Harreman asimetriko, konplikatu, interesgarriak

Katixa Agirre Miguélez (Gasteiz, 1981) bere lehenengo narrazio liburuarekin datorkigu, ahotsik altxatu gabe baina ofizioa menderatzen duenarekin segurtasunez. Dudarik gabe, zer gozatua emango duen idazlana, eta etorkizunean oso kontuan hartu beharreko idazlea.

"Sua falta zaigu". Metafora bat dirudi, ezta? Zer falta zaigu benetan?

Izen hori duen ipuinean nerabezaroaren metafora gisa uler daiteke, bai. Haurtzarotik ateratzear zauden garai horretan badirudi mundu berri bat duzula eskura, ezerk ez zaituela geldituko, baina errealitatea inposatzen da: eragozpenak, mugak, debekuak... nahiko garai frustrantea da. Ipuineko neskek tabakoa lortu dute erretzeko, badirudi, zentzu horretan, helduen munduan sartzeko prest daudela, baina sua falta zaie. Ezin dute zigarroa piztu. Nerabezaroko desengainu, insatisfazio, munduak zerbait zor dizun sentipen hori aurkeztu nahi nuen. Kuriosoena da, nerabezaroa utzi eta berdin jarraitzen dugula. Tabakoa lortzen dugu baina surik ez. Edota sua badugu, eta orduan tabakoa galtzen dugu. Asebeteta, inoiz ez.

Liburuko lehen ipuinean neska koskor bat da kontatzailea, nerabezaroaren atarian; azken istorioan, berrogeien mugara iristen ari den gizonezkoa, eta denetan, ia konstante baten moduan, zalantza eta insatisfazioa...

Jakina. Publizistek ondo dakite bezero asebetea bezero txarra dela. Aldi berean, pertsonaia zoriontsu eta asebeteak ere jasangaitzak dira. Areago, ez dago istoriorik pertsonaia guztiz ziur eta guztiz gogobeteekin, hori narratibaren lege nagusi bat da. Insatisfazioa da, azken finean, munduaren motorra, baita literaturarena ere.

"Idazle gazte" kategorian sartuko zaituzte akaso, baina heldutasun handia erakusten dute ipuinok, bai giza izaeraren behaketan, bai kontakeran ere.

Kutxan gazte kontu bat daukat; beraz, suposatzen dut oraindik “gazte” kontsideratzen nauela gizarteak. Dena den, idazleei eta literaturari dagokienez, ez dut uste zentzu handirik duenik aurrezki kutxen irizpide numerikoak. Eta heldutasuna erakusten dutela? Lauzpabost urte barru esango dizut ipuin hauek irakurri eta lotsagorritzen naizen ala ez, gaurko ikuspuntutik ezin dut ezer esan.

Ipar Amerikako ipuingileen irakurle etengabea zarela ere atera daiteke ondoriotzat?

Etengabea? Ez, etenak egiten ditut eta tarte horietan bestelako lanak ere irakurtzen ditut. Baina egia da nahiko anglo-zalea naizela, kultura hegemonikoaren konkistatu bat, nahiago baduzu. Estatu Batuetatik, tradizio errealistako guruez aparte, azken hamarkadetan publikatu dutenak gustatzen zaizkit, David Leavitt edo Lorrie Moore, kasu. Britainiarren artean, asko maite dut Ian McEwan. Baina bitxikeriak ere irakurtzen ditut noizean behin, euskal literatura, adibidez.

Ipuinaren generoan eroso zabiltzala dirudi. Beste alorrik probatutakoa zara?

Hori badirudi, inpresio faltsua da. Sofan botata edo hondartzan liburu batekin, orduan eroso nago. Baina ipuinak idazten? Gauza asko senti daitezke, baina ez erosotasuna. Esango nuke seinale txarra izango litzatekeela erosoegi sentitzea.

Nire beste esperientziei buruz galdetzen badidazu, esango dizut poesiarekin, adibidez, udako afera bat izan nuela, baina azkenean berak utzi ninduela. Blogintza eta zutabegintza probatu ditut, eta pozik. Gidoilari moduan ere aritua naiz. Dena den, aipatutako hauek igual ez dira literatura generoak, ez dakit, egingo dugu mahai-inguru bat horren inguruan, akaso.

Literaturari dagokionez promiskuitatearen aldekoa naiz erabat: guztia probatu nahiko nuke, nobelagintza, saiakera, antzerkigintza... Kontua da, momentu honetan, burura etortzen zaizkidan ideientzako ipuina dela forma naturalena. Hala iruditzen zait behintzat, eta ez ditut gauzak gehiegi bortxatu nahi.

Umore agerikoa erabiltzen duzu batzuetan, ironia meheagoa besteetan. Autodefentsazko mekanismoa da? Munduaren aurreko jarrera?

Umoreari izugarrizko garrantzia ematen diot, bizitzako arlo guztietan. Umorerik gabeko pertsonekin ez naiz ondo konpontzen, barregarriak iruditzen zaizkit. Eta ironiarik gabe zer egingo genuke? Ironiak erlatibizatzeko aukera ematen digu, geure buruaz eta inguratzen gaituenaz apur bat barre egiteko. Eta eskerrak, bestela nola jasan inguratzen gaituen petralkeria guztia?

Zure ezten zorrotzaz zirikatzen dituzu pertsonaiak sarri, baina esan liteke errukiz ere tratatzen dituzula; kontrapisu moduan edo?

Denetarako denbora dago. Oreka bat bilatzen dut. Ironia modu agresibo batean erabiliz, sarkasmo bihurtzen da, eta ez zait hainbeste gustatzen. Kariñoa diet pertsonaiei; gauza da batzuetan uzkur eta kakati jokatzen dutela, eta orduan zirikatu egin behar ditudala.

Ipuin gehienak gutxi-asko hemengo jendeari buruzkoak dira, gaur egun edo lehenaldi hurbilean kokatuak; baina bada bat, "Festa gonbidatuak", aski diferentea.

Diferentea arrazoi zirkunstantzialengatik. “Festa gonbidatuak” Patricia Highsmith-en maitale baten memoria-liburua irakurtzen ari nintzela otu zitzaidan. Liburu horretan autoreak Highsmith-ekin bizi izandako bi urte deskribatzen ditu, Pensilvaniako herrixka urrun batera bizitzera joan zirenekoak. Beraz, ipuina ere Pensilvanian kokatuta dago, 60ko hamarkadaren hasieran, baina ez naiz gehiegi gelditzen garai eta leku hori deskribatzen. Azken buruan, pertsonaiak eta haien arteko harremanak direlako funtsa. Kasu honetan, beste ipuinetan bezala, harreman asimetriko samar bat, konplikatua, interesgarria.