Maddi Sansberroren atzetik, Joxemari Mitxelenarekin egin dut topo

Tras la huella de Maddi Sansberro, me he encontrado con Joxemari Mitxelena, este apunte en castellano

Esan bezala, «Maddi y las fronteras» liburuaren Donostiako aurkezpenean egon nintzen.

Lehenik eta behin, halako ekitaldiak zuzenean botatzen ditu KMk Youtubeko kanaletik eta bertan dago edozein unetan ikusi ahal izateko.

Bi zati izan zituen aurkezpenak: lehenengoan, Edurne Portelak Ander Izagirreren laguntza izan zuen tarima gainean liburua jorratzeko; bigarrenean, Izarraitz Villaluze eta Joxemari Mitxelena (istorioaren bideratzaileak) igo ziren, laukotea osatuz.

Izan ere, Mitxelena eta Villaluze oiartzuarrek Sachsenhausen-en 1944an hildako herrikide baten bizitza ikertu zuten eta jasotako agiri guztiak Portelaren esku utzi zituzten 2021eko udazkenean.

Galaxia Gutenberg argitaletxeak kaleratu du Edurnek idatzitakoa, Maddi y las fronteras. Ez da saiakera liburua, Edurnek fikziora eraman baitu Maddiren bizitza.

Martxoaren 15ean Radio Nacional de Españako El ojo crítico irratsaioan elkarrizketatu zuen Laura Barrachinak idazlea (bideoaren 8 minutu 20 segundutik aurrera).

Miércoles en la frontera:

📚Donde ocurre 'Maddi y las fronteras' de Edurne Portela

👑'El complot en el poder' con Use Lahoz

🌹Los visionarios románticos en @Museo_Lazaro

🎬Y los buenos datos que nos dejan las salas de cine.https://t.co/rD5seMkZNT

— El Ojo Crítico (RNE) (@ElOjoCriticoRNE) March 15, 2023

Ez nuen egun hartan entzun, baina patrikako telefonora jaitsi nuen audioa eta paseo batean etorri ziren biak nirekin.

Liburua ez dut oraindik irakurri, baina Ander Izagirrek esandakoaz aparte, hona hemen Inma Lizasok eta Joserra Senperenak jarritako txioak.

No he podido soltar a Maddi desde que empecé la novela hasta el final y casi sin respirar.
Libro espectacular. pic.twitter.com/gmH6pMpOym

— Inma Lizaso (@InmaLizaso) March 25, 2023

Me ha conmovido la historia de Maddi. Y la gestación del libro, una ficción a partir de hechos reales que explica la autora en el epílogo. pic.twitter.com/0d47epHYoE

— Joserra Senperena (@jrsenperena) March 28, 2023

Joxemari Mitxelenak berak kontatu zuen bere aitona Lehen Mundu Gerrara eraman zutela frantsesek, beste bi anaiekin batera (Lapurdin bizi ziren). Verdunera, oker ez banago. Hainbat urteren eta milaka hildakoren ondoren, aitona bizirik atera zen guda eremutik, baina beste bi anaiak ez.

Lehen Mundu Gerrakoak ikertu ondoren, hasi zen begiratzen ea Bigarren Mundu Gerran oiartzuarrik hil ote zen nazien kontzentrazio eremuetan. Eta hor Maddi Sansberrorrekin egin zuen topo, nazien kontzentrazio esparruetan hildako oiartzuar bakarra.

Joxemari Mitxelena eta Izarraitz Villaluze herrikideak non eta nola egin zuten topo ez zuten argitu KMko ekitaldian, baina bai esan zutela Maddiren istorioak batu zituela.

2018ko Oiartzungo urtekarian esplikatu zuten prozesu guztia. Maddiren izenaren atzean Maria Josefa Sansberro Echeverria dago, baina urtekarian adierazi bezala hainbat abizen izan zituen bizitzan zehar: Maria Josefa Susperregi (aita umezurtza zen eta izen bereko baserrian pasa zituelako aitak lehen urteak), Sansberro (aitaren bigarren baserria), Perul (Maddiren lehen senarra), Nicolas (dibortziatu ondoren, bigarren senarraren abizena). Abizen saltsa hau argitzeko demaseko lana hartu zuten bi ikertzaile amateurrek (amateur ez da gutxieslea, historiagileak ez direlako diot).

Pandemia erori zitzaigun gainera, baina 2021ean Oiartzungo Udalak omendu egin zuen Maddi. Horren lekuko 2022ko Udalaren urtekaria.

Echevarriatik Etxeberriara

Eta zein unetan agertzen da Edurne Portela? Mitxelenak edo Portelak, jada ez dut gogoratzen nork, kontatu zuen ETBk indarkeria politikoari buruz egindako saio batean kointziditu zutela biek ala biek. Saiatu naiz sarean topatzen, baina ez dut aurkitu.

Eta saio horren ondoren Mitxelenak telefonoa eskatu zion Portelari.

Osteguneko ekitaldian Edurnek aipatu zuen, zeharka bazen ere, Mitxelena bera garai gogorrak bizitutakoa zela. Ez dakit zergatik, burura etorri zitzaidan Echevarriatik Etxeberriara dokumentaleko pasarte bat. 2014ko apirilean ikusi nuen Donostiako Giza Eskubideen Zinemaldian eta Oyarzundik Oiartzunera apuntea idatzi nuen blogean. Pasarte hau, besteak beste:

"EAko zinegotzi izandako Mitxelenari katu beltza jarri zioten etxeko atarian. Ez omen du ezagutzen inor herrian horrelako abisua izanda bizirik dagoena (Echeverria alkateari ere jarri omen zioten hil aurretik, baita hil zuten beste zinegotzi bati ere). Prest dago gizona garai haiek aparkatzeko (ez ahazteko) eta aurrera egiteko".

Eta aurrera egin duela ezin zaio ukatu Joxemari Mitxelena Cazaboni.

Baina aurrera egiteko orri guztiak irakurri behar dira eta sarean informazio bila Aranzadi Oroimena izeneko kanalean igotako hamar minutuko bideo batekin egin dut topo.

Oiartzungo giro bortitzetik ihesi Jakara joan zen eta bertan Biescasko hondamendia tokatu zitzaion.

8. minututik aurrera, gutxi gorabehera.

«Jakan nengoela Biescaskoa gertatu zen. Eta hor buru-belarri sartu nintzen (...) Eta hori izan zen nire terapia».

«2010ean, hasi ginenean hurbiltze-prozesu horretan, gero EH Bildu izan zena (aurrena Amaiur), herriko bi pertsona oso, oso, oso enfrentatuta bizitu izan garenak (....) Batek esan zidan: "Jarriko al dugu markagailua zeron?" "Niregatik bai" esan nion. Ez nuen bi aldiz pentsatu. Sartu ginen tabernara eta jendea zegoen "hemen zer pasatzen da? Orain arte, gaizki esanda, a ostia limpia ibili dira, eta orain elkarrekin birra bat hartzen?»

«Niri askotan galdetzen zidaten zuk zer esango zenioke zuri mehatxu egin zizunari: "Ez dela atzera begiratu behar". Ahaztu, ez da ahazten. Barkatu? Zergatik ez. Horra joan behar bada eta elkarrekin egin behar badugu bidaia».

Zer gehiago esan daiteke?