"Koaderno gorria". Kritika ez oso motza

"How can one stalk one's weaknesses, Gorda?"

"What exactly are we going to do tonight, Gorda?"

Carlos Castaneda, The second ring of power, Penguin, New York, 1977 (200 eta 214 orr.)

IZKRIBUAREN AHALA

Zentzumenen artean, usaimenak garrantzi berezia du "Koaderno Gorria"n, frangipani lorearen usain zoragarriak berbarako, baina baita besazpiko izerdiarenak ere.

Laura Garateren keinurik deigarriena besazpia behin eta berriro usaintzearena baita. Joxe Zuazalagoitiaren elementua odola den bezala, izerdia izango da Laura Garaterena. Zazpi atal ditu "Koaderno gorria"k, eta atal orotan, bigarrenean, laugarrenean eta bosgarrenean izan ezik, Laura besapeak usaindu eta gero dutxatu egingo da. Baina ez da egia besapeak usaindu eta gero inoiz ez diola dutxatzeari utziko. Kasurako, hirugarren atalean, 25. orrialdean, besapeak usaindu eta dutxatzeko elastikoa burutik erantziko du baina gero ohean etzan eta Amaren koaderno gorria irakurtzeari ekingo dio. Bestalde, behin baino gehiagotan dutxatuko da aurretik besapeak usaindu gabe: mexikarrarekin lehenbiziko aldiz egon ondoren (44 or.); baita gerora ere: bosgarren atalean bi bider (59 eta 68 orr.), baita seigarrenean ere (88 eta 102), eta zazpigarrenean (123 eta 124).

Edonola ere, azken dutxa besapeak usaindu ostean hartuko du (129).

Ba ote du esanahi berezirik besazpia usaintzeak?

Lauraren dutxek Mirenen eta Beñaten memorien frexkatzea aurreratzen digute: besazpi usaintsuak dutxak nola, halaxe garbituko ditu umeen oroitzapenak, aitak kirastuak, Amaren koaderno gorriak.

Barka, lagunak.

Aipatu Ama hori, seme-alabentzako koaderno gorria idatzi duena, borrokilla zetorren eta aitak onartzen zuen. Ordea, haurrak izan ondoren, Ama ETArentzako lanak direla eta bolada baterako kanpoan den bitartean, aitak besterik gabe seme-alabak hartu, eraman eta ezkutatu egingo dizkio Amari. Zazpi urtez ez du haien berri izango. Venezuelatik Gabon karta bat igorriko diote aitaren amari, umeen argazkiekin, eta honek Amaren eskuetan jarriko ditu.

Orduan Amak Laura Garate abokatua, lagun min eta miresle duena, seme-alaben bila bidaliko du koaderno gorriarekin. Bertan kontatuko dizkie Mireni eta Beñati bere oroitzapenak eta gertaturikoaz bere bertsioa, euskaraz.

Laurak hogeita hamar bat urte ditu, Amak berrogeita bost, Mirenek hamahiru eta Beñatek hamar.

Amaren amets zehatzik jakinarazten ez zaigun arren, Amak bere koaderno gorrian Beñat semea ekarriko zuen bere bigarren haurdunaldiko amets goibelen berri emango die seme-alabei, Laura Garateri eta guri: "negar batean joan ziren hurrengo egunak. Ametsetan ere malkoak isurtzen nituen, uholdeka, eta hain zen bizia malko isurketa, esnatzerakoan ezin sinetsi nuela maindireak lehor zeudenik. Esna nengoenean esan dezaket ez nuela segundo batez haurdunaldia ahazten, momentuero sentitzen nuela barruan zegoenak nire gorputza eta odola behar zituela bizirik jarraituko bazuen. Eta ametsetan zer esanik ez." (55 or.)

Miren alaba da amaren ispilu, nobela honetan emakumeak dira gailen. Beñatek elkartasun apur bat merezi du gizajoak arron aldetik, txoil zokoraturik geldituko da. Egia esan, ez zuen besterik merezi, hain baita aita ume-ohoinaren antzeko.

Laura Garate mezulariak egingo ditu eleberriko hiru amets zehatzak. Egia da etakideen nahigabeko irudikapenez ari garela eta eleberrian ez zaigula esaten Laura Garate etakidea denentz. Fundamentuzko irizpidea erabili behar hemen ordea, Espainiako Justiziarena zehazki: Laura bada etakidea, zalantzarik gabe: etakide baten eta bere seme-alaben artean zubigintzan... gehiegiegi.

1-Lehenbiziko ametsa hogeita bederatzigarren orrialdean aipatzen da: "Biharamunean ez da eroso esnatzen, begiak zabaldu aurretik non eta zertan ari den bururatzen bazaio ere. Gogoratzen ez duen amesgaiztoren baten eragina ez da egun hartako plana berrikusiz desagertzen."

Ametsa ez oroitze horrek (bigarrenaz ere ez da oroituko) eta egun txarra eragite horrek kontraste bizia egingo dute Laura Garateren hirugarren eta azken ametsarekin, zati bat behintzat ederki gogoratuko baitu eta goxotasuna eragingo.

2-Bigarren ametsari dagokionez, argitu behar lan honetan nahigabeko irudikapenak aztertu behar genituela eta oroitzapenen eta ametsen artean, nahigabekoenak ametsak direla lehen begiratuan. Ordea, gogora dezagun, "Zeru horiek"eko Irenek ametsak zuzentzen zituen. Aldiz, "Koaderno gorria" honetako Laura Garate bere bigarren ametsean oharmena sartzen ahaleginduko da Ipar Ameriketako eta Mexikoko yaki indioek darabilten teknika baten bidez, Carlos Castanedak "The second ring of power"en erakutsia: loak hartzeko unera arte eskuei tinko begiratu ondoren, jada ametsean eskuak begi bistan dituzula sartuko omen zara eta horrek zure adimen ohartia ere ametsean barneratu duzula erakutsiko dizu. Ordutik aurrera, ametsa zure esku. Horretan saiatuko da Laura Garate, beste zenbaitetan arrakastatsu gertatu baitzaio. Baina oraingoan ez. Oraingoan, eskuei begiratu arren loak hartu arte, azken unean eskuen ordez Ama izango du gogoan eta biharamunean ez du ametsik oroituko.

Honela kontatu du Arantxa Urretabizkaiak (115 or.):

"Handik hamar minutura lotan dago, koadernoa eta eranskina burukoaren azpian, berak erabiltzen ez duen ohe zatian. Lo hartu aurretik noizean behin erabiltzen dituen trikimailuak jarri ditu martxan, nahi diren ametsak eragiteko ikasitakoak. Gehienetan ez dute funtzionatzen, agian behar adina saiatzen ez delako, baina Ipar Ameriketako indiarrek erabiltzen omen zuten sistemak behin baino gehiagotan funtzionatu dio. Nork bere eskuak gogoan dituela hartu behar du lo eta gero, ametsak hasterakoan, eskuak mugiarazi behar ditu. Horrekin zabaltzen omen zuten ametsen zirrikitua indiarrek, eta horretan saiatu da, Amarekin harremanetan jarri nahi lukeelako, Amari gertatutakoa kontatu nahi liokeelako. Eskuetan kontzentratzen da, baina, azkenean, Ama du gogoan justu lo hartu aurretik, ez bere eskuak.

Oso goiz esnatzen da biharamunean eta lehenengo segundotik barrura begiratu badu ere, ez du ametsik gogoratu ahal izan."

3-Hirugarren eta azken ametsa (124 or.): "Gau horretan bai, ametsak menderatzeko ezer egin ez badu ere, Ama datorkio, umeen bila. L-k esaten dio ez direla umeak, neska aspalditik dela gaztetxoa eta mutila dagoeneko ere bai, besoak jaso egin beharko dituela, ez jaitsi, zangoak luzatu, ez belaunak tolestu. Zelai berde eta zabal batean daude bi lagunak, ikusten ez den etxe baten atzealdean. Dauden lekutik ez da ez biderik ez bidexkarik ikusten, baina biok dituzte begiak aurreko zelaiaren zerumugan. Harantz egiten du eguzkiak bere bidea, eta ezkutatzeko zorian dagoenean esaten du Amak zain dagoen bitartean kuluska bat egingo duela, eta hantxe hartzen du lo, zelai gainean, kuzkurturik, amapola odoldu bat gari berdearen artean.

Honaino bakarrik gogoratzen du ametsa esnatutakoan, aurrera egin duela jakinda ere. Gutxienez bost minutu gelditzen da ohean esnatzerakoan zuen jarrera berean, ezer mugitu gabe. Alferrik, ametsaren jarraipena galdua da ordenagailuaren barruan, eta segur aski ez du sekula berraurkituko edo ustegabean azaleratuko zaio."

Laura Garate hainbeste miresten duen Amarengana hurbildu nahian dabil beti eta hirugarren amets honetan erdietsiko du. Hauxe da Freuden ikuspuntuaren mamitze nabariena euskal eleberrietako etakideen ametsen artean: ametsa gurari baten gauzatzea da. Irakurleak badaki Laura Garatek Amarekiko harremana nahi duela eta ametsa irakurri orduko ohartzen da konpentsaziozko betekizun horretaz. Gainera, Laura bera geratzen da Amaren loaren babesle eta umeen erantzule, nolabait Ama bilakatua.

Izan ere, Laura Garatek larregi idealizatu du Ama eta nobelak aurrera egin ahala, idoloa arrakalatuko zaio. Zehazki, Amaren koadernoa irakurriz jausiko zaio mitoa. Laura Garatek ETAko buruzagi gogorra miresten zuen, familiarik ez zuena, behar ere ez, berak ez bezala. Baina koadernoa irakurri ahala Ama batez ere Ama dela ohartuko da eta autoerrukia leporatuko dio. Laura biziki haserretuko da Amaren idazkeran biktimarena egiten ari dela sumatzen duelarik, txori babesgabearena, aginpide zabaleko emakumetzat baitzuen. Aldi berean hurbilduko zaie Ama desidealizatzeari, Mireni eta bere burua ezagutzeari, Amaren koaderno gorriaren bidez.

Laurak koaderno gorria eman behar dio Mireni eta setiatze, inguratze, hurbiltze eta emate prozesu baten amaieran helburua erdietsiko du. Eleberria egituratuta dago pixkanaka kulminazio batera iristen den ibilbide gisa, gola sartu, gailurra zapaldu, orgasmoa. Lauraren eta Mirenen arteko besarkadak eta euskal koadernoaren helarazteak burutuko dute eleberria.

Izugarria baita izkribuaren ahala: bizitzak alda, honda, salba, berreros, apain ditzake. Amaren koadernoa zubia da, elikadura da, altxorra, bizia: horregatik nahi du Mirenek jatorrizkoa, Amak idatzirikoa, euskarazkoa. Mirenek euskara ahaztua duenez, Laurak gazteleratuko du, Laura bitartekaria baita, mezularia, itzultzailea, baina alferrik, Mirenek Amarena berarena nahi baitu, Amaren ahotsa bere horretan ulertu: euskaraz ikasiko omen du eta hemezortzi urte bete orduko amaren bila joango da.

XX. mendeko nobela peto-petoa, ez dago telefono mugikorrik.