Garagoittiko Orakulua

ADES espeleologia taldia
Urdaibai, Lea eta Artibai
********************

Zapatu honetan, Aulestiako Alperdoko kobako biharrekin segidu dogu. Oinguan argazkixak etaratzia tokau da batez be, eta bide posible guztietatik bat arakatzia: "bloke anabasa" egitura tipikua, laberintikuan laberintikuena eta subien modura harri artetik eten barik narraska ibiltzia eskatzen dabena.

Domekan ostera, gaztetxo talde bat gidatu dogu Arteagako Argatxako haitzuluan. Bide errez bat aukeratu dogu (koba hau haundixa da-ta), baiña era berian ederra, kobazale gazte hónendako gozagarrixa izan daiñ.

********************
59 posta kutxa
Gernika 48300 (Bizkaia)
ades@euskalnet.net
94 - 625 23 52

Parakaidistiak, bere ibilbidian zihar, askotan topau dittu abortuak. Jaixo bihar ez zirazen engendruak. Modu okerrera egindako mutaziñuak.

Argazkiak.org | Oi Xiberuaaaarghh © cc-by-sa: txikillana

Nere ustez igeltseruei, bere bihar-orduak amaittu eta gero, eskuak lotu biharko litxakixoz eta erreminttak ezkutau. Bestela etxian txapuzak egitten hasi, eta hala amaitzen dabe.

Argazkiak.org | Nareako balkoia © cc-by-sa: txikillana

Hónek gauzok esanda eremu pantanosuan sartzen gara, jakiña: ¿batek ez daka norbere etxian nahi dabena egitteko eskubidia? Ba, nere ustez ez.

Argazkiak.org | Donon © cc-by-sa: txikillana

Halan be, ez dogu ahaztu bihar 600 urtetako etxiak 600 urte dakela, eta historikoki bertako biztanlien lehentasuna bizi izatia izan dala; lehelengo tripia, eta gero estetikia. Horretara, gustau ez arren, ulertu neike antxiñan, etxe zaharra hori baiño ez zala: etxe zaharra.

Argazkiak.org | Aulestiako torria © cc-by-sa: txikillana

Baiña gaur egunian, gauzak kanbixau egin dira. Subventziñuak dagoz, herrixen arkitekturia zaindu egitten da... horretxegaittik ezin dira barkatu halako abortuak. Hau ikustian, zera baiño ezin da pentsau obria zuzendu eta baimena emon zeban arkitektueri buruz: me cagho na cona cos botou.

Argazkiak.org | Sanpedrope © cc-by-sa: txikillana.

Gaurko saiua hamen entzun

podcast bikaiñian. Baitta uhiñetan be: Lekeitioko Arrakala, Eibarko Matrallako, Bittorixako Hala Bedi, Iruñeako Eguzki, Bilboko Tas-Tas, Oreretako Zintzilik, Urruñako Info7 eta Oiartzun radixuetan.

Aste santuan ederra pasau jakuan: Iratiko basuan edurrakin isolauta geratu, eta hor egon giñan denporia zelan pasau asmau ezinda. Azkenian ondo egon giñan (beinke!), suari begira-eta, edurretan expediziñauk egitten-eta... baiña hara nun, azken egunian, dana batzen gagozela, agertzen jakun... ¡¡Xiberuako Parlamentüa!!! ¡¡¡Orraittiokan!! ¿Ordu luziak pasatzeko ba ete zeguan modu hoberik? Ba guk topau ez.

Jokuak “Ziunta” daka izena, eta 1997xan argitarautakua da. Kaja bat baiño, sarkofagua daka: hain da haundixa eta parte askoduna. Gure Parlamentua baiño presupuesto askoz be haundixagua izango dau kontizu, babesliei begiratzia baiño ez dago: DDTE, DDJS, Credit Agricole, EDF/GDF Sud Aquitaine, Les Chaumes, Oroc Bat, Gema, eta baitta editau aurretik be jokua pagauta zeken 300 erosle.

Ziunta elebittan dago, frantsesez eta xiberotarrez, seguraski probintziako egoera soziolinguistikuan eragiñez –alfabetatuak banakakuak diraz-. Egongo dira, halan be, itzulpenak irakorri eta bere umetzaroko berbak gustora gogoratuko dittuezenak be.

Jokatzeko arauak guriak baiño askoz be konplikauauak diraz, eta hau fallo modura hartzen dot. Baztandarrei pasau jakena gertauko jake hónei be: gaztiak eta gogotsuak ez badira behintzat, jentiak txartelak hartu eta ra-ra-ra galdera-erantzunekin hasiko da, jokuari kaso haundirik egin barik. Gauzia gehixago korapillatzeko, nagusixendako joko forma desberdin bi proposatzen dira, eta umiendako hirugarren bat be.

Jokalari bakotxak pertsonai baten rola hartzen dau, eta herri bat. Halan, Xiberuako herri guztiak pasatzen daben tablerotik zihar mobitzen hasiko da. Kasilla batzutan “ustegabeak” dagoz (probak, imajinatzen dot) eta bestetan galderak. Herrixen kasilletan sartuta, barriz, pertsonai bakotxari dagokixon objektu bat hartzen dau, eta bere pertsonajiana ez ba da, beste jokolari bati trukatu leikixo, eta... (ala jinko! sobera konplikatüa!)

Halan be, forma baten edo bestian, inportantia da jokatzera jartzen dana galderak irakorri eta ikasiko dittuala, barriketarako atxekixa emonda eta zahar-gaztien arteko hartuemona bideratuta. Eta hori bai lortzen da, modu dibertigarrixan gaiñera. Asko poztu naiz Ziunta editau zala jakitzian, eta hain modu elegantian gaiñera.

613 galdera-erantzun dagoz, gure jokuak dakanan erdixa gitxi gora behera. Kontuan hartu bihar da ele bittan egittian bolumena bikoiztu egitten dala bebai, eta ezingo zan nahi dan beste sartu.

Ideia eta bultzakadia, antza, Ühaitza Züberoako Kültür Etxeak emon zeban, eta jente askok lagundu: Mission Locale Rurale, AFMR, INSTEP, Uztaro... Galderak egitten be, lagun talde potolua: Dominique Cunchinabe, Christian Beaufrere, Pierre Paul Dalgalarrondo, Jean Louis Etxekopar, Poyo Althabegoiti, Maddi Oihenart, Fantxoa Hastaran, Alain Elgart, Dennis Cassard, Dominique Agergarai, Jean Louis Davant... Eta euskera zuzentzaille eta itzultzaillia, Allande Socarros.

Iratiko Etxoletara bazoiaz, ¡begiratu ondo kajoietan! Modu bikaiña da-eta inguru hari buruz gehixago ikasteko.

ADES espeleologia taldia
Urdaibai, Lea eta Artibai
********************

Askotan esaten dogun gauzia da, mundu barrixen exploraziñua ez zala XIX gizaldixan Manuel Iradier eta Livingstonen modukuekin amaittu. Hamentxe bertan, etxetik hurre, gizakixak sekulan zapaldu bako eremuak dakaguz, eta hala frogatzen dogu ADES espeleologia taldian asteburuero-asteburuero.

Aulestiako Angiz auzoko Alperdoko koban egon gara barriro. Pasa dan astian sektore "historikuan" ibilli giñan, eta azaldu genduan legez, jente askok lehenago egindako ibilbidia topografiatzen arittu giñan batez be. Halan be, puntu batzutan jarraitzeko aukerak ikusi genduzen. Aste honetan, eskalada materixalakin lagunduta háretako batetik gora egin dogu, eta... sektore barri-barri batekin topau dogu, iñok sekulan zapaldu bakua. Hain da eze, egun batetik bestera espeleometrixia BIKOIZTU egin dan. ¡Orraittiok! Zenbat sorpresa gordetzen ete desku Alperdok...

 
********************
59 posta kutxa
Gernika 48300 (Bizkaia)
ades@euskalnet.net
94 - 625 23 52

Juan San Martinen bildumako espeleologia argazkixen errekopilaziño honekin amaitzeko, geografikoki edo gaika taldekatu ezin izan dittudazen argazki batzu datoz.

Baltzola (Dima)

 Arratiako haitzulorik ezagunena, seguraski, sorgiñez betetako inguruan:

 http://www.guregipuzkoa.net/photo/9349

http://www.guregipuzkoa.net/photo/13711

Eginoko Lezia (Araba)

 Aizkorri aldetik troka haundi baten galtzen dan errekiak Egino herri inguruan urtetzen dau barriro. Barrutik, ahaztueziñezko trabesixia. Argazkixotan beheko urteeria agertzen da:

 http://www.guregipuzkoa.net/photo/9916

http://www.guregipuzkoa.net/photo/9918

http://www.guregipuzkoa.net/photo/9919

http://www.guregipuzkoa.net/photo/9920

San Adrian (Aizkorri)

 Gipuzkoa eta Araba arteko galtzada zaharrak zeharkatutako tunela:

 http://www.guregipuzkoa.net/photo/10165

http://www.guregipuzkoa.net/photo/10162

http://www.guregipuzkoa.net/photo/13672

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14389

Altxerri (Aia)

 Oin dala 15.000 bat urteko gizakixak animali ugari marraztu zittuezen koba honen hormetan. Denporiakin, baiña, sarreria lurrez eta koladaz estali zan, ezkutuan geratuta. 1956xan harrixa etaratzeko leherketa batzukin agertu zan zulua, eta 1962xan Aranzadi Zientzia Elkarteko espeleologuak topau zittuezen lehelengo pintturak. Ordutik kobia publikuari itxitta dago. Juan San Martinen gehixenak argazkixen argazkixak diraz:

 http://www.guregipuzkoa.net/photo/12918

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14154

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14155

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14156

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14157

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14160

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14321

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14321

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14326

Jon Arana

 Karrantzako “Karlistian lezara” lehelengotz jaitsi zan gizona. Itxuria laguna zeban San Martin, eta bere aittagiñarreba Julio Beobide artistiakin be ba zekan hartuemona.

 http://www.guregipuzkoa.net/photo/11252

http://www.guregipuzkoa.net/photo/12913

Arkeologuak biharrian

 Ez dakitt ze indusketatan:

 http://www.guregipuzkoa.net/photo/14158 (Jesús Altuna eta Koro Mariezkurrena)

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14159

Izentau bako lekuak

 Eta azkenik, lokalizau bako hiru argazki:

http://www.guregipuzkoa.net/photo/13984 (Hernaz / San Martin / Lepineux lezian sarrerian itxuria daka, tornuan basian arrastuekin)

http://www.guregipuzkoa.net/photo/13988

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14178

Joaquin Diaz ikerlarixan ahotan, kale kantarixen munduan murgildu gara: erromantze zaharrak, adarjotzezko kantuak, edukatibuak, dibertimentuzkuak, hilketa lazgarrixenak, bertso papelak... Euskal kantutegixak be ondare zabala dake, liburuetan entzerrauta; batzuk ba dabiz lantzen (Oskorri, Hiru Truku...) baiña ondiok asko geratzen jaku dibulgaziño mailla honetara allegatzeko.

Gaixak emon desku bertsiñuetarako be: Joaquin Diezek kantauta "Milagros del angel de la guarda" entzun dogu lehelengo, eta gero La Niña de la Puebla itsuak "Los Campanilleros".

Saiua hamen entzun, eta limosnatxo bat jangoikuan izeniaaaaaannnnn...

podcast bikaiñian. Baitta uhiñetan be: Lekeitioko Arrakala, Eibarko Matrallako, Bittorixako Hala Bedi, Iruñeako Eguzki, Bilboko Tas-Tas, Oreretako Zintzilik, Urruñako Info7 eta Oiartzun radixuetan.

Argazkiak.org | Gu kaiku gara © cc-by-sa: txikillana

Argazki hau negukua da. Urjauzixa 300 bat metrotara dago, eta bere orro bildurgarrixa kilometruetatik entzutzen da. Udan, ur barik, baiñuleku nasai bihurtzen da. Hamen ikusi leike aldia.

Hau ostera, bertako uran indarra aprobetxatzeko eregittako zentralan ikuspegi bat da. Neguko egun eguzkitsuari eskerrak -hain arraruak Galician-, koloriak bizi eta polittak urten jatazen. 1900-1955 artian funtzionau zeban zentral honek, eta ikusten dan modura oiñ ruinetan dago.

Galiziako leku diskretu eta xarmant hau bisittau nahi dabenandako, hamentxe markauko dot:

Mendizale eta bidaiarixa zan San Martin, baiña pentsatzen dot ez zala leku guztietara juango espeleologia ekipo ta guzti. Halan be, sena sena da eta haitzuloren batekin topo egittian, hara juaten jakozen begixak eta erretratatzeko kamarian objetibua.

Lourdes

Betharrameko koba turistikua:

 http://www.guregipuzkoa.net/photo/10651

Lourdes bertako zulua:

http://www.guregipuzkoa.net/photo/10880

http://www.guregipuzkoa.net/photo/10881

Covadonga (Asturias)

Haitzuluak askotan izaten dira pertsonai mitolojikuen agertoki, eta hala gertatzen da Covadongan be. Sistema karstiko baten ubegixa da, berez:

http://www.guregipuzkoa.net/photo/10730

http://www.guregipuzkoa.net/photo/10732

http://www.guregipuzkoa.net/photo/10733

http://www.guregipuzkoa.net/photo/10734

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14656

Espluca Negra / Casteret kobia (Pirineuak)

ADES-en asko zaintzen da toponimixia, eta biharbada ohittura hori hartu dotelako edo, oso arrarua egitten jata haitzulo bati norbere izena ipintzia. Koba barruan  deskubritzen diran areto edo pasabide barrixetan bai: han ez da sekula gizakirik ibilli, eta zeozelan izendatu bihar izaten doguz. Baiña kanpoko sarreretan... normalian izena eukitzen dabe, eta exploradoriak ahalegiña egin biharko leuke hónek izenok topatzen (artzaiñak, nekazarixak...). Halan be, ikusten nabillenez, toponimo zaharrak zapaltzeko ohitturia oso zabalduta dago Pirineo partian:

• Berez Añisclo mendixa izan biharko litzakenari, Soum de Ramond esaten jako, hango mapak egitten ibilli zan geografuan izena.
• Berez Espluca Negra izan biharko litzakena, Cueva de Casteret esaten jako, espeleologo batengaittik hain zuzen be.
• Lehen aittatu dot Hernaz izena be, Sima de la Piedra de San Martin edo Gouffre Lepineux izenen onduan ahaztuta geratu dana.

Pirineo aldian asko ibillittakua dogu Juan San Martin, eta logikua danez, Ordesa-Monte Perdido ingurura allegatzian Espluca Negra bisittau zeban. Norbert Casteret espeleologo mediatikuak explorau zeban XX mende hasieran, eta bere ezaugarri nagusixa izotzezko formaziñuak diraz:

http://www.guregipuzkoa.net/photo/10798

http://www.guregipuzkoa.net/photo/10836

http://www.guregipuzkoa.net/photo/10838

http://www.guregipuzkoa.net/photo/10842

http://www.guregipuzkoa.net/photo/11128

http://www.guregipuzkoa.net/photo/11132

http://www.guregipuzkoa.net/photo/12448

http://www.guregipuzkoa.net/photo/12479

http://www.guregipuzkoa.net/photo/12619

http://www.guregipuzkoa.net/photo/12620

http://www.guregipuzkoa.net/photo/12622

http://www.guregipuzkoa.net/photo/12623

http://www.guregipuzkoa.net/photo/12624

http://www.guregipuzkoa.net/photo/12627

http://www.guregipuzkoa.net/photo/12675

http://www.guregipuzkoa.net/photo/12677

http://www.guregipuzkoa.net/photo/12707

http://www.guregipuzkoa.net/photo/12723

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14714

Mas d´Azil (Ariege)

Koba honek tunel natural bat daka; barruan errepide bat egin zan, eta bertako obretan aztarna arkeologiko garrantzitsuak topau ziran, hain da eze toponimua kultura bati izena emoteko erabilli zan (Aziliense).

http://www.guregipuzkoa.net/photo/13773

http://www.guregipuzkoa.net/photo/13774

http://www.guregipuzkoa.net/photo/13775

http://www.guregipuzkoa.net/photo/13776

http://www.guregipuzkoa.net/photo/13777

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14173

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14174

Aragon-Andorra

Argazki honi buruzko detalle gehixagorik ez da agertzen:

http://www.guregipuzkoa.net/photo/12247

Mer de Glace (Alpeak)

Biharbada inguru hartako glaziar ezagunena, izotz-zulo eta guzti:

http://www.guregipuzkoa.net/photo/10900

http://www.guregipuzkoa.net/photo/10903

http://www.guregipuzkoa.net/photo/10904

Altamira (Cantabria)

Santillanako kobako pintturak 1880an deskribatu ziran, baiña ez ziran benetakotzat hartu hogei urte beranduagorarte. Bisittarixak asko ugaldu ziran 1970 hamarkadan, eta pintturak babesteko haitzulua itxi eta replika bat egin zan.

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14164

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14167

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14169

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14315

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14332

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14333

Niaux (Ariege)

Betidanik ezagutu izan da, eta XVI gizaldittik hona jentia ibilli da barrutik. Pintturak aspaldittik ezagutzen baziran be, iñork ez zittuan ikertu 1908 arte. Gaur egunian arrasto ugari ezagutzen dira eta 1970tik hona eten barik ikertzen dihardu. Zati bat bisittau leike.

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14166

Lascaux (Vezere)

1940xan deskubridu ziran, eta bertako pintturak mundu guztian famatu. Bisittari kopuruakin hondatzen hasi ziranez, 1983tik aurrera replika bat ipiñi zan martxan.

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14170

Rouffignac (Vezere)

XVI urtetik ezagutzen baziran be, bertako pintturen aittamenak ez ziran XIX mende amaierararte egin, Edouard Martelen esploraziñuakin. 1950 hamarkadan sakonago ikertu ziran, eta ehundaka irudi katalogau –zalantzekin-. Gaur egunian turistikua da, eta bisittau leike.

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14171

Grotta del Genovese (Levanzo, Sicilia)

Haitzulo hau amildegi baten dago, itxasora begira, eta korta modura erabilli izan da historikoki. Barrukaldian katazulo illun eta estua zeguan eta, ipoin zaharren arabera, irudi misteriotsuak paretetan. 1949 urtian, neska batek zurrumurruak konfirmatzia erabagi zeban, eta hantxe agertu ziran pinttura eta grabatu zahar pillua, esaten danez Italiako garrantzitsuena. Bisittatzeko moduan dago.

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14312

Cueva del Guácharo (Venezuela)

1799 urtian explorau zan lehelengotz, eta 1947tik hona monumentu izendatu zeben, bere balixo naturalistikuangaittik. Venezuelako kobarik ezagunena izango da, eta bisittau leike.

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14906

http://www.guregipuzkoa.net/photo/14907