Gasteiztik dator bizkaiera

Arabaren gainean, besteak beste, oinarrizko ideia bi eman izan dira ontzat azken mendeotan. Batetik, Armentia zela, Erdi Aroan, euskal mendebaldeko kristautasunaren ardatza eta garai hartan, hain zuzen ere, biztanle-kopurua handiagoa zela barrualdean, itsasaldean baino. Bestetik, euskara Bizkaitik zein Gipuzkoatik joan izan dela Araba aldera. Baina, hau guztia zuzena balitz, ezinbesteko galdera zera litzateke: jendeak barrualdetik itsasaldera jo bazuen eta kristautasuna iparralderantza zabaldu… nola arraio egin ote zuen euskarak alderantzizko bidea?

Koldo Zuazori jaramonik egingo badiogu, Araba da mendebaleko euskalkiaren ardatza: “Kontuan eduki behar da <…> Gasteiz izan zela, XI. mendetik aurrera, mendebaleko hiri nagusia. Mende horretan sortu zen, hain zuzen, Arabako elizbarrutia. Bertan batu ziren Araba, Bizkaia eta Deba ibar gehiena <…> Bizkaian, berriz, ez zen maila horretako hirigunerik askozaz geroago arte sortu <…> Bilboren handitasuna XIV. mendeaz gerokoa da eta mendebaleko euskalkia egituratua zegoen orduko”.

Zuazok berak Araban sortu eta Gasteiztik zabaldutako hainbat berezitasunen berri ematen du: aldapea/aldapa, etxerik etxe/etxez etxe, jan egizu/ jan ezazu, arrazoirik ez daukazu/arrazoirik ez duzu, geratu zaitez/gera zaitez, izara-lapiko-padura/maindire-eltze-zingira, baltz-barri-gaztai/beltz-berri-gazta, huri-kerexa-narru-txixa/hiri-gerezi-larru-pixa, ederto/ederki, atxa/haitza, alkarregaz/elkarrekin, ikustearren/ikusteagatik,  edonor/norbait, jako/zaio, dagoz/daude,  deust/dit, etab. etab.

Tira, hirurehun orrialde, bata bestearen ondotik, orrialde asko dira… Arabako lexikoa, aldaerak eta Arabako gaztelanian erabiltzen diren euskarazko hitzen zerrenda, guztira, 115 orrialde inguru. Sekulako altxorra gero. Lasai hartu.