari uko egingo dionik bere borondatez. Hondamendira goaz. Hondamendiak aurpegi asko izaten ahal ditu. Hondamendiak berak, baldin erabatekoa ez bada, behartuko du, jendeak utz ditzan zibilizazio honetakotzat ematen diren hainbat gauza eta balore.

Liburuaren beste ezaugarri bat, hizkera: joera garbizaleei uko egiten diezu, modu sistematikoan gainera.

Normalean sistematikotasuna, editoreek inposatzen didate: nonbait komeni da, behin hitz bat erabiliz gero, beti hitz bera, edo berdin idatzirik, erabiltzea, komak halako tokietan... Nik, neuretik, oreka bat bilatzen dut garaiko arauen edo garaiko garbizaletasunaren eta berez neureagoa, eta bistan dena, hain garbizalea ez den ahozko etorriaren artean. Hori esanda, egia da ez dudala gustoko hizkuntza garbirik. Zerbait oso bitala da, erraietatikoa. Euskara baturaino heltzen naiz, eta horretan ere, kasu. Min ematen dit, konparazio, hizkera dibertsoak horren batu nahiak. Naziogintzak esplikatzen ahal duena da, bai, kontua da, besteak bezalako estatu bat nahi ote dugun.

(Leire Bilbaoren "Ezkatak" liburuaren kritika, elkar megadenden aldizkarirako idatzia)

Iazko urte poetikoa kopuruz eskasa izan zen baina lan esanguratsuz betea. Hala nola Markuletaren "Ezjakintasunak", erritmo eta berba doiez ustekabekoa bezain eskertzekoa den bizipoza transmititzen duena; edo Suárezen "Bala hutsak", bere ibilbide azidoari beste tanta garratz bat eransten diona; edo Izagirreren "Rimmel" (oso gizon behar du halako azal arroxarekin ausartzen denak). Bat behar eta "Ezkatak" nabarmenduko dut nik, Leire Bilbao ondarrutarraren lehenengo liburua.

Poesia onaren antzera, soinuz eta irudiz beteriko sentsazioak pizten dizkizu lehen irakurketan; eta, poesiarik onenaren moduan, beste irakurraldi asko egiten uzten dizu gero, tipularen geruzekin bezala esanahi berriak deskubritzeko, ideia berriak iradokitzeko. Bere barne (eme)ari erreparatzen dio aurrena begirada zorrotzez, giza inguru hurbilari hurrena, so samurragoz; batean zein bestean, bihotz bat sumatuko duzu taupaka, ezkatak erori ostean.

(Argia-rako artikulua)

“Hauxe ikusiko diat”, esan nuen neure artean; periodikoa itxi eta zinemara abiatu nintzen. Aukeraturiko filma, Salvador, anarkista katalanari buruzkoa. Manuel Huergaren pelikula ikusi duenak edo estatu espainiarreko historia hurbila apur bat ezagutzen duenak jakingo du Salvador Puig Antich lepoa eginda hil zutela frankistek 1974an, borreroak “garrote vil” delako tresnaz hildako azkena izan omen zen gainera, gorabeheraz beterik eta bermez husturik egon zen auzibide militar baten ostean.

Zinemaren ahalmenetako bat da aurpegiak ipintzen dizkiola zuk izenak baizik ez zenituen istorioari, sentipenak eransten dizkiola aurretik zeneukan datu-sorta hotzari. Horregatik da tresna indartsua, eta beharbada horrexegatik ukatzen zaigu oraindik ere euskaldunoi (Segoviako ihesa filmatu zenez geroztik, ia 30 urte dira gure historiari loturiko filmik egiteko gauza ez garela; eta okerrago, egin den apurra, sarri, etsaiaren ikuspegitik).

Zinemaren faltan eskura dugu literatura behintzat: arte minoritarioagoa tamalez, baina merkeagoa ere bai zorionez. Film horren lehen partean gazte urduri eta sentibera baten kontzientzia hartzea kontatzen zaigu, antifrankismotik aktibismora, eta buruan jiraka zebilkidan etengabe Mentxakaren aitorpena, Ardotxiren eleberri-lekukotasuna: garai bera, kezka bertsuak, ekintzak ere antzekoak. Alderik izatekotan, Puig Antichen taldeak makarragoa ematen zuen euskaldunen aldean; ez dakit ideologia anarkistari ala mediterraneartasunari egotzi behar zaion hori

Pelikularen bigarren erdiak beste tonu bat hartzen du: Salva espetxean dago, heriotza-zigorra ezarri diote, eta abokatua barkamena lortzeko borrokan dabil, presoak ziegazainetako batekin harreman berezia lotzen duen bitartean. Heriotzaren korridoreko film amerikar pila aipa liteke hemen, baina, euskaldunekiko konparazioan hasi garenez, Hamaika pauso ekarriko dut gogora, Saizarbitoriak Anjel Otaegiren gainean-edo osaturiko nobela (ezinbestean, Gari Berasaluzek Txikiren biografia amaitzen ez duen bitartean). Katalanaren kasuan presoaren arrebek hartzen badute indar dramatikoa, ama bakartia zen elementu hunkigarriena Otaegi-Zabalegirenean.

Filmak film eta liburuak liburu, desberdintasunik nabarmentzekotan hauxe nagusia: katalanak beren iragana kontatzen dabiltzala, kontuak garbitzeko, eta hemen, berriz, zauriari zornea dariola oraindik. Ez dadila izan luzerako.

(Goierriko Aisialdi Gidarako idatzitako artikulua)

Sasoi honetan inoiz baino gehiago entzuten dugu zinemaz hitz egiten, Oscar sariak direla-eta komunikabideetan ez baita beste konturik. Ni ez naiz Hollywoodeko gorabeherez ariko, ordea, Goierrikoez baizik. Hemen ere baditugu zinemak, zorionez; garai batean, negozioaren martxa kaxkarrak eta etxeen prezioak zine pribatuak ia desagerrarazi bazituen ere, udalen ekimenez hor dauzkagu orain Beasain, Ordizia eta Ataungoak.

Herritarrak garenez lokalaren jabe, zeresana ere izango dugu jestioaz, programazioaz eta abarrez; ona da gainera denon gauzen ardura denok hartzea geure gain. Gaur, baina, ez nator kritika asmoan: ikusle huts izango naiz, zineman izaten garen bezala.

Zer ikusi ere aukeratu egin behar, hala ere. Nik behintzat ohitura izaten dut egunkarietan begiratzeko ea zer daukagun gure bailarako zinemetan, horien artean ikusteko irrikaz nagoen pelikularik tokatzen ote den edo. Asteroko begiratze horrek konturarazi nau ez dagoela alde handirik herri batetik bestera; zehatzago esanda, film berberak erakusten direla sarri, aste batean Ordizian eta hurrengoan Ataunen, edo Beasain eta Ordizian aldi berean, edo nahi duzuen konbinazioa.

Normala da hori alde batera, gaur egun zinemaren jabeak ez baitauka aukeratzerik “hau nahi dut, hau ez dut nahi”, banatzaileek filmak sortaka eta blokean saltzen dituztenez gero. Alabaina, gure udaletako agintarien esku dago eskaintza bateratu eta koordinatua ematea, elkarri lehia egin ordez zerbitzu osoagoa eta kalitate handiagokoa eskainiz goierritar guztiei. Multizine bat bagenu bezala, aretoak denak batera ez baizik han-hemen banatuta. Ez dago horrelakorik egiteko ohiturarik, badakit, baina zabor-bilketan eta beste hainbat arlotan batera jarduten ikasi badugu, zergatik ez kulturan ere?

Dena dela, ohitura-aldaketa ez dagokie udal ordezkariei bakarrik: gu geu ere, asteburuan nahiz aste barruan, ia errazago mugitzen gara aisialdirako Donostiara, Goierriko herri batetik bestera baino. Eskualde osoko komunikabideak dauzkagun moduan, ea herritarrak ere ohitzen garen gure artean errazago eta maizago komunikatzen, nor bere txokoko egitarau eta ospakizunetara mugatu gabe.

Katixa Agirre Miguélez (Gasteiz, 1981) bere lehenengo narrazio liburuarekin datorkigu, ahotsik altxatu gabe baina ofizioa menderatzen duenarekin segurtasunez. Dudarik gabe, zer gozatua emango duen idazlana, eta etorkizunean oso kontuan hartu beharreko idazlea.

"Sua falta zaigu". Metafora bat dirudi, ezta? Zer falta zaigu benetan?

Izen hori duen ipuinean nerabezaroaren metafora gisa uler daiteke, bai. Haurtzarotik ateratzear zauden garai horretan badirudi mundu berri bat duzula eskura, ezerk ez zaituela geldituko, baina errealitatea inposatzen da: eragozpenak, mugak, debekuak... nahiko garai frustrantea da. Ipuineko neskek tabakoa lortu dute erretzeko, badirudi, zentzu horretan, helduen munduan sartzeko prest daudela, baina sua falta zaie. Ezin dute zigarroa piztu. Nerabezaroko desengainu, insatisfazio, munduak zerbait zor dizun sentipen hori aurkeztu nahi nuen. Kuriosoena da, nerabezaroa utzi eta berdin jarraitzen dugula. Tabakoa lortzen dugu baina surik ez. Edota sua badugu, eta orduan tabakoa galtzen dugu. Asebeteta, inoiz ez.

Liburuko lehen ipuinean neska koskor bat da kontatzailea, nerabezaroaren atarian; azken istorioan, berrogeien mugara iristen ari den gizonezkoa, eta denetan, ia konstante baten moduan, zalantza eta insatisfazioa...

Jakina. Publizistek ondo dakite bezero asebetea bezero txarra dela. Aldi berean, pertsonaia zoriontsu eta asebeteak ere jasangaitzak dira. Areago, ez dago istoriorik pertsonaia guztiz ziur eta guztiz gogobeteekin, hori narratibaren lege nagusi bat da. Insatisfazioa da, azken finean, munduaren motorra, baita literaturarena ere.

"Idazle gazte" kategorian sartuko zaituzte akaso, baina heldutasun handia erakusten dute ipuinok, bai giza izaeraren behaketan, bai kontakeran ere.

Kutxan gazte kontu bat daukat; beraz, suposatzen dut oraindik “gazte” kontsideratzen nauela gizarteak. Dena den, idazleei eta literaturari dagokienez, ez dut uste zentzu handirik duenik aurrezki kutxen irizpide numerikoak. Eta heldutasuna erakusten dutela? Lauzpabost urte barru esango dizut ipuin hauek irakurri eta lotsagorritzen naizen ala ez, gaurko ikuspuntutik ezin dut ezer esan.

Ipar Amerikako ipuingileen irakurle etengabea zarela ere atera daiteke ondoriotzat?

Etengabea? Ez, etenak egiten ditut eta tarte horietan bestelako lanak ere irakurtzen ditut. Baina egia da nahiko anglo-zalea naizela, kultura hegemonikoaren konkistatu bat, nahiago baduzu. Estatu Batuetatik, tradizio errealistako guruez aparte, azken hamarkadetan publikatu dutenak gustatzen zaizkit, David Leavitt edo Lorrie Moore, kasu. Britainiarren artean, asko maite dut Ian McEwan. Baina bitxikeriak ere irakurtzen ditut noizean behin, euskal literatura, adibidez.

Ipuinaren generoan eroso zabiltzala dirudi. Beste alorrik probatutakoa zara?

Hori badirudi, inpresio faltsua da. Sofan botata edo hondartzan liburu batekin, orduan eroso nago. Baina ipuinak idazten? Gauza asko senti daitezke, baina ez erosotasuna. Esango nuke seinale txarra izango litzatekeela erosoegi sentitzea.

Nire beste esperientziei buruz galdetzen badidazu, esango dizut poesiarekin, adibidez, udako afera bat izan nuela, baina azkenean berak utzi ninduela. Blogintza eta zutabegintza probatu ditut, eta pozik. Gidoilari moduan ere aritua naiz. Dena den, aipatutako hauek igual ez dira literatura generoak, ez dakit, egingo dugu mahai-inguru bat horren inguruan, akaso.

Literaturari dagokionez promiskuitatearen aldekoa naiz erabat: guztia probatu nahiko nuke, nobelagintza, saiakera, antzerkigintza... Kontua da, momentu honetan, burura etortzen zaizkidan ideientzako ipuina dela forma naturalena. Hala iruditzen zait behintzat, eta ez ditut gauzak gehiegi bortxatu nahi.

Umore agerikoa erabiltzen duzu batzuetan, ironia meheagoa besteetan. Autodefentsazko mekanismoa da? Munduaren aurreko jarrera?

Umoreari izugarrizko garrantzia ematen diot, bizitzako arlo guztietan. Umorerik gabeko pertsonekin ez naiz ondo konpontzen, barregarriak iruditzen zaizkit. Eta ironiarik gabe zer egingo genuke? Ironiak erlatibizatzeko aukera ematen digu, geure buruaz eta inguratzen gaituenaz apur bat barre egiteko. Eta eskerrak, bestela nola jasan inguratzen gaituen petralkeria guztia?

Zure ezten zorrotzaz zirikatzen dituzu pertsonaiak sarri, baina esan liteke errukiz ere tratatzen dituzula; kontrapisu moduan edo?

Denetarako denbora dago. Oreka bat bilatzen dut. Ironia modu agresibo batean erabiliz, sarkasmo bihurtzen da, eta ez zait hainbeste gustatzen. Kariñoa diet pertsonaiei; gauza da batzuetan uzkur eta kakati jokatzen dutela, eta orduan zirikatu egin behar ditudala.

Ipuin gehienak gutxi-asko hemengo jendeari buruzkoak dira, gaur egun edo lehenaldi hurbilean kokatuak; baina bada bat, "Festa gonbidatuak", aski diferentea.

Diferentea arrazoi zirkunstantzialengatik. “Festa gonbidatuak” Patricia Highsmith-en maitale baten memoria-liburua irakurtzen ari nintzela otu zitzaidan. Liburu horretan autoreak Highsmith-ekin bizi izandako bi urte deskribatzen ditu, Pensilvaniako herrixka urrun batera bizitzera joan zirenekoak. Beraz, ipuina ere Pensilvanian kokatuta dago, 60ko hamarkadaren hasieran, baina ez naiz gehiegi gelditzen garai eta leku hori deskribatzen. Azken buruan, pertsonaiak eta haien arteko harremanak direlako funtsa. Kasu honetan, beste ipuinetan bezala, harreman asimetriko samar bat, konplikatua, interesgarria.

Uxue Alberdik (Elgoibar, 1984) bere lehenengo liburua kaleratu du: “Aulki bat elurretan”, Suedian giroturiko ipuin-bilduma, Beasaingo Udalak, CAFek eta Elkar-ek idazle gazteentzat antolaturiko Igartza bekaren laguntzaz idatzia.

Orain dela ia bi urte bekarako proiektua aurkeztu, gero irabazi, testuak idatzi, argitaratzeko prestatu... Luze jo dizu? Zelakoa izan da prozesua?

Ipuinen erdia-edo Suedian nintzela idatzi nuen, eta beste erdiak idazteko urtebete osoa izan nuen. Ez da lan handiegia izan, ipuin laburrak direnez, ez baitu konstantzia handirik eskatzen. Hori bai, baneukan proiektu hau aparkatu eta beste batzuetan murgiltzeko gogoa. Gainera, arraroa zen Suediako garaia amaitu ondoren hari buruz idazten jarraitzea. Berriz bidaiatzeko balio izan dit, mentalki bada ere.

Lehenengo liburua duzu, baina ez zara kulturgintzan hasiberria. Hainbat sari irabazi eta hainbat saltsatan ibili ohi zara.

Gaztetxotatik idazten dut eta beti gustatu izan zaizkit bertsoa eta literatura. Azken urteotan, gainera, gehiago sustraitu zaizkit bi afizio horiek: bertso munduko lagunak egin ditut, idazteko denbora hartzen dut, buruan bueltaka dauzkadan proiektuak gauzatzen saiatzen naiz Egia esan, nire bizimodua neurri handi batean bertsoaren eta literaturaren inguruan eraikitzen dut. Itzultzailea naiz orain ofizioz, baina lana denbora erosteko bitartekoa baino ez da niretzat, denbora, gustatzen zaidana eginez gozatu ahal izateko.

Bertsoa eta literatura aipatu dituzu. Zer ematen dizu literaturak bertsoak ez duenik? Eta alderantziz?

Literatura intimoagoa da, eta bakartiagoa. Istorioak buruan bueltaka dituzu eta askotan zure bizimoduaren parte bilakatzen dira, baina inork ez daki zuretzat hain garrantzitsua den horren berri. Hori gogorra da batzuetan. Bertsoa sozialagoa da eta azkarragoa, bat-batekoagoa. Baina bertsotan ezin dugu beti nahi duguna esan, neurriak, gaiak eta momentuak baldintzatzen zaitu. Literatura askeagoa da alde horretatik, hausnarketarako bidea ematen du eta nahi duzuna nahi duzun moduan esateko aukera ere bai. Ni biek aberasten naute, eta elkar konpentsatzen dute gainera: biak behar ditut.

Ez dakit ipuin-liburu hau genero berri baten abiaburutzat har litekeen: Erasmus-literatura. Zer aldatzen du pertsonaren bizitzan urtebete kanpoan pasatzeak?

Ez dut uste nire liburua genero horretan sailka daitekenik: oso gutxi aipatzen da Erasmus giroa. Baina urtebete kanpoan pasatzeak, Erasmus bekarekin edo bestela, gauza asko aldatzen ditu: norbere burua betiko testuinguruak ematen dion definiziorik gabe ezagutzen laguntzen du; ezinbestean irekiago bilakatzen zara; gizarteak ezartzen dizkigun mugak beste era batean bizitzen dira, lausoago bilakatzen dira; begiak irekita irteten zara kalera Nik denbora libre asko izan nuen Suedian, bakarrik ere inoiz baino denbora gehiago pasa nuen, eguraldia maiz etxean geratzeko modukoa zen ideala izan zen idazteko.

Suedia izan duzu abiapuntu, gai-emaile eta nolabaiteko lokarri. Nola definituko zenuke herrialde hori, lerro gutxitan?

Badira bi urte handik itzuli nintzela, baina gogoratzen dudanetik, paisaiak ikaragarri ederrak dira, hotzak, zuriak, geldiak (uste dut hori liburuan askotan antzematen dela. Han askotan esaten genuen, “Suedia ez dabil, dago”) Laku izoztu bat bezalakoa da Suediako negua: lehen begi-kolpean ez da mugimendurik antzematen, azpian egon badagoen arren. Eta gero udaberriko leherketa iristen da eta dena lehertzen da: loreak, lakuak eta pertsonak.

Gizartea, berriz, oso indibidualista da: suediarren %70 bakarrik bizi da, familia ereduak ez du hemengoarekin zerikusirik, gizon-emakumeen rolak eta beren arteko harremanak ere desberdinak dira Eta Suedian zaudenean denak ondo funtzionatzen duela ematen du: burokraziarik ez dago, unibertsitateko tramiteak 2 minututan egiten dira Baina dena estaltzen duen elurra urtzean, eskaleak, alkoholismoa, giza harremanen porrotak, depresioak ateratzen dira azalera. Hori islatzen saiatu naiz, gazia eta gozoa, nire begirada subjektibotik, betiere.

Suediartasuna duzu askotan mintzagai, baina, hainbat alderditatik, han kokatzen dituzun istorioak hemen gertatuak ere izan zitezkeen, berdin-berdin.

Bai, hori da. Ni konturatu nintzen, eta irakurlea konturatuko da, urruneko herri horren deskribapena geure miserien eta pozen deskribapena egiteko erabili dudala. Aitzakia bat baino ez da azkenean: nik inporta zaidanari buruz idatzi dut, ez Suediari buruz. Aitzakia inportantea, baina aitzakia da Suedia.

Gazi-gozoak aipatu dituzu, eta horixe dela, esango nuke, istorioek uzten duten gustua. Nahita bilatutako efektua da? Berez atera zaizuna?

Gozoen alderdi gazia deskubritzea gustatzen zait, baita gazien gozoa ere. Perfektua dirudienari barre egin diot, eta akatsak diruditen alderdiei goxoki begiratu diet. Ironiara jotzen dut maiz, eta idazkera iradokitzailea erabiltzen saiatu naiz. Pertsonen psikologiari buruz ari dira ipuin gehienak, pertsonak dira zentroa. Ilusioak, frustrazioak, maskarak Barruko hori atera dut kanpora, eta paisaiarekin nahastu.

Hizkera eta estiloarekin ere esperimentuak egiten dituzu, irakurlea zure jolasaren partaide bihurtzeko edo...

Eta neuk ere jolasteko. Zer da, ba, literatura jolasa ez bada? Nik gozatu egin dut liburu hau idazten, irakurleak zer sentituko duen ezin dut jakin.

Eta hemendik aurrera? Proiektu berririk bai, kontatzeko moduan?

Idazten jarraitzen dut. Ipuin berri batzuk baditut eta eleberri-proiektu bat ere bai, idazten hasita. Baina oraindik ez dakit zer forma hartuko duten. Ez dut uste idazteari sekula utziko diodanik, bete egiten nau, behar dut. Gaixo nago alde horretatik, baina zoriontsu egiten nau.

(Lagun bat errietan ari zait, txoko honetan aspaldian ezer idatzi ez dudala-eta. Hari kasu eginez, gabonetan "Goierritarra" aldizkariak eskatutako artikulua doakizue)

Orain dela hilabete parea, hainbat goierritar bildu ginen afari-legea egiteko; mahaiaren jiran geundela, gutako bat hasi zen marmarka eta gaizki-esaka, aspaldi honetan gure artera etorri den kanpotar jendea dela-eta: batean bere bizilagun ijito errumaniarrek bizikleta lapurtu ziotela, bestean zaratarekin lanean uzten ez ziotela, ez zitzaion falta zertaz kexatua.

“Aizu, baina”, protestan hasi zitzaion gutakoren bat, pertsonen duintasuna eta giza eskubideak ahotan, baina gaizki-esalea ez zegoen epelkerietarako:

“Bai, zuek nahi duzuena esango duzue. Baina zuek etxean atezain automatikoa daukazue, ezta? Bideoarekin gainera igual. Eta oso seguru sentitzen zarete zeuen etxe barruan; ni, berriz”

Eta hor segitu zuen purrustaka eta madarikazioka: gizarte-laguntzak etorkinentzat izaten direla eta bera miserian zeukatela; lapurretan ibiltzen direla inolako beldurrik eta lotsarik gabe “Aurrekoan zahar batek esan zidaan, hemen ETArena baino okerragoa datorrela orain”, abisatzen zuen, eta, zalantzarik ez gelditzeko zertaz ari zen, erantsi: “Zenbat jendek zeukak hemen eskopeta etxean? Horiek denek ateraz gero”

Afarian bertan tripako minarekin hastea baino nahiago izan nuen isilik gelditzea. Gehiegizko isiltasunak bihotzerrea ere sortzen du, ordea, eta horregatik itzuli naiz gai hartara. Lasai esan izan dugu urtetan, espainolak zirela arrazistak, gu jatorrak garela. Erraza da esatea, atezain automatikoa edukita batez ere, baina egia da arazoa gure artean dagoela; arazo-sorta bikoitza gainera: immigrazioa integratzeko arazoak, batetik, eta arrazismoak berak eragindakoak, bestetik. Bietatik zein den lehena eta zein bigarrena eztabaida amaigabean aritu gaitezke, oiloaren eta arrautzaren ipuinean bezala, baina ez dut uste horretan luzatzeak merezi duenik. Gure artera etorritakoak bertakotzen egin beharko ditugu ahaleginak.

Nik neuk ere baditut bizilagun kanpotarrak etxepe berean. Beti izan ditugu: garai batean Espainia aldetik etorriak, eta gaur egun urrutiagotik. Batzuk ekuadortarrak (futbol mundialean balkoian jarritako ikurrinagatik diot), eta beste batzuk ustez errumaniarrak (ez nago seguru baina).

Errumaniarrak, gainera, asteburuetan ikusten ditut, koadrilan: bazkalondoan kiroldegian bainu bat hartzera noala, Loinazpe ikastetxeko patioan ibiltzen dira jo eta fuego futbolean. Aukera ederra, seguru asko, aste osoan lanean gogor dabiltzanak lasaitzeko, jolasteko, izerditzeko, barre egiteko, beren hizkuntzaz mintzatzeko, txorakeriak esateko diru askorik gastatu gabe gainera.

Aurreko batean, parean nindoala, ihes egindako baloia atera zen errepidera, nire aldera. Astero handik pasatzean sentitu izan dudan inbidia neurri txiki batean berdintzeko aukera, behingoz. Urtetan ez baitut baloirik ikutu ere egin. Ez dut esango Ronaldinho sentitu nintzenik baina bai gustura geratu nintzela, jabeei baloia itzultzeko ostiko hura jo eta gero.

Nahi duena esan dezala afarian mahaikide izan nuenak; nik errumaniarrekin nahi dut futbolean jokatu.

Inuxente egunean ezusteko oparia izan nuen. Zinematik atera ostean, autoa hartzera joan eta kolpe galanta zeukan atzealdean, karrozeria mailatzeaz gainera gurpil bat ere kili-kolo utzi ziona, ezin gidatzeko moduan beraz. Eta oparigilearen arrastorik ez, jakina. Kamioilari bat, utzitako arrastoaren arabera

Ez nabil penak kontatzen baina. Beste zerbaitera iritsi nahi dut. Aseguruak, zati batean, neure kalteak ere estaltzen dizkidanez, ezbeharraren berri emateko deitu nuen hurrengo goizean goiz. Ordurako garabiaren bitartez eramana nuen kotxea garaje batera. Peritua pasatzea falta, konponketan hasteko. Hurrengo laneguna urtarrilaren 2a zela, eta ordura arte itxaron behar. Bego. Egin beharrekoak eginda, lasaiago.

Urtarrilaren 2an, goiza amaitzean deitu dut garajera, matxuraren tamainaz galdezka. Ezin jakin, peritua ez omen da pasatu oraindik, eta txasisa askatzen hasterik ez beraz. Deitu dut aseguru-etxera, eta baietz, egun horretan duela pasatzeko abisua. Harekin hitz egitekotan gelditu ziren, eta horrenbestean konforme gelditu behar.

Biharamuna. Goiza beste hamaika gauzatan eman dut, eta arratsaldean deitu dut garajera, aberiaren berri emango didaten itxaropenez. Ezetz berriz, periturik ez dela pasa egun horretan ere. Deitu dut berriro ere aseguru-etxera, azaldu diet dena berriro xehe-xehe, eta niri deitzekotan gelditu dira, argitu beharrekoak argituta.

Handik ordu batzuetara, bi albiste aseguru-etxetik. Batetik dei bat: informatika-akats baten erruz (zer ez da gaur informatika-akatsa?) ez zitzaiola perituari informazioa iritsi, eta barkatzeko, hurrengo egunean joango zirela hutsik gabe. Bestetik gutun bat, aseguru-etxe horretako zentraletik, Kalitatearen urrezko Q handi bat logoaren ondoan, partea eman nuen egun berean datatua: haiengan jarritako konfiantza eskertzen zidatela, neure esanetara neuzkala edozertan laguntzeko eta era horretako erretolika merke guztia.

Akatsak berak baino (edonork izan baitezake deskuido bat, badakigu) gutunak eman zidan amorrazio handiagoa. Kalitate prozesuen hipokrisia eta gezur ustela: dena paper-zikintze, itxura egite, ahoa betetzea polboroiak bezalako bost duroko hitz ponpoxoz.