Euskaldunok gara problema Euskal Herrian

Ibai Iztuetari jaramonik egingo badiogu (Cultura vasca vs Euskal kultura. Utriusque Vasconiae, 2015), euskal kulturari buruzko diskurtso bi daude, oro har, Euskal Herrian: Txillardegirena eta Ramon Zallorena. Donostiarraren ustez, “euskal identitatea euskaran datza”. Gernikarraren iritziz, aldiz, “euskal identitatea Euskal Herrikoa izatean datza”.

Aurrenak “hizkuntzak garrantzi absolutoa duela arrazoitzen duen bitartean”, bigarrenak “euskal kultura euskara baino zerbait gehiago dela dio”. Txillardegik “Euskal Herria euskalduna izango dela ala bestela ez dela izango” adierazten duen artean, Zalloren esanetan “Euskal Herria hizkuntza traszenditzen duen zerbait da”.

Ibai Iztueta Azurmendi irakasleak (doktorea, Euskal Herriko Unibertsitateko Zientzia Kognitibo eta Giza Zientzien adarrean) saiakera landua burutu du, besteak beste bi aurrekari edo abiapuntu arrazoitzeko: “lehenik, euskal kukturaren eta hizkuntzaren arteko harremanari buruzko galdera planteatzea bera Euskal Herriko estatu espainiarrarekiko nahiz frantsesarekiko daukan subordinazio harremanak baldintzatzen duela, eta, bigarrenik, <...> galderari baietz ala ezetz erantzuteak euskararen normalizazioan ondorio zuzena duela”.

Arazoa da, ordea, egileak berak gogorarazten duenez, Txillardegiren diskurtsoaren hutsunerik aipagarriena litzatekeela “euskaraz ez dakiten ‘euskaldunen’ kopurua euskaraz dakitenena baino handiagoa dela eta hauek nolabait ere bazterturik sentiaraz ditzakeela”. Eta, zentzu berean edo, “Zalloren diskurtsoaren bertutea bere borondate integratzailea” dela, nahiz “sendabelar izan litekeen diskurtso integratzaile hau bera pozoi bihur liteke baldin eta ‘euskaldunen’ artean interpretatzen bada espainolaren edota frantsesaren erabilera normalitzatzeko mezu gisa”.

Garbi dago, aukeran, inork arrazoirik izatekotan, Txillardegirena, funtsean, puruagoa dela oinarri-oinarrizko teorien arabera. Baina Zallorena, berriz, nahiz kutsatu samarra izan, hobeto egokitzen zaiela praktikan Euskal Herriko herritarrik gehienei. Eta errealitateak, gustatu ala ez, soluzio txarra du.

Are txarrago, marra gorria, euskaraz dakitenen eta ez dakitenen artean jarri ordez, “bere buruarekin euskaraz hitzegiten dutenen eta bere buruarekin euskaraz hitzegiten ez dutenen artean” jarriko bagenu, Fermin Etxegoienek orain hurrengo proposatu duenez.

Dena den, Ibai Iztueta inor gutxi bezala ahalegindu da euskal gizartean horren finkatuak dauden klitxe kontrajarrien artean nolabaiteko ñabardurak ezartzen, haize kritiko apur bat ekartzen eta, ahal den neurrian, zubigintzak proposatzen. Sekulako lana burutu du eta auskalo zer ote garrantzitsuagoa: bildu duen materiala ala arrazoitzeko (eta errazteko) egindako ahalegina, beti ere, zati bakoitzaren amaieran, bere azken gogoetak eta ondorioak laburbilduz.