Montgarri, jarraitzailerik gabeko ama birjina
Montgarri santutegia Aran haraneko Beret naban dago, 1645 metrotan, Nogera Pallaresa errekaren ezker ibarrean. Nahiz egungo eraikin nagusia XVI. mendekoa izan, tradizio zaharrari jaramonik egingo badiogu Ama Birjinaren irudia 1118 urtean agertu omen zitzaion hainbat bider artzain bati eta, geroztik, bertako artzain guztien zaindaria izan da bederatziehun urteotan.
Gaur egun, antzinako monasterioa da mendi-ostatu dotorea, nongo atarian Ternua jantziak erosi daitezkeen. Gu 12 kilometroko (joan-etorria) bidezidorrean barrena heldu ginen arren oinez, turismo modernoaren eraginak erakarri du autoz bertaraino iristeko galtzada.
Denboraz, behar bada, turistentzat, baina berandutxo bertako montgarritarrentzat. Orain dela hamar urteko erroldaren arabera lau lagun baino ez ziren orduan bizi auzoko herrixkan eta egun, berriz, inortxo ere, erabat gainbehera, isilik-misilik iraun dirauten harri-hondakinetan.
Ez da, gero, sekula izan bizi izateko inguru gozoa. Urtean zehar batez besteko tenperatura 5 gradukoa baino ez da eta, bi egunetik behin, izotza. Urbian beste euri egiten du baina, %70etan, elur-malutaz.
Udaran, mendizaleen eta mendi-bizikletaren paradisua da eta neguan, aldiz, mendi-eski, iraun-eski eta txakur-narren "Erromako zubia".
Auskalo montgarri izena nondik ote datorren. Sustraia, -mont, garbi samar dago; -garri, ostera, ez askorik. Nik dakidanez –garri ez da ezer egungo okzitanieraz. Aragoieraz, berriz, garri esaten diete --oraindik ere eta gaztelaniaz ari direla-- handikote eta zakar samarrei. Mendi-laguna dut nik, izengoitiz “Garri” dena. Ez dut esango zakarra denik, baina galanta, behintzat, bai horixe.
Montgarrin, aurreko larunbatean. Goian, ezkerraldean, oraindik ere elur-zantzuak