Luis Martin-Santos, sei hamarkada geroago
Luis Martín-Santos
Hirurogeitaka urteren ondotik, Tiempo de silencio XX. mendeko espainiar literaturaren erreferentzia da, nobelagintzak izandako eraberrikuntzaren giltzarri eta eskola-giroan aztertuenen eta irakurrienetakoa. Aurten, aspaldiko partez, berriro erakusleihoetara itzuli da, Luis Martín-Santos (Larache, 1924 – Gasteiz, 1964) jaio zeneko mendeurrena dela-eta, Seix Barralek (Enrique Vila-Matas idazlearen hitzaurreaz) berrargitaratu duen heinean.
Literaktum Jaialdia-2024 (azaroak 11-24) programaren baitan, aurkezpena aurreko ostegunean izan zen San Telmo museoan, Enrique Mila-Matas eta Javier Mina elkarrekin buruz buru. Tamalez, jendea gainezka bildu arren, ez ziren bien artean izan lar interesik sortarazteko lain. Harrigarri, gero, hitzaurre txukuna idazteko gauza den idazle saritua zein zakar eta motz suerta daitekeen jendaurrean.
Dena den, Luis Martin-Santos “donostiarraren” mendeurrena denez gero, aipagarri dira San Telmo Museoko “Askatasun garaia” erakusketa, hainbat plataformatan aurki daitekeen “Tiempo de silencio” filma (Vicente Aranda, 1984) eta arestian TVE2k “Indispensables” sailean egindako “Tiempo de silencio y destrucción” alea.
Hala ere, idazlearen nobela baino gehiago, Luis Martín-Santos pertsona bera ezagutzeko aproposena ziur aski, “Vidas y muertes de Luis Martin-Santos”, José Lazaroren biografia. Nire ustez, nobela bera baino askoz ere irakurgarri, interesgarri eta entretenigarriagoa. Sarri esan ohi denez, nekez errealitatea gaindi dezakeen fikziorik.
Beste modu batez esanda, egiazko Luis Martín-Santos psikiatrak ez dio batere zorrik berak nobelan asmatutako Pedro Martin minbizi-ikertzaileari. Alderantziz, benetako mediku donostiarrak mila buelta ematen dizkio fikziozko mediku madrildarrari, argitasunez, jakinduriaz, kulturaz, politikaz, familiaz, giza-harremanez, lanbide-mailaz, lagunarteaz, umorez eta jai-giroz. Baita gau-txori kontuetan ere. Ezta hurrik eman ere.