Mikeldiko idorua
Mikeldirik zenik ere ez nenkien nik 1970 urterarte. Urte hartan jaio zen nere lehen semea eta izenen bat aukeratu eta erabakitzerakoan, hara non Mikeldi parean suertatu. Aztarren bila hasi eta halaxe jakin nuen garai hartan bazela Mikeldi izeneko agure zaharra Eskoriatza inguruan. Nondik norako izena ote, berriz, eta… zantzuek Durangoraino eraman ninduten, San Bizente auzora hain zuzen ere; edota, hobeto esan, Mikeldiko San Bizente auzora alegia.
Horrela jakin nuen San Bizente ermita izan zela 1950eko hamarkadararte Durango eta Iurreta arteko zelaietan (gaur egun dena etxebizitzaz gainezka), eta Antonio Trueba zein Juan E. Delmas idazle bizkaitarrek hantxe aurkitu zutela, 1864an, harako zerritzar, ordots edo aketza.
Iurretako bertako harrobiko hare-harri bat bakarraz egina omen, Burdin Aroan edo, eta lehen aipamen idatziak XVII mendekoak dira. Hankartean nolabaiteko eguzki-lorea edo du, antza, eta noizbait izan zituen idatziak irakurtezinak dirateke gaur egun. Ez bide dago Euskal Herri guztian ez parekorik, ezta antzerakorik ere.
Baina, zer nahi delarik, ez ahaztu ni neu izenaren adarretik ekin niola Mikeldiz arduratzeari eta, alde honetatik, nabarmen gero guztiz bizkaitarra den izenaren aurrean gaudela, ez baita alferrik Bikendi edo Bikandi abizen bizkaitar peto-petoa. Hau da, Mikeldiko San Bizente, izen errepikatua besterik ez dela: Vicentius, Vicenti, Bikendi, Mikeldi. Edo, beste modu batez esanda, zenbaitek besterik uste arren, Mikeldik ez duela Mikelekin zer ikusirik, Bizenterekin baino. Bingen sabindarraren bertsio arkaikoa alegia.
Gaztelaniazko paper zaharretan “ídolo de Mikeldi” agertu ohi da behin eta berriz. Zenbait euskal apologistak “Mikeldiko idorua” (aurkitua, topatua) ikusi nahi izan zuen jatorriz baina, segurutik, “idolua” besterik ez da.
Mikeldiko aketza Bilboko Euskal Museoaren (lehengo Etnografi-Historikoan) klaustroan ezagutu izan dut nik betidanik eta kopia, berriz, Durangoko Ezkurdi plazan 1980eko hamarkadatik aurrera. Orain, kopia udal-biltegian dago erdi baztertua eta durangoarrek benetakoa aldarrikatuko omen dute. Ez dadila behintzat jendarteko parkeren batean jartzeko izan.
Ez dizut esango gaur egun Euskal Herrian zabalduxea dagoen Bikandi abizena Urrestillako Bikendi baserritik ez datorrenik. Ez dakit. Daitekeena da.
Daitekeena ere, zuk diozun moduan, 1780 baino lehen Bikanditarrak ezezagunak izatea Bizkaian. Nahiz eta zuk zeuk zortzi salbuespen ezagutu. Salbuespen dezente ezezaguntzat jotzeko.
Baina, edozelan ere, Aita Barandiarani jaramonik egingo badiogu behintzat, Durangaldeko "Miqueldi"ren lehen aipamen idatzia 1634koa da. Eta Vicentius-Bikendi-Mikeldi izen-bilakaera ontzat emanez gero, onartu beharko Bikendi deiturarik izango zela seguru asko Bizkaian XVI. mendean.
Gipuzkoan lehenago ote? Daitekeena. Ze urtekoa da Urrestillako Bikendi baserria?