Zintzarria katuari jartzeaz Atxaga

Astelehen goizean eman zen ezagutzera Espainiako Letren Sari Nazionala jaso duela Bernardo Atxagak. Arratsaldean Etxeak eta hilobiak nobela aurkeztu zuen Ernest Lluch Kultur Etxean, Literaktum jaialdiaren baitan (jada entzun daiteke audioa DK Irratia izateko bidean den gunean).

Liburuaren aurkezpen horren atarian Nola jarri zintzarria katuari tailerra eman zuen kultur etxe berean. Deskribapen laburra:

«Ikastaro trinko honetan, Bernardo Atxagak askotariko testuak analizatuko ditu, hala bereak nola beste idazle batzuenak, literaturaz duen ikuspegia eta literatura teknikak azaltzea helburu».

Izena eman nuen Atxaga entzutea gustuko dudalako. Guztira 13 lagunez osatutako tripulazioa osatu genuen.

Gauza asko kontatu zituen, batzuk konfiantza giroan esandakoak, eta ez da nire asmoa zazpi ordu horietako kronika zehatza egitea, baina bai ekarri nahi ditudala hona zenbait kontu.

Baina horretan hasi aurretik, azaroaren 10eko hauteskundeei buruz galdetu zioten atzo El Paísen. Beheko txioan azpimarratu dut paragrafoa, baina hortik esaldi hau: «Pedro Sánchez había caído tantas veces de pie que se había creído que era mejor tirarse por el balcón que bajar por las escaleras».

Atxaga. pic.twitter.com/8k2czazz6e

— Mikel Iturria (@iturri) November 12, 2019

Donostia lehen lantoki

Donostiako Askatasun hiribidean (Avenidan) zegoen banketxe batean hasi zela lanean esan zuen eta askotan egoten zela hodeietan. «Oso leku ona handik alde egiteko».

Hizkuntza

Idaztea aholku sokratiko bat jarraitzea da: ezagutu zure burua. Eta idazleak hizkuntza erabili behar du, hizkuntza baino ezer erabiliagorik ez dagoenean. Beraz, beti pentsatu behar da azpian zer dagoen.

Hasiera

Testu baten muina ez dago erdian: hasieran dago. Aurreneko hamar lerroak dira pisu guztiaren % 80a. Lehen bospasei folio horiek markatuko dute logika narratiboa.

Plagioa

Ahal den guztia (ondo) plagiatu behar dela esan ondoren, plagioari buruz Groenlandiako lezioa liburuan jasotako testu bat aipatu zuen.

Mugimendua

Testuak mugimendua / korrontea behar du. Testu aspergarriak ordenatzeko askotan erabili ditu alfabetoak, adibidez. Horretaz konturatzea kosta bazitzaion ere, azkenean jabetu dela txakurren zaunkek Zalduondon jokatzen duten rolaz: txakurrek mugimendua jartzen dute herri txiki batean, bestela ez baitzen ezer entzungo.

Memoria eta irudimena

Idazteko bi indar daude:

• Memoria, memoria sakona: berdin da duela 40 urteko kontuak edo duela bi astekoak.
• Irudimena: fikzioa idazteko ikusi beharra dago.

Gainera, fikzioa idazteko hobe da ezer pentsatu gabe idaztea. Are gehiago, dokumentazio lanik ez duela egiten gaineratu zuen, gure harridurarako.

Objektuak

Ezin da fikziorik egin objekturik gabe: pistola, sonbreirua... Fikzioak beti begia, belarria, ukimena, usaina... eskatzen du.

Pertsonaiak

Pertsonaiak dira konplexuenak idazteko garaian.

• Ahal bada oso ondo ezagutzen duzun norbaitengan pentsatu (hainbat lagunen nahasketa izan daiteke).
• Elkarrizketa da pertsonaia nagusiak azaltzeko modurik onena.
• Dialogoek balio dute aukeraketa egiteko.

Presio soziala

«Robinson Crusoek ez luke nobela bat inoiz idatziko». Presio sozialaren eraginez idazten dira nobelak.

Garai batean hiru tomoko nobelak idazten ziren, baina liburuzainek haien kontrako neurriak hartu eta bat-batean desagertu ziren hiru tomoko nobelak.

Roman Jakobson estrukturalista errusiarraz hitz egin zuen, «zentsura sortzailea» kontzeptuaren egilea.

Harridura

Ume garaian, elizan egun handietako latinezko ospakizun haiek izan ziren lehen aldiz harridura, inpresioa sortu zizkiotenak.

Normalean, gure memorian itsatsita geratzeko zerbait fisikoa behar dela gehitu zuen. Ikara, kolpe bat, zauria...

Pluscuamperfecto-a

Zenbat iragan kontatzen duen azken nobelan, pluskuanperfektoa ez duen hizkuntza batean. "Había"-k ematen duen espazio horretan gauza asko esan baitaitezke gaztelaniaz.

Lekuak

Hiru liburu aipatu zituen eredu gisa lekuak sortzeko orduan:

• Tomas Mororen Utopia. Ez dago hiririk, ideiak, kontzeptuak daude. Ez dago toponimorik.
• Robert Louis Stevenson-en Altxorraren Uhartea. Urruntasuna eta estereotipoa. Piratak urruti jarri zituen irla batean. Oso inportantea da zuk aukeratutako espazioari buruz beste inork baino gehiago jakitea.
• Yoknapatawpha-ko konterria eta William Faulkner. Memoria eta lurra. Lurra gehi lur horretan bizi den jendea.

Aipatutako liburu eta autore batzuk

• Carlos Barralen memoriak.
• On Writing: A Memoir of the Craft, Stephen King.
• Agustín García Calvo: erritmoa da gakoa.
• Roland Barthes: gorputza da estiloa.
• Leopoldo María Panero: bere bizitza desastre hutsa izanagatik ere (gaixotasunagatik), bere poesien ordena goraipatu zuen Atxagak.
• Patricia Highsmith aipatu zuen nobela baten hasiera zein garrantzitsua den zehazteko.
• Pio Baroja eta Josep Pla maisuak.
• 1.280 arima, Jim Thompson.
• Morphology of the Folktale, Vladimir Propp. Wikipediak ondo baino hobeto laburbiltzen du Atxagak esandakoa. «Vladimir Proppek Errusiako hainbat Ipuin herrikoi analizatu zituen, maitagarrien ipuinak batez ere, eta ipuinetan behin eta berriro errepikatzen ziren hainbat elementu aurkitu zituen. Errepikatzen ziren elementu horiek egitura jakin bat ematen zieten narrazio herrikoi guztiei. Behin eta berriro tradiziozko ipuinetan topa daitezkeen elementuei “Vladímir Proppen funtzioak” izena ematen zaie gaur egun (...) 31 elementu errepikakor antzeman daitezke maitagarrien ipuin herrikoietan».
• Biblia eta Homeroren Iliada aipatu zituen mendebaldeko pentsamendua abiatu eta markatu dituzten bi liburu totemiko gisa.
• Mímesis, Eric Auerbach. Errealitatearen errepresentazioa mendebaldeko literaturan.
• Truman Capote (idazlea) vs. Jack Kerouac (mekanografoa).
• Kontu zarrak, Joxe Arratibel. Ez zuela ulertzen zergatik liburu hau ez den ikusgarri egiten.
• Gabriel Aresti, urte ilun haietan argi bakarrenetakoa.
• Mikaela Elizegi, ikusezin jarraitzen du. Berriro ere Wikipediatik -> «Mikela Zintzarri, gipuzkoar bertsolari eta idazlea izan zen (...) Mikaelak ahoz kontatutakoak Antonio Zavalak grabatu eta hitzez hitz idatziz jaso zituen liburu batean, (Pello Errotaren bizitza bere alabak kontatua, 1963, Auspoa)». Liburua eskuragarri dago pdf formatuan (eskerrik asko Xabier Azkueri abisuagatik).
• Luigi Anselmi poeta.
• Spoon River Anthology, Edgar Lee Masters.
• Georg Christoph Lichtenberg, aldarte oneko aforista.
• Eric. A Havelock filolologoaren La musa aprende a escribir.
• Jorge Oteizaren Quosque Tandem. Poeta handi bat.
• Miles Davis musikariaren autobiografia: Miles: The Autobiography.

Atxaga sobre cómo ponerle el cascabel al gato, este apunte en castellano