Kalamuatik Txargainera

Matrail-hagin batean arazoak izan ditut, eta nahi baino gehiagotan joan behar izan dut dentistarenera. Azkenerako, hagina salbatu ezinda, erauzi eta inplante bat jarri behar didate. Mindua dut oia, are minduago poltsikoa. Prozesu luzea da, faktura bezainbestekoa, eta eman didaten hurrengo hitzordua datorren urteko otsailerako izan da. 2019ko otsaila! Baina noiz da hori? Non egongo ote naiz? Zenbat gauza gerta litezke epe horretan?

Lehengo batean, batek aitatu zidan inauterietarako kuadrillako mozorroa erabakia zutela. Aratusteak! Lekutan daude, barren! Haginlariarekin dudan ordua baino urrunago! Gero, beste batek kontatu zidan eurak Gabonetan hasten zirela prestatzen udako oporrak! Eta oraintsu jakin dut lagun batzuk badabiltzala datorren udazkenean egingo duten asteburu-pasa kontratatzen! Gure amamak horri guztiorri “gauzei aurrea hartzea” esaten zion, prebenitzea!

Supermerkatu jabe batzuek ere gauzei aurrea hartzen diete, eta urri hasierarako jartzen dituzte Gabonetako turroiak eta enparauak. Orduan oraindik sandaliatan ibiltzen garenok begiak talo eginda geratzen gara produktu horiek ikusita. “Zelan izan liteke, hilabete luze bi geratzen dira-eta?”. Urtero harridura bera, beharbada, guk ez dugulako horren premiarik ikusten. Ze nezesidade Eguberriak aurreratzeko?

Gabonak baino urrunago daude, ordea, maiatz bueltako udal eta foru hauteskundeak, baina dagoeneko kanpaina betean murgildu dira alderdiak. Horiek bai direla espezialistak botazioei gaina hartzen. Gurean, daborduko alderdi bi ahalegindu dira saltzen txarto amaitutako ospitale bat, lehendakari izandako trenzale batek mitin baten inspirazio une bat eduki eta agindu zuena. Kromo truke baten ostean, hementxe daukagu (Eibarren) trafiko handiko errepide biren artean egin duten erietxea, momentuz osasun-etxe handi bat baino ez dena. Mugitu kontsultak beste leku batzuetatik, ospitalea hornitzen dugulakoan. Fantastikoa!

Beste alde batetik, aurrea hartzeko lasterketa horretan, psikoanalista bihurtu zaizkigu Gipuzkoako diputazioko publizistak, “Gipuzkoa gehiago, konplexu gutxiago” aldarrikatzen baitute. Ez dakit “Gipuzkoa gehiago” esanda zer proposatu nahi diguten: Ermua, Hendaia, Aramaio eta Leitza okupatu nahi ote dituzten, herri horiek geureganatuta txikitasun konplexua desagertuko zaigulakoan. Kolonizatu eta handitu Gipuzkoa. Auskalo. Baliteke New Guipuscoa bat aldarrikatu gura izatea Nevadan, beste Gipuzkoa bat gehiago egon dadin munduan. Edozer izan liteke, inoiz ez dago jakiterik batzuek zer duten buruan jira-bueltaka; prebenitu, badaezpada ere!

Aurrea hartze horretan, agintari askok Olentzerori gutuna idazten diharduen ume bat ematen dute: eskutitzean ondo portatu dela adierazi, obra pila bat inauguratu, argazki askotan agertu, eta ez-dakit-zenbat aurresku adi-adi ikusi dituztela adierazi. Trukean, Olentzeroren lau arroako zahagia ardoz hornituta barik, boto-kutxak euren alde beteta ekarriko dizkioten ustean, besaulkia ipurdipean itsatsita jarraitzeko.

Aurrea hartzea biharkoan begia jarrita, atzokoa mantentzeko. Gain hartzea, gainean segitzeko. Burua biharkoan, ipurdia atzokoan. Orainean, inoiz ez, aurrea hartuta ezinezkoa delako.

Gipuzkoako Hitzan

Pasa den igande goizean, irratia piztu eta Behobia-Donostia lasterketako kide batzuen elkarrizketa entzun nuen. Hara —pentsatu nuen neure kautan—, amaitu denez, ez dut gehiago entzun behar izango. Baina oker nenbilen, elkarrizketak amaitu ostean, saioa agurtu, eta futbol partida bat emateari ekin zioten. Informatiboa ere aurreratu zuten zertxobait, inork minuturik galdu ez zezan, badaezpada ere!

Kirola jaun eta jabe. Futbola, batez ere. Eta, batik bat, jaun, gizonena eskaintzen delako, oro har. Neguan. Udan, estropadak beste ezeren gainetik. Hori bai, gizon eta emakumeenak. Eskerrak. Neguan, astean zehar, ordea, gizonezkoen futboleko Lehen Mailako euskal talderen batek partida jokatzen badu (eta lau talde dira!), jokatzen duten orduan jokatzen dutela, betiko programazio osoa, kanpora. Ondotxo dakite hori Nekane Peñagarikanok eta Arantxa Iturbek, Arratsean saioko gidariek, Euskadi Irratia + izeneko web zerbitzura desplazatzen baitituzte. Futbola izan zitekeen mugitutakoa, ezta?

Hori Euskadi Irratian. Pentsatzen dut Radio Euskadin antzera izango dela. Baina zer gertatzen da ETBn? Portaera desberdina dute Euskal Telebistako kate biek. Kirol emanaldi guztiak ETB1en egiten dituzte, ez dago bakarra ere ETB2n. Beraz, kirol zama guztia euskarazko katean kargatzen dute. Gainera, ezin da ahaztu, asteburuetako ia emisio guztia kirolek betetzen dutela. Ostiral gauetatik, igande gauetara. Saio gutxi daude kirolari eskaini bakoak: meza, Oholtzan eta informatiboak. Horiek salbuetsita daude, ordutegi horretan ez dagoelako probarik. Nahiko nuke ikusi, bestela, kateko arduradunek noren alde egingo luketen: meza ala kirola.

Beraz, asteburuetan kirol telebista bihurtzen da ETB1. Berdin da zer eman. Ez du axola pilota partida zahar bat den, edo futbolean kadeteek jokatzen duten. Kontua da kirola ematea. Eta diot nik, hain ezinbestekoa bada futbola jartzea larunbat arratsaldeetan, zergatik ez dute ematen Lehen Mailako emakumeen partidarik? Behintzat, berdintasunaren alde egingo luke telebista publikoak. Era berean, emanaldietako batzuk ETB2n eskaini beharko lirateke, baina euskaraz, jakina. Horrela ere, euskarara erakarriko lukete inoiz ETB1 isiotu ez duen jendea, eta euskaldunoi espazioa eskainiko ligukete bestelako programazio bat izateko, premia gorria daukagu-eta.

Askotan, egia da saiook betegarri lanak egiten dituztela. Beste batzuetan, ostera, kirolzaleen gozamenerako ere izango dira, ez diot ezetzik. Baina ez du sustatzen eta bultzatzen benetako kirola. Espektakulua baino ez du indartzen emanaldi uholde horrek. Produktua, merkatua eta negozioa, besterik ez. Izan ere, bultzatzekotan, norgehiagoka eta lehia bultzatzen ditu, eta euskaldunon arteko ezinikusia eta probintziakeria. Hori guztia batzuen mesedetarako.

Nire ustez, kirola egitea sustatu beharko litzateke. Eta askotariko kirola, pilotarekin eta futbolarekin orekatze aldera, ehunka modu daudelako gorputzari eragiteko. Era berean, sedentarioak garenok ipurdia mugitzera animatuko gaituen zerbait ere eman behar luketelakoan nago. Ez dut esango aerobika, gure nerabezaroan Eva Nasarrek TVEn egiten zuen bezala, baina bai zeozer aulkitik altxatu gaitezen. Horrela ere zerbitzu publikoa egiten da eta.

Gipuzkoako Hitzan

Azaro estreinatu berri honek nobedade handia ekarriko digu amaiera aldera. Euskaraldiari ekingo diogu hilaren 23tik abenduaren 3ra arte. Lehenengoz, euskara elkarteek Euskal Herri osoko erakundeen laguntzarekin martxan jarri dute plangintza erraldoia. Helburua, euskaldunak aktibatzea eta elkarrizketa mistoei ere bultzada ematea. Ahobizi eta Belarriprest izango gara. Ahobiziok nonahi euskaraz egiteko konpromisoa hartu dugu, Belarriprestek ulertzeko gai direla adierazi eta eurekin euskaraz egitera gonbidatuko gaituzte. Lotsabako denok, behar den moduan. Amaitu dira aitzakiak euskaraz ez egiteko, akabo “ez didate ulertuko”, ahaztu erantzun txarrak, “háblame en cristiano” tipokoak. Harro eta ahaldunduta kalean ibiltzeko sasoia izango da.

Euskaraldiari ariketa soziala ere deitu diote. Ez dakit izendapen hori gogoko dudan; izan ere, hala bataiatzeak beste gauza bat dakarkit burura: Gran Hermano (Big Brother) saioa. Lehenengo sasoiari hasiera ematerakoan ere esperimentu soziologikotzat har genezan nahi izan zuten, garrantzi pixka bat emate aldera. Baina, benetan, telebista programa hutsa zen, reallity show-a, alegia. Euskaraldia, ostera, ariketa hutsa baino gehiago da, aktibazio eta akuilu denondako, reallity show-tik gutxi dauka ariketa honek.

Aktibazio horrek mihiak dantzan eta belarriak adi ipiniko dizkigu, eta horri bikain deritzot. Baina behin abian jarrita, euskaren antiojoak jantzita, beste gauza batzuetan ere arreta ipini beharko genukeela uste dut. Eta Rikardo Arregi kazetaritza sarietan Martxelo Otamendik eta Luistxo Fernandezek asmatu zituzten Irakurgogo eta Idazpetral hizkera euskaraldianoan (Martxelok dixit). Nik ordurako beste bi neuzkan buruan proposatzeko: begiprest eta klikbizi.

Imanol Epelde blogari eta youtuber zarauztarraren azken bideoan argi azaltzen du 750.000 euskaldun ei garela, baina 40.000k baino ez ditugula kontsumitzen euskaraz prentsa, diskoak eta liburuak. Beste 33.000k prentsa eta liburu bi irakurtzen dituzte gure hizkuntzan. Eta 116.000k liburu bakarra irakurtzen dute. Guztira ez gara 200.000ra ailegatzen. Non daude, hortaz, falta diren 500.000k?

Horregatik, Ahobizi denak baina euskaraz irakurtzen ez duenak egin beharko luke esfortzu bat euskaraz leitzeko. Hain zuzen, horri Begiprest deitu diot nik; Belarriprest-a bada euskaraz egiteko oihura ez duena, baina ulertzeko gai dena, Begiprest-ak ere ez du irakurtzeko ohiturarik, baina esfortzu pixka batekin lor lezake.

Beste alde batetik, Klikbizi ere bihurtu behar genuke. Bai, hau ere asmatu egin dut. Erraz azaltzeko moduko kontzeptua da: nonahi eta noiznahi eskura dauzkagun aparatu elektronikoak euskaraz erabiltzea da Klikbizi. Askotan erdaraz ditugu konfiguratuta, axolagabe jokatzen dugu. Sarritan, egia da ez dagoela euskaraz jartzeko aukerarik. Baina beste batzuetan utzikeria ere bada, erraz-erraza delako euskara gaitzea. Ez dugu ahaztu behar zelako garrantzia duen gure gailu guztietan euskara erabiltzeak. Izan ere, zenbat eta gehiago erabili gure hizkuntza, orduan eta gehiago hartuko gaituzte kontuan tresna, aplikazio, programa eta abarren garatzaileek. Ezinbestekoa da, esate baterako, bilaketak euskaraz egitea. Horregatik, hain zuzen, izan beharko ginateke Klikbizi.

Ahobizi, Belarriprest, Begiprest edota Klikbizi. Euskaraldia edonon dagoelako.

Gipuzkoako Hitzan

"Hau dek, hau dek umoria. Kontsolatzeko, kontsolatzeko euskaldun jendea!”. Halaxe amaitzen da euskal kantu ezagunenetakoa, umoreari erreferentzia eginda, kalean gora eta behera ibili ondoren. Denok irribarrea ahoan abesten dugu bukaera hori, parranda giroan kantatuz gero, behintzat.

Umorea hain gauza inportantea da, non euskaldun jende guztia kontsolatzeko balioko duen. Egia esatera, ez zait inoiz argi geratu kontsolamendu beharrean geunden euskaradunok, ala kontsolatzeko jenderik onena euskaldunak ote garen. Ez dakit. Kontua da umorea aitatzen dela abestian, umore ona eta dibertimentua.

Euskarazko abesti tradizionala izateak asko pozten nau; izan ere, askotan leporatu izan digute euskaldunoi serioak eta umore bakoak garela, barrerik egiten ez dugula. Egia da kalean betozko gehiago ikusten direla irribarreak baino, eta etengabe haserre eta muturtuta gaudela leporatzen digute, batez ere espainiarrek. Ez da gezurra motibo gutxi izan dugula barre egiteko; hala eta guztiz ere, irria beti egon da presente geurean. Esango nuke gu ezagutu barik egiten dutela berba, azalekoarekin baino ez direla geratzen, topiko eta estereotipoetan, alegia.

Kontuan hartzen baditugu guri buruz egindako umorezko film biak, grazia zipitzik ere ez dutela esan nezake. Espainiarrek Ocho apellidos vascos eta frantziarrek Mission Pays Basque egin dituzte. Barrea eragin beharrean, harridura eta espantua baino ez didate sortu. Aitortu behar dut bakarra ere ez dudala osorik ikusi. Ezin. Espainiarrak haserrea piztu zidan, eta frantziarrak… zer esan frantziarraz? Begiak talo eginda laga ninduen, nolabait esatearren. Euskal Herri kontinental desberdinak ezagutu ditugu film egileak eta nik, itzela begitandu zitzaidan. Norbaitek esango du pelikulak egin zituztenek karikaturizatu egiten dutela gure izaera. Baina karikaturek pertsonek duten ageriko ezaugarri bat hartu, nabarmendu eta esajeratu egiten dute. Zer gertatzen da, baina, ezaugarri nabarmendu hori existitzen ez denean? Edo ezaugarri hori bihurritu eta manipulatu egiten denean? Ez dela karikatura, fikzioa baizik.

Baina jo dezagun film horietan agertutako estereotipoak benetakoak direla; beste batek egindako ustezko umore horrek grazia egin behar digu? Gustuko izan behar dugu? Pelikulek barrea eragin ezean, umore gabekoak gara? Ozpindu kuadrilla? Hori esaten digute, azken baten, geure buruari irri egin behar diogula jaurtitzen digutenean. Oso garrantzitsua omen delako hori. Baina justu kanpotik markatzen digute zeri egin behar diogun barre, eta hori ez da geure buruari egitea, beste batzuek agindutakoari obeditzea baizik. Ahalegin berezia egiten dute agindu horretan, setati samarrak dira eurek egiten ez dutena besteoi exijitzen.

Baina umoretsua izateko modu bakarra dago, ala? Denoi gauza berberek egin behar ote digute grazia? Inori esan ahal zaio zerekin barre egin? Ala bezatu nahi gaituztenek halakoak esanda barregarri laga nahi gaituzte, nabarmen denen aurrean?

Euskaraz ez dakitenez, ezin ikasi kalean gora umorez bete (eta kontsola) genezakeela euskaldun jende guztia.

Gipuzkoako Hitzan

Fernando Abanzabalegi Deportibuan ezagutu neban, Kultura kominsiñuan. Euskal Jaixa antolatzen ibili giñan luzaruan, astero-artero batzarra egiteko alkartzen giñan. Bera beti irribarretsu, lasai eta positibo. Gaiñera, gu gaztetxuak izan arren, beti adi entzutzen zittuan gure ideak, zoruak izan arren. Eta animuak emon.

Zelan ahaztu pasautako estuasunak, egindako eskursiñuak, Duzunaritzen emondako asteburua?

Persona ona, benetakua, oso-osokua. Momentu eskasetan be pazientziaz jarduten zebana. Umore onekua, lagun ikaragarrixa. Kolpe handixa izan da, ez siñistekua, estimatzen Taldian guztiori zulua eragin deskuna barruan. Bere famelixiandako itzela.

Taldian genbizenian bere ardura nagusixa egitaraua finkatzia zan, baiña lasaitzen genduan koltxoia genduala esanda (diruaz arduratzen zan!). Zeiñek deittuko detse oin Azpeittiko joalduneri?

Besarkada handixena Marines, Egoitz eta Urtziri. Baitta Abanzabalegitar guztieri be. Ez dogu ahaztuko!

Gugan egongod

Eskuko telefonoan instalatzen diren joko horietan ibiltzea gustuko dut, erlaxatu eta burua husten laguntzen didatelako. Halakoetan ibili zareten guztiok badakizue publizitateak tartekatzen dituztela, eta ikusiz gero, sariren bat ematen dutela. Segundo gutxi irauten dute iragarkiok, eta horregatik sakatzen dut play. Baina aurrekoan spot horietako batek pot eginda laga ninduen.

Sloganak gaztelaniaz hauxe zioen: “¿Quieres conocer hombres jóvenes mayores de 50 años? (Gizon gazteak ezagutu nahi dituzu, 50 urtetik gorakoak?)”. 50 urtetik gorako gizon gazteak? Ezinezkoa da hori! Adin horretara ailegatutakoan gaztaroa pasatuta dago, barren! Helduaroan bete-betean murgilduta egoten gara bizitzako edade horretan.

Anekdota horrek beste bat ekarri zidan gogora, hilabete pare bat lehenago gertatutakoa. 9 urteko ilobarekin nengoen berbetan, eta halako zeozer esango nion: “Zuek, umeok…”. Berak —adin horrek ematen duen seriotasun eta duintasunarekin— bota zidan: “Leire, ni ez naiz umea”. Begiak talo eginda galdetu nion ea zer zen orduan, eta “ni gaztea naiz” erantzun zidan. Hori entzundakoan ia-ia The Exorcist filmeko neskatilari bezala burua jira eta bira hasi zitzaidan, sinistu ezinda. “Ez, laztana, zu ez zara gaztea. Umea zara, eta ume-denboraz disfrutatu luzaroan” izan zen nire berrerantzuna.

9 urteko mutikoa eta 50 urtetik gorako gizona, biak gazte? Noiz hasi eta amaitzen da gaztaroa, orduan? 8 urterekin hasi, eta erretiroarekin amaitu? Ez dakit, bada, luzeegi irizten diot; bizitza ia osoa, horretara.

Ulertzen dut zer adierazi nahi zuen iragarkiko leloak, ez naiz hain leloa. Baina esaldia bera begitandu zitzaidan kontraesan hutsa. “Gizon gazteak” irakurriz gero 30 urte inguruko (edo gutxiagoko) mutilak datozkit burura, gazte-txartela indarrean (edota iraungi berri) dutenak, alegia. Inoiz ez ditut imajinatuko gazte epitetoarekin aurre-jubilazioa begi-bistan duten pertsonak. Badakit adjektibo hori erabilita, itxura eta sasoiari egin nahi diotela erreferentzia, jakinekoa delako adin horretan alde handia dagoela plantan. Beharbada, gaztelaniaz mayor berba erabiltzeak nahastu ninduen gehien, hitz horrek nagusi, adindun, zaharrago esan nahi duelako. Oximoron hutsa, hortaz.

Umearena ere konprenitzen dut, umetan denok hazi eta nagusi bihurtu nahi izan dugulako. Baliteke gaztetasunean baino, gure ilobak begiak eta erreferentzia aurre-nerabetasunean jarri behar izatea. Baina mutikoak eskolako txikiena ez dela adierazi nahi zidala uste dut, zentzuduna bazela, ezaguerara helduta zegoela. Egia da, adin horretakoak ez dira txikitxoak, baina umeak izaten jarraitzen dute.

Zer du gaztetasunak denok sasoi horretan egon nahi izateko? Dirutzak xahutzen dira krema antiaging-ak erosten, zimurrak disimulatzen, botox injekzioak jartzen, liftingak egiten… itxura gaztea izateko. Baina horiek guztiek gazte mantenduko ote gaituzte? Ala azaluskeria baino ez da kontua? Gainera, beti-gazte izan nahi hori ez ote da ilusio hutsa? Kalterako baino ez dela begitantzen zait: dugun edadea onartzea osasun mental eta oreka pertsonalerako onena da, ahaztu barik helduaroak ere badauzkala gauza positiboak, uste baino gehiago. Gaztaroan kateatuta geratzea ez da ganora.

50 urteko emakume gaztea ez naiz izango, beraz!

Gipuzkoako Hitzan

Mendiarte estuan eraiki zan Eibar. Errekia bera tapau bihar izan zan herrixari zabalgunia emoteko. Ez dakagu ixa tokirik ezer egitteko, batez be lauan.

Gatxa da pasiuan ibiltzia herrigunian, batez be oiñazian egitteko arazoren bat euki ezkero. Ez da erreza burpil-aulkixan mobitzia, umien kotxiekin, errekauen karruakin, taka-taka edota makuluekin. Leku falta, eta enbarazuan aldaparak, maillak, zinttarri eta zuluak. Ez da erreza, ez. Gaiñera, toki lauak urrixak diranez, bete-beteta egoten dira: banko gitxi eta kerizpe gitxiago.

Umiak eta gaztetxuak be ez dake hobeto kontua. Egixa da parke edo holako espazio bat egitten danian, udalak beti txikixak izaten dittuala buruan, eta horregaittik gune publiko hórretan zinbili-zanbuluak jartzen dirala. Ez dago txarto. Dana dala, umiak ez dake ixa lekurik beste jolas edo joko batzuetarako. Soka, baloi, bizikleta, skate, patin eta abarrekin ibiltzeko. Eta edonun hasten dira ostikoka eta bueltaka.

Hor dator alkar-bizitza arazua: oiñaz eziñian dabillenari ―ume txiki, zein nagusi― trepetxu hórrek guztiak miña (kolpiengaittik) eta (jausteko) bildurra baiño ez detsez eragitten.

Banko eta kerizpedun leku gehixago egittia izan leike konponbidia, baitta baloi eta patinendako gune espezifikuak egittia be. Danon onerako, lehenbailehen.

...eta kitton!