Pablo Sastre, gauza guztien zergatiaz

"Gauzen presentzia" da Pablo Sastreren (Madril, 1958) azken liburua, egilearen lehenengo saiakera, Joseba Jaka bekaren laguntzaz idatzia. Gure gizartearen, zibilizazioaren kritika erradikal bat, modu guztiz pertsonalean egina. Bizitza bateko liburua eta aldi berean liburu bizia, idazleak aipatu digunez.

Urtetako lanaren emaitza dirudi liburu honek. Noiz hasi zinen, eta nolakoa izan da gauzatze prozesua?

Ez dago muga bat non esan bainezakeen: orduan, halako urtean hasi nintzen liburu hau imajinatzen. Bizitza bateko liburua dela esango nuke zeren, txikitandiko neure esperientziekin elikatu baita, eta, bestalde, liburu bizia dela ere esango nuke, bere gaia ez baita, hala sentitzen dut, nire beste liburu batzuetako gaiak bezala, azken puntua jartzearekin hil, edo hiltzen hasi, idazten amaitu nuenez geroztik ere ematen dit gogoeta egiteko bidea.

Orain arte fikzio-idazlea izan zara. Zer dela-eta saiakerarako pausoa?

Nire idazle izate suerte hau bizi-isuria legez sumatzen dudanez, ez dut batetik besteranzko pausorik ikusten, ez dut termino horietan pentsatzen. Edo, halako pausorik, edo halako saltorik balego, ez dut holakotzat perzibitu nik. Esan nahi dudana da, bizitzak eta bere konplikazioek ekarri nautela hona, agian, bizi dugun tragediaren kontzientziak ere.

Saiakera honen bereizgarrietako bat da inguratzen gaituzten eguneroko gauzak hartzea gogoetagai: atea, ohea, komuna, koilara-sardexkak...

Nolatan heldu gara garen bezalakoak izatera? Nolatan heldu gara ditugun gauzak izatera? Egunero egiten ditudan galderei erantzunak bilatzen ditut, hala nola, eta hau ez da liburuan azaltzen, baina azaldu zitekeen: fardelak, eta poltsak, eta berdin emakumezkoen erdarazko bolsoak, eta monederoak, poltsikoak, gerritakoak, eta abar, noiz eta nola sortu ziren? Ez "gauzak gauzengatik", ez kuriositate edo datu harrigarri sorta bat biltzeagatik, baizik eta: fardel eta poltsa haiek, adibidez, zer eramateko sortu ziren? Antzina, zelan eramaten ziren gauzak? Zein klasetako jendeak hasi ziren batzuk eta besteak erabiltzen? Jendea erresistitu egin al zen? Gauzak zergatik erabiltzen ditugun, edo zergatik ez ditugun erabiltzen, hori da jakin nahi dudana.

Kapitalismoaren kritikatik progresoaren kritikara

Eta gauzen historiaren bitartez, gure zibilizazioaren diagnosi moduko bat egiten duzu.

Gauzek definitzen dituzte zibilizazioak, partez bederen. Zibilizazioak ahitu egiten dira. Zibilizazio hau ahitzen denean, orain ezagutzen eta erabiltzen ditugun gauzetatik, zein eta zein geldituko dira? Gauza bakoitzaren beharraz edo ez-beharraz galdeginez gero, hurbil gaitezke erantzun bat ematera.

Zure biografian, gogoratzen al duzu nola eta noiz iritsi zinen progresoaren ideia arbuiatzera?

Pika hemendik, pika handik... 1982an uste dut izan zela, pentsa! Lemoiz hoztu gabe artean, Kuban zentral nuklearrak eraiki beharraren alde artikulu bat idatzi nuen Argia-n. Hurrengo urteetan, Afrikaz zenbait liburu irakurri, telebistaz, progresoaz, biologiaz, eta abar eta abar, gogoratzen naiz 1987rako behintzat irakurrita neukala "La déconnexion", Samir Aminena. Sistema kapitalistatik dekonektatu beharra: hara Aminek Afrikako herrialdeentzat-eta proponitzen zuena, eta nik idealtzat hartu nuena, guretzako ere. Edozein giza talderentzat, izan dadin handi izan dadin txiki, sistema kapitalistatik dekonektatzea komeni dela pentsa izatetik oro har progresotik dekonektatzea komeni dela pentsa izatera ez zegoen pauso handirik. Progresoaren bandera haizatzen zuen munstro paraleloaren, Sovietar Batasunaren erortzeak lagundu zidan azken hori konprenitzen.

Liburu honetan, hala ere, ihes egin duzu planteamendu ideologiko abstraktuetatik. Halaxe atera zaizu, ala kontzienteki hartutako erabakia izan da?

Erabaki zerbait izango da, bai; hala ere, oro har, ez naiz oso kontzientea hartzen ditudan erabakiez. Bo, kontzientzia zeri deitzen zaion... Nire eskumeneko gauzetarik abiatzen naiz, ba. Planteamendu ideologiko abstraktuak, bestalde, inoiz ez ditut izan oso maiteak eta, behintzat, inoiz ez ditut konprenitu oso ongi.

Horrek ez du esan nahi modu naïf batean idatzi duzunik. Irakurketa oso zabalak daude hemen, bizitzarekin uztartuta.

Xinpleegia naiz agian modu naïf batean idazteko. Gauzak jakitea gustatzen zait, punto. Jakituria iturrietarik bat, gure aitatxi-amatxiengandik hartzen ahal duguna, itxia edo biziki agortua dagoela sumatzen dut, horrek izugarri kolpatzen nau, zergatik da hori hola? Dena dela, nire eskura diren beste iturrietara jotzen dut: noski ezagutze sentsiblea, batik bat inguratzen nauten jendeek eta gauzek aportatzen didatena, eta, bestetik, liburuetatiko jakintza. Bietan gozatzen dut, esan liteke gozatze horren emaitza dela liburua.

Hondamendiaren aurpegiak

Eta zure erreferentzien artean bat nabarmena: Ivan Illich. Ezagutzen ez duenarentzat, aurkeztu ezazu.

Oso berandu ezagutu nuen Illich. Batek esaten dizula, halako batean liburutegi batean haren liburu bat bilatzen duzula... Duela lau edo bost urte, ezagutu eta gero, berriz, Ivan Illichek argi handi bat eman zien nire pentsamenduei, nire sentsibilitateak harenarekin oso bat egiten du. Nire liburua, bere osoan, nekez uler liteke haren ekarririk gabe. Sentitzen dut Ivan Illichen ideiak sakontzen eta zabaltzen eman nezakeela bizitza: hain dira gauza inportanteak eta ederrak esaten dizkigunak. Azkenean, gogozkoagoaz gain, neure eskumenekoagoa egin zait neure ibilbide propioaren egitea, hori bai, Illichen konpainia argigarrian.

Gure gizarteak daraman abiadan gelditze bat proposatzen duzu, progresotik zer hartu eta zer baztertu aztertzeko, bestela hondamendira goazela-eta. Gauza ikusten duzu gizakia bere ondasun eta ongizatearen zati bati borondatez uko egiteko?

Ivan Illichen moduan, beste hainbatek egin dute sistemaren kritika zorrotza. Fundamentalean, esan beharrekoak esanda daude. Alta, zerbait egin lezaketenek ez dituzte kritika horiek kontuan izaten. Horrek berak eramaten nau optimismoa baztertzera, eta zure galderari ezezko batez erantzutera ere: ez, ez dut uste jende gehienak dauzkan ondasunak izateari uko egingo dionik bere borondatez. Hondamendira goaz. Hondamendiak aurpegi asko izaten ahal ditu. Hondamendiak berak, baldin erabatekoa ez bada, behartuko du, jendeak utz ditzan zibilizazio honetakotzat ematen diren hainbat gauza eta balore.

Liburuaren beste ezaugarri bat, hizkera: joera garbizaleei uko egiten diezu, modu sistematikoan gainera.

Normalean sistematikotasuna, editoreek inposatzen didate: nonbait komeni da, behin hitz bat erabiliz gero, beti hitz bera, edo berdin idatzirik, erabiltzea, komak halako tokietan... Nik, neuretik, oreka bat bilatzen dut garaiko arauen edo garaiko garbizaletasunaren eta berez neureagoa, eta bistan dena, hain garbizalea ez den ahozko etorriaren artean. Hori esanda, egia da ez dudala gustoko hizkuntza garbirik. Zerbait oso bitala da, erraietatikoa. Euskara baturaino heltzen naiz, eta horretan ere, kasu. Min ematen dit, konparazio, hizkera dibertsoak horren batu nahiak. Naziogintzak esplikatzen ahal duena da, bai, kontua da, besteak bezalako estatu bat nahi ote dugun.