Joana Albret

Iturria: Berria, 2005-01-04

Arrandia handiz erosi eta hamar urte igaro direnean, Nafarroako Kutxak ez daki zer egin Leizarragaren bibliarekin; egoitza nagusiko diru-kutxa batean dauka gorderik

ALBERTO BARANDIARAN - IRUÑEA Haiena da. Haiek erosi zuten 1995. urtean, legezko enkante batean, orduko gobernuaren bultzadarekin. Baina ezkutatuta dute. Lotsagarri ezkutatuta. Iruñeko Carlos III.a kalean, Nafarroako Kutxak duen eraikin nagusiko solairu batean dagoen diru-kutxa batean gordeta. Ez da faksimilerik edo beste alerik egin; liburutegietan banatzeko, esaterako, eta existituko ez balitz bezala jokatzen dute ondare arduradunek. Euskarari buruz antolatutako erakusketa batean erakutsi zuten, baina ikusi, ikertu, aztertu nahi dutenek ikerlariek, historialariek, filologoek, zail dute. Ez dago haiek baliatu ohi dituzten artxibo edo liburutegiren batean gordeta. Ez ditu liburu antzinakoek eta baliotsuek ohi dituzten kontserbazio baldintzak. Kutxa batean dago. Diru-kutxa batean, zuzen esanda. Diru-kutxa hotz eta metaliko batean. Hamar urteotan ofizialki desagertuta egon delaesan daiteke. Ezin da ikusi. Ezin da aztertu.

Gaiaz galdetuta, Kutxako arduradunek «konpondu gabeko afera» dela, besterik ez dute adierazi. Aferari ez diotela soluziobiderik aurkitu, alegia. Esan nahi baita ez dakitela zer egin berarekin. Eta, badaezpada ere, gordeta, hobe.Baina mintzatzen ez dena, aipatzen ez dena, ikusten ez dena, ez ohi da. Liburuaren berririk ez dago. Ez da ondo azaldu, ez da promozionatu, ez da gogoratu. Ez dagoela ematen du. Ez dela existitzen. Gaiak badu munta handi samarra, liburuak balio filologiko, historiko, politiko eta kultural ukaezinak dituelako. Harribitxia. Nafarroan gordetzen den libururik berezienetakoa.

Euskaraz idatzitako bigarren liburua

Orain arte dakigunaren arabera, Joanes Leizarragaren Jesus Christ Gure Jaunaren Testamentu Berria hala du izen osoa, euskaraz idatzitako bigarren edo hirugarren liburua litzateke, Juan Perez de Lazarragaren idazkiaren nondik norakoak erabat argitu arte. Egilea ezezagun samarra da, baina Bibliaren inguruko zertzeladak, ez. Liburuak hainbat berrargitalpen izan ditu. Garrantzitsuena, Hugo Schuchardt euskalari alemaniarrak, Theodor Linschmannen laguntzarekin, 1900. urtean prestaturiko argitalpen ia faksimilea. Ia faksimilea. Adituek, horrelakoetan, edizio osoaren garrantzia azpimarratzen dute, akatsak ekiditearren.

Zergatik ez, beraz, faksimilea atera? Zergatik ez ezagutzera eman? Kutxako arduradunek ez dute azalpenik eman nahi izan, behin eta berriz galdetuta ere, baina Bibliaren erosketa posible egin zuen Juan Cruz Allik aitortu du horixe zela asmoa. «Erosi genuenean, teknikariei agindua eman genien faksimilea egiteko modua azter zezaten, baina oso ale hauskorra zela erantzun ziguten, gai zaila zela, arriskutsuegia, hari guztiak askatu beharra zegoelako».Kontsultatutako hainbat adituk «aitzakia» hitza erabili dute. Horrelako lan asko egin direla eta egiten direla, eta badirela horretarako enpresa ondo prestatuak. «Arazoa bada Biblia ez dagoela egoera onean, orduan are larriagoa da afera» aipatu du bere izena eman nahi ez duen liburutegi bateko arduradun eta liburugintzan adituak. «Konpon dezatela!». Nafarroako presidente ohiak ere egunkari honi aitortu dio liburua Nafarroako Gobernuari ematea zela asmoa, gero liburutegietan banatzeko. Baina ez da horrelakorik egin. Badira arrazoi politikoak ikusten dituztenak. Bibliaren azala ederra da. Nafarroako armarria agertzen du, lau aldiz agertu ere, eta, ondoan, Albret errege etxeko zitori horiak eta Biarnoko ezkutua. Biblia bera, Nafarroaren berezitasunaren ikurtzat har daiteke: Espainiako Estatuaren menpe dagoen gisa berean, Frantziako Estatuaren menpe egon zitekeela frogatzen duena. Joana Albretek agindutako liburua bada, neurri batean, Nafarroako espainiartasun ukaezinaren aurkako froga.Bada, era berean, Nafarroako ustezko katolikotasun eztabaidaezinaren aurkako Biblia. Gogoratzen digu errege etxeen arteko orekak desberdinak izan balira, Nafarroa, egun, protestante izan zitekeela. Edo erresuma.Adituak azpimarratu du honek guztiak talka egiten duela oso zabalduta dagoen diskurtso historizistarekin: «Espainia betierekoa da, eta Nafarroa Espainiaren zati izan da beti».Beste adibide bat: Joanes Leizarragaren Testamentu Berriak Euskal Herria hitza jaso du, argi eta garbi, noiz eta 1571. urtean. «(É)batbederac daqui heuscal herrian quasi etche batetic bercera-ere minçatzeco manerán cer differentiá eta diuersitatea den» dio egileak, Heuscalduney deritzan aitzinsolasean. Honengatik guztiagatik, Biblia, akaso, afera gehiegiren lekukoa da garai hauetarako.Erosketa azaltzeko orduan egin ziren adierazpenen bidez, Nafarroako Gobernuak aitortu zuen ahalegin berezia egin zuela, Nafarroako Kutxaren bidez, Biblia Nafarroan gera zedin. Orduko protagonistetako batek azaldu zuen liburua, Nafarroako historiarako, garrantzitsuegia zela «Euskal Herrira joaten uzteko». Gasteizko Sancho el Sabio Fundazioak ere enkantean parte hartu zuen beste erakundeak, ahaleginak egin zituen Euskal Herrian gordetzeko, eta Nafarroako Kutxakoek erosi zutela jakin zutenean, arduradunek helburua beteta zegoela esan zuten ofizialki. Bazegoela Testamentu Berriaren ale ederra gure artean.

Eta egon, badago. Bahituta. ------------------------------ **«Satani guerla eguitera»**

itzulpena. Protestanteen eta katolikoen arteko gudu zibilaren atarian, Bibliaren itzulpenarekin erreforma zabaldu nahi zuen Joana Albret Nafarroako Erreginak

1. B. - IRUÑEA

Joanes Leizarragaren lana Vulgataren itzulpen bitxia da inondik ere. Joana Albret Nafarroako erreginaren enkarguz egina, eta asmo politiko garbia zuena. Historiaz betetako liburua, dudarik ez da.

XVI. mendearen erdialdean, Martin Luther teologo eta erlijio erreformatzailearen iraultza protestantea indar handia hartzen ari zen Europa osoan. Protestanteak hierarkiaren bitartekaritzaren aurkako sutsuak ziren, eta Jainkoaren hitza tartekorik gabe interpretatzea defenditzen zuten. Beraz, testuek sekulako garrantzia hartu zuten haien artean, katolikoen artean baino askoz ere handiagoa. Frantziako errege etxea protestanteen aldekoa zen, eta Iparraldean fede berria zabaltzeko, testamentu berriaren itzulpena euskaraz egitea erabaki zuen Joana Albretek, Enrique II.aren alabak. Paueko sinodoak Joanes Leizarraga Bastidako (Nafarroa Beherea) apaiz higanotari eman zion mandatua. Itzulpena Nafarroako errege etxeak ordaindu zuen.Sarreran, Leizarragak erreginari dedikatu zion lana. «(É)moien hunez Iaincoaren hitz purac ukanen luela fartze eta auançamendu Heuscal-herrian: eta hunetacotzat çu Andreá, hunez cerbitzaturen cinadela trompettabaten ançora, ceinez Iaincoac deitzen baitzaitu hala çure Nafarroaco resuman ere Satani guerla eguitera».Hau historia da. Helburua ez zen bete, hurrengo urtean gudu zibila piztu zelako protestanteen eta katolikoen artean, eta San Bartolome gauean testu kalbinista gehienak, Leizarragaren Biblia barne, erre zirelako. Ibilbide laburreko lana izan zen, beraz. Laburra tamalez, askoren irudiko.

Literatur balioa gaindi zezakeen lana

Frankotan azpimarratu da Martin Lutherren Bibliaren itzulpenak alemanera idatziaren oinarriak finkatzeko izan zuen garrantzia. Eta euskararekin gauza bera gerta zitekeela aipatu izan dute adituek: hitz idatziak hartu zuen garrantzia kontuan hartuta, horrek literatur balioa gaindituko zuela.

Patxi Salaberri Muñoa adituaren hitzak baliatuz, «euskal historiak norabide katolikoa hartu izan ez balu, nonbait literaturan eragiteko potentzialitate hutsaren esparrua gaindi zuketen haren lanaren balioek, literatur arlokoek zein hizkuntz batasunaren abantailek».

Balio filologiko handia ere badu liburu honek. Leizarraga Beraskoitzekoa zen, lapurtarra beraz, baina Iparralde osorako euskara batua egiten ahalegindu zen. Salaberriren aipua har dezagun, berriro. «Gogoan hartzen bada kodetu gabeko hizkuntza zela esku artean zeukana, kasik tradizio idatzirik gabekoa, lokalismoen gainetik abiatu nahi izan zutela eta, okerrago zena, jatorrizkoarekiko inolako hizkuntza tradiziorik ezin onar zezakeen bertsio zehatz eta zuzena eskaini behar zutela, lanaren izaera eskerga eta larria definiturik geratzen da berez». Leizarragak hizkuntza zehatza behar zuen, baina hizkuntza erraza ere bai, helburu praktikoak begi bistakoak zirelako. Koldo Mitxelenak azpimarratu du apaizak ondo bete zuela lana. «Bere lana irakurrita, pentsa genezake urte askotako jardun literarioak normalizatutako hizkuntza batean idatzi zuela».Hitzetan berritzaile, baina soinuetan eta morfologian, arkaiko, hala laburbildu dute bere estiloa. Ahaleginak ez zuen ondoriorik izan. Euskal literaturak Axularren Guero hartu zuen ipartzat, eta Sarako eta Donibane Lohizuneko eskolakoen bidetik abiatu zen. Bide xumeagoa zen, herrikoiagoa.Villasanterentzat, Leizarraga «erraldoi bakartia» izan zen, «ez aurrekaririk, ez ondorengorik». Betirako hertsia izan zen ate zabal bat bezala.

RIEV aldizkariko 49-2 zenbakian argitaratu zen Gerardo Luzuriaga mintegikideak euskal liburutegien egungo eta etorkizuneko egoerari buruz egindako azterketa "Balance de la situación bibliotecaria vasca y perspectivas de futuro".

Artikulu honetan, liburutegiei buruzko nazioarteko arauak, euskal liburutegien munduan aplikatu den oinarrizko legedia, alor honetan euskararen egoeri buruzko informazioa eta egun liburutegi eta dokumentazio zentroen eremuan dauden etorkizuneko aukerak aztertzen dira.

Eranskin bezala, azken hamarkadetako euskal argitarapenei buruzko ikerketa bat gehitu zaio artikuluari. Gai ezberdina izan arren, oinarrian liburutegien munduarekin zerikusi zuzena du.

Artikulua irakurri

Egilea: Joana Albret Bibliotekonomia Mintegia

Sinatzaileok, Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiko kideok, gure lanbidea dela-eta irakurri ahal izan dugu Euskadiko Liburutegien Legearen aurreproiektua izeneko dokumentua. Eta berehala kezka eta egonezina nagusitu dira gure artean. Izan ere, lege-aurreproiektu horretan irakurri duguna zinez larria da euskal kulturaren ikuspuntutik. Hona gure kezkaren mamia: 1- Euskal Herriko ondare bibliografikoaz «Euskal Herria Europako herri guztien artean berezko nortasuna duen herria da, historia, gizarte eta kultura aparteko ondare baten gordailu, eta gaur egun bi estatutan kokatutako hiru eremu juridiko-politiko ezberdinetan giltzatutako zazpi lurraldetan du bere leku geografikoa».

Goiko definizioa ez da gurea, Juan Jose Ibarretxe lehendakariarena baizik, eta ez da pasaeran eta arduragabe eginiko adierazpena, bere gobernuaren proiektu politikoa biltzen duen dokumentu nagusiaren, Ibarretxe plana deitutakoaren hasiera baizik. Definizio hori oinarri hartuta, argi dago zein den Euskal Herriko Ondare Bibliografikoa, zeinaren kontserbazioa eta defentsa atzerapen gehiagorik gabe biblioteken lege baten bidez ziurtatu behar den. Aurkeztutako biblioteken lege-aurreproiektuak konplexurik gabe jaso beharko luke berari dagokion eginbeharra.

Bestalde, gaia EAEko esparru autonomikora ekarriz, azpimarratu nahi dugu, lege-aurreproiektu honen arabera sortuko litzatekeen Euskadiko Bibliotekaren lidergo falta nabarmena sektorean, ezinbestekoak diren hainbat antolaketa eta tresna bibliotekario balizko borondate eta elkarlanaren baitan uzten baititu.

2- Euskararen tratamenduaz «Euskadiko Liburutegi Sistema, hortaz, lankidetza-harremanen bitartez liburutegi-zerbitzuak emateko gai diren erakundeen multzoa da lege honen ikuspegitik. Hauek dira sistemaren oinarriak: informazio-politika, nazioarteko lankidetza, planteamendu [i.e. plangintza] bibliotekario bat (administrazioen arteko koordinazioa) eta Euskadiko Liburutegiaren izatea bera».

Hala dio aurreproiektuak, eta zinez oso larria iruditzen zaigu euskal kulturarentzat horrenbesteko garrantzia duen gai batean euskararen normalizazioa espresuki ez aipatzea. Are larriagoa, kontuan hartzen badugu biblioteka sektoreak euskararen aldetik ia erabateko abandonoa sufritu duela. Orain arte Eusko Jaurlaritzak ez du egin inolako ahalegin sistematikorik biblioteken alorrean euskararen normalizazioa lortzeko. Horrek esan nahi du lege honetan argi eta garbi aitortu behar dela galdutako denbora berreskuratu behar dela.

Euskararen normalizazioa gutxien-gutxienik Sistemaren oinarri gisa agertu beharko litzateke. Lege honetan, ordea, euskararen marjinazioa berresten da, zeren nekez lortuko da helburu gisa aipatu ere egiten ez dena.

3- Ondorioak Norbaitek pentsa dezake egin ditugun oharrak batez ere ideologikoak direla eta, aldiz, ez dugula eragozpenik maila teknikoan. Ez da horrela. Maila teknikoan ere munta handiko oharrak egingo genituzkeen, horretarako aukera eta astia eman izan baligute. Honen haritik, bat egiten dugu ALDEEko lankideek egindako salaketarekin, hots, «kolektibo profesionalaren partaidetza aktiborik gabe, eta ezagutzarik gabe ere, idatzi izanagatik».

Ondorioz, guzti honengatik, ozenki eskatu nahi dugu aurreproiektu honen tramitazioa bertan behera uztea.

Edukia:

1- Sarrera: Kulturaren Euskal Planaren erabakia

2- Kontzeptua : funtzioak betetzerik bai biblioteka nazionalik gabe?

3- Biblioteka nazionalak eta kultur nortasuna

4- Biblioteka digitala versus biblioteka nazionala?

5- Biblioteka nazionalen etorkizuna

6- Gurean zer

7- Belgikako eredu bibliografikoak

8- Quèbec-eko biblioteka berria

________________________________________________

1- Sarrera: Kulturaren Euskal Planaren erabakia

Kultur politikaren arloan interesatua denak gogoan izango du 2003ko maiatzean egin zela, Gasteizen, Kulturaren Euskal Planaren Aurkezpen Jardunaldia.

Orduko Jaurlaritzako Kultura sailburuordeak, Imanol Agotek, azaldu zuenez, Planaren egitekoa honako helburuetan gauzatzen zen:

• Europarekin bateratzea
• Kultur eragileen sarea osatzea
• Euskal kulturaren sistemaren arkitektura eraikitzea.

Adibideen artean, ondokoa aipatu zuen: Biblioteka Nazionala bai ala ez erabakitzea.

Kultura Ondarearen multzoaren barruan, azpimultzo bat zegokien bibliotekei. Azken honetarako lan talde bat osatu zen, biblioteka esanguratsuenetako arduradunak eta elkarte profesionalak partaide zituena. Gure mintegiak ere, Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiak, lan-taldean parte hartzeko eta ekarpenak egiteko aukera izan zuen. Lerrook idazten ari naizen momentuan ez daukat ondorioak ezagutzera emango dituen agiri definitiboaren berri, baina berori iritsi bitartean, artikulu honetan gai horren inguruko puntu batzuk azaltzen saiatuko naiz.

Izan ere, 2003ko urrian egin ziren “Euskadiko Liburutegien Sistema Nazionalaren I. Jardunaldiak” deitutakoetan entzun zenez, “erakunde” bat sortzearen aldekoak ziren hainbat aditu,”erakunde” eta ez “biblioteka” bat (espresuki eskatu zuten terminoa ordezkatzea).

Joana Albret Bibliotekonomia Mintegia, aldiz, maiz mintzatu da azken urteotan biblioteka nazionala sortzearen alde. Azkena, Kulturaren Euskal Plana eta Biblioteka Nazionala agiriarekin, 2003ko udaran zabaldua.

Zein arrazoitan oinarritu garen? ...

IRAKURRI ARTIKULU OSOA

Egileak: Gerardo LUZURIAGA, Nere ERKIAGA

Azkeneko urteotan Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiak Biblioteka Nazionalaren beharrizana etengabe aldarrikatu eta arrazoitu arren eta euskal kultura behar den bezala babestu eta zabaltzeko oinarrizkoa den informazio sistema eratzeko eskumenak ia 25 urte luzetan izan arren, oraindik Euskal Herriko Biblioteka Nazionala antolatzeko inolako aurrera pausurik ez da eman. Mundu zabaleko estatuek eta baita estaturik gabeko herrialdeek ere bere Biblioteka Nazionala dutenean, Espainiar estatuan bertan erkidego guztiek bere Biblioteka Nazionala edo Biblioteka Nagusia dutenean (Kataluniak 1981ean, Andaluziak 1983an, Aragoik 1986an, Gaztela-Mantxak 1989an, ...), nazioarte mailako erakundeek (Unesco, IFLA, UBC, ...) eta maila guztietako adituek ere biblioteka nazionalen beharrizana azaltzen dutenean, gurean antza denez, zerua eskatzea da.

Behin baino gehiagotan izan dira biblioteka nazionalaren aldeko politikarien adierazpenak, aurrekontuetan ere biblioteka nazionala eratzeko atala ere inoiz egon da, baina denbora pasa eta berdin jarraitzen dugu, bertoko eta kanpoko profesional askoren harridurarako. Ez gara gu soilik gure egoera tamalgarriaz jabetu garen bakarrak, asko dira harrituta daudenak. Hona hemen Espainiako erkidegoetako egoerak aztertzen zituen 1997ko lan batean EAEko egoerari buruz idatzitakoa : El País Vasco accede a la autonomía mediante ley orgánica 3 (1979 de 18 de diciembre) (...) La legislación bibliotecaria que dimana de los órganos de gobierno es escasa y de poca entidad. En concreto carece de una ley de bibliotecas con el carácter de norma reguladora general de toda la comunidad, como ocurre en casi todo el resto del Estado español. (...) Estas son las únicas menciones que, desde el punto de vista del control bibliográfico, se efectúan en la legislación vasca de bibliotecas. Ninguna alusión por tanto a la necesidad de una biblioteca central de carácter nacional o regional, a la necesidad de elaborar una bibliografía que recoja el producto de la producción editorial vasca, de dar a conocer la cultura vasca a la comunidad implicada y al exterior. Nada absolutamente que relacione las oportunidades que la nueva situación política y administrativa supone para el desarrollo y la extensión de la cultura e idiosincrasia de la comunidad, como veíamos en otras legislaciones (...)

Alor honetan egin ez diren lanak ugariak dira: euskal kulturak behar duen informazio politika arautu gabe eta ondare bibliografikoa behar den bezala jaso, gorde, babestu eta zabaldu gabe dago; ondare bibliografiko baliotsuak eskuratu eta gordetzeko erakundeen arteko koordinazioa arautu gabe dago; pertsona edo erakunde pribatuen funts bibliografikoak zein erakundek jaso behar dituen argitu gabe dago; euskaraz katalogatu eta zerbitzua eman ahal izateko tresnak sortu gabe daude; araudi bibliografikoa gurera egokitu gabe dugu; egun Interneten euskal ondarearen parte diren eta hain azkar desagertzen diren web guneak gordetzeko erakundea antolatu gabe dago; ... egiteko dauden lanen zerrenda luzea da.

Euskal Autonomi Erkidegoan, Eusko Jaurlaritzaren liburutegi sarean parte diren udal liburutegien eta proiektura batu diren beste liburutegien katalogoekin Katalogo Kolektiboa eratzen hasi ziren, eta egun, programa informatiko bera erabiliko duten liburutegien sareari hasiera eman zaio, funtzionamendua bateratuaz lanak eta gastuak gutxitzeko asmoarekin. Ekimenok berez oso baliagarriak izan daitezke (ez ditugu orain aztertuko) baina batetik, elebitasunaren auzia konpondu gabe gelditu da, eta bestetik, katalogo kolektiboek ez dituzte biblioteka nazionalaren lanak betetzen: funts bibliografikoen kokapena datu-base bakarrean jasotzea, liburutegien arteko mailegua arautzea eta erabiltzaile txartel bakarra eskaintzea oinarrizko zerbitzuak besterik ez dira, egitura birtual hutsak, eta telematika ezin da Biblioteka Nazionalaren ordez saldu.

Hainbatetan eskatu den bezala, gure hizkuntza ofizialak maila berean hartuko dituen liburutegi sistema antolatu eta arautu behar da, eta sistema horren buru Biblioteka Nazional Erreala izan beharko da, baliabide guztiak izango dituen biblioteka (eraikina, pertsonak eta dirua). Lan horri ekin gabe beste lanak egitea arazoari txaplatak jartzea besterik ez da izango. Informazio birtuala jaso eta kudeatuko duen benetako Biblioteka behar dugu.

Euskal kulturaren kontserbazioaz, babesaz eta zabalkundeaz ari gara, eta lan hori banaketa administratibo eta politikoen gainetik egon behar da, ideologien gainetik. Gure politiko guztiak, eta batez ere boterean daudenak, lan honen garrantziaz jabetu eta orain arteko borondate ezari buelta emanda arazo larri hau konpontzeko baliabideak jarri eta bideak jorratu beharko dituzte.

Gure atzerapen lotsagarri honek bentaja handia ere badu: mundu zabaleko esperientziak ditugu ikasi eta gauzak ondo egiteko. Hasi gaitezen behingoz lanean.

Momentuz ez dugu albisteak eta bestelakoak jasotzeko formulariorik, baina blog honetan argitaratzeko zerbait baduzu, e-postaz igorri eta klik batean jarriko dugu bistan.

Bidali zurea helbide honetara: joana-albret@euskalerria.org

Mila esker zure ekarpenagatik!!!

Egilea: Teresa AGIRREAZALDEGI

La biblioteca

La biblioteca probablemente sea uno de los equipamientos culturales y educativos más antiguos y extendidos que existen. Sin embargo, no es algo único; hay bibliotecas de diversos tipos: bibliotecas nacionales, bibliotecas públicas, universitarias, escolares, de entidades concretas y bibliotecas y servicios de documentación especializados.

Las bibliotecas y los servicios de documentación se cimentan sobre estos dos pilares: las colecciones y los servicios. Es decir, por un lado, la riqueza e idoneidad de sus fondos; y por otro, su capacidad de adaptación a las necesidades de los usuarios. El eje central del servicio bibliotecario lo constituye el catálogo, esto es, la colección de fichas que recogen la descripción, clasificación e indización de cada libro, constituyendo la clave fundamental para poder encontrarlo. Establecer una normativa en esta actividad ha sido, sin duda, una de las principales preocupaciones y también uno de los logros de los organismos bibliotecarios del siglo XX. Una vez conseguida la normalización en la descripción, el siguiente paso ha sido la informatización de los catálogos. Las redes y, sobre todo, Internet ofrecen la posibilidad de consultar tales catálogos a distancia. La revolución digital

En la actualidad, las bibliotecas albergan no sólo libros, diarios y revistas, sino también informes, discos, CD-ROMs, vídeos, disquetes y otra serie de materiales. El mayor de los cambios, sin embargo, se está produciendo en el campo de la digitalización del conocimiento. Poco a poco se está descomponiendo esa idea de unión inseparable entre información y soporte; y su correspondencia con una localización física concreta. Este proceso se puede ver claramente en los servicios de documentación de los periódicos, donde toda la información disponible, así como la mayoría de la que les llega desde el exterior, es recogida, seleccionada, analizada, almacenada, reutilizada y distribuida en formato digital. Los servicios de documentación de las radios y televisiones están siguiendo el mismo camino.

El tema de las bibliotecas digitales ha acaparado la atención y la implicación de los profesionales, como bien demuestra la sede web de la prestigiosa federación IFLA (International Federation of Library Associations and Institutions) . Ha sido, asimismo, el objeto de estudio de numerosos cursos y congresos (el más reciente, las IV Jornadas sobre Bibliotecas Digitales, celebradas en Alicante el mes de noviembre ). También ha despertado el interés de la propia sociedad; basta con echar una mirada a la cantidad de recursos y subcategorías de las que consta el concepto de Digital Libraries de los conocidos directorios de Internet Yahoo u Open Directory Project.

Son muchas las nuevas bibliotecas formadas por colecciones de documentos digitales, y que carecen de estructura física; también es elevado el número de guías y directorios de documentos y sedes web, de carácter general o especializado, disponibles en Internet. Las bibliotecas tradicionales, por su parte, digitalizan sus patrimonios históricos y los ponen en la red para, de esta forma, contribuir a su conservación y divulgación. Asimismo están en proceso de digitalización obras literarias conocidas y que carecen de copyright, de las que podemos encontrar en Internet hermosas colecciones (por ejemplo, Gallica; Athena; Biblioteca virtual Miguel de Cervantes; e Internet Public Library: Books).

Detrás de muchos de estos grandes proyectos se encuentran bibliotecas nacionales y universidades. En lo que se refiere a la enseñanza superior, la digitalización comenzó por la forma de consulta de las revistas científicas. De la mano de las grandes empresas editoras y distribuidoras, muchas revistas y bases de datos son accesibles a través de las Intranets universitarias o de Internet, ofreciendo, miles y miles de documentos en texto íntegro. El excesivo coste de tales suscripciones, sin embargo, ha reavivado la polémica. En diferentes foros se hace un llamamiento para que los resultados de las investigaciones sean difundidos a través de medios de libre acceso (open access).

Como se puede observar por lo anteriormente expuesto, Internet es esencialmente contenidos. Y los bibliotecarios y documentalistas, junto con otra serie de profesionales, son gestores de esa industria de contenidos. En estas circunstancias, las bibliotecas se están encaminando hacia un modelo híbrido, que gravita sobre un catálogo informatizado, integrado, a su vez, en catálogos colectivos que, por medio de protocolos como el Z39.50, nos conducirán hacia una biblioteca sin paredes. El catálogo proporcionará acceso a referencias y textos completos de ciertos documentos, incluyendo fondos propios. A los bibliotecarios les corresponderá organizar y catalogar tales medios, y facilitar el acceso al mundo físico y virtual.

La situación en Euskal Herria

A decir verdad, estamos muy atrasados en este tema. No se ha puesto en marcha ninguna política bibliotecaria. Y la situación actual se caracteriza por la dispersión, la falta de planificación, las dificultades en lo que respecta a la formación y la escasez de medios.

En primer lugar, tenemos la imperiosa necesidad de disponer de un catálogo colectivo de incuestionable calidad y en las lenguas oficiales de nuestro país que reúna el patrimonio de las bibliotecas de Euskal Herria. En lo que respecta al plurilingüismo, deberíamos aprovechar las experiencias de las bibliotecas Azkue, Habe, Koldo Mitxelena o Mondragon Unibertsitatea, y aprender del buen hacer de otras bibliotecas internacionales, como por ejemplo la Bibliotheque Royal de Belgica.

Otra necesidad apremiante es la elaboración de la bibliografía nacional de Euskal Herria; una bibliografía que recopile cuanto se publica en Euskal Herria y sobre ella. Desde esta perspectiva el registro del depósito legal resulta insuficiente, y habría que avanzar en la dirección marcada por Joan Mari Torrealdai y Jon Bilbao. Hay que recopilar y difundir las bases para la investigación y los resultados de la misma. Consideramos, además, que también nuestras instituciones públicas debieran involucrarse en la iniciativa de libre acceso (open access).

Necesitamos colecciones hemerográficas formadas desde la óptica de Euskal Herria, así como proyectos destinados a asegurar su explotación y conservación (único modo de minimizar catástrofes como la que ha sufrido recientemente la revista Herria). Urge definir las políticas de digitalización de fondos de las bibliotecas, de modo que se garantice la conservación y divulgación del patrimonio. Sin olvidar que, hoy en día, buena parte de la información discurre exclusivamente por los cauces de Internet, de modo que convendría recurrir, antes de que fuera demasiado tarde, a los conocimientos de la archivística para almacenar todo ese conjunto de información correctamente.

Señalemos también, que va siendo hora de considerar a las bibliotecas públicas como infraestructuras de primer orden para la promoción de la cultura, la educación y el ocio. Cabe exigirles que ofrezcan un servicio bilingüe, que alberguen ricas colecciones locales y que se comprometan con los diferentes sectores sociales. Y para conseguirlo, se les debe asegurar una suficiente dotación de medios económicos y técnicos, así como formación para sus trabajadores.

Mas todo ello nunca llegará a suceder si cada entidad y biblioteca sigue actuando por su propia cuenta. Es primordial crear entre las bibliotecas una o varias redes sólidas, por encima de las cuales se sitúe una entidad autónoma y consolidada, que marque las pautas estratégicas, políticas y técnicas a seguir, y que cuente con suficientes recursos y aceptación social. Algunos le llamamos a esto Biblioteca Nacional.

Otro factor de máxima relevancia a tener en cuenta para poner fin a la situación actual es la educación. En Euskal Herria no hay estudios universitarios de biblioteconomía, documentación y archivística, por lo que la juventud que desea recibir una formación en dichos campos se ve obligada a salir fuera. Pero es que, además, las sinergias y la investigación que producen los estudios universitarios son absolutamente necesarias para asegurar la sólida y continua formación que requieren, de los profesionales, las nuevas tecnologías. Basta con echar un vistazo a Cataluña para percatarse de la importancia que este aspecto reviste.

Teresa Agirreazaldegi Miembro del Seminario de Biblioteconomía Joana-Albret y profesora de la UPV/EHU

Egilea: Teresa AGIRREAZALDEGI

Liburutegia

Liburutegia izango da, beharbada, ekipamendu kultural eta hezitzaile zaharrenetarikoa eta hedatuena. Mota askotako liburutegiak daude, ordea, eta bakoitzak bere egiteko eta helburu propioak ditu: liburutegi nazionalak, publikoak, unibertsitateetako liburutegiak, eskoletakoak, erakunde zehatzei lotutakoak eta liburutegi eta dokumentazio-zentro espezializatuak.

Liburutegiak eta dokumentazio-zerbitzuak bi zutabetan oinarritzen dira: bildumetan eta zerbitzuetan. Batetik, ondareen aberastasuna eta egokitasuna dago, eta, bestetik, erabiltzaileen beharretara egokitzeko duten gaitasuna. Biblioteketako zerbitzuaren ardatza katalogoa da, hau da, liburu bakoitzaren deskripzioa, klasifikazioa eta indexazioa jasotzen dituen fitxa-bilduma. Eginkizun horretarako arautegia finkatzea izan da, dudarik gabe, XX. mendean liburuzainen erakundeen kezka eta lorpen nagusietako bat. Deskripzioaren normalizazioa gauzatuta, katalogoen informatizazioa izan zen hurrengo pausoa. Sareek eta, dagoeneko, Internetek katalogo horiek urrutitik kontsultatzeko aukera eman dute.

Iraultza digitala

Hori guztia, baina, iraultza handi baten hastapena besterik ez da izan. Dagoeneko, biblioteketan, liburu, egunkari eta aldizkariez gain, txostenak, diskoak, CD-ROMak, bideoak, disketeak eta beste hainbat material daude. Aldaketa handiena, ordea, beste eginkizun baten eskutik etortzen ari da: ezagutzaren digitalizaziotik. Jadanik apurtzen ari da informazioaren eta euskarriaren arteko ezinbesteko lotura, eta horri dagokion kokapen fisiko zehatzaren ideia. Prozesu hori argi ikusten da egunkarietako dokumentazio-zerbitzuetan, non barruko informazio guztia eta kanpotik heltzen den gehiena formatu digitalean jaso, hautatu, analizatu, bildu, berrerabili eta banatu egiten den. Eta ildo beretik doaz irratietako eta telebistetako dokumentazio-zerbitzuak ere.

Liburutegi digitalen gaiak profesionalen arreta eta inplikazio handia jaso du, IFLA (International Federation of Library Associations and Institutions) elkarte ospetsuaren webguneak erakusten duen legez. Ikastaro eta kongresu askotako gaia ere izan da (azkena, Liburutegi Digitalen IV. Jardunaldietakoa. Jende xehearen interesa ere jaso du gaiak, Yahoo edota Open Directory Project Interneteko direktorio ospetsuetan begiratu besterik ez dago Digital Libraries atalean dauden baliabideen kopurua eta azpikategoriak.

Asko dira, inongo egitura fisikorik gabe, dokumentu digitalen bildumak osatzen dituzten liburutegi berriak. Bestalde, betiko liburutegiek beren ondare historikoak digitalizatu eta sarean jartzen dituzte, haiek kontserbatzeko eta zabaltzeko modu egokia baita. Copyright gabeko literatur lan ezagunak ere sartu dira digitalizazioaren prozesuan, eta, gaur egun, oso bilduma ederrak daude eskura Interneten (adibidez, Gallica; Athena; Biblioteca virtual Miguel de Cervantes; eta Internet Public Library: Books).

Proiektu handi askoren atzean, liburutegi nazionalak eta unibertsitateak daude. Goi mailako hezkuntzan, digitalizazioa aldizkari zientifikoak kontsultatzeko modutik hasi zen. Enpresa editore eta banatzaile handien eskutik, aldizkari zientifikoak eta hainbat datu-base unibertsitateko Intranet edota Internet sareetan kontsultatzeko moduan dira jadanik. Hala ere, harpidetza horien gehiegizko kostuak eztabaida berpiztu du, eta foroetan dei egiten dute ikerkuntzako emaitzak sarrera irekia (open access) duten baliabideen bidez zabal daitezela.

Ikusten denez, Internet batik bat edukiak da, eta liburuzainak eta dokumentalistak, beste profesionalekin batera, edukien industria horren kudeatzaileak. Testuinguru horretan, liburutegia, gero eta gehiago, modelo hibrido bat izango da. Katalogo informatizatua izango du ardatz, katalogo kolektiboetan integratuko dena, eta, Z39.50 moduko protokoloaren bitartez, hormarik gabeko liburutegi batera eramango gaitu. Katalogo horrek erreferentzia eta testu osoko hainbat dokumentutarako sarbidea eskainiko du, ondare propioetarako sarbidea barne. Liburuzainaren betebeharra baliabide horien antolamendua, katalogazioa eta mundu fisiko eta birtualerako sarrera eskaintzea izango da.

Eta Euskal Herrian zer?

Egia esaten badugu, arlo honetan atzerapen handia daukagu. Biblioteka arloan ez dago politikarik, eta sakabanaketa, planifikaziorik eza, heziketarako zailtasunak eta baliabide gutxi dira egoeraren ezaugarri nagusiak.

Lehenik eta behin, katalogo kolektibo baten premia dugu, kalitatezkoa eta elebiduna; Euskal Herriko liburutegien ondareak jasoko dituena eta gure hizkuntza ofizialetan egongo dena. Eleaniztasunaren auzian, Azkue, Habe, Koldo Mitxelena edota Mondragon Unibertsitateko liburutegien esperientziak aprobetxatu behar ditugu, eta baita nazioarteko beste herrialde batzuetako liburutegiena ere bai; adibidez, Belgikako Bibliotheque Royal -arena.

Euskal Herriko bibliografia nazionala osatzea da beste premietako bat, hau da, Euskal Herriko sorkuntza eta herri honen inguruan argitaratzen dena jasoko duen bibliografia. Alde horretatik, lege-gordailuaren erregistroa ez da nahikoa, eta, Joan Mari Torrealdaik eta Jon Bilbaok landutako bideak jorratu behar dira. Ikerkuntzarako oinarriak eta horren emaitzak bildu eta zabaldu behar dira, dudarik gabe.

Euskal Herriko ikuspegitik osatutako bilduma hemerografikoak behar ditugu, eta horien ustiapena eta kontserbazioa ziurtatzeko proiektuak (besteak beste, Herria aldizkariak pairatu berri duen moduko galerak saihesteko). Liburutegietako ondareak digitalizatzeko politikak premiazkoak dira, ondare historikoen kontserbazioa eta zabalkundea bermatzeko. Eta ez hori bakarrik, gaur egun, Internet dugu hedabide nagusia, eta informazio asko bide horretatik soilik hedatzen da; horrenbestez, berandu baino lehen, artxibistikaren ikuspegiak erabili beharko dira informazio hori guztia behar den moduan gordetzeko.

Bestalde, bada garaia herriko liburutegiak kultura, hezkuntza eta aisialdirako lehen mailako egituratzat hartzeko. Eskatu behar zaie zerbitzu elebiduna, herriko bilduma aberatsa eta konpromisoa izatea gizarteko sektore guztiekin. Eta hori bermatzeko, baliabide ekonomikoak, teknikoak eta langileen trebakuntza eskaini behar zaizkie.

Hori guztia ezinezkoa da biblioteka eta erakunde bakoitza bere aldetik joaten bada, orain arte egin den bezala. Ezinbestekoa da biblioteken arteko sare sendo bat (edo batzuk) eta beren gainetik bide estrategikoak, politikoak eta teknikoak markatuko duen erakunde autonomo eta indartsu bat, nahikoa baliabide eta gizarte onarpena izango duena. Batzuek azken horri Biblioteka Nazionala deitzen diogu.

Badago beste faktore bat gaur egungo egoera amai dadin ezinbestekoa dena: hezkuntzarena. Euskal Herrian, bibliotekonomia, dokumentazio eta artxibistika alorretan ez dago unibertsitateko ikasketarik. Unibertsitateko ikasketek sortzen dituzten sinergiak eta ikerketak behar-beharrezkoak ditugu gaur egun teknologia berriek eskatzen dituzten profesionalen trebakuntza handia eta jarraitua bermatzeko. Horren garrantziaz jabetzeko, Kataluniara begiratzea besterik ez dago.

Teresa Agirreazaldegi Joana-Albret Bibliotekonomia Mintegiko kidea eta EHUko irakaslea

Egilea: Joana Albret Bibliotekonomia Mintegia

El Seminario de Biblioteconomía Joana Albret (Asociación de bibliotecarios y documentalistas cuyo objetivo es diagnosticar y buscar soluciones a los problemas referentes al euskara y el patrimonio bibliográfico vasco) forma parte del grupo de trabajo correspondiente a las bibliotecas dentro del Plan Vasco de la Cultura del Gobierno Vasco. Si bien es cierto que la metodología no nos ha parecido la más adecuada y que hemos observado ausencias significativas en la composición del grupo, no queremos dejar de mirar con esperanza esta dinámica de cambio y mejora. Así como el Plan pretende superar las tensiones políticas y convertir la Cultura en un lugar de encuentro abierto y plural, este Seminario trabaja para lograr ese mismo objetivo en el campo bibliotecario. En nuestra opinión, para proteger y difundir el Patrimonio Bibliográfico Vasco, inmersos como estamos en la nueva era global, es imprescindible crear una Biblioteca Nacional que tenga en cuenta la realidad geográfica y lingüística de ese patrimonio común. La Biblioteca Nacional Vasca no es un proyecto político, sino la propuesta más adecuada y efectiva que puede hacerse atendiendo a criterios estrictamente técnicos. Los argumentos esgrimidos contra este proyecto sin embargo no lo son, más bien al contrario, parecen dejar en un segundo plano los puntos de vista culturales.

La Biblioteca Nacional es imprescindible para elaborar la Bibliografía Vasca (¿quién, si no, dará continuidad a la ingente labor de Jon Bilbao?), para crear una Agencia Catalográfica que siente las bases de la catalogación y para poner en marcha, planificar y organizar la red de bibliotecas de Euskal Herria. La Biblioteca Nacional es necesaria para ofrecer al ciudadano un servicio digno y adecuado y para proteger y difundir el patrimonio común tal y como recomiendan las organizaciones internacionales. También es necesaria la elaboración de la legislación pertinente y la creación de unos estudios universitarios de Biblioteconomía y Documentación que garanticen la continuidad y el futuro del proyecto.

Por otra parte, nadie pone en duda que para garantizar la organización y el desarrollo bibliotecario, base fundamental de la Sociedad del Conocimiento, es imprescindible la utilización de nuevas tecnologías; pero eso no significa que el objetivo sea la creación de un proyecto exclusivamente virtual: las nuevas tecnologías son instrumentos de trabajo muy importantes, pero su utilización y desarrollo no debe convertirse en un fin en sí mismo. El Patrimonio Bibliográfico Vasco digital no es más que una parte del todo, compuesto por documentos en variados tipos de soporte: manuscritos, incunables, impresos, cintas, discos y páginas web.

Si bien es cierto que comparativamente hablando nuestro sistema y política bibliotecarios sufren un retraso evidente respecto a otras comunidades, no lo es menos que el presente es siempre el momento adecuado. Por una parte, las nuevas tecnologías facilitarán el trabajo y por otra, es posible convertir el retraso en ventaja y aprender de los errores que cometieron otros para elaborar un proyecto de calidad. El Patrimonio Bibliográfico Vasco lo merece y es un derecho de todos los ciudadanos. Este es el momento, el mejor momento.

Joana Albret Bibliotekonomia Mintegia

[PDF] Egilea: Joana Albret Bibliotekonomia Mintegia

El Seminario de Biblioteconomía Joana Albret (Asociación de bibliotecarios y documentalistas cuyo objetivo es diagnosticar y buscar soluciones a los problemas referentes al euskara y el patrimonio bibliográfico vasco) forma parte del grupo de trabajo correspondiente a las bibliotecas dentro del Plan Vasco de la Cultura del Gobierno Vasco. Si bien es cierto que la metodología no nos ha parecido la más adecuada y que hemos observado ausencias significativas en la composición del grupo, no queremos dejar de mirar con esperanza esta dinámica de cambio y mejora. Así como el Plan pretende superar las tensiones políticas y convertir la Cultura en un lugar de encuentro abierto y plural, este Seminario trabaja para lograr ese mismo objetivo en el campo bibliotecario. En nuestra opinión, para proteger y difundir el Patrimonio Bibliográfico Vasco, inmersos como estamos en la nueva era global, es imprescindible crear una Biblioteca Nacional que tenga en cuenta la realidad geográfica y lingüística de ese patrimonio común. La Biblioteca Nacional Vasca no es un proyecto político, sino la propuesta más adecuada y efectiva que puede hacerse atendiendo a criterios estrictamente técnicos. Los argumentos esgrimidos contra este proyecto sin embargo no lo son, más bien al contrario, parecen dejar en un segundo plano los puntos de vista culturales.

La Biblioteca Nacional es imprescindible para elaborar la Bibliografía Vasca (¿quién, si no, dará continuidad a la ingente labor de Jon Bilbao?), para crear una Agencia Catalográfica que siente las bases de la catalogación y para poner en marcha, planificar y organizar la red de bibliotecas de Euskal Herria. La Biblioteca Nacional es necesaria para ofrecer al ciudadano un servicio digno y adecuado y para proteger y difundir el patrimonio común tal y como recomiendan las organizaciones internacionales. También es necesaria la elaboración de la legislación pertinente y la creación de unos estudios universitarios de Biblioteconomía y Documentación que garanticen la continuidad y el futuro del proyecto.

Por otra parte, nadie pone en duda que para garantizar la organización y el desarrollo bibliotecario, base fundamental de la Sociedad del Conocimiento, es imprescindible la utilización de nuevas tecnologías; pero eso no significa que el objetivo sea la creación de un proyecto exclusivamente virtual: las nuevas tecnologías son instrumentos de trabajo muy importantes, pero su utilización y desarrollo no debe convertirse en un fin en sí mismo. El Patrimonio Bibliográfico Vasco digital no es más que una parte del todo, compuesto por documentos en variados tipos de soporte: manuscritos, incunables, impresos, cintas, discos y páginas web.

Si bien es cierto que comparativamente hablando nuestro sistema y política bibliotecarios sufren un retraso evidente respecto a otras comunidades, no lo es menos que el presente es siempre el momento adecuado. Por una parte, las nuevas tecnologías facilitarán el trabajo y por otra, es posible convertir el retraso en ventaja y aprender de los errores que cometieron otros para elaborar un proyecto de calidad. El Patrimonio Bibliográfico Vasco lo merece y es un derecho de todos los ciudadanos. Este es el momento, el mejor momento.