Ilvrberrixo Anderexo
Escunhauko Sant Péir
Textos arcaicos vascos (Madrid, 1964) liburu ezagunean, hiru garaitan banatzen ditu Luis Mitxelenak han-hemenka aurkitutako testu zaharrak: Antzinakoak, Erdi Arokoak eta XVI-XVII. mendekoak. Antzinakoak hamabi besterik ez dira guztira, eta hamabi horietarik (4) lehena Escunahuko (Aczcunia, 1278) “Ilvrberrixo Anderexo” (5) delakoa, zeinek, besteak beste, frogatzen duen Aran haranaren beraren euskarazko izena ez dela ezustekoa.
Azpimarragarriena da, ordea, hizkuntzalari “salamankariak” biltzen dituen hamabi idazkunetatik, Lergako (Nafarroa) hilarriarena izan ezik, Pirinioen ipar-isurian daudela kokatuak gainerako hamaikak, zeinetatik bat Zuberoako Atharratze-Sorholüzen dagoen eta beste hamarrak, berriz, gaskoi-herrian, Aran haranetik Saint-Gaudenseraino, Garona Garaiaren barrena: Saint Béat (bi), Arguénos, Sauveterre-de-Nébouzan, Basert (Gourdan), Ardiège, St.-Aventin, Luchon eta Bordères-en-Luron herrietan.
Betidanik aipatu izan da hainbat hilarri eta hilobitako euskarazko lehen idazkunak Akitanian agertu izan direla, nahiz, Nafarroako Lerga eta Zuberoako Atharratze izan ezik, gainerakoak Gaskoinian kokatuak egon. Kontua da, ordea, Akitania dela erromatarrek Galia konkistatu zutenean aurkitu zuten “akitaniarren herria”. Oro har, bitan banatu zuten: Galia Akitania Bordeleren inguruan eta Novenpopulania (bederatzi herriak) Pirinioen inguruan, VIII. mendean Baskonia, Waskonia edo Gaskoiniako Dukerria bilakatu zena.
1) Neguko lau-bost elur-hilabeteetan soilik, milioitik gora eskiatzaile pasatzen dira bertatik.
2) Eliza itxita egon ohi da, noizik behingo meza-orduan edo izan ezik, baina bisitari-taldea osatuz gero, Vielhako Informazio Bulegoak bisita gidatuak antolatu izaten ditu.
3) Jatorrizko harlauza ostu zuten eta haren kopia da egun gordetzen dena.
4) Geroztik, besterik ere bada.
5) "El primero será nombre de divinidad; el segundo, el de la dedicante" (Textos arcaicos vascos, 15. or.)
.
