Euskal kazetaritza, loratu den lanbidea

Eskualduna zeritzan lehen euskal astekariaren mendeurrena zela eta, euskal kazetaritza zertan zen labur nezan eskatu zidan Euskaltzaindiak 1987 urtean, Baionan. Baita nik hiru orrialde inguruko zertzelada eskaini ere, eta esaldi ponpoxo honekin amaitu: “Euskal kazetaritza idatzia ehun urtetan erabat loratu ez den lanbidea da. Baina ez dago, horregatik, etsipen-izkila jo beharrik, ehun urtetan loratu ez denak berrehunetan loratzerik izango baitu, seguraski. Euskal Unibertsitateak kostata plazaratutako lehen euskal kazetari-andana berriak horrelakorik ikusteko jaioak izango al dira¡”. Ba bai, jaio dira eta ari dira, ondo aritu ere. Ehun urte baino lehenago, gainera.

Euskal kazetaritza dezente asko aldatu da azken urteotan eta onerako aldatu, jakina, batere zalantzarik gabe. Izan ere, nekez alda zezakeen txarrerako, ia-ia ez izatetik izatera pasatu baita hogeita hamar urteren buruan. .

ARGIA (Zeruko) astekari hau 1976an aldatu zen moldez (egunkari gisatik aldizkari neurri honetara edo) zein edukiz (kultura esparrutik informazio orokorrera), eta baimena lortzeko legeak eskatzen zituen hiru kazetariren bermea ziurtatzeko, Mariano Ferrerek, Gorka Reizabalek eta Pilar Iparragirrek eskaini behar izan zituzten euren izenak. Izan ere, ez zen orduan batere kontu erraza kazetari lizentziatu euskalduna aurkitzea. Xabier Aranburuk bildutako (Euskera XXII, 1977) datuen arabera, garai hartan Euskal Herriko egunkarietan lanean ari ziren 178 kazetarietatik zazpik (%3,9) baino ez zekiten euskaraz. Hizketan jakin, noski, ez idazten. Nik 1970eko hamarkadaren hasieran normaltasunez idazten eta bere lanbidearen jabe ezagutu nuen kazetari tituludun bakarra Miren Jone Azurtza izan zen. Nahiz eta sinesgaitz iruditu, 1960eko hamarkadan hasiak ginen gazteontzat kazetari eta frankista hitzak sinonimo samarrak ziren.

Euskara komunikaziotik kanpo

Ez zen gero orduan giro. Urte hartan lortu zuen Euskaltzaindiak espainiar erakundeen ofizialtasuna eta erabaki haren berri emateko euskal akademiak Durangon eskaini zuen prentsaurrean ez zen batere hitzik euskaraz egin. Amaieran, eskua lotsaz jaso eta, erdipurdika, euskaraz galdetzerik ba ote zegoen itaundu nuen... Orain gezurra dirudien arren, hainbat kazetarik marmarka jardun zuten eta inor zirikatzen ez hasteko eskatu.

Urtebete geroago, 1977an, erreportari ospetsu samarra izan zen Fernando Múgica kazetari nafarrak zera zuen Euskal Herriko Unibertsitatean, euskal komunikabideei buruz propio antolatutako ikastaroan: “El euskera no es lengua de comunicación”. Eta lasai asko geratu zen, ez baitzuen alferrik bere burua komunikazioaren ‘guru’ handi-handitzat.

Euskal kazetaritzaren normalkuntzarekiko nere iritzia betidanik izan da nahiko “merkatuzkoa”. Gogoan dut, 1975 urte inguruan Udako Euskal Unibertsitatetik deitu nindutela, kazetaritza-mundura egokitzeko euskarak omen zituen hizkuntza, estilo eta molde aldetikako eskasiak zertan ote ziren azal nitzan. Nere ustez, euskal kazetaritzak zituen eskasiarik handienak lege, egitura, merkatu, enpresa eta ekonomia arlokoak baino ez zirela aurreratu nien eta ez zidaten gehiago deitu. Dena den, bi urte geroago etorri ziren –Deia eta Egin egunkariekin batera-- nolabaiteko lehen egitura, enpresa, merkatu eta ekonomia berriak eta, egia esan, ez ziren arazoak konpondu.

Euskal kazetaritzaren urtea: 1976

Euskaldunok 1976a izendatu genuen “Euskal Kazetaritzaren Urtea”. Hartan ari ginen denok aho batez onartu izan genuen aldaketa politikoak eta euskal komunikabideak soka bereko aldarrikapenak zirena. Nik dakidanez, 1975an eratu zen, Eibarren eta Lankide Aurrezkiaren (Luis Iriondo) dirulaguntzaz, sekula eratu den Lehen Euskal Komunikabideen Astea. Ondoren, 1976ko martxoaren 27an eratu zuten zorioneko 24 orduak euskaraz irratsaioa Bilbo, Donostia, Iruñea eta Loiola Herri-irratiek, Jose Ramon Belokiren eskutik, eta egun hartan bertan aztertu zen Euskaltzaindiaren baitan euskal komunikabideen beharra. Urte hartantxe eraldatu zen, taxuz eta zentzuz, ZERUKO ARGIA astekaria.

Mikel Atxagak Euskaltzaindiaren batzarrean azaldu zuen txostenari jaramonik egingo badiogu: “Itxurazko euskal aldizkariak egiteko hainbat irakurle eta kazetari sorturik da dagoeneko. Astekarien orduak jo digu. Erdarazkoen inbiririk gabeko astekariak egiteko garaia iritsi zaigu. Eta bide batez euskal egunkari bat egiteko urratsa eman behar dugu poliki-poliki”.

Baina, garai hartan, euskal egunkaria urrutik zegoen oraindik. Batzar berean Joan Mari Torrealdaik zera esan zuen: “Goiz da egunkari batentzako. Zoritxarrez goiz. Bernardo Arrizabalaga kazetariak ANAITASUNAn idatzi duenez: Euskal egunkari batek euskal telebistaren eta irratiaren atzetik etorri beharko luke, mass media handi hauen bidez euskara hedatu eta gero”.

EITBren iraultza

Sei urte geroago sortu zen denok amesten genuen irratitelebista eta panorama erabat aldatu zen euskal kazetaritza munduan. EiTBk bakarrik eragin zituen 1983an, euskal komunikazio-esparruak Detxepareren denboretatik 1976ra bitartean metatu zituen baino lanpostu gehiago. EiTBk eman zizkion euskarari sektore aurreko lanbide-onespena eta jendaurreko ospe eta sona.

Geroztik etorri ziren etorri beharrekoak, Bernardo Arrizabalagak iragarri zuen zorioneko egunkaria tarteko. Ondotik, herri-astekariak, herri-telebistak eta, oraintsuago, internetak eta teknologia digitalak ekarri dizkigun aukerabideak. Laburbilduz, nolabaiteko normalizazioren bat, inondik ere nahikoa ez dena baina bostehun mila lagunen komunitatearentzat ia-ia miresgarri dena. Orain dela 30 urte euskara komunikazio-sektoretik kanpo zegoen. Gaur egun, ostera, nola edo hala baina, barruan dago. Orain Fernando Múgicak ezin izango luke esan euskara ez dela komunikazio-hizkuntza.

Telebistan, irratian, egunkaritzan zein astekaritzan gaur egun egiten den kazetaritza duina baino gehiago da, dezente ona, homologagarria. Arazorik ez da falta, noski, baina 1976an bezala, eragozpenik larrienak ez dira inondik ere estilo eta moldeenak, merkatuarenak baino, merkatu txikerrarenak, soziologia urriarenak alegia. Eta, jakina, merkatu handi eta irekietan gainerako aukerek eskaintzen duten lehia-maila bortitza.

Baina, ez al zen ba hori nahi genuena?