Nola idatzi euskaraz
Gogorazio hauetan murgildu naiz, ia oharkabean, etxeko paper zaharren artean Nemesio Etxanizen ¿Nola idatzi euskeraz? (Itxaropena Argitaldaria. Zarautz, 1950) liburuxka eskutan hartu dudanean. Izan ere, oso oker ez banago bostpasei urte izango nituen nik ale hau gurean sartu zenean baina ez dut irakasgaitzat sekula erabili izan nuenik uste.
Gaztelaniari buruzkoetan, ordea, gogoan dut ezer gutxi nekiela erdaraz, Untzagako monjen “parbularixoetan” sartu ninduten aurrenengo egunean. Negar egin nuen eta Sor Rosa Maria erdaldun agintzaile amorratua eta zeharo zatarra begitandu zitzaidan.
Bart gauean gertatu bailitzan gogoan dut gure amaren laguntza etxerako ariketak egiten, ortografia zuzentzen eta erdal aditzak ikasten. Ez dut sekula ahaztuko zelan erakutsi zidan aditzak kokapenaren arabera bururatzen, alegia: Presente de indicativo, lehena, goian, ezkerraldean. Pretérito perfecto, aldamenean, goian, eskuinaldean. Pretérito imperfecto, bigarrena, behean, ezkerraldean, etab.
Gogoan ere gogoan dut Isasiko fraileetan, hamaika urte baino ez nituela, maisuak zuzendutakoa: “¡Aram-berri, no vuelva a olvidarlo: Aram-berri Mendizábal, siempre M antes de B y acento en las palabras llanas terminadas en consonante, excepto N o S. Que no tenga que recordárselo de nuevo!”.
Gogoan dut, hala ere, Arantzazuko Andre Mariaren Egutegia egunero etxean irakurri beharra eta sukaldean propio esekitako harbelean hitz berriak idatzi izana. Gogoan dut sakabanatu hitzarekin estreinako tope egin nuenean Olazabalgo (Antzuola) amandreari esandakoa: “Amama, ezetz jakin zer esangura daben sa-ka-ba-na-tu?”. Eta amama Segunda Leteren erantzuna: “Tira ume, ez dot ba jakingo…” Joño, amama ezjakina zelakoan eta… non ikasi ote zuen?
Gogoan dut hamasei urtez Oronotzeko ikastetxera “interno” joan nintzenean euskaraz idatzi izaten geniola elkarri aitak eta biok. Eta gogoan dut, berriz, hamazazpi urte edo nituela, trena hartuta estreinako joan nintzela Donostiara bertsotara eta tutik ulertu gabe lur jota etxeratu.
Dena den, hurrengo urtean ekin nion Zeruko Argia astekarian Eibarko berri-emailearenak egiteari, eta ez dut uste Miren Jone Azurtza zein Mikel Atxaga nagusiei inoiz zuzentze-lan handirik eman nienik.
Nola idatzi euskaraz? Auskalo, hainbat modu izango da segurutik. Baina, lehen eta behingoz, idazten.
Nemesio Etxanizen liburuxka
Azalean bertan aditzera ematen duenez, liburuxka hau ez da idazten ikasteko metodoa, kartak, idazkiak edo gutunak burutzeko hainbat eredu-sorta baino. Nemesio Etxanizen helburua ez zen izan idazten ez zekienari irakastea, edozein euskaldun arruntek euskaraz idazteko besteko euskara dakiela erakustea baino, idazteko erdarara jo beharrik ez dagoela alegia.
Horretarako, gutunak idazterakoan behar izaten diren hainbat hasiera eta bukaera-molde azaltzen ditu, nori zuzentzen zaionaren arabera, laguna, bikotea, nagusia, apaiza, agintaria, urlia, sandia zein berendia izan. Baita, hildo beretik, zenbait gutun-eduki proposatu eta legozkiekeen erantzunak eskaini ere. Horrez gainera, faktura-molderik eta eskelarik ere ez da falta, ezta agurtzeko, zoriontzeko, eskertzeko, opa izateko edota dolurik adierazteko esaldirik ere.
Amaieran, eredugarri edo, Etxepare, Axular, Larramendi, Kardaberaz, Balendin Berriotxoa, Azkue, Mateo Urrestarazu gotzaina, Lizardi eta Orixeren zenbait gutun laburbiltzen ditu antologia gisa.
Salneurria: 8,5 laurleko. Hau da, 0,05 €
