Labayru, Etniker eta euskara
Donostia, 1934
Aurkezpen osteko prentsaurrean, euskarazko hedabideetako baten kazetariak galdetu zuen: "eta, euskaraz?" Ez da erraz asmatzea zer ote dagoen, zehatz, galdera horren atzean. Edo Atlasaren 7.000 orrialdeen erredakzioa gaztelaniaz egon arren hainbat hitz eta esaera euskaraz jaso direna ez jakitea, edo digitalizatzea zer den ez ulertzea edo guztiak, zer gerta ere, nahierara, euskaraz izan behar duela pentsatzea.
Nago, pasadizo honek erakusten duela zein den euskal gizartearen euskararekiko jarrera: oso murritza eginkizunetan, baina zeharo aldarrikatzailea eskakizunetan. Antza, inork ez du entzun gura (are gutxiago aipatu) etnikerlarien lanik gehiena erdaraz denik, nahiz gero haien emaitzen zabalkundea euskaraz izan dadin nahi. Baina, hori, sakoneko arazoari ez ikusi egiteaz gainera, “mezularia hiltzea” besterik ez da.
Ez diet nik konturik hartuko orain 30 urte Euskal Herriko Etnografia Atlasa, herrian herriko hizkuntzan bildu arren, gaztelaniaz argitaratzeari ekin ziotenei, baina, are gutxiago, jakina, Labayru Fundazioari, zortzi liburukoteak sareratzeaz arduratu izan ez balitz, Barandiaranek eragindako bost hamarkadako etnografia-altxorra liburutegietako hautsetan ahaztua geratuko litzateke-eta.
Hain zuzen, atera berria da “ETNIKER. Cincuenta años de investigación etnográfica en Vasconia” (Etniker Euskalerria. Iruñea, 2021) non, aurkezpenaz gainera, bost (4+1) euskal herrialdeetako hamaika etnikerlarik azken berrogeita hamar urteotako zertzeladak laburbiltzen dituzten. Hamabi ekarpenetatik, hamaika gaztelaniaz eta bat frantsesez*. Horrelakorik, 1970ean, tira. Baina 2020an… Hori da inork makillatu ezinezko benetako egia.
Diru-laguntza publiko-pribatua lortu eta, Labayru Fundazioak Etniker Euskalerriaren Atlasa sareratu ahal izan du, hainbat izenburu, aurkibide eta sarrera euskaraz, frantsesez eta ingelesez ezarri ostean. Labayruk lehenetsi nahi izan du 7.000 orrialdeko funtsa Internetez eskaintzea, gaur egun inork ez baititu 850 orrialdeko zortzi liburukote etxeratuko, doan eman arren ere. Euskaratu daitekeela? Bai, ez da tuit sorta soila, baina bai, euskaratu, euskaratu zitekeen.
Beste kontu bat, ostera, hori ote den Etniker Euskalerriaren lehentasunetakoa.
*Jakineko etnikerlari ezagun samarren ekarpenez gainera, beste lau idazlanek osatzen dute liburua. Bat ingelesez, bi gaztelaniaz eta beste bat, Joseba Agirreazkuenaga Historian Katedradunarena, euskaraz.
