Donostia 2016, hautagaitzaren aurkezpena
Gipuzkoako bi periodikoetan dituzue kronikak; bata, Mitxel Ezquiaga jaunarena; bestea, Itxaso Millan anderearena.
Bertan irakurriko duzue Chillidatarrek eginiko logoa duela Donostia 2016 edo San Sebastián 2016 hautagaitzak, Odón Elorzak hitz egin zuela euskaraz eta gazteleraz, Donostiako Orfeioa aritu zela kantuan, Luisa Etxenikek irakurri zuela testu bat gazteleraz, Harkaitz Canok beste bat euskaraz, Markel Olano elebitan aritu zela, Morgan Creativos ekoiztetxeak egin duela bideoa. Eta abar.
Nik, berriz, Harkaitz Canok irakurritako testuarekin utziko zaituztet. Asko gustatu zitzaidalako. Bereak dira egile eskubideak, beraz.
Buruko antzokia
Gustatzen zait antzokiaren ideia. Litekeena da aldian-aldian ikusten dugun antzezlana gustuko ez izatea, aktoreak nahikoa onak ez direla edo antzezlana eskasa dela iriztea. Orduan distraitu egiten gara, ondoan daukagunarekin xuxurlaka hizketan hasten gara, lokartutako zango txinurrituei zaplaka. Antzokiko gure besaulkian eserita gaudela, gertatu ohi da inguruan norbait ziplo lo geratu izana ere, zurrungaka, edota sillako besoan duen ukondoak gu gogaitzea. Munduaren lagina da antzokia. Teatroek badute burezurren antza: bi hemisferio dituzte, publikoari dagokiona bata, eszenatokia bestea. Batak bestea elikatu ezean, ordea, ez dago antzokirik batere, ez dago bururik batere. Bi hemisferio horien tamaina ere aldatu egin da denborarekin: eszenatokia eta butaken patioa ez dira gaur hain garbi bereizten, bietan handiena eta aktiboena zein den ez dakigu ziur. Denok aktore bihurtu ote gara, honenbestez?
Antzoki iluna da gure burua ere, kobazulo bat. Ez gara bakarra hor barruan, jende asko baizik. Batzuek sentitzen duten bitartean, besteek pentsatu egiten dute, eta alderantziz. Hor dago oroitzapenen korua. Denok dugu buruan apuntadore bana, testua ahazten zaigunerako, denok dugu zentsorea, saboteatzailea, edota tramoista taldea, teloien edota beloen sokak menperatzen dituena, geure burua noiz agertu eta noiz ezkutatu erabakitzen duena; batzuetan ezustean teloia altxatu eta jendearen aurrean ustekabean biluzik agertzea ere suertatzen zaigun arren... Asko gara buru bakarraren barruan eta ona da elkarren berri izatea. Osterantzean, teatro hutsa garezur mortu bilakatzen da: "Izan edo ez izan?"; "Ez izan".
Asko hitz egiten da aurrerabideaz, baina gutxi albora egiteak dituen abantailez. Eta kulturaren funtzioa, beharbada, alboan dago eta ez aurrean: ez litzateke txarra noizean behin, xakeko zaldia bezala, aldi berean aurrera eta albo batera mugitzeko gaitasuna izatea. Eta batzuetan, aurrera baino gehiago albo batera, izkinara, ertzera (baina ez zokora). Axedrezeko zaldiaren gaitasuna eman behar liguke kulturak.
Zer da baina, askotan ahoa betetzen digun delako kultura hori? Kaosa argiago ikusteko gaitasuna? Plazera besterik ez, plazererako bidea erraztu eta plazera ematen duena? Gure destinoaren kodea deskodetzeko era bat? Sineskeria estetikoak? Agian arrazoi zuen Roberto Bolañok, eta kultura flotadore bat besterik ez da. Ez da hain gutxi ere.
30.000 edo 50.000 gen inguru ditu gure ADNak. Gen bakoitza informazio unitate bat dela kontutan hartuta, ez gintuzke harritu behar kopuru hori -gutxi asko- gure hizkuntzako hitzen kopuruarekin bat etortzeak. Gure buruan ditugun hitzen kopuruarekin bat etortzeak. Kanpoa barruan dago eta barrua kanpoan. Kultura gu gara, batzuetan enteratzen ez garen arren: ogia erosi eta diskoak trukatzea, pianoa jo eta lagunaren garagardoa ordaintzeagatik lehiatzea, telefonorik ez zen garaiko literaturaz mintzatzea telefonoz, filmetako protagonisten ahotik ikasitako esaldiak txantxetan edo serio elkarri esatea; eta, batez ere, gabardina gure aulkian ahaztuta utzi dugun aitzakiarekin antzokitik azkar-azkar atera ondoren antzokira itzultzea atzera, jendearekin igurtziz eta estropezu eginez, estropezu eginez eta igurtziz, horrela besteek zer dioten entzuteko, korrontearen kontra doan izokina bezala mugituz butaketako jendearen artean, edo are hobeto, aurrerantz eta alborantz mugituz, xakeko zaldia bezala, norbere buruan, denon antzokian, gure hirian.
Beharbada deialdia bidali ziguten, eta, lehen esan dudan bezala, zibernetikaren labirintoan galdu zitzaigun, edo eskapatu auskalo nora. Bego horretan. Ez da hori inportanteena auzi honetan. Kontua da nik neuk pertsonalki (ez naiz ez BERRIAren eta ez beste ezer edo inoren izenean ari) ez dudala batere konfiantzarik honelako muntaketa politiko-publizitario-finantziero turistifikatzaile neokapitalista arranditsuetan; kontua da urtikaria asaldagarria eragiten didala, ia-ia beti, politikariak kulturaz (eta mestizajeaz, eta aniztasunaz, eta interkulturalitateaz) mintzatzen entzuteak (eta politikarien artean txapeldun bat izendatzekotan Iñaki Azkuna hautatuko nuke, eredu eta ispilu bikaina bere zintzotasun jatorrean). Ez dakit nor izan zen, baina norbaitek parekatu eta ahaidetu egin ditu AHTa eta Guggenheim; uste dut arrazoi osoa duela, eta Donostiaren kultur hiriburutza egitasmo hau –nahi bezain berde egonagatik ere–, zaku berean kokatzen dute hasieratik nire aurrejuzkuek. Beharbada oker nago, akaso gaitz bat da nirea, apika gaixorik nago; sendatu nahi nauenik bada, ez du lan erraza izango. Eskertuko diot ahalegina, benetan.