Edukira salto egin | Salto egin nabigazioara

Tresna pertsonalak

Eibarko peoria, San Blasa baino hobia
Hemen zaude: Hasiera / Blogak / Amatiño / "Arcacosua", poema euskero, místico y picante

"Arcacosua", poema euskero, místico y picante

Amatiño 2010/05/08 00:42
Liburu zaharren garbiketa egiten, ez baitago dena sekulako gordetzerik, hona non aurkitu dudan, Juan Valeraren (1824-1905) poesia bilduma eta, tartean, "Arcacosua" (poema euskero, místico y picante) izenburupeko olerkia, Deban zegoela 1871an. idatzia.

Beti uste izan dut gure amatxo ez zela emakume arrunta izan. Berak utzitako liburutegia ikusi besterik ez dago. Egunak daramatzat ordena pixka bat jartzen, aukera egiten, zer bildu eta zer bota erabaki ezinik, eta hona non gaur aurkitu dudan Juan Valeraren poesia-bilduma (M. Aguilar. Madrid, 1942) eta, besteak beste, Arcacosua, "poema euskero, místico y picante", Deban kokatua, 1871 urtean.

Arkakusoa omen da, Valeraren ustez, la diosa de las pulgas, según la antigua mitología vascuence. Poetaren ustez, arkakusoa (arkakosua, ardia...) euskal senaren zaindaria da eta, hain zuzen ere, arkakusoaren beraren ahotan jartzen du, ironiaz, kanpotarrek erakarri omen ditzaketen aldaketen salaketa.

¿Por qué el suelo que miro ha de hollar tanta gente forastera? ¿Por qué el desocupado cortesano ha de venir aquí cada verano? Graves negocios y placer impuro abandona en la corte, y se encamina de Guipúzcoa al pacífico seguro que con galas y vicio contamina; desprecia la sardina, el rubio corrocón, la tenue angula y su embotado paladar contenta.

¡Ay! ¡Cuánto mi recelo se acrecienta de que estas sucesivas invasiones han de viciar aquí los corazones! Pronto, quizá, del madrileño el trato traerá mil peligrosas novedades: la zagala tal vez de más recato a ser vendrá terrible cocodeta; por el cancán se olvidará el zortcico, vencerá a la pelota la ruleta y modas de París habrá en Motrico.

¡No permitan los cielos que se cumplan jamás tales recelos! ¡Oh, númenes! ¡Oh, genios tutelares de los hijos robustos de Vasconia, proteged a sus hogares, contra disgustos, vicios y pesares, que vienen de Madrid con la colonia!

Nonbait, euskaldunok eta arkakusoak leinu berekoak edo elkarren lagun eta adiskideak. Arkakusoaren kilimak bertakoentzat onuragarri bezain suspergarri diren artean, kaltegarri eta trabarako baino ez, aldiz, kanpotarrentzat:

A la simple pastora, que los misterios del amor ignora, con mi comenzoncilla  suavemente despierto los sentidos y la mente; o ya picando en sitios reservados, por el pudor ocultos y velados, excito a la pastora a que los vea, y en su propio donaire y hermosura, merced a mi inocente travesura, ella inocentemente se recrea.

En cambio el perfumado señorito y a la dama alfeñique les causo el más incómodo prurito y están siempre temiendo que les pique. Por tal arte consumo sus entrañas hasta que al fin se van de estas montañas.

Arkakusoa itsasaldekoa ote?

Poemari jaramonik eginez gero badirudi Deban arkakuso ugari zela eta Madrilen, ordea, ez. Nik ez dut inon irakurri arkakusoa ugariagoa denik itsasbazterrean barrualdean baino,  baina, hala ere, honako hau jakin badakit:

Nik Margola tindategian lan egin nuen 1963tik 1976ra bitartean. 1970 ingururarte Margolaren zerbitzu-sarea Debarro guztian zehar zegoen zabaldua, Eibartik Eskoriatzaraino. Hau da, barrualdeko jende xehearen arropa zikina garbitzen genuen batez ere. 1970an, berriz, Donostiako Urbieta kalean hasi ginen arropa biltzen, ñoñostiarren jantziak garbitzeari ekin genion eta, batera-batera, estreinako, arkakuso-izurri ikaragarria izan genuen.  Beste modu batera esanda, Debarroko beharginen artean ez zen arkakusorik eta Donostiako jende dotorearen artean, aldiz, ugari.

Begietara begiratu besterik ez dago donostiarra dela igartzeko

 

Iruzkina gehitu

Erantzuna formulario hau betez utzi dezakezu. Formatua testu arruntarena da. Web eta e-posta helbideak automatikoki klikagarri agertuko dira.

Galdera: Zenbat dira hiru ken lau (idatzi zenbakiz) ?
Erantzuna: