Kalamuatik Txargainera

Ez dakit aspaldian mediku azterketarik egin ote duzuen, baina jakingo duzue galdera pila bat egiten dutela. Niri duela gutxi tokatu zitzaidan lanekoa egitea, eta galdeketa sakona da batez ere kirolaren gainekoa: Kirolik egiten duzu? Zein? Zenbat denboraz? Zenbat bider astean? Xehetasun guztiak eman behar txintxo portatu garela adierazteko, gorputz osasuna zaintzen dugula esateko. Gainera, normala iruditzen zaigu hala izatea. Amaitutakoan, ostera, buru eta adimen osasunaz ezertxo ere ez zidatela galdetu ohartu nintzen. Ez zidaten itaundu ea zenbat liburu irakurtzen ditudan hilean, eta zein motatakoak. Ezta noiz izan zen kontzertu batera joandako azken aldia ere, edo antzerkira, edo museo batera… Mens sana in corpore sano aldarrikatzen dute, baina ez dakit, bada. Corpore sano bultzatzen da, baina mens sana?

Kultura kontsumitzea (ai, zein gutxi gustatzen zaidan berba hori!) adimenerako erregaia da, mens horrendako. Eta kontsumitu jarri dudan lekuan gozatu eta disfrutatu jarri behar nuen. Halere, esango nuke, gure gizartean ez dela horrela ikusten, eta entretenimendutzat hartzen duela gure herrikideen zati handi batek. Bestela ez da ulertzen lokal txikiei urtean hamabi ekitaldiko muga jartzea. Arteak Irekik egindako lanaren ondorioz, erretiratu dute proposamen hori, eskerrak! Izan ere, formatu txikiko emanaldi horiek ezinbestekoak dira oinarrizko kulturarentzat, hasiberriek esperientzia hartzeko, publikoak proposamen berriak ezagutzeko… Era berean, jendeak ikuskizunekin topo egitean, ohitura sortzen da, eta bizitzaren parte bihurtu. Zelako gozatua den taberna batera joatea eta antzerkitxoa edota zuzeneko musika izatea! Ez da nahikoa Bruce Springsteen entzutera joatea, edo Berri Txarrak-en azken kontzerturako sarrera lortzea, edo La Pollak bi egunetan BEC betetzea; baina ikuskizun txikiekin zer gertatzen da?

Debako Arte Eskola ere itxi dute. Oteizak sortu zuen 70eko hamarkada hasieran, eta eskulangintzako ofizioen transmisioaz arduratu da azken urteotan. ‘Eskulana ez da artea’ esango didazue, ‘ez da kultura’. Baina profesional barik nola egin ezer?

Kontua da inori ez diotela ardura musikak, antzerkiak, dantzak, literaturak, arte plastikoek… Edergarritzat dauzkate gizarteko arlo askotakoek. Gainera, Euskal Herrian lan produktiboa, esfortzua baino ez da preziatzen, langilea izatea. Musika eta beste arteak, ostera, distrakzioak dira, egonean dagoen jendearen kontuak.

Gurea ez da herri kultua, edo kultuarekiko atxikimendu berezia duena. Sufritzea baloratzen da gurean, kirol balentriak egitea, lanaren ideiarekin lotuta doalako. Kultura behar izanez gero, nahikoa dugu tabernen kulturarekin: jan eta edan.

Euskal burgesia ere ez da izan oso letrazalea, edo mezenasa beste kultura batzuetan bezala. Are gutxiago euskaraz.

Hemen estudiatzen dugu, bai. Oso barneratua dugu formakuntza ona behar dugula, baina betiere lan hobea izateko, titulua edukitzeko. ‘Ikasi euskara’, ‘ikasi ingelesa’ esaten digute, baina beti papera lortzeko, ez beste ezertarako. Inoiz ez digute aholkatu hizkuntzak ikasteko beste bizimodu bat, beste kultura bat ezagutzeko, beti esfortzua diruarekin lotuta.

Irauli beharko dugu panorama, ezta? Hartu liburu bat, joan antzerkira, entzun musika, bisitatu erakusketa bat… Osasunak eskertuko dizu!

Gipuzkoako Hitzan

Ondo gogoan dut lehenengo aldi hura, ez zait inoiz ahaztuko. 15-16 urte izango nituen eta uda zen; beraz, Deban nengoen, Maxi tabernan (bai, La Maxi-n, orduan erdi galarazita geneukan tabernazuloan, galbidera eroango gintuelakoan). Bertan geunden Beatriz eta biok nagusi plantak egiten gure muztioen aurrean. Beste arratsalde luze bat hitz-aspertuan asperraldia astintzeko. Bat-batean, belarriak ernatu eta zorroztu zitzaizkidan, eta “euskaraz dabil kantuan” bota nion lagunari (gaztelaniaz). Bai, nire bizitzan estreinakoz entzun nuen Hertzainak musika taldea, nerabezaroko udako arratsalde alfer baten.

Shock moduko bat izan zen, inarrosi egin ninduena. Sinistezina egin zitzaidan euskaraz entzutea musika hura, ordura arte modan zegoena ingelesez edo gaztelaniaz zelako. Egia da Itoiz taldeak ibilbide oparoa zuela, eta euskaraz argitaratu zituela gerora himno bihurtuko zirenak, eta, gainera, taberna askotan entzuten zela. Baina punkagoa zen musika, edo hobeto esanda, orduan puri-purian zegoen musika ez zen gure hizkuntzan egiten. Edo, behintzat, ez zitzaigun ailegatzen, askorendako tabernak zirelako geneukan iturri nagusia taldeak ezagutzeko.

Orduan etorri zen boom izugarri hura. Euskal Rock Erradikalaren sasoiak ziren, eta euskaraz kantatzea oso modernoa eta apurtzailea bihurtu zen garai hartan. Gaztelaniaz asko sortzen bazen ere, euskarazkoa ez zen kuota soila. Ez dok Amairu iraultza izan zen moduan 60-70eko hamarkadan, 80koan beste koska bat estutu zitzaion hariari, eta estilo uholde bat etorri zen: trikipunka, reggaea, ska, heavya, elektronikoa, hip hopa… euskaraz. Naturala eta iraultzailea zen, aldi berean.

Egunotan bete du Hertzainak taldeak 35 urte, ia bizitza erdi bat, eta ezin burutik kendu zer ekarri zigun, zer esanahi izan zuen guretako eta ondorengo belaunaldiendako. Eta orduko gazteok deskubritu genuen arren gure hizkuntzan edozein musika mota egin zitekeela, badirudi oraingoei ezinezkoa zaiela. Izan ere, oraintsu talde berri bateko (ez nuen gogoan hartu izena, barkatu) kide bati entzun nionean euskaraz ez zutela kantatzen ez zelako musika estilo batzuendako egokia, begiak talo eginda eta bihotza minduta geratu nintzen. Ezjakintasuna ausarta dela pentsatu nuen, eta, agian, kemena falta zitzaiela, edota gogoa, euskaraz sortzeko. Izpiritu eza ere egotz niezaioke, edo benetan aitortu euskara ez dagoela modan, ez dela cool-a. Ai, amatxo, zelako mina!

Bestalde, kontu kurioso bat ere gertatzen da, eta adierazitakoarekin kontraesanean dagoela ematen du. Hiru hamarkada baino gehiago pasatu dira, eta segitzen dugu txosnetan orduko musika entzuten. Ezer gutxi aldatu da gure panoraman, antza denez. Txarrena da sasoi honi ere ondo baino hobeto egokitzen zaiola mezua. Bai kezkagarria dela. Baina non dago arazoaren gakoa? Ez da musika berririk sortzen, ala? Edo baliteke heldu nostalgikoen kontu bat izatea, “gurea, bai ona” esanez bezala gabiltzala? Oraingo gazteek ez dute ganorarik? Hutseratu egin ote ditugu?

Zer, inork ez dio ekingo reggaetona euskaraz egiteari? Baliteke hori izatea gure salbazioa, eta 35 urte barru norbaitek kontatzea euskaraz nola gogoratzen duen bere lehen aldi hura…

Gipuzkoako Hitzan

Beti eman didate atentzioa zenbait komunikabidek eta politikarik erabiltzen dituzten berba eta esamoldeek. Hitz egiteko modu horietan guztietan, bi nabarmenduko nituzke: gure baserritarrak eta gure arrantzaleak. Gure. Posesiboa erabiltzea ofizio batzuekin. Euskaraz zein gaztelaniaz gertatzen da hori, gainera. Zenbatetan ez ote dugun entzun eta irakurri nuestros baserritarras, nuestros arrantzales, horrela, gordin-gordinik, euskarazko hitzekin. Baina gure irakasleak, gure igeltseroak entzun duzue inoiz? Inork ez ditu beste lanbide batzuk horrela aitatzen. Gure forjariak ere ez, nahiz eta forjariek geure fabrika kantatzen zuten; hori bai, sua emateko: “Ez badigu ematen arrazoia guri, ez badigu ematen behar legez ongi, su emango diogu geure fabrikari, eta nagusiaren etxe guztiari”.

Zergatik ote gureago arrantzaleak forjariak baino? Zein arrazoi misteriotsu dago horren atzean? Euskaldunon esentziak gordetzen ote dituzte ofizio bi horiek? Ala euskal imajinario horretako gizon (beti baitira gizonak) arketipikoa da arrantzalea zein baserritarra? Joanes artzaina bezalakoak izan behar dute, horratik, Txomin Agirreren Garoa eleberrikoaren deskripziokoak ote dira guztiak? “Ura zan gizona, ura! Zazpi oin ta erdi bai luze, makal zugatzaren irudira zuzen, pagorik lodiena baizen zabal, arte gogorra bezela trinko, gorosti ezearen antzera zimel”. Gogorra, sendoa eta indartsua, gizon eredugarria.

Baina gure arrantzaleek euskal imajinario horretako esentzia gutxi dituzte oraintxe. Gogorrak, sendoak eta indartsuak dira, bai, baina horietako hainbat beltzak eta musulmanak dira, eta askok ez dakite euskararik. Senegaldarrak dira, gurera lanera etorritakoak. Hori jakinda, gure deituko diete politikari eta komunikabide horiek beroriek? Ez. Baina gureak dira woloferaz mintzo diren horiek, besteak bezainbeste.

Bestalde, gure arrantzaleek gure arrainak harrapatzen ote dituzte? Ez, bada. Egunotan, Europako Batasunak Marokorekin zuen arrantza akordioa berriztu egin du gureek han jarduteko. Hori gutxi balitz, itunak Mendebaldeko Saharako urak ere hartzen ditu barne, Marokok 1975ean okupatu zuelako lurraldea, eta, jakina, dagokion itsaso zatia ere bai. Ilegalki okupatu, eta ilegalki sinatu Marokok eta Europako Batasunak. Iazko urtarrilean Europako Batasuneko Justizia Auzitegiak aurretik adostutako arrantza akordioa baliorik gabe utzi baitzuen, Mendebaldeko Saharako urak ere hartzen zituelako. Alferrik dabil auzitegia, baina, urtebetera berritu egin dutelako hitzarmena.

Otsailaren 27an 42 urte bete ziren Saharako Arabiar Errepublika Demokratikoa aldarrikatu zuela Fronte Polisarioak duen lurralde liberatuan. Baina milaka saharar bizi dira Aljeriako Tindufeko errefuxiatu kanpamentuan, basamortuaren lekurik gogorrenean, hamadan. Beste batzuk, ordea, erbestean daude eta apatridak dira. Beste guztiak Marokok okupatutako Saharan, errepresioa eta bortxakeria jasaten.

Bitartean, gure supermerkatuetan errefuxiatu sahararren aldeko produktu bilketa egin da, eta euskal eurodiputatu bat abstenitu egin da akordioa berrizteko bozketan…

Justizia pikutara bidali dute, sahararrak abandonatu dituzte gure arrantzaren mesedetan. Denak balio ote du Europako Batasunean?

Gipuzkoako Hitzan

Honezkero jakingo duzue Nazio Batuen Erakundeak (NBE), Unicefek, Nazio Batuen Elikadura eta Nekazaritza Erakundeak (FAO) eta enparauek urte bakoitza kausa noble edo kolektibo ahul bati eskaintzen diotela. Esloganak eta berba polit asko isurtzen dituzte erakunde horietako goi karguek; egin edo konpondu, ordea, ezer gutxi egiten dela usten dut nik.

2019a Hizkuntza Indigenen Nazioarteko urtea izendatu du Unescok. Zer da hizkuntza indigena, baina? Wikipediak hala definitzen du indigena hitza: “Indigenak edo herri indigenak estatu modernoak sortu eta muga politikoak ezarri baino lehen, lurralde batean bizi ziren herriei deritze. Horretaz gainera, herri indigenek beste zenbait ezaugarri ere badituzte (…) Herri indigenak berak bere burua talde kultural bereizi moduan ikustea eta inguruko herriek ere izaera berezi hori onartzea, hizkuntza eta egitura sozial eta politiko bereziak izatea, ekoizpen-modu nagusiari (kapitalismoari, kasu) jarraitzen ez dioten ekonomia izatea eta ingurumen naturalarekiko atxikimendu tradizional bat izatea. Indigena izendapenaz gainera, ohikoa da herri horiei eta herri horietako kideei aborigen, natibo, autoktono edo besterik gabe bertakoa deitzea”.

Ez dakit gu indigena, aborigen, autoktono, bertako edo zer garen, baina estatu modernoek mugak ezarri dizkigute gainean; ia beste guztiak betetzen ditugula esango nuke, baina. Hori bai, gure ekoizpen moduak oso-oso kapitalistak dira, eta geure burua oso ekologista eta naturaren maitale ikusten badugu ere, latza da ingurumenari egiten diogun kaltea. Beraz, esango nuke euskaldunoi badagokigula pixka bat urte hau, gureak hizkuntza indigenatik baduelako.

Ba ei dagokigu, baina nago gure agintari askori izendatze horrek ez diela grazia handirik egingo, indigena eta kosmopolita izaerak bateratu ezin direlakoan. Uste dut, horregatik, instituzioetatik ez dutela ezer egingo aurten gure hizkuntzari gorazarre egiteko. Tira, gorazarre beharrean, hobeto indarra eta presioa egingo balute. Adibidez, Twitterren. Eguneraketa berriarekin euskara desagertu egin da webgunetik. Hainbeste kostatu zen euskaraz jartzea! Orain zer, berriro ere aldarrikapena egin behar erabiltzaileok? Oso etsigarria da.

Baina agintariek zelan egingo dute bultza euskara kontuetan, Eusko Legebiltzarrean euskara hutsez aurkeztutako lege proposamena ez badu tramiterako onartu Legebiltzarreko Mahaiak? Edota Ertzaintzari euskaraz hitz egiteagatik mozal legea aplikatu badio Segurtasun Sailak, baita Argia-ko kazetariari ere, gertatu zenaz informatzeagatik? Eta ez da ezer gertatu; eta, hori, Euskaraldiaren osteko klimaxean egonda…

Argia-n bertan, duela gutxi, Mikel Soto Txalapartako editore ohiari elkarrizketa ezin interesgarriagoa egin diote. Hala dio Sotok: “Nik esango nuke baxu gaudela [euskaldunok], zentzu guztietan, eta kulturan eta literaturan ere bai. Beharbada, normala da, pasatu dugu zerbait oso gogorra, eta gero gelditu gara oso une arraroan”. Ezin adosago. Plaentxiarrek (Soraluzekoek) esaten duten moduan tótal bájauta gare. Indar barik, eta bertan gozo, zilborrari begira, hustuta gaudelako, energia faltan.

Itxura baten, gizonak daude makalen, Euskaraldian ere hiru partaidetik bi emakumeak izan baikara. Zer gertatzen zaie gizonezkoei? Abailduago daude? Indigenago ote gara andrazkoak?

Altxa gaitezen, generoak genero, hizkuntza indigenen alde!

Gipuzkoako Hitzan

"Emaidazu eskua, ta hau gertatu zeneko lekura eramango zaitut./ Baina zuk nahiago/ dena ederki ikustea begiak itxita./ Zin egidazu ez dela berriz gertatuko,/ baina soilik ezpainak mugitzen dituzu, ezta?/ Utzidazu esaten lekukoek ez dutela beti berdin ikusten./ Orain ez dago ilusio faltsurik./ Zure itxaropenak zoroen solas pausa./ Zerraldoa bahitua izan da kalean denen aurrean,/ eta zu mutu zaude orain. / Zeinek ulertuko du?/ nagitsuak isilik jarraituko dira./ Zeinek pagatuko du/ inozentzi galduaren prezioa?”.

Hertzainak taldearen kantu hau nahiko kriptikoa iruditu izan zait beti. Edo, beharbada, interpretazio askorako ematen zuela, bakoitzak nahi zuena ulertzeko modukoa zela, alegia. Nahi ala nahi ez, ilun geratu zitzaien letra, ia-ia Hau dena aldatu nahi nuke diskoan sartzekoa bezalakoa.

Abesti zaharra bada ere, egunotan behin eta berriro etorri zait burura Ez dago ilusio faltsurik, eta oraingoan beste zentzu bat hartu diet hitzei. Argiago ikusi dut mezua, ilusio faltsuak eskaini, eta kea saltzen dutenen aurrean, morboaren trafikatzaile krudelak parez pare ikusita.

Sarritan, nahiago izaten dugu dena ederki ikustea begiak itxita, edo albo batera begiratuta. Gure ahoa ez da gai esateko ez dela berriz gertatuko, eta soilik ezpainak mugitzen ditugu, keinu hutsal baten gisa. Lekukoek, ostera, dena dakusate, eta ez dute ikusten gure plantek ezkutatu nahi dutena.

Itxaropena zoroen solas pausa da. Esperantza, ahateak bezala onil baten bidez, galkatutako munstro bat, ahalik eta azkarren gizentzeko, interes ekonomiko eta mediatikoen mesedetan. Eta zerraldoa kalean denen aurrean bahitu dute kamerek, esatariek. Ilusio faltsuen elikatzaileak mutu geratu dira orain, ezin azalduta euren motibazioa.

Gainera, inork ezingo du ulertu; hala ere, nagitsuek isilik jarraituko dute, ezkutuko negozioak azaldu ezinean. Eta zeinek pagatuko du, orain, inozentzia galduaren prezioa? Ezin, inozentzia ezin delako ordaindu diruz.

Kriptikoki moldatu dut kantua, nire interesetara; izan ere, abestia luzetxoagoa da, baina falta den zatiak ez dit balio adierazi nahi dudana azaltzeko, beste norbaiten berbak behar ditudalako sentitzen dudana espresatzeko, inoiz ez dudalako ulertuko ilusioa eta esperantza artifizialki puztea jakinda beste bati ilusio faltsuak eraikitzen dihardugula.

Are gutxiago, sufritzen ari den jendeari, zalantzan murgilduta, tragediaren ertzean. Bai, Malagan zuloan jausitako umeaz eta haren familiaz ari naiz. Sendiari bizirik egon zitekeela esan, eta esperantza zentzugabe —eta faltsuki— handitu. Komunikabideek ere euren negoziorako ilusio faltsuak hedatu zituzten. Zulo ondoan zeuden arduradun politikoek ere itxaropena hauspotu zuten; beharbada, egiten ari ziren erreskate erraldoia zuritze aldera.

Mutikotxo baten desgraziaren lepotik, moral bako jende-moduak etekina ateratzeko aprobetxatu du, itxaropenak itxaropen. Espainiaren batasuneko aldarriak jaurtitzeko, jainkoaren eta erlijioaren apologia egiteko probestu dute abagunea. Sarraskijale madarikatuak dira horiek, inoren samina (beti besteren batena, jakina) erabiliz interes baten zerbitzura. Higuina eta nazka, enpagua eta narda infinituak.

Gure itxaropena zoroen solas pausa.

Gipuzkoako Hitzan

Baiña etxeko buzoia zabaldutakuan, gaixari beste buelta bat emon detsat, jaso dodan alkatiaren partiduaren propagandia adar jotze hutsa begittandu jatalako.

Merkatu plaziaren kontuak hamaika urte pasatxo daroiaz gure artian. Hamaika urte porrotik porrot. Frankismoko presuak egindako eraikiña bai ala bai bota bihar, porlanaren erresuman bizi garalako, eta megaproiektu bat (orubian kabidu be egitten ez zana) eraiki, marka komertzial handien mesedetan, denda txikixen kaltetan.

Horretarako guztiorretarako, merke saldu zan terrenua. Danon ondaria esku pribatuetara pasau. Bittartian, eraikitzailliak errekia jo, eta udalak orubia erosi bihar. Atzera be dirua galdu.

Krisi betian, zentzunik be ez zekanez, auzokidieri galdetu zetsen ia proiektuakin zer egin. Jakiña, auzokuak espaziuak bihar zirala esan zeben. Udalak eurenari eutsi arren, gerora ukatu egin, eta megaproiektua ahaztu zeban.

Lizitaziñua etorri zan, eta bazirudixan zeozerk urtengo zebala txolopote horretatik. Baiña ixa Australiaraiño zulatu ostian, Oteizaren hutsa geratu jaku, eta ez orixotarraren eskultura urdiña! Ez daka dirurik lizitautako enpresiak, eta diru gehixago eskatu! Obrak geldirik, eta udalak kendu lizitaziñua.

!? ikurrak bentanetan agertu, eta arrapataka, magia! Apirillian barriro be obrak hasiko ei dira, alkatiak bere partiduko propagandan azaldu deskun arabera. Kasualidadia, elekziñuen aurreko hillian! Zertan egon dira oin arte?
Desastre galanta, hamarkada bateko abandonua, eta hausteskunde aurretik ustezko konponbidia. Beti bardin ibilli bihar ete dira? Kokoteraiño!

...eta kitto!-n

Laurogeiko hamarkadaren amaieran oso famatua egin zen Gabinete Caligari talde espainiarraren Al calor en un bar kantua. Parrandetan abestu ez ezik, dantzarako motiboa ematen zuen, gainera. Abestiaren leloa ahots betez kantatzen genuen, eta hala zioen: Bares, qué lugares tan gratos para conversar. No hay como el calor del amor en un bar (Tabernak, zelako leku atseginak solaserako. Maitasunaren beroa taberna baten baino gauza hoberik ez dago).

Niri neuri letra zati horrek zirrara bitxi bat sortzen didala aitortzen dut. Oso bisuala egiten zait, eta ia film baten bezala ikus nezake neguko hotzetan, taberna atsegin bateko barra bazter baten maitearekin izandako berbaldi goxo eta konplizea; non mundua edaritegi horretako txoko horretara mugatzen den, unibertsoa finitua, kutunaren begietan amaitzen delako; non begiek ahoek baino gehiago adierazten duten… Bai, hori guztiori datorkit burura kantua entzutean!

Oso iradokitzailea da ahapaldi hori, ostatuetako giroak eragindakoa, hain zuzen. Tabernetan hazi gara, eta tabernetan eman dugu gure bizitzaren zati handi bat. Tabarniakoak ez, baina tabernakoak bagara ia guztiok gurean. Onerako zein txarrerako, gure bizimoduaren ikurretako bat da. Ni ere tabernazalea naiz, abestiak dioen legez, leku atseginak eta ederrak direlako egoteko eta babesteko. Baina orain beste perspektiba batetik begiratzen diet establezimendu horiei. Beharbada adina izango da, edo bizitzaren momentu hau, ez dakit, baina azken boladan begitantzen zait tabernek kalean egoteko gure modua baldintzatzen dutela zeharo.

Jesarri zarete inoiz arratsalde erdian kaleko banku baten, kale erdian, ez plazan, egonean egotera? Harridura begiradak jasotzen dira, eta komentarioak: Zer, zain? Zer egiten duzu hemen?. Jendeari bitxia egiten zaio adinekoa izan barik kale erdian jarrita egotea. Baina hogei metro harantzagoko terrazan eserita izanez gero, komentarioak bestelakoak dira: Zer, kafea hartzen? Zu bai ondo!

Badago langa bat banatzen gaituena: tabernara joan litekeen pertsona, eta joan ezin dena. Gure kafetegi eta edaritegiak hemengo gazte-helduon espazioak dira, oro har. Jo dezagun parke, plaza eta kaleko bankuetara. Zein pertsona aurkitzen ditugu? Zaharrak, nerabeak eta atzerritarrak, batez ere —ez esan parkean txintxaunetan umeei begira denbora luzea ematen duzuela, urte gutxi barru tabernara joango zarete-eta—. Klase sozial eta adin arrakala itzela dago hor. Ia beti ekonomia duena oinarri, kafetegira joanez gero kontsumitu egin behar delako, jakina, eta poltsiko askok ezin dute egunero-egunero halako premiagabeko gastua jasan.

Hain dugu barneratuta tabernaren kultura, non normalizatu egiten ditugun kontu ez hain normal asko. Adibidez, espazio publikoaren pribatizazioa terraza eta mahaiekin (eragiten duen enbarazu guztiarekin hainbat espaloitatik pasatzeko orduan); edota alkoholaren kontsumo neurrigabe eta etengabea; edo edonoiz kontsumitu behar izatea zeozer, lagunekin kalean egoteko. Zeharo guretu ditugun kontuak dira, baina hausnarketa bat merezi dutenak.

Bai, eta segituko dugu tabernez gozatzen, baina agian beste begirada bat dugula, ezta?

Gipuzkoako Hitzan

Irratian Basque Label Harategiak izeneko produktu baten iragarkia nabil entzuten azken boladan. Eusko Label pean omen dagoen Euskal Okelaren saltokiak dira harategi hauek. Kalitatea goretsi nahi dute, eta halako establezimenduetan “harakin maisuak” daudela esaten zaigu spotean. Zalantza sortu zait harategi horietan ez ote dabilen emakumerik lanean, edo, beharbada, daudenak ez ote diren maila goren horretakoak, harakin laguntzaileak-edo, aprendizak akaso; aitatzen ez direnez, ezin jakin…

Egia esatera, harakin estereotipoan gizonezko indartsu eta musugorriak agintzen du. Baina estereotipoa eta errealitatea normalean ez dira bat etortzen. Horregatik, besterik egiten ez badugu ere, bada ordua imajinario hori aldatzeko, emakume harakinak ere badirela esateko, maistra harakinak ere izan litezkeela, gizonen parekoak, eta euren propagandetan ere izendatuta agertu behar direla.

Iragarkia behin eta berriro entzunda, ezin isilik geratu, eta Twitterren idatzi nuen ea Basque Label Harategi horietan ez ote zegoen emakume harakinik, denak maisuak izanda hori ematen zuelako aditzera anuntzioak. Euskaraz, behintzat, hala da. Handik gutxira, Eusko Labeletik erantzun zidaten baietz, bazeudela, baina hori zela eslogana, eta jarriko zituztela Interneten bideoak emakume harakinekin! Ajam! “Ondo hasi gaitun”, pentsatu nuen.

Erantzun egin nien (zelan ez!) horrela, aitatu barik, emakume harakin horiek baztertzen zituztela —ez dezagun ahantz irrati iragarkia zela—. Gainera, euskaraz biak aipatu behar direla ere gehitu nuen. Maistrak zirela, ez maisuak. Maisuak gizonak baino ez direla, eta iragarkia gaztelaniaz pentsatuta zegoela ere bota nien. Atzera ere erantzun zidaten, maisuak eta maistrak zeudela, eta webaren lotura jarri zidaten (gaztelaniazko lotura!). Ikaragarria! Ez zidaten batere ulertu! Berdintasun kontu bat ez ezik, hizkuntza kontu bat ere badelako, euskaraz harakin maisu-maistrak esan behar delako generikorik ez dagoelako kasu horretan, nahiz eta gaztelaniaz maestro (maskulinoa) RAEk generikotzat hartu.

Baina badugu generikoa dena desgenerizatu (barkatu asmakeria) zuenaren adibide ezagun eta argia, eta jarriko dudan eredua ez da feminista militante batena, ezta gutxiagorik ere. Denok dugu gogoan Ibarretxe lehendakari izan zenean jarri zuela modan “vascos y vascas” famatua. Ordura arte, halako diskurtsoetan gutxitan entzuna, baina gure belarrietan erraz bide egin zuena. Lopezek lehendakaritza lortutakoan, ez zuen erabili aurrekoarena, distantzia jartzeko, agian, eta “vascos” bihurtu ginen denok. Hala ere, “vascos” horrek ez gintuen emakume euskaldunok bere baitan hartzen, “vascas” ere entzun behar genuen barne geundela ulertzeko. Izan ere, hitzak tanta txinatarrak bezalakoak dira: poliki-poliki egiten dute zuloa eta ubidea.

Baina hainbesteko garrantzia du honek? Zergatik gabiltza hain tematuta aitatu beharrarekin? Zer dela eta jotzen dugu kaparrada kontu honekin? Burutik jota ote gaude? Ez, bada, izendatzen ez dena ez delako existitzen, eta aitatzen ez bagaituzte ez garelako ezer. Anjel Lertxundik Azkenaz beste liburuan dioen moduan: “Izenik ez duena, nola izango da izanaren jabe?”. Izenik eman ezean izana ukatzen zaigulako. Ikusezin bihurtzen gaitu, ahaztuta laga. Izan ez bagina bezala, maistrak ere bagarelako.

Gipuzkoako Hitzan

Txispun, txispun, txispun, amaitu da azkenean euskararen sasoia. Kitto, itzul gintezke azaroaren erdi aldean bizi genuen egoerara. Topera ibili gara euskaldunak azaroaren 23tik abenduaren 9ra. Bukatu zaigu plantak egiteko garaia, herri normal bat gareneko simulazioak game over du idatzita pantailan. Bueltatuko gara lehengora, guretik ahalik eta gehien emanda.

Gabonei bidea libre laga behar diegu, badaezpada ere. Durangoko Landakoko pabiloian garbiketa sakonean jardungo zuten, gure herri mirrin honen kultura hezur-hutsaren hondakinak eta bilgarrien puskak jasotzen. Pobreok ere errefusa ekoizten dugulako.

Liburu eta disko azokak itxi ditu 53. edizioko ateak. Letra eta musika oihan horretan murgilduta ibiltzen garen guztiok galdu samar ere mugitzen gara, noraezean, hainbeste produktu eta kontu desiragarriren artean. Enpatxatuta paper-festa horretan. Izan ere, argitaletxe eta diskoetxeak dena emanda, modu bulimikoan, eskaintzen digute, askotan, urte guztiko lana.

Bisitari goseztook urte horretako musika eta literatura uztaz hornituta itzuliko gara etxera. Askorendako urtean erosiko duten liburu edota disko bakarrarekin. Beste hainbatendako, era erraza edo modu ia bakarra izango da gustuko hori lortzeko, euskarazko produktuak ez daudelako hain eskura edonon. Gure kulturaren osasun makalaren sintoma adierazgarriena.

Baina etxera iritsi, eta liburuok aurreko urteetako liburuen zutabean geratuko dira, askotan, meta handitu eta ia erraldoi bihurtu arte. Baina zelan irakurri guztiak? Bost urte sabatiko beharko genituzke, barren! Urteok eman jo eta ke irakurtzen, ez lan, ez aisialdi. Telebista eta Internet ere desagertuta gure bizitzatik, sortutako liburu-pilaketa desagertzeko, guztiak irakurri ahal izateko. Jakina, berriro ere azoka edota liburu-dendarik zapaldu barik, multzoa handitu ez dadin. Baina bost urte horiek pasatuta, atzera ere desfasatuta geundeke. Ez dauka erremediorik, ezin da dena leitu. Zulodun botila da: ura bota arren, inoiz ez dugu beteko.

Durangokoa euskaldunon jarrera bigorexikoaren erakusgarria ere badela esango nuke. Ez dugu ahaztu behar azokaren aurretik Euskaraldia izan dugula. Amaitu orduko hasi zen-eta Landakon festa. Ariketa egite etengabe horretan, Euskaraldiak askorengan ilusioa isiotu duela begitantzen zait. Hiztun asko ahaldundu eta irribarretsu ibili da kalean. Oraindik aho eta belarrien txapak ikusten dira paparretan. Eta egindako esfortzua batzuek, behintzat, luzatu dute Durangoko azokak iraun duen arte.

Horrek ere kezkatuta nauka, gure onena eskaintzeko gaitasuna daukagulako, eta zerotik ehunera momentu baten jartzen garelako abian. Dena ematen dugu, baina horrek ondorioa ere izaten du: leher eginda amaitu, indar barik eta ohean egoteko beharra izatea. Eta hurrengo egunean, giharrak minduta ibili ezin!

Funtzioa-n Xabier eta Piterren moduan kantatuko dut: bukatu da, bukatu da, bukatu da, akabo! Zefini demostratzearena! Ea Gabonetan gihar-min hori desagertu, eta osterako indar pixarrak batzen ditugun —edo ilusioa sikiera—, berriro ere abendua iritsi arte, edo hurrengo kanpaina bitartean, behintzat!

Gipuzkoako Hitzan