Markos Zapiain

Jendeak ez du euskaraz espero adina ikasten. Estatistikek gora egiten dutenean, pixka bat baino ez dute egiten; behera, aitzitik, ezin biziago.

Gizaki hutsekin, dirudienez, ez dago zereginik, pikutara doake euskara. Ikaragarria da, kasurako, erdararen nagusitasuna hedabideetan.

Kontua da gizakiei onartzen diegula hiritartasuna, gizakiak baino ez ditugula zenbatzen estatistiketan.

Baina Txillardegiren gogoetek bestelako ate bat ireki diote esperantzari.

Gaurdaino, erdi onartutzat-edo jo dugu gizakia gainerako animaliengandik bereizten duena teknologia eta kultura dela, eta bion oinarrian mintzamena dagoela.

Mintzodunei ematen diegu hiritartasuna, mintzodunak sartzen ditugu estatistiketan.

Gormutuak barne, jakina. Ahozko hizkerari ez diogu ezein gailentasunik aitortzen.

Horra hor gakoa. Txillardegik usu nabaritu du, batetik, gizakion funtsezko aberetasuna; bestetik, tximinoen gaitasuna gormutuen zeinu-hizkuntzak ikasi eta erabiltzeko. Honen berri ez duenak benetan txunditu nahi badu, irakur dezala UZEIren "Hizkuntzalaritza" hiztegiko "Mintzamena gizonetik at" artikulua.

Washoe, Moja, Lucy, Bruno primateak ezagutuko ditu bertan, "Ameslan" (American Sign Language) delakoaz mintzo, hots, AEBetako gormutuen zeinu-sistemaz, ehundaka hitz erabiliz, hitz berriak sortuz (Washoek ez zuen "ahate" hitza ezagutzen, eta ahate bat lehenbizikoz ikusi zuelarik, "water bird" bataiatu zuen, "ur txori"), txinpantze elebidunak ahozko ingelesa entzun eta "Ameslan"era itzuliz...

Alegia, gizakion eta tximinoen artean ez dago alderik. Mintzamenaren aitzakiarenarekin batera, gure berezitasunarenak ere egin du.

Zeregin garrantzitsu bat dugu aurrerantzean euskaltzaleok: milaka tximino erosi, "Ameslan"en pareko "Euzehizk"(Euskarazko zeinu-hizkuntza) bat sortu (konplikatuagoa izan zen euskara batua), tximinoei irakatsi eta ondoren tximino euskaldunok ere estatistiketan zenbatuak izan daitezen erdietsi, hedabide erdaldunek arroztu ditzan baino lehen. Gainera, auskalo, baliteke gizakiok bezain traidoreak ez izatea hedabide arrotzetara lerrateko orduan.

Txillardegiri eskertu behar diogu aukera itxaropentsu honi ere bide teorikoa zabaldu izana.

Uste dut "Kritizoiren teorema" deitzen dudana garrantzitsua dela moralaren funtsa argitzeko. Behinola ospetsu izaniko Louis Guilloux-en Odol beltza eleberriari hartu diot.

Kritizoi hori filosofia irakasle dabil Frantziako mendebaldeko herri batean. "Kritizoi" ezizena Kanten obrarik ezagunaren izenburu-aldaketari zor dio: Arrazoimen hutsaren kritika, Arrakamen hutsaren kritizoi bilakatua. Pertsonaia ilun eta korapilatsua da Kritizoi, antisoziala eta antikapitalista; hala ere, bere bizilekuan, bere gelaxkan, urrezko txanponezko altxor ttiki bat ezkutatzen du, baita ardura handiz babestu ere, uste baitu jazarpen unibertsal baten jomuga dela, batez ere irakasten duen Lizeoko lankideen aldetikoa, baina orobat "Klopurto" izeneko baten aldetikoa, bere etxe inguruan ibiltzen dena zelatan, asmo gaiztoek bultzatua antza.

Egitez, Kritizoi bere buruarekin baino ez da solastatzen, egonaldi luzeak egiten dituen kafeko ispiluek itzultzen dioten irudiarekin, azkenik "Jauna" deitzen baitio. "Jaun" hau Kritizoi fio den solaskidea da, aholku eskatzen dio maiz, estualdietan, baina Kritizoi "jaun" hori ispiluek itzultzen dioten Kritizoiren beraren islarekin ez nahasteko bezain destxolindurik dagoelarik, Flaubert oroitarazten duen zalgurdi-eszena honetan bezala:

"Eta lantzean behin, hark harrapatzen zuelarik, ez zegoenean irudikapenetara jolasteko bezain bero, Jauna itauntzen zuen.

Zaldia trostan, zalgurdiaren gidariak bere zartailua klaskarazten zuen. "Jaunak" erantzun zion:

-Nire buruari galdetzen diot. Hain erraza litzateke alde egitea, eguteran amaitzea, basatien egian, zikinkeria honetarik urruti.

-Beti ere Java?

-Zeure bizialdi osoan horren gainean baino ez duzu pentsatu."

Kritizoik, zenbait orrialde gorago, bere nahigabearen izaera laburbildu du, gauzak beren buruarekin bat etortzeak eragiten dion sentimendu jasangaitz legez azalduz, alegia, errealitatearenganako amorrua, errealitatea identitate- hastapenaren mendean dagoen heinean:

"Jasangaitza zen saltzailea beti saltzaile izatea, abokatua abokatu, Poincari jauna beti Poincari jauna bezala mintzatzea, egundo ez, adibidez, Apollinaire bezala, eta alderantziz...

Eta Kritizoi Kritizoi bezala.""

Hamabi orrialde geroago, Kritizoik ele bat botzen du horixe da neuk haren teorema deritzodana- haren filosofia laburbiltzen duena eta Louis Guilloux-en garaikideak txunditu behar izan zituena, Robert hiztegiko Guillouxi buruzko sarrera laburrak baitakar: ""Bizitza honen egia, ez da hil egiten garela, baizik lapurtuak hiltzen garela"".

Izan ere, ele hau oso da azpimarragarria. Neure aldetik, bertan ikusten dut giza itsukeriaren ereduzko adibide bat, bere molde moralarena zehazki.

1. Lehenbizi, gauzatzen duen balio-alderantzikatzeagatik, zeinaren emaitza baita osagarria (lapurtuak gara) funtsa bailitzan agerraraztea, eta funtsa (hil egiten gara) osagarri gisara. Zeren egia Kritizoik dioenaren justu kontrakoa baita. Geure bizitzaren funtsezko egia, bistan da, heriotzarantz goazela da; gainera lapurtuak hiltzea, bigarren mailako gorabehera baino ez da, garrantzi eskasekoa egiazki, heriotzaren egitatearekin alderatuz gero. Halatan, Kritizoiren teoremak ezin hobeki adierazten du Cioranen gogoeta bat, Pricis de dicomposition liburukoa: "Funtsezkoari muzin egiten dioten ideiak dira gizakiek aintzat hartzen dituzten bakarrak".
2. Baina orobat da adierazgarria Kritizoiren elea ""heriotzari garrantzia kentzeagatik"", eta lapurreta gehiegiesteagatik (noren eta zeren lapurreta, bestalde? Kritizoik ezkutuan uzten baitu); hots, ideia honengatik: kaltetua izatea hiltzea baino gaitz askoz ere larriagoa dela. Jarrera moral ororen alde sakonago bat baita, eta nire ustetan adierazgarriagoa, tragikoa ezin onartzea, eta eskukaldi soil batez baztertzeko erraztasuna, -hain harrigarria erraztasuna, Kritizoiri ahalbidetzen baitio serio demonio aldarrikatzea lapurtua izatea ziurra eta dramatikoa dela beti; aldiz, heriotza aurrean izan dezagun ez diola axola, zalantzazkoa dela ia ("Bizitza honen egia, ez da hiltzen garena").

Kritizoiren teoremak egia legez adierazten du nabariki faltsua den judizio bat, hitzaren zentzu aldi berean intelektual eta juridikoan, ongi ezaguna den esamoldeak ilustratzen duena, deitoratzen baitu justiziak pisu bi eta neurri bi darabiltzala. Balantza faltsutu batek ahalbidetzen du pisatze miragarri bat gauzatzea, arina astun bilakatuz, astuna arin. Kritizoiren ele hori, orokorkiago, judizio-faltsutasunaren eredu bat da, "faltsutasun" berbaren bi zentzutan: zehazgabetasuna eta gezurra. Alferrik luzatzea egitate honen gainean: nire ustez judizio-faltsutasun hori, eta barnebiltzen dituen zehazgabetasuna eta gezurra, mintzamolde moral ororen euskarririk garrantzitsuenak dira.

Eskerrak eman nahi dizkiot Markos Zapiaini testu hau euskaratzeagatik.

Ideia hauek nire Le demon de la tautologien (Minuit, 1997) sakonki jorraturik aurki ditzakezu.

Esferak trilogiaren lehen liburukian, "Burbuilak" azpititulukoa, Peter Sloterdijkek kontatzen du behiala karena edo plazenta arras serioski zela aintzat hartua, mundu osoan barrena, erritoetan, artean, erlijioan. Haatik, zenbait mendez geroztik karenarenganako ardura baztertu egin dugu, Mendebaldean bederen.

Ugaztun gehienek umatu eta berehala karena jan egiten dute; berdin jokatzen dute Brasilgo indio askok. Zehazki, yakutoarren artean karenaren jatea erritual bat da, jaio berriaren aitak bere senide eta adiskideei eskaini behar diena.

Beste toki batzuetan karenaren patua umearenarekin bat datorrela sentitzen da; karena zaindu behar, hortaz. Antzinako Egipton, esate baterako, zinez ikusgarria izan zen karenaren kultua: alde batetik, erregeren karena momifikatu egiten zuten, eta gero tenpluko sazerdoteek ohore handiz jagoten zuten. Bestetik, faraoiaren karenaren momia talisman gisa gordetzen zen. Azkenik, prozesioetan, faraoien karena erregeren aurretik eramaten zen; ohitura horretatik dator, antza denez, banderen kokagunea gaur egungo prozesioetan eta manifetan.

Europan, XVIII mendera arte, amaren osasunarentzat oso egokitzat genuen bularra ematen zuen aldian karen freskoa jan zezan, eta garai batean boladan jarri zen "haragizko biribilkiak karenaz beteak" errezeta.

Alemanian, jaio berrien karenak etxe ondoko zuhaitz ongileen azpian lurperatuz babesten ziren: sagarrondoen azpian neskenak, mutilenak berriz madariondoen.

Gaur egun, Afrikako zenbait eremutan, bizialdi osoan eramaten dituzte karenezko kutunak.

Hainbat herritan karenak zuhaitzetatik zintzilikatzen dituzte, are gizakiz mozorroturik ere: kotoizko alkandora jantzi, txapela ipini, eta, soka batez lotuta, zuhaitzaren abarretan jartzen dituzte.

Halako harreman zentzuzko eta osasungarriaren ifrentzuak bizi gaitu gu ordea, karenarenganako higuinak hain zuzen, Europako burgesia handiak XVIII mende amaieran asmatua. Orduantxe erabaki baitzen, nazka imintzioen artean, lagunik amultsuena izan dugun hori ez dela existitzen. (Bestalde, ezerk ez inork ez gaitu aurrerantzean hain amultsuki lagunduko.) Kulturatik egotzi dugu, zabor dugu bilakatu eta madarikatu. Peter Sloterdijk-ek, "jatorrizko adiskide" izendatzen baitu, ez dio alferrik dedikatu, bere lehenbiziko Esferak-en, requiem bat.

Aspaldion, aurpegiko azala biziberritzeko makillajerako lehengai gisa erabiltzen da. Ospitaleetan, karena ebatsi eta trafikatzen da; kliniketan infiltraturiko gaizkileen bandek karenen inguruan jesarririk antolatzen dituzte beren ekintzak.

Delinkuentziarekin batera, aprobetxatze tekniko irrikatsu eta surrealista: gaur egun, Alemanian, karena (hilik jaiotako umekiekin batera) zabor-errauskailuetan erabiltzen dute, errekuntza azkartzeko.

Giza ekimenaren erabilera kiskalgarriaren alboan beti piztu izan dira adituen arteko eztabaidak; gaur egun, karena amarena ala umearena ote den eztabaidatzen da (XVIII mendean su harrigarriz eztabaidatzen zen Adanek bere semeen karena jan ote zuen). Mundu osoko jakintsuek erabaki dute nasciturus-ari dagokiola, aleman hizkuntzaren ikuspuntuaren despit ("Mutterkuchen", "ama-opila") eta euskararen hazkuntza zirraragarriaren eraginpean, euskarak karena umeari lotzen baitio beti (haur-zorro, ume-ondoko, haur-ontzi, ume-gune...).

Ez legoke txarto, gizakiok karenaren begirunez eta mimoz hurbil gintezen dagoenarengana; oroz lehen, karenarengana berarengana. Mendebalderik doilorrenaren gainetik, indioekin bat egin genezan, afrikarrekin, egiptoarrekin, fruta arbolekin eta okindegietako labeekin. Aurre egin errauskailuen positibismoari, kliniketako utilitarismoari, beren burua jasaten ez dutenen dialogismoari, presari eta inperialismo yankiari. Halako estresaren aurrean, itxaronaldia zaintzea eta karena maitatzea da puntua.

Gobernuaren ordezkaria garbitu zuen urtean izango zen agian, 1998an, edo hurrengo urtean. Hori bai, abuztuan, Donapaleun, frantxixkotarren egoitzan. Tesia behingoz amaitzera joan nintzen, aste bete. Biziki xarmanta du klaustroa. Donejakueko erromesak bertan gelditzen dira. Juan Joxe Iturriotz legorretarra zebilen orduan arduradun. Orain, oker ez banago, frantsesek komentua ostu digute, eta Juan Joxe, Donapaleun "Xanko", Arantzazun da.

Otorduak erromesek, etxeko jendeak, noizbehinka agertzen ziren apaiz batzuek, Xan Casenave besteak beste, elkarrekin egiten genituen.

Egun batean, afaltzera berandu agertu nintzen. Iturriotzek "arazo bat izan duk ordenagailuan, erakutsiko diat" esan eta gela batean sartu ninduen: "kontuz, txorakeria handirik ez bota, Starsky eta Hutch zauzkaagu afaltzen": erromesarena egin nahian zebiltzan bi morrosko haiei urrutitik usaintzen zitzaien txakurtasuna.

Biharamun gauez, afalostean, zinerako asmoa nuen. Bazen hirukote aleman bat heldu berria, bi neska eta mutil bat. Mutila eta nesketako bat amorosten hasiak izaki, beste neska, Friburgoko yogi pertxenta, gurekin zebilen gehiago.

Zinera joateko zapatak janzten ari nintzela, halako batean, gelako atea zakarki jo zuten. Zabaldu eta bortz polizia: gela goitik behera miatu, karneta eskatu, zertan nenbilen: "Tesia idazten". "Zeri buruz?"."Kojèveri buruz". " Nor arraio da hori?" "Filosofo bat". "Filosofo bat? Gezurra! Filosofia ikasi nuen Lizeoan: Platon, Descartes, Kant... Kojèverik ez haatik! Ekarri ordenagailua eta zaude hemen miaketa egiten dugun bitartean." "Filma ordea..." "Ez, berton!"

Neska alemana, lehenbiziko eguna Euskal Herrian, zuhur eta elur zegoen abuztu gori hartan, Euskal Herriko gauak oro halakoak ote ziren galdezka bere buruari.

"Zabalik" egoitza xumea xehero-xehero miatu ondoan alde egin zuten; aurretik, ordenagailua itzultzeaz batera, erromes batek Colonna bertan zela salatu zielako etorri zirela ziurtatu zidaten. Zehazki, Colonnak erromesei... bazkari-afariak zerbitzatzen zizkiela! Eta Starskyk eta Hutchek nirekin nahastu zutela.

Juan Joxe Iturriotzen ustez, berriz, aitzakia merke bat zen hura guztia; Txalapartakoek, laborariek, emakume idazleek, besteak beste, hainbat bilera egiten zutenez bertan, ziur zen mikrofonoz bete zutela.

Irailean, epelago, Donostiako Koldo Mitxelena kultur etxean tesia burutzen ari nintzen. Lan gelatik hamar minutuz desagertu -komunera eta hantxe bertan zegoen Bixente Ameztoiren erakusketa bat ikustera- eta bueltan ordenagailutik, tesia bere baitan gordetzen zuen ordenagailutik, kablea baino ez zen gelditzen, dardarka oraino.

EUSKALDUNA EUSKALDUN

Historia azterturik bistan da anabasa, txiripa, grina eta hondamendia izan dela nagusi, historialarien ahaleginak gorabehera arrazoiak, joerak eta hariak aurkitzeko zein asmatzeko.

Hala ere, zenbaitetan ematen du hitzak batera ala bestera erabiltzea garrantzitsua izan dela Historian, ondorio sakonak izan dituela; bestalde, ondoriorik sakonenak, kasu bitan bederen, ez ditu hitzen erabilera harrigarriren batek eragin, baizik gizakiok betidanik dakiguna zehazteak, Pernandoren egiei erne erreparatzeak.

1-Lehenbiziko kasua: garai batean, oro har, uste zen izaki bat aldi berean beste bat ere izan zitekeela, gizaki bat aldi berean oilo, berbarako. Halatan, uste zen aztiek gizakia oilo bilakaraz zezaketela, substantzia bereziak irentsi ondoren "artxila murtxila!" oihukatu eta gorputz atalak bortizki astinduz oiloaren arima gizakiaren baitan sartzen zutela. Haitin eta Brasilen, besteak beste, bizirik daude halako ikuspuntuak gaur egun ere.

Edozein gisaz, aurrenekoz filosofo grekoek adierazi zuten burubidea nagusitu da munduan: gizakia gizakia da, eta ezin da aldi berean oilo ere izan.

Ondorioei dagokienez, askoz ere eraginkorragoa izan da grekoen ikuskera garai magikoetako aztiena baino: "oiloa oiloa da" perpausa oinarri duten zientziak eta teknikak lorturikoa miragarriagoa da magorik abilenak oneski agin lezakeena baino.

2-Orobat, bigarren kasua: "euskaldun fededun" aldarrikatzen zen behinola, edo euskaltasunaren funtsa kokatzen zen arrazan, foruetan, lurraldean, historian, deituretan eta auskalo-mortun.

Halako batean, haatik, Txillardegik egia apal bat azpimarratu zuen, beti bertan eskura izana zelako inork merezi bezala nabaritu gabea: "euskalduna euskaldun" (Huntaz eta hartaz, Elkar, Donostia, 74. or.) Hots: deiturak, historiak, foruak eta arrazak gorabehera, euskarak, ez bestek, egiten gaitu euskaldun.

Eta tautologia xume bezain mamitsu hori mila bider sustatzaileagoa izan da eta izango, euskalduna beste ezerekin berdintzea baino, oiloa barne.

Izan ere, aldarrika dezadan bukatzeko irmoki, gehiegikeriatzat jo beharra dago euskalduna eta oiloa parekatzeko "Oilozaleen topagunea.com"ekoen seta, euskaldunen eta oiloen arteko antza euskaldunen eta fededunen artekoa bezain pertinentea baita, edo oraindik gutxiago. Edozelan ere, azare historikoei dagozkie bi-biak, ez euskaldunaren muinari. Euskalduna euskalduna baita mamiz, aldi berean beste edozer izan daitekeen arren, baita fededun ere, nahiz oilo.

Etiam wisi ante, bibendum a, euismod non, luctus vitae, dolor. Aenean magna.

• Cras at dui ut lectus feugiat blandit.
• Praesent tempor urna.
• Nullam id sapien.
• Phasellus porttitor.

Morbi elementum purus ut nulla. Aenean nisl. Aenean semper, pede sed pellentesque semper, orci nisl pulvinar mi, vel vulputate justo augue sit amet libero. Suspendisse nibh ligula, aliquet in, ultricies at, ullamcorper eu, est. Phasellus viverra viverra mauris.

Duis faucibus turpis a leo. Suspendisse convallis. Donec dui. Sed dictum. Nunc posuere. Praesent luctus. Pellentesque elit. Sed felis eros, molestie id, feugiat eget, tempus id, purus. Duis et nunc ut est aliquet fermentum. Etiam elementum ante quis pede. Ut ipsum. Duis ultrices, justo nec dapibus congue, mauris massa convallis lacus, ac elementum mi erat quis lectus. Donec pellentesque magna at erat. In enim. Quisque consequat, augue id ultrices gravida, ipsum leo consequat odio, ut commodo est diam at ligula. Phasellus nonummy iaculis sem. Donec viverra neque non nunc. Phasellus nec purus vel quam pellentesque interdum. Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames ac turpis egestas. Vestibulum ante ipsum primis in faucibus orci luctus et ultrices posuere cubilia Curae;

Vivamus ac mauris. Duis vel enim eu pede blandit auctor. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit. Pellentesque congue cursus eros. Nullam vel libero. Sed auctor egestas enim. In commodo feugiat tellus. Cum sociis natoque penatibus et magnis dis parturient montes, nascetur ridiculus mus. Donec lacinia leo quis felis. Suspendisse nisl libero, tempus at, cursus id, vulputate congue, mauris. Vivamus eleifend. Quisque faucibus, risus at commodo rhoncus, turpis nunc sollicitudin ligula, nec porttitor felis lacus ac tortor. In eleifend dignissim nulla. Suspendisse nec quam eget massa dictum blandit. Praesent adipiscing, arcu ac placerat ultrices, nisl diam pulvinar dolor, at pulvinar libero ante non libero. Donec in ligula. Vestibulum adipiscing, augue ac lobortis egestas, sem erat porta nisl, non commodo quam justo quis ligula. Mauris pellentesque erat nec odio. Aenean ante nulla, pharetra et, commodo sed, interdum a, leo. Pellentesque sem leo, aliquam at, dictum nec, placerat ut, mauris.

Pellentesque ante. Aenean velit dolor, facilisis in, pellentesque at, adipiscing id, felis. Suspendisse nibh nisl, placerat at, fermentum a, sollicitudin nec, eros. Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames ac turpis egestas. In auctor eleifend dolor. Quisque mollis pulvinar tellus. Pellentesque nibh. Nulla mattis lectus quis magna. Cras tempus, enim vel aliquam dignissim, ante mi mollis tortor, ac aliquam lectus wisi id eros. Phasellus suscipit sem eu turpis. Etiam sodales aliquam nunc. Ut id turpis. Nam imperdiet tortor non quam. Proin ullamcorper. Nam ac justo. Etiam tincidunt nunc sed pede.

Aliquam purus orci, rhoncus in, pharetra non, dictum ut, leo. Cras sed turpis. Nulla facilisi. Etiam et elit. Cras vehicula turpis at ipsum. Donec dapibus magna vitae enim. Curabitur sit amet sem et quam gravida ultricies. Aliquam erat volutpat. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit. Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames ac turpis egestas. Ut lorem ligula, tincidunt quis, aliquet et, blan