Joxe Azurmendi, jakintsu maitekorra eta maitatua
Agirrebaltzategi, Intxausti, Torrealdai eta Azurmendi. Donostia, 2017
Gerrarik ezagutu ez zuen lehen belaunaldia, “euskaldun fededun” delako kultura erlijioso dogmatikotik modernitaterantzako zubigintza egin zuena. Ez aurrekorik eta ez aurrekaririk ukatzeke, pentsamendu kritikoa landuz, Europari begira jarrita, euskaratik euskarara... herria, hizkuntza eta kultura garai berrietara egokitzen asmatzen ahalegindu zena. Urte luzetan, garai zailetan, abitu frantziskotarretik abiatuta, beti ere lan-taldean, kultura-eraikuntza ideologikoa proposatzeko gauza izan zena.
Jakin talde zabala izan zen, Joxe Azurmendiz gainera, Joseba Intxausti, Joan M. Torrealdai eta Paulo Agirrebaltzategi sarrien aipatu ohi diren arren. Nork bere esparrua landu bazuen ere, Joxe Azurmendi filosofoa da, behar bada, Euskal Herri garaikidearen pentsalaririk sakonena, oparoena eta euskarak sekula eman duen eruditorik handienetakoa.
Joxeren nondik norako teoriko eta praktikoa ez zen, ordea, batere konplexua. Haren ustez, euskaldunok ba omen dugu beste inork ez duen altxorra: euskara. Eta euskara da, euskaldun izateko tresnarik behinena ez ezik, baita munduari eskaini ahal diogun gure emaitzarik preziatuena ere.
Joxe Azurmendi, pentsalari, jakintsu eta idazle abila, bai; pertsona on-ona ere bai. Baita gogotik maitekorra, maitagarria eta maitatua ere.
Bestalde, heriotzari buruzko orrialde gutxi dago, nik dakidala, Azken egunak Gandiagarekin liburuan idatzi zituenak bezain ederrak. Batek baino gehiagok erabili ditu doluetan lagungarri. Maite ditugun hildakoek joandakoan uzten duten hutsunea da ziur aski heriotzaren esperientziarik sarkorrena, baina bizialdian barrena sufritzen ditugun heriotza txikiak nabarmentzen ditu Joxek: “’partir, c’est mourir un peu’ esan ohi da frantsesez, eta bizitza partieraz beterik dago. Haurtzaroko eskola lagunak, batzuk gero sekula gehiago ikusi ez ditugunak; estudiantetako hiriak atzerrian, edo han alditxo bat inoiz bizi izan zarenak, eta orduko hainbat lagun edo ezagun, gero sakabanatu, haiekin ez baituzu harremanik gorde, etab., zenbat aldiz ez dituzu gogoratu! Joanak joan”.
Denboraren joanak ez du atzera bueltarik: “Hitz batekin laguna kontsolatzeko izan zenuen posibilitatea, eta esan ez zenuena, ez zenuelako momentuan asmatu, edo ez zinelako ahalegindu behar bezala, ez da txarkeria kontua edo ez, baina ja ez da inoiz izango. Ez dauka zerikusirik moralarekin edo erlijioarekin. Bakarrik, ez da. Izan zitzakeen ondorioak, ez dira izango munduan. Ez dago bigarren aukerarik. Entzun nahi izan ez zenuen telefono dei angustiazkoa, inon ez da sekula entzungo. Itxaropen ketu bat da. Eta egin duzuna ere, pasea da ja, itzali da, sekula egin ez balitz bezala da nolabait. Gogoratzen duzu, baina ez da, beste denbora bat da orain. Ez dago iraupenik. Ez dago errepikarik. Ez dago aldatzeko modurik, iragana berregiterik”.
Metafora ikaragarri honekin adierazten du Azurmendik giza kondizioa: “beti geltoki batean bezala zaude, ez dakizun tren baten zain, denak joan eta gero”.