Artzeren sakontasuna eta grabitaterik eza
Joxan Artze, 1960 inguruan
Txalaparta berreskuratu, “Txoria txori” olerkia burutu eta “Isturitzetik Tolosan barru” bilduma argitaratu, besterik egin izan ez balu ere, Joxan Artzek ondo merezia izango luke leku berezi bat euskal letren sorreran eta zabalkundean.
Txalaparta unibertsala da gaur egun, Madonna eta Kalakan taldearen eskutik; “Txoria txori” –Xabier Leteren “Adiskide bat zen” abestiarekin batera-- herri-ereserkirik zabalduenetakoa, eta “IsturitzetikTolosan barru”, Koldo Izagirrek esan bezala, “estreinakoz, liburua objektu artistiko bezala” agertarazi zigun “alor anitzeko lanketa”. Ez dago behar beste hitz liburua zertan den azaltzeko; baina, aldi berean, eskuan hartu eta orriz orri ireki baino ez dago, orain berrogeita hamar urte Artzek burutu zuen mirariaz jabetzeko eta… txunditzeko!
Horrez gainera, ez naiz ni, inondik ere, poesiaz hitzegiteko aproposena, baina beti pentsatu izan dut –nire ezjakintasunean iritzi izan zait—, Artzeren “Arrano beltza” dela euskal poesia politikorik politenetakoa, irudikorrenetakoa. Navas-de-Tolasako nafar abenturaren salaketa bitxia, bitxirik bada.
Baina, laino guztien azpitik… eta sasi guztien gainetik, benetan miragarria zena, Artzeri berari poesia deklamatzen zuzenean entzun eta behatu ahal izatea. Oraindik ere, bere zenbait olerki irakurtzen, gaztaroko Joxanen aldi bereko sakontasuna eta grabitaterik eza datozkit gogora. Une magiko eta ahaztu ezinezko horietakoa.
Joxan Artze, 1969
Artza anaiak (Jesus Mari eta Joseanton Artze), Eibarko Astelena frontoian, 1973an.
* Jendaurreko artistari Joxean edo Joxan zeritzan. Baina, Usurbilen behintzat, Joxeanton nonbait, elizkizunetan apaizak behin eta berriz adierazi zuenez.