Mendatako "talaixeruaren" abantaila lehiakorra

Talaiak itsasaldeko mendi-muturretan eraiki ohi ziren, talaiaria bertan moldatzeko besteko etxola eta guzti. Hantxe bizi izan behar izaten zuen luzaro samar, inguruan ortu edo baratz txikerren bat zaintzen zuen artean, arrautzatarako oiloak eta txakurra lagun.

Egunak joan eta egunak etorri, beti itsasora begira, zelatan. Egun-argiz betaurreko luzea erabili ohi zuen eta gauez, berriz, are belarri luzeagoa. Antton Agirre Sorondok zehatz mehatz biltzen duenez, balearen orroak edo marruak 30 kilometrora entzuten omen ziren.

Balea behatu edo kirikatu bezain laster, “talaixeruak” deiak egin behar izaten zituen, “dei eittekuak”, herriko edo portuko arrantzaleei adierazteko. Deiok, argiz (kriseiluz, suz, kez, oihalez…) edo hotsez (adarrez, danborrez, txalapartaz…) egiten ziren sarrien.

Edozenbat ziren Bizkaian, Gipuzkoan eta Lapurdin barrena, han-hemenka sakabanatutako talaiak. Ziurtatuak daude Bermeo, Lekeitio, Ondarroa, Mutriku, Deba, Zumaia, Zarautz, Orio, Donostia, Pasaia, Hondarribia eta Miarritzeko talaiak, eta, horrez gainera, balearen irudia dute, euren herri-harmarrietan, Hendaiak, Biriatuk, Bidartek eta Getarik.

Deban, bat ez ezik, hiru dira ezagutzen diren talaien aztarrenak: Lapari muturrekoa (Sorginetxe gainean), Aitzandikoa (Santa Katalina ermitaren ezker alboan) eta, Itziar barrenean, Mendatakoa. Honako hau oraintsu konpondu du Suhar Arkeologia taldeak eta baita bideo labur bezain esanguratsua youtuben jarri ere.

Mendatako talaia ezin leku estrategikoan dago kokatua. Batetik, Matxitxakotik Baionako barrarainoko ikuspegi zabala eskaintzen du. Baina bestetik, aldi berean, ez da ikusten inguruko hiruzpalau herrietatik (Ondarroa, Mutriku, Deba, Zumaia edo Zarautz). Hau da, talaiariak egin zitzakeen seinaleak ezin ziren ikusi herri horietatik eta, horrela, itziartarrek aurrea hartu zezaketen. Alde honi, egun, "abantaila lehiakorra" esaten zaio.

1- Aitzuriko harri-hondartza. 2- Aitzuriko muturra. 3- Mendatako biluz-hareatza. 4. Itziarko talaia. 5-Sakonetako hondartza. 6- Sakoneta baserria.

Talaian bertan jarritako kartela, garai batean zertan zen adieraziz. Itsasotik lehorrerako ikuspegia

Talaia, gaur egun, lehorretik itsasora begira, egin berri diren konponketen ondotik

Sartalderantzako ikuspegia. Barren-barrenean, Matxitxako ingurua

Ipar-sortaldera begira, itsasoa laino dago, Baionako barraraino

XXI. mendeko baleak, begi-bistan: itsas-motorrak. Mendatako talaiatik bertatik hartutako argazkia.