Egiazko Trujillo ez zen izan, nonbait, literaturari komeni bezain sinesgarria
Juan Echanove, Trujillo
Trujillo auto-barruan tirokatu eta “garbitu” zutenean, 1961 urtean, Bilbon ari nintzen ni ikasten, beste hainbat gipuzkoarrekin batera pentsio familiar batean; etxekoandrea zen, Venezuelako erbestean hildako gudariaren alarguna. Galdutako gerra, atzerria, euskal diaspora, Venezuela, Dominikar Errepublika, Franco, Trujillo, Galindez, Agirre, Kennedy, Kruschev, Castro, Mao… afalosteko solasaldiak amaigabeak izan ohi ziren eta, inondik ere aspergarri ez zen mundu hartan, Trujillo, diktadore arrazista, xenofobo, anker, ustel, bortxatzaile, erailtzaile eta sarraskitzailerik larriena zen. Gaiztakeriaren gaiztakeriaz, gehiegikeriaren gehiegikeriaz, zitekeenik sinesgarriena iruditzen zitzaigun.
Vargas Llosak zera esan beharra sentitu zuen bere nobelaz: “Hau nobela bat da, ez historia-liburu bat; hartara, askatasun handiaz, handi-handiaz, idatzi nuen. Oinarrizko gertakariak errespetatu behar izan nituen, baina aldatu eta eraldatu nituen gauza asko, historia sinetsarazleagoa izan zedin, baina ez dut puztu”. Carlos Saurak, berriz, ildo beretik, hogeita hamar urteko diktaduraren 500 orrialdeko nobelaz 80 minutuko antzerkia egin beharraren beharrez, ikusentzulea sinetsarazi nahirik ere, antza, alegiazko hamalau urteko neskatilaren (Urania Cabral) sexu-erasoaz grinatzen da.
Trujillok egindakoek ez zuten akaburik izan eta haren burugabekeria izugarriak ez du, behar bada, parekorik. Baina Vargas Llosak fikziozko pertsonaiak eta gertaerak asmatu behar izan zituen haren miseriak eta lazturak sinesgarriagoak irudi zekizkion irakurleari, eta Saurak fikziozko pertsonaia eta gertaera berberak azpimarratu behar izan ditu 80 minutuko laburpenean, ikusentzulea konbentzitzen jarraitzeko. Enbutuaren iruzurra, badakigu nola sartzen garen alegiazko fikzioan egiazko historiak kontatzerakoan, baina gero ez dakigu nola atera egiazko gezurretik, alegoriak burutzerakoan.
Ezin izango dugu dena historia zehatz-mehatz eta objektibora mugatu baina, inor sinetsarazteko, historiaz dihardugularik, asmakizun nahasia al da sorketari geratzen zaion artifizio bakarra? Artea ala errazkeria ote?
