Errumania (I): Transilvania

Abuztuak 19, ostirala. Donostia - Bilbo - Frankfurt – Bukarest

Egun guztia bidaiatzen, goizeko 9:30ean atera etxetik eta gauerdian (bertako 1:00ak, ordubete gehiago baita Errumanian) iritsi baikinen hotelera. Eguerdian hartu genuen hegaldia Bilbotik Frankfurtera eta handik Bukarestera, Otopeni aireportura.

Hotela (Angelo By Viena House) aireportutik oso gertu hartu genuen. Gainera, shuttle service (aireporturako joan-etorriko taxi zerbitzua) prezioaren barne zegoen, baita gosaria ere: 70 euro gaua bi pertsonentzat (ohiko prezioa maila horretan Bukarest-en; Errumanian merkeago dira normalean hotelak).

Abuztuak 20, larunbata. Bukarest-Brasov

Autoa jaso genuen aireportuan eta Brasov herrira joan ginen. Bi ordu t´erdi luzeko bidaia izan zen, Sinaian auto ilara polita zegoelako herria zeharkatzeko.

Casa Cranta hotelean hartu genuen ostatu (hotel guztiak Booking bidez): 65 euro gau bakoitzeko, gosariarekin. Erdigunetik oso gertu dago, baina zarata guneetatik urrun. Hirugarren pisuan eman ziguten gela eta txarrena izan zen eskailerak igo behar izatea maletekin (ez zegoen igogailurik). Hori albo batera utzita, oso toki atsegina eta gomendagarria.

Bazkaldu ondoren, teleferikoa hartu genuen eta mendi aldera igo ginen hiriko bistarekin gozatzeko. 250.000 biztanle ditu Brasov-ek eta alde historiko ederra Piaţa Stafaluiren inguruan.

Abuztuak 21, igandea. Brasov - Bran - Predeal – Brasov

40 minutu inguruko bidaia egin genuen goizean Bran aldera joateko. Bertako tokirik erakargarriena Gaztelua da (Bran Castle). Bertara sartzeko denbora dezente itxoin behar izan genuen eta barrualdean ere jende mordoarekin egin genuen topo. Hori bai, bertatik atera ginenean jende gehiago sartzeko zain.

Diotenez, Bram Stoker idazleak gaztelu honi buruz irakurritakoak (Dracula eta Bran Castle) erabili omen zituen Dracula kondearen gaztelua irudikatzeko garaian.

Predeal, Errumaniako herririk altuena, aukeratu genuen bazkaltzeko. Beste 40 minutuko ibilbidea autoz. Mihail Sebastian-ek Diarios 1935-1944 liburuan askotan aipatzen duen herria da Predeal eta horregatik aukeratu genuen, Brasov-erako bidean zegoela ahaztu gabe. Eskiatzeko toki aparta zelako joaten zen Sebastian bertara eta orain ere hori da neguko plana (oker ez banago, irailean hasten da eski garaia Errumanian).

Iluntzerako Brasov-en geunden. Madriden kontra jokatu behar zuen Realak denboraldiko lehen liga partida, Anoetan. Asmoa nuen partida ikusteko, baina Brasov-eko terraza eta tabernetan ez zegoen modurik futbola ikusteko. Ezta apustu guneetan zeuden telebistetan ere.

Hotelera joan ginenean baina, gelako telebistan partida ikusteko aukera genuela konturatu nintzen eta azken ordu erdia ikusi nuen. Jada 0-2 aurretik zegoen Madrid eta azken gola ikusi nuen. 0-3. Kaka zaharra!

Abuztuak 22, astelehena. Brasov – Sighisoara (arratsaldez Viscri eta Rupea)

Hotelean gosaldu ondoren Sighisoara herrira joan ginen. Ordu t´erdi luze autoz (120 kilometro inguru egiteko). Camping-a ere bazen hotela, gela oso txukunak eta berriak zituena (gau bakoitzeko 40 euro, gosaririk gabe).

Bizkarreko kontraktura batekin nenbilen bueltaka eta fisioterapeuta baten bila aritu nintzen herrian. Azkenean, gimnasio batean lortu nuen hitzordua masajista batekin, baina bi egun barru: asteazkenean.

Viscri herrixka bisitatu genuen bazkalaurretik. Asfaltatu gabeko 7 kilometroko errepidetik igo ginen bertara. Gizateriaren ondare izendatua du Unescok bertako eliza fortifikatua, baina gure asmo nagusiena bazkaltzea zen eta hori ezinezkoa zenez, alde egin genuen Rupearuntz.

Rupean bazkaldu eta ondoren bertako gaztelua bisitatu genuen. Bertatik herri saxoi honen aski bista polita dago.

Abuztuak 23, asteartea. Sighisoara - Sibiu - Biertan – Sighisoara

Hoteletik goizean goiz atera ginen, gosaririk ez baikenuen bertan. Herrian (ez ginen horregatik sartu, baina Baqué kafea zuen Hotel Bulevard izenekoak) gosaldu eta Sibiu aldera joan ginen (ordu t´erdira dago, 80 kilometro inguru). 150.000 biztanleko hiri hau Europako kultur hiriburu izan zen 2007an. 2000tik 2014ra Klaus Werner Iohannis izan zuten alkate eta egun Errumaniako presidente da berau (ez lehen ministro).

Sibiuko populazioaren jatorri alemaniarrekoak %2ra iristen ez badira ere, Alemaniarren Foru Demokratikoa izeneko alderdiaren zerrendan lortu zuen Iohannis-ek bertako alkate izatea. Gida-liburuaren arabera, herria berriro ere Alemaniaren orbitan jartzea lortu ei zuen. Egun Partidul Național Liberal alderdiko kide da eta, esan bezala, Errumaniko presidente. Moraleja: horrek zer adierazi nahi du, Goia lehendakari izango dela?

Piaţa Maiore inguruan ibili ginen bueltaka, alde zaharrean. Lehen aldiz probatu genuen ciorba (zopa) bazkarian eta hortik aurrera gehiagotan aukeratu genuen.

Autoaren gurpilekin arazoak genituen: gurpilen maila kontrolatzen zuen argia piztuta. Medias herriko gasolindegi baten arazoa ustez aurreko aldean zela sartu zitzaidan buruan, baina argiak piztuta jarraitzen zuenez, Sibiuko aireportuan Autonom enpresako bulegotik pasa nintzen (hurrengo batean kontatuko ditut konpainia honekin ondoren izandako komeria batzuk: Autonom autoak alokatzeko Errumaniako zerbitzurik handiena da). Mutil prestu batek lagundu gintuen beste gasolindegi batera eta arazoa atzeko gurpiletan zela konturatu ginen. Haizatu eta listo.

Sighisoarako bidean, Biertan herrian gelditu eta hemen ere gaztelua bisitatu genuen. Beste herri saxoi polit bat, oso landa eremukoa (zaldiz tiratutako gurdi asko ikusten dira errepideetan).

Sighisoaran afaltzerakoan Madrilen ostalaritzan lanean aritutako zerbitzari batekin egin genuen topo lehen aldiz.

Abuztuak 24, asteazkena. Sighisoara

Ordubete gehiago da Errumanian. Berehala argitzen du egunak. Goizeko 6:00ak baino lehen lo egin ezinik nengoenez, xuabe-xuabe atera nintzen korrika egitera Sighisoaratik barna. Langile jendea goizean lanerako bidean eta zakarrak botatzera hainbat zahar etxeko atarian. Txakurren bat edo beste eta auto gutxi batzuk.

Dutxatu eta atzoko kafetegian kafea hartu ondoren, Gigi kateko ogitxo batzuk jan genituen. Txokolatedunak 2 lei, txokolaterik gabea leu 1 (euro bat = 4,5 lei).

Alde historikoan barna ibili ginen goizean eta goiko eliza eta Orfebreen dorrea bisitatu. Jende asko bueltaka. Gu euskaraz ari ginen eta begira geratu zitzaigun mutil bat, Durangon bizi dena, baina Cluj herrikoa jatorriz. Emaztearekin batera zegoen Sighisoaran. Berak pintore gisa egiten omen du lan eta bi egun behar izan zituzten Euskal Herritik Cluj-Napoca herria iristeko. Ez zuen ezer jakin nahi Bukarest-i buruz eta Itsaso Beltzeko hondartzak ere ez zituen gustuko.

Emaztea portugaldarra zen. Lehen aldiz iaz etorri omen zen Errumaniara. Etorri aurretik, beldurra zuela aitortu zigun: ez zuela etorri nahi. Gero, aski gustura egin zituen hogeitik gora egun bertan. Gizonezkoren ama eta bikotearen haurra ere oporretan omen zeuden, baina amona eta biloba Cluj-en geratu ziren.

Bikote honekin topo egin baino lehen, beste bati erreparatu nion. Bezperan pasa ziren gure paretik gu afaltzen ari ginen bitartean. Bi haur. Txikiena, denak haren musikan dantzan jartzen zituen neskatoa. Bestea zortzi-bederatzi bat urteko mutiko isila. Gizonezkoa espainiarra zen. Amak errumanieraz egiten zuen, baina neskari zuzentzeko orduan gaztelaniaz bakarrik. Arraroa.

Eguerdian masajea hartu ondoren, lasai-lasai pasatu genuen arratsaldea Sighisoaran, camping-eko igerilekuan.

Abuztuak 25, osteguna. Sighisoara - Baia Mare

Goizeko 8:15ean hartu autoa eta 14:30ak aldera aparkatu genuen Baia Mareko hotelean. 260 bat kilometro.

Bidean geratu ginen kafetegian hainbat ohar hartu nituen:

1.- Auto pilaketa zegoen bidean eta ume ijito batzuk eskean pasa ziren, gertu, goseak eragindako begirada bizi, espabilatu eta lotsagabearekin kotxe barrukoei begira.

2.- Lau edo bost neska elkarrekin herri bateko irteeran aparkaleku batean. Prostituzioa ere ikusten da errepidean. Gutxi, baina ikusten da.

3.- Kurba mordoa. Abiadura moteltzeko jarri bai, baina askotan jakin ez zein zen abiadura egokia.

4.- Egun gutxi batzuk nahikoak dira (ia) bertakoak bezala gidatzeko eta haiek aurreratzen duten bezala aurreratzeko.

5.- Herriz herri. Oraindik tunelik zeharkatu ez (azkenean bakarra zeharkatu genuen, Bukarest-en bertan autoa aireportuan utzi behar genuen egunean bertan).

Baia Maren bazkaldu ondoren, berrogei minutuko bidea egin genuen Surdeşti-ra. Mundu mailan egurrezko dorrerik handiena duen eliza ikusteko asmoz. Belarra mugitzen ari ziren baserritarrak hura lehortzeko asmoz eta belar meta batzuk ikusi genituen. Eliza itxita zegoen. Saltzaile bakarra aparkalekuan, aita bat gurditxoan mutikoa paseatzen eta zakur handi eta lasai bat bueltaka.

Elizako atean telefono bat zegoen giltza eskuratu nahi izanez gero. Argazki batzuk atera nizkien kanposantuko hainbat hilarriei. Herrira bueltatzerakoan iruditu zitzaigun andre batek giltza erakutsi zigula, baina berandu zen eta ez ginen geratu.

Abuztuak 26, ostirala. Baia Mare - Sighetu Marmației - Săpânța - Barsana - Baia Mare

7etan korrika saioa egin nuen Baia Mareko kaleetan barna. Ez zait gustatzen korrika egitea nondik nora nabilen jakin gabe, baina egun horretakoa ez zen bereziki zaila izan. Gazta, tomatea, tortila frantsesa... atera ziguten hotelean gosaritarako (gau bakoitza 30 euro).

Sighetu Marmației herrira joan ginen, Ukrainiako muga-mugan. Ohiko media: ordu t´erdi pasatxo 61 kilometro egiteko. Mendian gora, batez ere, eta behera egindako tartea izan zen motelena. Lehena kurbaz josita zegoen eta bigarrena, berriz, obretan (zati luzeak, gainera).

Zer ikusi daiteke Sighet-en? Sighet Memorial Museum (hau da, Komunismoaren Biktimen Museoa). XX. mendeko kartzela izandakoa da Sighet-ekoa, baina batez ere erregimen komunistaren kontrakoak giltzapean sartzeko 1950. hamarkadaren bueltan.

Sarreran ea nongoa nintzen galdetu zidaten. "Basque Country" ezagutzen ez eta "Between Spain and France" zegoela esandakoan "Spain" jarri zuen (Andorra jartzerik ba zuen!). Zergatia galdegin eta ez zidan erantzun. Eskerrak giza eskubideei buruzko museoa den!

Burura etorri zitzaidan Mihail Sebastian 1945ean hil izan ez balitz, bertatik pasatzeko aukera handiak izango zituzkeela.

Bisitaren ondoren plaza batean zegoen turismo bulegoan egon ginen. Bertako gizonak urtebete eman zuen Salamancan eta anai-arrebak zituen gaur egun Madrilen eta Bartzelonan.

Elie Wiesel-en jaiotetxea kanpotik ikusi eta Săpânța izan zen hurrengo estazioa. Bertan bazkaldu eta Cimitirul Vesel bisitatu genuen. Herriko artisau bat hilobiak koloreztatzen hasi zen: kolorea, pintura eta berak erabakitako epitafio bat hildakoa erretratatzeko. Gaur egun herriko kanposantua turisten jomuga da (oso bisitatua). Gizon hura ere hil egin zen eta berak beste hainbat artisauri erakutsi omen zien teknika. Herriaren irteeran monastegia dago, bisita merezi duen konplexu bitxia.

Bârsanako monastegian denbora gehiago eman genuen. Fededun askorekin egin genuen topo. Hemen ere Maramures-eko egurrezko elizetako bat dago (Gizateriaren ondare).

Egunean zehar berrehun kilometro autoz egin ondoren iritsi ginen hotelera. Dutxa bat hartu eta Baia Mareko erdialde historikoan terraza mordoxka zituen plaza batean geratu ginen. Harrigarria ze zarata gutxi ateratzen zuen jendeak, nahiz eta terraza gehienak beteta egon.

Trafikoa

1200 kilometro eginak nituen jada autoz. Herrietan oinezkoak ez direla tentu handiz ibiltzen berehala jabetzen da gidaria. Etxeko atarian bezala mugitzen ziren, kontuan hartu gabe gu bezala kilometro mordoa egiten ari den jendea dabilela autoarekin bueltaka, trailer handiak ahaztu gabe. Edozein kurbatan topo egin dezakezu haur batekin bizikletan (umea bakar-bakarrik), hankak arrastaka daramatzan aitona edo amona idem-eadem-idem. Banatzaile batzuk erabaki dutela furgoneta erdi-erdian uztea, arriskuari erreparatu gabe. Herriko batek zure aurretik doan furgonetari geratzeko keinua egin eta txoferrak, bat-batean, obeditzea.

Askotan esan dudan bezala, ez dut uste errumaniarrek guk baino askoz okerrago gidatzen dutenik; hori bai, jakin behar da azkar identifikatzen zeintzuk diren bertako arauak eta saiatu haiek betetzen. Adibidez, errespetu handia diote oinezkoentzako pasabideei: norbait beste karrilean hasten bada zebrabidea pasatzen, gelditu beharra dago, nahiz eta zuk pasatzeko aukera izan.

Gida-liburuak zioen Europa mailako ezbehar-mailarik altuena zuela Errumaniak 2009an (eta hori dirudi 2010-2015eko datuak jasotzen dituen taula honetan ere).

Mihail Sebastian: Diario (1935-1944)

Mihail Sebastian-en Diarios 1935-1944 liburua gorago aipatu dut eta orain luzeago idatziko ditut lerro batzuk honi buruz.

2004an Patera izeneko posta zerrendako kide bati irakurrita erosi nuen liburua. Orduan hasi bai, baina bidean geratu nintzen irakurketa amaitu ezinik. Oporrak Errumanian pasako nituela erabakitakoan, hasi nuen berriro liburua eta Errumanian bertan bukatu nuen.

1996an argitaratu zen eta Anna Frank zenarekin parekatzen dute liburua. Braila herrian jaiotako judutarra zen Mihail, baina alde nabarmena dago bien artean: Mihail-ena 28 urteko abokatu, kazetari, idazle, antzerkigile eta intelektual heldua den baten ariketa baita.

Hasiera batean, emakumeak, lagunak eta lan kreatiboa ditu aipagai. Gerrak, baina, urrundu egin zituen bere lagun asko, posizio politiko diferenteak zituztelako (eskuin muturreko legionario asko) eta Sebastian jazartutako judutarra.

Bereziki Errumania gerran Alemaniarekin batera sartzen denean, II. Mundu Gerraren jarraipena egiten du Sebastianek. Judutarren kontrako sarraskiak eta hainbat neurri: irrati-aparatuak entregatu beharra, zerbitzu domestikoa kontratatzeko debekua, janari kuota diferenteak eta murritzagoak, hainbat zerga edo tasa pagatu eta zerbitzuak eskaini behar izatea...

Egoera ekonomikoa okertu egin zitzaion eta bakarkako pisua utzi behar izan zuen gurasoengana bueltatzeko (etxetik bota zituzten gero gurasoak eta etxe txikiago batean bildu ziren guztiak). Etengabe diru bila zebilen, lanean (itzulpenak, testuen egokitzapenak, eta abar).

Errumanian gerra bukatu zenerako, 1944ko uda, guda desagertu egiten da liburutik, nahiz eta aipatu (batzuetan ulerkor) soldadu errusiarrek Errumanian bertan egiten zituzten hainbat bidegabekeria.

Urte amaieran egoera ekonomikoa hobetu zen berarentzat eta 1945ean lana lortu zuen ministerio batean (Prentsan). Iruditzen zitzaion sei hilabete lehenago besteei ipurdia miazkatzen zieten berberek orain ere ariketa bera egiten zutela agintari berriekin.

Diarioa 1944an amaitzen da. Errusiarren kamioi batek harrapatuta hil egin zen 1945eko maiatzean. Trafikoa, arazo.

Esperientzia ona izan da horrelako liburu baten bidez ezagutzen ez nuen herrialde batera gerturatzea.

Rumanía (I): Transilvania (este apunte en castellano)

P.S.: hemen jarraitzen du kontakizunak. Errumania (II): Bucovina-Slanic Moldova-Danubioren Delta